Vấn đề cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước thực trạng và giải pháp

Lêi nãi ®Çu
C«ng cuéc ®æi míi mµ §¶ng vµ Nhµ n íc ta ®· ®Ò
ra tõ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI (1986) ®· vµ
®ang diÔn ra tèt ®Ñp. Trong c«ng cuéc ®æi míi nµy,
vÊn ®Ò ph¸t triÓn mét nÒn Kinh tÕ thÞ tr êng víi sù
tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ theo ®Þnh h -
íng x· héi chñ nghÜa trong ®ã kinh tÕ Nhµ n íc ®ãng
vai trß chñ ®¹o lµ mét môc tiªu hÕt søc quan träng.
Thùc tÕ cho thÊy, qua h¬n 16 n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ
theo ®êng lèi nµy, nÒn kinh tÕ n íc ta ®· bíc ®Çu thu
®îc nhiÒu thµnh tùu rÊt ®¸ng khÝch lÖ, mang dÊu
hiÖu cña mét nÒn kinh tÕ thÞ tr êng . Tuy nhiªn, nÒn
kinh tÕ thÞ trêng cña chóng ta vÉn cßn lµ mét nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ë d¹ng s¬ khai vµ tríc m¾t cßn ph¶i
®èi mÆt víi rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ thö th¸ch.
Mét trong nh÷ng khã kh¨n, bÊt æn mµ chóng ta
cÇn ph¶i nãi tíi ®ã lµ sù yÕu kÐm cña khu vùc kinh
tÕ Nhµ níc nãi chung, mµ nãi riªng lµ lµ hÖ thèng c¸c
doanh nghiÖp Nhµ níc.
Cã thÓ nãi trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ qu¶n lý thay
®æi, khi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trë thµnh yÕu
tè sèng cßn cña mçi doanh nghiÖp th× c¸c doanh
nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ Nhµ n íc ®· thùc sù béc
lé nh÷ng yÕu kÐm cña m×nh nh : c«ng nghÖ l¹c hËu,
tµi s¶n manh món, c¬ chÕ qu¶n lý cøng nh¾c, tr×nh
®é qu¶n lý thÊp kÐm, tinh thÇn ng êi lao ®éng sa
1
sót.... Nãi chung phÇn lín c¸c doanh nghiÖp Nhµ n íc
®Òu l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, tr× trÖ, lµm
¨n cÇm chõng.
NhËn thøc ®îc ®iÒu ®ã, trong nh÷ng n¨m qua
§¶ng vµ Nhµ níc ta ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p nh»m
n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña Khu vùc kinh tÕ
Nhµ níc nh: cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh nghiÖp
Nhµ níc, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp Nhµ n íc, b¸n
kho¸n, cho thuª, hay gi¶i thÓ c¸c doanh nghiÖp lµm
¨n kh«ng hiÖu qu¶... trong ®ã cæ phÇn ho¸ ® îc coi
lµ gi¶i ph¸p hµng ®Çu, cã kh¶ n¨ng mang l¹i lîi Ých
hµi hoµ cho Nhµ níc còng nh cho nhiÒu bé phËn x·
héi kh¸c.
H¬n n÷a, theo kinh nghiÖm cña mét sè n íc ph¸t
triÓn, viÖc cæ phÇn ho¸ ®· ®em l¹i nh÷ng lîi Ých to
lín cho nÒn kinh tÕ - x· héi , bëi nã g¾n liÒn tr¸ch
nhiÖm víi lîi Ých cña nh÷ng chñ thÓ kinh tÕ, lµm cho
hä cÇn cï h¬n, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o h¬n, cã tr¸ch
nhiÖm h¬n víi c«ng viÖc kinh doanh cña m×nh. Tõ
®ã hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi ® îc n©ng cao râ rÖt.
§øng tríc xu thÕ toµn cÇu ho¸ diÔn ra ngµy cµng
m¹nh mÏ nh hiÖn nay, ®ßi hái ViÖt nam ph¶i cã
nh÷ng chuyÓn biÕn m¹nh mÏ c¶ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh
trÞ , nh vËy sÏ chñ ®éng trong vÊn ®Ò héi nhËp vµ
quan hÖ quèc tÕ víi c¸c n íc trong khu vùc vµ trªn thÕ
giíi.
ChÝnh v× vËy viÖc nghiªn cøu vÒ cæ phÇn ho¸
trong thêi ®iÓm hiÖn nay tuy kh«ng ph¶i lµ míi mÎ
2
nhng l¹i rÊt cÇn thiÕt. Th«ng qua viÖc t×m hiÒu néi
dung cña chÝnh s¸ch cæ phÇn ho¸ vµ c¸c vÊn ®Ò cã
liªn quan, chóng ta sÏ cã nh÷ng ®¸nh gi¸ kh¸ch quan
h¬n vÒ hiÖu qu¶ còng nh nh÷ng khã kh¨n h¹n chÕ
cña cæ phÇn ho¸, tõ ®ã cã thÓ ® a ra mét sè gi¶i
ph¸p nh»m th¸o gì nh÷ng h¹n chÕ ®ã.
Víi lý do trªn, mÆc dï tr×nh ®é b¶n th©n cßn
nhiÒu h¹n chÕ, nhng t«i xin m¹nh d¹n ®a ra mét sè
quan ®iÓm nghiªn cøu, su tÇm vÒ vÊn ®Ò nµy.
Nghiªn cøu vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸, chuyªn ®Ò tèt
nghiÖp cña t«i ®îc chia lµm 3 phÇn chÝnh nh sau:
PhÇn thø nhÊt: Lý luËn chung vÒ cæ phÇn ho¸
vµ sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ ë ViÖt
Nam.
PhÇn thø hai : Thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸- Nh÷ng
kÕt qu¶ tÝch cùc vµ nh÷ng khã kh¨n cÇn th¸o gì.
PhÇn thø ba: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m thóc
®Èy cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n íc ë ViÖt nam
Trong khu«n khæ bµi viÕt cã h¹n, nªn kh«ng tr¸nh
khái sai sãt. T«i rÊt mong nhËn ® îc sù chØ b¶o, híng
dÉn cña c¸c thÇy c« gi¸o, ®Ó bµi viÕt cña t«i ® îc
hoµn thiÖn h¬n.
Xin ch©n thµnh c¸m ¬n sù híng dÉn, gióp ®ì tËn
t×nh cña C« gi¸o TS Lª Thu Hµ, vµ c¸c thÇy c« cña
Häc ViÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh
®Ò tµi: vÊn ®Ò Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc
thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p
3
4
PhÇn thø nhÊt
Lý luËn chung vÒ cæ phÇn ho¸ vµ sù cÇn thiÕt ph¶i
tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam
I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc
vµ c«ng ty Cæ phÇn
1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña c«ng ty Cæ phÇn
1.1.1. Quan niÖm vÒ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp
Nhµ níc:
Cho ®Õn nay, trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng , vai trß cña
Nhµ níc ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi lµ kh«ng thÓ
phñ nhËn. Khi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn kÐo theo h¹n
chÕ lµ sù c¹nh tranh khèc liÖt vµ bÊt b×nh vÒ mÆt x· héi
t¨ng lªn . §Ó gi¶m bít vµ k×m h·m nh÷ng h¹n chÕ trªn,
®ång thêi thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý cña m×nh, Nhµ níc
sö dông mét c«ng cô h÷u hiÖu lµ bé phËn kinh tÕ Nhµ níc,
mµ trung t©m lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc. Nhng viÖc l¹m
dông qu¸ møc sù can thiÖp cña khu vùc kinh tÕ Nhµ níc sÏ
k×m h·m sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Tõ ®ã
vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó võa ph¸t triÓn kinh
tÕ, võa ph¸t triÓn x· héi ®ång thêi vai trß qu¶n lý cña Nhµ
níc vÉn ®îc gi÷ v÷ng.
Mét hiÖn tîng kinh tÕ næi bËt trªn toµn thÕ giíi trong
nh÷ng n¨m 1980 lµ sù chuyÓn ®æi së h÷u Nhµ níc : ChØ
tÝnh tõ n¨m 1984 ®Ôn n¨m 1991, trªn toµn thÕ giíi ®· cã
trªn 250 tû USD tµi s¶n Nhµ níc ®îc ®em b¸n. ChØ riªng n¨n
1991 chiÕm kho¶ng 50 tû USD. §Õn nay ®· cã hµng tr¨m níc
5
ph¸t triÓn trªn thÓ giíi ( cho dï cã t tëng chÝnh trÞ kh¸c nhau
) ®Òu x©y dùng vµ thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ mét c¸ch tÝch
cùc. Do ®ã, h¬n mét thËp kû qua, viÖc cæ phÇn ho¸ ®îc coi
nh lµ mét gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kh¾c phôc sù yÕu kÐm
trong kinh doanh cña bé phËn doanh nghiÖp Nhµ níc. VËy
cæ phÇn ho¸ lµ g×, vai trß, ®Æc ®iÓm cña nã ra sao, mµ
nhiÒu níc trªn thÕ giíi sö dông nã trong c«ng t¸c qu¶n lý kinh
tÕ nh vËy?
Theo tµi liÖu cña hÇu hÕt c¸c häc gi¶ níc ngoµi th× viÖc
xem xÐt vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc ®Òu
®Æt nã trong mét qu¸ tr×nh réng lín h¬n ®ã lµ qu¸ tr×nh
T nh©n ho¸. T nh©n ho¸ theo nh ®Þnh nghÜa cña Liªn Hîp
Quèc lµ sù biÕn ®æi t¬ng quan giòa Nhµ níc vµ thÞ trêng
trong ®êi sèng kinh tÕ cña mét níc u tiªn thÞ trêng. Theo
c¸ch hiÓu nµy th× toµn bé c¸c chÝnh s¸ch, thÓ chÕ, luËt lÖ
nh»m khuyÕn khÝch, më réng, ph¸t triÓn khu vùc kinh tÕ t
nh©n hay c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh, gi¶m
bít quyÒn së h÷u vµ sù can thiÖp trùc tiÕp cña Nhµ níc vµo
c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ tÕ c¬ së,
giµnh cho thÞ trêng vai trß ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh ®¸ng kÓ th«ng qua tù do ho¸ gi¸ c¶, tù do lùa
chän ®èi t¸c vµ nghµnh nghÒ kinh doanh.
XÐt vÒ mÆt h×nh thøc, th× cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp Nhµ níc lµ viÖc Nhµ níc b¸n mét phÇn hay
toµn bé gi¸ trÞ tµi s¶n cña m×nh cho c¸c c¸ nh©n
hay tæ chøc kinh tÕ trong hoÆc ngoµi n íc, hoÆc b¸n
trùc tiÕp cho c¸n bé, c«ng nh©n cña chÝnh doanh
nghiÖp Nhµ níc th«ng qua ®Êu thÇu c«ng khai , hay
6
th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n ®Ó h×nh thµnh lªn
c¸c C«ng ty TNHH hay C«ng ty Cæ phÇn
Nh vËy cæ phÇn ho¸ chÝnh lµ ph ¬ng thøc thùc
hiÖn x· héi ho¸ së h÷u – chuyÓn h×nh thøc kinh
doanh tõ mét chñ së h÷u lµ doanh nghiÖp Nhµ n íc
thµnh c«ng ty Cæ phÇn víi nhiÒu chñ së h÷u ®Ó t¹o
ra mét m« h×nh doanh nghiÖp phï hîp víi nÒn kinh
tÕ thÞ trêng vµ ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña kinh doanh
hiÖn ®¹i.
1.1.2. Kh¸i niÖm:
Tõ quan niÖm trªn, kÕt hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ ë
níc ta, cã thÓ ®a ra kh¸i niÖm cæ phÇn ho¸ doanh
nghiÖp Nhµ níc lµ viÖc chuyÓn doanh nghiÖp mµ
chñ së h÷u lµ Nhµ níc (doanh nghiÖp ®¬n së
h÷u) thµnh c«ng ty cæ phÇn (doanh nghiÖp ®a
së h÷u) , chuyÓn doanh nghiÖp tõ chç ho¹t ®éng
theo LuËt doanh nghiÖp Nhµ n íc sang ho¹t ®éng
theo c¸c quy ®Þnh vÒ c«ng ty cæ phÇn trong
LuËt Doanh nghiÖp.
Tõ NghÞ quyÕt cña Héi nghÞ lÇn thø 2 Ban chÊp
hµnh TW §¶ng kho¸ VII (6/1992), tiÕp theo ®ã lµ
quyÕt ®Þnh sè 202/CT(6/1992) cña Chñ tÞch Héi
®ång Bé trëng (nay lµ Thñ tíng ChÝnh phñ), råi tíi c¸c
NghÞ ®Þnh sè 28/CP(7/5/1996), 25/CP(23/7/1997),
NghÞ ®Þnh 44/CP(29/6/1998), NghÞ ®Þnh sè
64/2002/N§-CP ngµy 19 th¸ng 6 n¨m 2002 cña ChÝnh
phñ vÒ chuyÓn doanh nghiÖp Nhµ n íc thµnh c«ng ty
cæ phÇn. Cæ phÇn ho¸ lu«n ® îc §¶ng vµ Nhµ níc x¸c
7
®Þnh lµ viÖc chuyÓn c¸c doanh nghiÖp Nhµ n íc
thµnh c¸c C«ng ty cæ phÇn nh»m thùc hiÖn c¸c môc
tiªu:
 ChuyÓn mét phÇn së h÷u Nhµ níc sang së h÷u
hçn hîp
 Huy ®éng vèn cña toµn x· héi
 T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ngêi lao ®éng trë thµnh ng êi
chñ thùc sù trong doanh nghiÖp
 Thay ®æi ph¬ng thøc qu¶n lý trong doanh
nghiÖp
Nh vËy cã thÓ thÊy: so víi c¸c n íc ®· vµ ®ang
tiÕn hµnh Cæ phÇn ho¸ trªn thÕ giíi, th× ë n íc ta,
chñ tr¬ng Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n íc l¹i
xuÊt ph¸t tõ ®êng lèi kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm kinh tÕ
x· héi trong giai ®o¹n hiÖn nay: chóng ta ®ang bè
trÝ l¹i c¬ cÊu kinh tÕ vµ chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý
cho phï hîp víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr êng cã sù qu¶n cña
Nhµ níc. §ã lµ ®Æc ®iÓm lín nhÊt chi phèi, quyÕt
®Þnh môc ®Ých néi dung vµ ph ¬ng thøc Cæ phÇn
ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n íc . V× vËy vÒ thùc chÊt Cæ
phÇn ho¸ ë níc ta lµ nh»m s¾p xÕp l¹i doanh
nghiÖp Nhµ níc cho hîp lý vµ hiÖu qu¶, cßn viÖc
chuyÓn ®æi së h÷u cña Nhµ n íc thµnh së h÷u cña c¸c
cæ ®«ng trong c«ng ty cæ phÇn chØ lµ mét trong
nh÷ng ph¬ng tiÖn quan träng ®Ó thùc hiÖn môc
®Ých trªn.
8
1.2. §Æc ®iÓm cña Cæ phÇn ho¸ vµ cña c«ng
ty Cæ phÇn
1.2.1. §Æc ®iÓm cña cæ phÇn ho¸
Chóng ta ®Òu biÕt r»ng c¸i cèt lâi cña qu¸
tr×nh Cæ phÇn ho¸ lµ vÊn ®Ò së h÷u vµ quyÒn së
h÷u. Cßn Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n íc lµ
chuyÓn ®æi së h÷u trong doanh nghiÖp Nhµ n íc. Së
h÷u theo quan niÖm cña chñ nghÜa M¸c lµ quan hÖ
gi÷a lao ®éng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña
lao ®éng, ®©y lµ mét ph¹m trï c¬ b¶n bao trïm cña
quan hÖ s¶n xuÊt , nã ph¶n ¸nh lao ®éng tæng thÓ
cña con ngêi vµ nh÷ng mèi quan hÖ cña hä trong
viÖc chiÕm h÷u nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan phôc
vô cho l¬Þ Ých cña con ngêi vµ sù ph¸t triÓn x· héi.
Th«ng qua viÖc ph©n tÝch mèi quan hÖ b¶n chÊt
cña së h÷u ta thÊy hiÖn râ hai néi dung c¬ b¶n cña
së h÷u lµ : së h÷u x· héi vµ chiÕm h÷u t nh©n .
Trong ®ã së h÷u x· héi dïng ®Ó chØ quan hÖ lao
®éng trõu tîng víi toµn bé c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan
trùc tiÕp cña lao ®éng. Gi÷a së h÷u x· héi vµ chiÕm
h÷u t nh©n cã mèi quan hÖ biÖn chøng, võa thèng
nhÊt võa t¸ch biÖt. Së h÷u x· héi cã h×nh th¸i vËn
®éng lµ gi¸ trÞ mµ sù biÓu hiÖn cña nã chñ yÕu d íi
h×nh thøc tiÒn tÖ, cßn chiÕm h÷u ta nh©n lu«n ® îc
thùc hiÖn díi d¹ng ho¹t ®éng cô thÓ , cã Ých trong hÖ
thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi mµ s¶n phÈm cña
nã thÓ hiÖn díi d¹ng mét hµng ho¸ hay mét lo¹i dÞch
vô nhÊt ®Þnh . HÖ qu¶ cña sù thèng nhÊt vµ t¸ch rêi
9
gi÷a së h÷u x· héi vµ chiÕm h÷u t nh©n dÉn ®Õn sù
ph©n biÖt gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông tµi
s¶n x· héi . Ngêi cã quyÒn së h÷u sÏ n¾m quyÒn chi
phèi gi¸ trÞ , nh»m môc ®Ých t×m kiÕm mét gi¸ trÞ
cao h¬n cßn ngêi cã quyÒn sö dông lµ ngêi trùc tiÐp
thùc hiÖn mét ho¹t ®éng kinh tÕ cô thÓ nµo ®ã ®Ó
t¹o ra gi¸ trÞ, ®ã lµ ph ¬ng tiÖn ®Ó t¨ng gi¸ trÞ .
mèi quan hÖ cña chóng cã thÓ hiÓu lµ mèi quan hÖ
gi÷a môc ®Ých vµ ph¬ng tiÖn. ChÝnh sù t¸ch biÖt
cña së h÷u x· héi vµ chiÕm h÷u x· héi ®· t¹o ra c¸c
tÇng líp ngêi trong x· héi .
ViÖc v¹ch ra tÝnh chÊt cña së h÷u lµ mét viÖc v«
cïng quan träng ®Ó hiÓu ®îc sù vËn ®éng cña nã
trong nÒn kinh tÕ thÞ tr êng. Sù t¸ch biÖt gi÷a hai
mÆt cña së h÷u lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö gãp phÇn
cho sù ra ®êi, sù ph¸t triÓn cña thÞ tr êng chøng
kho¸n vµ cña c«ng ty Cæ phÇn .
1.2.2. §Æc ®iÓm cña c«ng ty cæ phÇn
- XÐt vÒ mÆt ph¸p lý : c«ng ty Cæ phÇn lµ mét
tæ chøc kinh doanh cã t c¸ch ph¸p nh©n ®éc lËp, ®îc
hëng quy chÕ ph¸p lý cña Nhµ níc, cã t c¸ch bªn
nguyªn ®Ó kiÖn c¸c ph¸p nh©n kh¸c ®ång thêi còng
cã thÓ bÞ c¸c ph¸p nh©n kh¸c kiÖn. C«ng ty Cæ
phÇn cã vèn kinh doanh do nhiÒu ng êi ®ãng gãp díi
h×nh thøc cæ phÇn. C¸c cæ ®«ng trong c«ng ty chØ
ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n nî cña c«ng ty
trong ph¹m vÞ vèn gãp cña m×nh cho c«ng ty chø
kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm v« h¹n nh h×nh thøc kinh
10
doanh mét chñ hay h×nh thøc kinh doanh chung vèn.
Nhê ®ã mµ kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t vµ kh¶ n¨ng
m¹o hiÓm cao h¬n. C«ng ty Cæ phÇn lµ mét h×nh
th¸i ph¸p lý gÇn nh hoµn h¶o trong viÖc huy ®éng
nh÷ng lîng vèn lín trong x· héi. MÖnh gi¸ cña cæ
phiÕu trong c«ng ty Cæ phÇn th ßng ®îc ®Þnh gi¸
thÊp ®Ó cã thÓ huy ®éng, khai th¸c ngay c¶ sè tiÒn
tiÕt kiÖm nhá nhÊt trong c«ng chóng.
- XÐt vÒ mÆt huy ®éng vèn : th× c«ng ty Cæ
phÇn gi¶i quyÕt hÕt søc thµnh c«ng v× nã t¹o ®iÒu
kiÖn cho nh÷ng c¸ nh©n víi sè tiÒn nhá còng cã c¬
héi ®Çu t cã lîi vµ an toµn, bëi v×: ViÖc mua cæ
phiÕu kh«ng nh÷ng ®em l¹i cho cæ ®«ng lîi tøc cæ
phÇn , mµ cßn høa hÑn mang ®Õn cho hä mét kho¶n
thu nhËp “ngÇm” nhê sù t¨ng gi¸ trÞ cña cæ phiÕu
khi c«ng ty lµm ¨n cã hiÖu qu¶. MÆt kh¸c c¸c cæ
®«ng cã quyÒn tham gia qu¶n lý c«ng ty theo ®iÒu
lÖ cña c«ng ty Cæ phÇn vµ ® îc ph¸p luËt b¶o ®¶m.
§iÒu lîi n÷a lµ c¸c cæ ®«ng ® îc hëng u ®·i trong
viÖc mua nh÷ng cæ phiÕu míi ph¸t hµnh cña c«ng ty
tríc khi c«ng ty ®em b¸n réng r·i cho c«ng chóng.
Mét ®Æc ®iÓm vÒ vèn cña c«ng ty Cæ phÇn n÷a
lµ sù linh ho¹t trong viÖc chuyÓn nh îng, mua b¸n
nh÷ng cæ phiÕu tù do. Nh vËy sÏ ch¼ng khã kh¨n g×
cho nh÷ng ngêi muèn rót vèn kinh doanh hay muèn
tham gia kinh doanh thªm trong c«ng ty Cæ phÇn.
NghÜa lµ viÖc chuyÓn tõ së h÷u nµy sang së h÷u
kh¸c diÔn ra rÊt mau lÑ mµ guång m¸y cña c«ng ty
11
vÉn cã thÓ ho¹t ®éng b×nh th êng. Cæ tøc cña c«ng
ty Cæ phÇn kh«ng nh÷ng lµ mèi quan t©m cña c¸c
cæ ®«ng trong c«ng ty Cæ phÇn, mµ cßn cã t¸c ®éng
rÊt lín ®Õn gi¸ trÞ giao dÞch cæ phiÕu cña ThÞ tr êng
chøng kho¸n bëi t©m lý nh÷ng ng êi gãp vèn cæ phÇn
thêng muèn thu ®îc lîi tøc cæ phÇn cao h¬n l·i suÊt
trªn thÞ trêng vèn.
- XÐt vÒ mÆt së h÷u: c«ng ty Cæ phÇn cã nhiÒu
chñ së h÷u, chñ së h÷u cña c«ng ty Cæ phÇn lµ c¸c
cæ ®«ng , song phÇn lín c¸c cæ ®«ng cña c«ng ty
Cæ phÇn kh«ng tham gia vµo qu¶n lý c«ng ty mµ giao
quyÒn ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý c«ng ty cho mét bé phËn
nhá ®ã lµ Héi ®ång qu¶n trÞ . C¸c chñ së h÷u kh¸c
chØ thùc hiÖn quyÒn së h÷u cña m×nh trªn ph ¬ng
diÖn thu lîi tøc cæ phÇn th«ng qua ho¹t ®éng kinh
doanh cña c«ng ty; tham gia §¹i héi ®ång cæ ®«ng,
quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh chiÕn l îc cña
c«ng ty nh th«ng qua ®iÒu lÖ, ph¬ng ¸n x©y dùng
c«ng ty, quyÕt to¸n tµi chÝnh, gi¶i thÓ, bÇu cö vµ
øng cö vµo bé m¸y l·nh ®¹o cña c«ng ty.
1.3. Néi dung cña cæ phÇn ho¸:
Víi môc tiªu nh :
- ChuyÓn mét phÇn së h÷u Nhµ níc sang së h÷u
hçn hîp
- Huy ®éng vèn cña toµn x· héi
- T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ngêi lao ®éng trë thµnh ng êi
chñ thùc sù trong doanh nghiÖp
12
- Thay ®æi ph¬ng thøc qu¶n lý trong doanh
nghiÖp
Th× tiÕn tr×nh Cæ phÇn ho¸ ®· dµnh ® îc sù quan
t©m ®Æc biÖt cña §¶ng, ChÝnh phñ, c¸c ban ngµnh
vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. Trong suèt h¬n 10 n¨m
thùc hiÖn, nhiÒu v¨n b¶n ph¸p qui quy ®Þnh chi tiÕt
néi dung cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n íc ®· ®îc
ban hµnh nh»m ®a c«ng t¸c Cæ phÇn ho¸ phï hîp víi
tõng giai ®o¹n. §Æc biÖt NghÞ ®Þnh
44/CP(29/6/1998) cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt
néi dung Cæ phÇn ho¸ bao gåm: ®èi t îng cæ phÇn
ho¸, h×nh thøc cæ phÇn ho¸, x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh
nghiÖp, ®èi tîng mua cæ phÇn vµ ph©n tÝch ®¸nh
gi¸ thùc tr¹ng doanh nghiÖp.
1.3.1. VÒ ®èi tîng cæ phÇn ho¸:
XuÊt ph¸t tõ thÓ chÕ chÝnh trÞ, lÞch sö, ®Ó phï
hîp víi hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ n íc ta, ®èi t-
îng thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ lµ nh÷ng doanh nghiÖp
Nhµ níc héi tô ®ñ 3 ®iÒu kiÖn : cã quy m« võa vµ
nhá ; kh«ng thuéc diÖn Nhµ n íc gi÷ 100% vèn ®Çu t-
; cã ph¬ng ¸n kinh doanh hiÖu qu¶ hoÆc tuy tr íc
m¾t cã khã kh¨n nhng triÒn väng tèt.
Trong 3 ®iÒu kiÖn nµy, ®iÒu kiÖn thø 2 ( doanh
nghiÖp kh«ng thuéc diÖn Nhµ n íc gi÷ 100% vèn ®Çu
t ) ®îc coi lµ quan träng nhÊt bëi nh÷ng doanh
nghiÖp Nhµ níc gi÷ 100% vèn ®Çu t lµ c«ng cô ®iÒu
tiÕt vÜ m« cña Nhµ níc , lµ ®ßn bÈy kinh tÕ, ®¶m
13
b¶o cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh, theo ®óng
®Þnh híng XHCN.
1.3.2.VÒ lùa chän h×nh thøc tiÕn hµnh Cæ
phÇn hãa:
Theo quy ®Þnh th× cã 4 h×nh thøc Cæ phÇn ho¸,
Ban cæ phÇn ho¸ sÏ lùa chän mét h×nh thøc phï hîp
víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña doanh nghiÖp vµ ng êi lao
®éng. C¸c h×nh thøc ®ã lµ: gi÷ nguyªn gi¸ trÞ thuéc
vèn Nhµ níc hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp, ph¸t hµnh cæ
phiÕu thu hót thªm vèn ®Ó ph¸t triÓn doanh
nghiÖp ; b¸n mét phÇn gi¸ trÞ thuéc vèn Nhµ n íc hiÖn
cã t¹i doanh nghiÖp ; t¸ch mét bé phËn cña doanh
nghiÖp ®Ó cæ phÇn ho¸ ; b¸n toµn bé gi¸ trÞ hiÖn cã
thuéc vèn Nhµ níc t¹i doanh nghiÖp ®Ó chuyÓn thµnh
c«ng ty cæ phÇn.
1.3.3. Trªn c¬ së ®· lùa chän h×nh thøc Cæ
phÇn ho¸, kh©u tiÕp theo ®ã lµ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ
doanh nghiÖp:
§©y lµ mét kh©u quan träng vµ th êng chiÕm
nhiÒu thêi gian, c«ng søc nhÊt trong qu¸ tr×nh Cæ
phÇn ho¸. Cã 2 nguyªn t¾c x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh
nghiÖp ®îc ®a ra, ®ã lµ:
Gi¸ trÞ thùc tÕ lµ gi¸ toµn bé tµi s¶n hiÖn cã cña
doanh nghiÖp t¹i thêi ®iÓm cæ phÇn ho¸ mµ ng êi
mua, ngêi b¸n cæ phÇn ®Òu chÊp nhËn ® îc. Ngêi
mua vµ ngêi b¸n cæ phÇn sÏ tho¶ thuËn theo nguyªn
t¾c tù nguyÖn, ®«i bªn cïng cã lîi. T¹i c¸c n íc cã nÒn
kinh tÕ ph¸t triÓn, tho¶ thuËn nµy diÔn ra trªn thÞ
14
trêng chøng kho¸n, cßn ë níc ta tho¶ thuËn cã thÓ
diÔn ra th«ng qua c¸c c«ng ty m«i giíi, kiÓm to¸n( ®·
diÔn ra trªn thÞ trêng chøng kho¸n nhng cha phæ
biÕn). Trªn c¬ së x¸c ®Þnh ® îc gi¸ trÞ thùc tÕ cña
doanh nghiÖp, gi¸ trÞ thùc tÕ phÇn vèn Nhµ n íc t¹i
doanh nghiÖp sÏ lµ phÇn cßn l¹i cña gi¸ trÞ thùc tÕ
sau khi ®· trõ ®i c¸c kho¶n nî ph¶i tr¶.
C¬ së x¸c ®Þnh gi¸ trÞ thùc tÕ cña doanh nghiÖp
®ã lµ sè liÖu trong sæ s¸ch kÕ to¸n cña doanh
nghiÖp t¹i thêi ®iÓm Cæ phÇn ho¸ vµ gi¸ trÞ thùc tÕ
cña tµi s¶n t¹i doanh nghiÖp ® îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së
hiÖn tr¹ng vÒ phÈm chÊt, tÝnh n¨ng kü thuËt, nhu
cÇu sö dông cña ngêi mua tµi s¶n vµ gi¸ thÞ trêng t¹i
thêi ®iÓm Cæ phÇn ho¸ . Nguyªn t¾c nµy ®îc ®Æt ra
®Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan trong viÖc x¸c ®Þnh
gi¸ trÞ doanh nghiÖp.
Thùc tÕ viÖc Cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp cho
thÊy, c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký Cæ phÇn ho¸ th êng
cã xu híng ®Þnh thÊp gi¸ trÞ doanh nghiÖp, th«ng
qua viÖc khai b¸o kh«ng chÝnh x¸c nh khai thÊp gi¸
trÞ TSC§ cña doanh nghiÖp, khai kh«ng ®óng l îng
vèn…tõ ®ã ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn viÖc ®Þnh gi¸ trÞ
doanh nghiÖp vµ g©y thiÖt h¹i cho Nhµ n íc. Ngîc l¹i,
hiÖn tîng c¬ quan kiÓm to¸n ®Þnh gi¸ cao h¬n gi¸
trÞ thùc cña doanh nghiÖp l¹i cã thÓ lµm thiÖt h¹i cho
ngêi mua cæ phÇn.
1.3.4. VÒ viÖc x¸c ®Þnh ®èi t îng mua cæ phÇn
vµ c¬ cÊu ph©n chia cæ phÇn:
15
C¸c ®èi tîng ®îc phÐp mua cæ phÇn ®ã lµ: c¸c
tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi, c«ng d©n ViÖt Nam,
ngêi níc ngoµi ®Þnh c ë ViÖt Nam trong ®ã cn¸ bé
c«ng nh©n viªn t¹i c¸c doanh nghiÖp Nhµ n íc lµ ®èi
tîng ®îc u tiªn mua cæ phÇn.
VÒ sè lîng cæ phÇn ®îc mua cã quy ®Þnh nh sau:
Lo¹i doanh nghiÖp mµ Nhµ n íc gi÷ cæ phÇn chi
phèi, cæ phÇn ®Æc biÖt: Mét ph¸p nh©n ® îc mua
kh«ng qu¸ 10%, mét c¸ nh©n ® îc mua kh«ng qu¸ 5%
tæng sè cæ phÇn cña doanh nghiÖp.
Lo¹i doanh nghiÖp mµ Nhµ n íc kh«ng n¾m cæ
phÇn chi phèi, cæ phÇn ®Æc biÖt: Mét ph¸p nh©n ® -
îc mua kh«ng qu¸ 20%, mét c¸ nh©n ® îc mua kh«ng
qu¸ 10% tæng sè cæ phÇn cña doanh nghiÖp.
Lo¹i doanh nghiÖp Nhµ n íc kh«ng tham gia cæ
phÇn: kh«ng h¹n chÕ sè l îng cæ phÇn lÇn ®Çu mçi
ph¸p nh©n vµ c¸ nh©n ®îc mua nhng ph¶i ®¶m b¶o
sè cæ ®«ng tèi thiÓu theo ®óng quy ®Þnh cña LuËt
Doanh nghiÖp.
Trªn ®©y lµ møc quy ®Þnh cô thÓ vÒ ®èi t îng
mua còng nh møc mua cæ phÇn, tuy nhiªn nghÞ ®Þnh
44/CP ®· cã sù ®iÒu chØnh nh»m khuyÕn khÝch viÖc
mua cæ phÇn. Cô thÓ lµ mäi ng êi mua cæ phÇn sÏ ®îc
vay mét cæ phiÕu khi mua mét cæ phiÕu b»ng tiÒn
mÆt. Víi ngêi lao ®éng, hä sÏ ®îc Nhµ níc b¸n cæ
phÇn víi møc gi¸ thÊp h¬n 30% so víi gi¸ b¸n cho c¸c
®èi tîng kh¸c, mçi n¨m lµm viÖc t¹i doanh nghiÖp ® -
îc mua tèi ®a 10 cæ phÇn. §èi víi ng êi lao ®éng
16
nghÌo trong doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸, ngoµi viÖc
®îc mua cæ phÇn u ®·i hä cßn ®îc ho·n tr¶ tiÒn mua
cæ phÇn trong 3 n¨m ®Çu mµ vÉn ® îc hëng cæ tøc,
sè tiÒn nµy sÏ tr¶ dÇn trong 10 n¨m kh«ng ph¶i tr¶
l·i.
1.4.Tæ chøc qu¶n lý cña c«ng ty Cæ phÇn
Do tÝnh chÊt cã nhiÒu chñ së h÷u cña c«ng ty Cæ
phÇn nªn c¸c cæ ®«ng kh«ng thÓ thùc hiÖn trùc tiÕp
vai trß chñ së h÷u cña m×nh mµ ph¶i th«ng qua tæ
chøc ®¹i diÖn lµm nhiÖm vô qu¶n lý l·nh ®¹o c«ng ty
®ã lµ: §¹i héi ®ång cæ ®«ng, Héi ®ång qu¶n trÞ,
Gi¸m ®èc ®iÒu hµnh vµ kiÓm so¸t viªn.
§¹i héi ®ång cæ ®«ng lµ c¬ quan l·nh ®¹o quyÕt
®Þnh cao nhÊt cña c«ng ty. §¹i héi ®ång cæ ®«ng
®¹i diÖn cho trªn 3/4 sè vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty vµ
®îc thµnh lËp theo biÓu quyÕt cña ®a sè phiÕu bÇu.
§¹i héi ®ång cæ ®«ng thêng kú triÖu tËp vµo cuèi
n¨m ®Ó gi¶i quyÕt c«ng viÖc kinh doanh cña c«ng ty
trong khu«n khæ ®iÒu lÖ nh quyÕt ®Þnh ph¬ng híng
ho¹t ®éng cña c«ng ty th«ng qua tæng kÕt n¨m tµi
chÝnh, quyÕt ®Þnh viÖc ph©n chia lîi nhuËn, bÇu
hoÆc b·i miÔn thµnh viªn trong Héi ®ång qu¶n trÞ vµ
kiÓm so¸t viªn, §¹i héi ®ång cæ ®«ng bÊt th êng ®îc
triÖu tËp ®Ó söa ®æi ®iÒu lÖ cña c«ng ty.
Héi ®ång qu¶n trÞ lµ bé m¸y qu¶n lý cña c«ng ty
bao gåm tõ 3-12 thµnh viªn. Héi ®ång qu¶n trÞ cã
toµn quyÒn nh©n danh c«ng ty quyÕt ®Þnh mäi vÊn
®Ò cã liªn quan ®Õn môc ®Ých, quyÒn lîi cña c«ng
17
ty. Héi ®ång qu¶n trÞ bÇu ra mét thµnh viªn lµm chñ
tÞch Héi ®ång. Chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ cã thÓ lµ
ngêi kiªm chøc vô Gi¸m ®èc hay Tæng gi¸m ®èc.
Gi¸m ®èc hay Tæng Gi¸m ®èc lµ ng êi ®iÒu hµnh
ho¹t ®éng kinh doanh hµng ngµy cña c«ng ty vµ chÞu
tr¸ch nhiÖm tríc Héi ®ång qu¶n trÞ vÒ viÖc thùc hiÖn
c¸c nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n trong ph¹m vi ® îc giao.
C«ng ty Cæ phÇn th êng cã hai kiÓm so¸t viªn do §¹i
héi bÇu ra, trong ®ã cã it nhÊt mét ng êi cã chuyªn
m«n kÕ to¸n vµ kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña Héi
®ång qu¶n trÞ hay ngêi th©n cËn cña Gi¸m ®èc
hoÆc Tæng Gi¸m ®èc.
XÐt vÒ tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña c«ng ty Cæ
phÇn : Sù ho¹t ®éng trong c«ng ty Cæ phÇn mang
tÝnh d©n chñ cao do sè lîng c¸c cæ ®«ng lµ nh÷ng
chñ së h÷u nhiÒu. V× thÕ mµ c¬ cÊu tæ chøc vµ chøc
n¨ng cña tõng bé phËn võa ®¶m b¶o ® îc vai trß së
h÷u võa ®¶m b¶o ®îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh
cña c«ng ty . B»ng viÖc quy ®Þnh mÖnh gi¸ thÊp ,
hîp lý, c«ng ty Cæ phÇn thu hót ® îc ®«ng ®¶o sù
tham gia cña c«ng chóng, do vËy mµ c«ng ty Cæ phÇn
mang tÝnh x· héi ho¸ cao, kÐo theo sù qu¶n lý mang
tÝnh d©n chñ. Ho¹t ®éng manh tÝnh c«ng khai, ®Æc
biÖt lµ c«ng khai tr íc mäi cæ ®«ng víi t c¸ch lµ
nh÷ng chñ së h÷u. Do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c cæ
®«ng cã ®îc nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ho¹t ®éng cña c«ng
ty, cã ®ù¬c tiÕng nãi riªng cña m×nh, cã kh¶ n¨ng
18
kiÓm tra ®îc nh÷ng ho¹t ®éng cña c«ng ty, tõ ®ã cã
nh÷ng quyÕt ®Þnh kinh doanh riªng cña m×nh.
1.5. ThuËn lîi vµ khã kh¨n cña c«ng ty Cæ phÇn
ThuËn lîi cña c«ng ty Cæ phÇn ph¶i kÓ ®Õn lµ
viÖc thu hót vµ sö dông vèn nhµn rçi trong d©n c nhê
vµo viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu th«ng qua thÞ tr êng
chøng kho¸n. c¸c c«ng ty Cæ phÇn cã kh¨ n¨ng huy
®éng ®îc mét lîng vèn lín chØ trong mét thêi gian
ng¾n. c¸ch thu hót vèn cña c«ng ty Cæ phÇn kh«ng
chØ dõng l¹i ë nh÷ng nhµ ®Çu t lín mµ cßn hÊp dÉn
®îc mét lîng tiÒn kh¸ lín ®ang n»m r¶i r¸c trong d©n
c, kÓ c¶ nh÷ng ng êi kh«ng giÇu cã g× còng cã thÓ
tham gia mua cæ phiÕu bëi hÇu hÕt nh÷ng cæ phiÕu
thêng cã mÖnh gi¸ thÊp. H¬n n÷a, viÖc ®Çu t vµo
c¸c c«ng ty Cæ phÇn th êng ®em l¹i lîi Ých lín h¬n so
víi viÖc göi tiÒn vµo c¸c quü tÝn dông hay ng©n
hµng. Th«ng thêng lîi tøc do cæ phiÕu ®em l¹i cao
h¬n l·i suÊt tiÒn göi, dÉn ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh
cao, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n íc.
§iÓm thuËn lîi n÷a cña c«ng ty Cæ phÇn lµ c¸c
cæ ®«ng trong c«ng ty kh«ng ® îc phÐp rót vèn ra
khái c«ng ty mµ chØ cã thÓ mua, b¸n, chuyÓn nh îng
phÇn vèn gãp cña m×nh cho nh÷ng ng êi kh¸c th«ng
qua thÞ trêng chøng kho¸n. Do vËy sè vèn kinh doanh
cña c«ng ty lu«n lu«n æn ®Þnh cho dï cã nh÷ng biÕn
®éng lín vÒ nh©n sù trong c«ng ty . Cã sè vèn lín,
c«ng ty Cæ phÇn sÏ cã ®iÒu kiÖn ¸p dông nh÷ng tiÕn
bé cña khoa häc c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng suÊt lao
19
®éng, tËn dông hÕt dîc nh÷ng c¬ héi kinh doanh ,
thÝch øng nhanh ®îc víi nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr -
êng, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh doanh cao.
Víi nh÷ng thuËn lîi trªn, c«ng ty Cæ phÇn ®· cã
vai trß thóc ®Èy sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr -
êng chøng kho¸n; t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn x· héi ho¸
c¸c h×nh thøc së h÷u.
Tuy nhiªn bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi, c«ng ty Cæ
phÇn còng ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n nh : sù
¶nh hëng nÆng nÒ cña t duy kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸
tËp trung cao ®é trong ®iÒu kiÖn chiÕn tranh kÐo
dµi. Trong t duy còng nh trong thùc tiÔn x©y dùng c¬
së vËt chÊ kü thuËt , ng êi ta vÉn thêng xem nhÑ c¸c
quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan cña thÞ tr êng , coi kinh
tÕ thÞ trêng lµ cña riªng Chñ nghÜa t b¶n, tõ ®ã dÉn
®Õn hËu qu¶ lµ viÖc h¹ch to¸n kinh tÕ trong c¸c
doanh nghiÖp lµ mang tÝnh h×nh thøc, c¸c doanh
nghiÖp Nhµ níc thùc chÊt chØ lµ ng êi s¶n xuÊt vµ gia
c«ng thuª cho Nhµ n íc chø kh«ng thùc sù lµ mét chñ
thÓ kinh doanh ®Çy tr¸ch nhiÖm. T tëng nµy thËt lµ
xa l¹ ®èi víi mét c«ng ty Cæ phÇn trong mét nÒn kinh
tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. H¬n n÷a,
lùc lîng s¶n xuÊt cña ta cßn qu¸ yÕu kÐm; c¬ së h¹
tÇng cßn nghÌo nµn, l¹c hËu; hÖ thèng ph¸p luËt,
chÝnh s¸ch qu¶n lý cßn ch a thèng nhÊt ®ång bé, thñ
tôc hµnh chÝnh cßn qu¸ r êm rµ, quan liªu; c¬ cÊu
kinh tÕ cha hî lý…
20