Tự do hóa trong eu và khả năng thâm nhập thị trường eu của hàng hoá việt nam

Lêi nãi ®Çu
Trong bèi c¶nh khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ
ngµy nay, hîp t¸c kinh tÕ ®ang diÔn ra theo ph¬ng thøc song
liªn kÕt ph¬ng vµ ®a ph¬ng gi÷a nh÷ng níc vµ nh÷ng níc
thuéc c¸c khu vùc kh¸c nhau, chÝnh sù hîp t¸c vµ liªn kÕt kinh
tÕ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quèc gia cã thÓ triÖt ®Ó tËn dông
vµ khai th¸c triÖt ®Ó c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi vµ lîi thÕ so
s¸nh cña m×nh ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu kinh tÕ x· héi cña
m×nh. Kh«ng thÓ phñ nhËn lîi Ých to lín ®¹t ®îc do sù hîp t¸c,
liªn kÕt gi÷a c¸c quèc gia mang l¹i, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc
th¬ng m¹i, chÝnh v× vËy nhiÒu tæ chøc còng nh c¸c khèi liªn
minh khu vùc vµ quèc tÕ ®·, ®ang vµ sÏ cßn tiÕp tôc h×nh
thµnh. C¸c khèi liªn kÕt nµy ®· thóc ®Èy m¹nh mÏ c¸c ho¹t
®éng kinh tÕ th¬ng m¹i, kh«ng nh÷ng chØ trong néi khèi mµ
cßn chi phèi m¹nh mÏ tíi c¸c quèc gia, khu vùc kh¸c .
Xu híng tù do ho¸ trong lÜnh vùc th¬ng m¹i ph¸t triÓn
nhanh chãng sÏ dÉn tíi hÖ qu¶ lµ biªn giíi kinh tÕ gi÷a c¸c níc
bÞ ph¸ vì v× hµng rµo thuÕ quan sÏ bÞ b·i bá, c¸c quan hÖ
kinh tÕ tuú thuéc vµo nhau sÏ ph¸t triÓn, c¸c thÓ chÕ khu vùc
vµ toµn cÇu sÏ h×nh thµnh ...Trong ®iÒu kiÖn ®ã mét nÒn
kinh tÕ muèn ®éc lËp tù chñ, kh«ng muèn lÖ thuéc vµo bªn
ngoµi, muèn tù ®¶m b¶o c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu, ch¾c ch¾n
kh«ng cßn chç ®øng. Mét nÒn kinh tÕ hiÖu qu¶, ph¸t triÓn
ph¶i lµ mét nÒn kinh tÕ gåm nh÷ng ngµnh hµng cã lîi thÕ c¹nh
tranh cao vµ sù ph¸t triÓn cña nã ph¶i phô thuéc vµo thÞ trêng
thÕ giíi.
1
§Èy m¹nh xuÊt khÈu lµ chñ tr¬ng kinh tÕ lín cña §¶ng vµ
Nhµ níc ViÖt Nam, ®· ®îc kh¼ng ®Þnh t¹i §¹i héi VIII vµ trong
nghÞ quyÕt 01NQ/T¦cña Bé chÝnh trÞ, víi môc tiªu chuyÓn dich
c¬ cÊu kinh tÕ theo híng c«ng nghiÖp ho¸ híng vÒ xuÊt khÈu.
§Ó thùc hiÖn ®îc chñ tr¬ng nµy, cïng víi viÖc ®Èy m¹nh tiÕn
tr×nh CNH, H§H chóng ta ph¶i t¨ng cêng më réng thÞ trêng
xuÊt khÈu. §©y lµ viªc lµm cÊp thiÕt hiÖn nay.
Liªn minh Ch©u ©u (EU)lµ mét tæ chøc kinh tÕ khu vùc lín
nhÊt thÕ giíi hiÖn nay, cã sù liªn kÕt t¬ng ®èi chÆt chÏ vµ
thèng nhÊt, ®îc coi lµ mét trong ba “siªu cêng” cã vÞ thÕ kinh
tÕ vµ chÝnh trÞ ngµy cµng t¨ng(®ã lµ Mü, NhËt B¶n vµ EU ).
Ra ®êi n¨m 1951 víi s¸u níc thµnh viªn (Ph¸p, §øc, Italia, BØ,
Hµlan vµ Lucx¨mbua), ngµy nay EU ®· trë thµnh mét tæ chøc
liªn kÕt khu vùc tiªu biÓu nhÊt cña khèi c¸c níc t b¶n chñ
nghÜa. Sau gÇn 50 n¨m ph¸t triÓn vµ më réng, con sè thµnh
viªn tíi nay cña EU lµ 15 níc, vµ trong t¬ng lai sÏ cßn cã nhiÒu
níc tham gia, nh»m ®i ®Õn mét Ch©u ©u thèng nhÊt. Trong
sè nh÷ng níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, EU cã nhiÒu níc cã tiÒm
lùc kinh tÕ hïng m¹nh vµo lo¹i hµng ®Çu thÕ giíi nh §øc, Ph¸p,
Italia, Anh...HiÖn nay, EU ®îc coi lµ mét tæ chøc cã tiÒm n¨ng
to lín ®Ó hîp t¸c vÒ mäi mÆt, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc th-
¬ng m¹i vµ ®Çu t.
ViÖt nam d· chÝnh thøc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi
céng ®ång Ch©u ©u(EC) vµo ngµy 22/10/1990, ký hiÖp ®Þnh
bu«n b¸n hµng dÖt may víi Liªn Minh Ch©u ¢u (EU) vµo ngµy
15/12/1992 vµ ký hiÖp ®Þnh hîp t¸c víi EU vµo ngµy
17/7/1995. C¸c sù kiÖn quan träng nay chÝnh lµ nh©n tè thóc
®Èy quan hÖ kinh tÕ ViÖt nam-EU ph¸t triÓn m¹nh trªn c¶ ba
2
lÜnh vùc (th¬ng m¹i, ®Çu t vµ viÖn trî), ®Æc biÖt lµ th¬ng
m¹i.
EU lµ thÞ trêng lín cã vai trß quan träng trong th¬ng m¹i
thÕ giíi. Mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt nam lµ
nh÷ng mÆt hµng mµ thÞ trêng nµy cã nhu cÇu nhËp khÈu
hµng n¨m víi khèi lîng lín, nh hµng dÖt may, thuû h¶i s¶n, giµy
dÐp,...Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt nam sang EU t¨ng trung
b×nh 36,6%/n¨m(1995-1999). MÆc dï kim ng¹ch t¨ng vèi tèc
®é nhanh, nhng tÊt c¶ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng
cña ViÖt nam ®Òu ®ang gÆp trë ng¹i nhÊt ®Þnh trªn thÞ tr-
êng nµy do c¸c quy ®Þnh vÒ qu¶n lý nhËp khÈu cña EU g©y
ra. NÕu EU kh«ng qu¶n lý chÊt lîng vµ ¸p dông h¹n ng¹ch qu¸
chÆt chÏ vµ kh¾t khe ®èi víi mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu cña
ta th× tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu ViÖt nam-EU trong tæng
kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt nam kh«ng chØ dõng ë con sè
15,1% ( qu¸ nhá bÐ so víi tiÒm n¨ng ) nh hiÖn nay. Do vËy,
vÊn ®Ò ®Æt ra lµ chóng ta cÇn t×m nh÷ng gi¶i ph¸p c¨n b¶n
®Ó më réng kh¶ n¨ng xuÊt khÈu, ®ång thêi kh¾c phôc nh÷ng
khã kh¨n trë ng¹i trong quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a hai bªn. H¬n
n÷a trong ®iÒu kiÖn khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ë Ch©u ¸,
thÞ trêng khu vùc bÞ thu hÑp l¹i, thÞ trêng SNG cha kh«i phôc
l¹i ®îc, thÞ trêng Mü võa míi hÐ më, nªn thÞ trêng EU lµ mét
sù lùa chän hîp lý.
V× vËy®Èy m¹nh xuÊt khÈu sang thÞ trêng EU kh«ng
chØ lµ vÊn ®Ò cÇn thiÕt vÒ l©u dµi mµ cßn lµ vÊn ®Ò cÊp
b¸ch tríc m¾t ®èi víi sù ph¸t triÓn l©u dµi cña ViÖt nam. EU
lµ thÞ trêng xuÊt khÈu quan träng cã kh¶ n¨ng ®em l¹i hiÖu
qu¶ kinh tÕ kh«ng nhá ®èi víi ta. Tuy nhiªn, ®Ó lµm ®îc viÖc
3
nµy chóng ta ph¶i tËp trung nghiªn cøu t×m c¸ch gi¶i quyÕt
nh÷ng víng m¾c c¶n trë ho¹t ®éng xuÊt khÈu sang EU vµ t×m
ra c¸c gi¶i ph¸p c¨n b¶n ®Ó ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt khÈu
hµng ho¸ vµo thÞ trêng EU.
HiÖn nay, ViÖt nam ®ang thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu
kinh tÕ híng vÒ xuÊt khÈu, viÖc më réng thÞ trêng xuÊt khÈu
lµ mét ®ßi hái cÊp b¸ch .V× vËy lùa chän ®Ò tµi “Tù do hãa
trong EU vµ kh¶ n¨ng th©m nhËp thÞ trêng EU cña hµng
ho¸ ViÖt Nam", víi sù híng dÉn, gióp ®ì cña ThÇy gi¸o híng
dÉn em mong muèn ®îc ®ãng gãp phÇn nµo kiÕn thøc cña
m×nh vµo môc tiªu chiÕn lîc mµ §¶ng vµ nhµ níc ®· ®Ò ra.
Môc tiªu cña ®Ò tµi: trªn c¬ së ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng vµ
triÓn väng cña thÞ trêng EU ®èi víi hµng ho¸ cña ViÖt
nam,ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng xuÊt khÈu hµng ho¸
sang EU, ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Ó nh»m th©m nhËp
hµng ho¸ cña níc ta vµo thÞ trêng nµy cã hiÖu qu¶.
§Ò c¬ng bao gåm bèn néi dung lín :
Ch¬ng I : Lý luËn chung vÒ tù do ho¸ th¬ng m¹i .
Ch¬ng II : Nghiªn cøu thÞ trêng EU .
Ch¬ng III : Kh¶ n¨ng th©m nhËp hµng ho¸ cña ViÖt nam
vµo thÞ trêng EU.
Ch¬ng IV: Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó hµng ho¸ cña ViÖt
nam th©m nhËp vµo thÞ trêng EU.
4
Ch¬ng i
Lý luËn chung vÒ tù do ho¸ th¬ng m¹i
i. mét sè lý thuyÕt vÒ th¬ng m¹i quèc tÕ
Cã thÓ nãi ho¹t ®éng bu«n b¸n nãi chung vµ bu«n b¸n
quèc tÕ nãi riªng lµ ho¹t ®éng trao ®æi hµng ho¸, tiÒn tÖ ®·
cã tõ l©u ®êi. Th¬ng m¹i quèc tÕ cã tÝnh chÊt sèng cßn v×
mét lý do ®ã lµ ngo¹i th¬ng më réng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ
tiªu dïng cña mét quèc gia. Th¬ng m¹i quèc tÕ cho phÐp mét
níc tiªu dïng tÊt c¶ c¸c mÆt hµng víi sè lîng nhiÒu h¬n møc cã
thÓ tiªu dïng víi ranh giíi cña kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong níc khi
thùc hiÖn mét nÒn kinh tÕ khÐp kÝn, TMQT còng cho phÐp
khai th¸c c¸c nguån lùc trong níc cã hiÖu qu¶, tranh thñ khai
th¸c ®îc mäi tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh vÒ hµng ho¸, c«ng
nghÖ, vèn...cña níc ngoµi nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ
®Êt níc. Nh vËy con ngêi ®· sím t×m ra lîi Ých cña TMQT, thÕ
nhng trong mçi mét hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn cña mçi quèc gia
còng nh tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¸c ph¬ng thøc s¶n
xuÊt th× ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng l¹i cã nh÷ng c¸ch hiÓu vµ
vËn dông rÊt linh ho¹t, kh¸c nhau vµ cã c¶ sù ®èi lËp nhau.
ChÝnh v× vËy, ®· cã rÊt nhiÒu t tëng, lý thuyÕt ®îc ®a ra ®Ó
ph©n tÝch, gi¶i thÝch vÒ ho¹t ®éng TMQT. Qu¸ tr×nh nghiªn
cøu cña c¸c häc gi¶ còng nh c¸c trêng ph¸i kinh tÕ kh¸c nhau
trong lÞch sö ph¸t triÓn t tëng vÒ TMQT ®· ®a ra nh÷ng lý
thuyÕt ®Ó lý gi¶i vÊn ®Ò nµy, kh¼ng ®Þnh nh÷ng t¸c ®éng
cña TMQT ®èi víi sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn theo tr×nh tù
nhËn thøc tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ
phiÕn diÖn ®Õn toµn diÖn, tõ hiÖn tîng ®Õn b¶n chÊt. §Ó
5
hiÓu biÕt thªm vÒ ho¹t ®éng TMQT, còng nh c¸ch nh×n nhËn
vÒ nã trong nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn cô thÓ, chóng ta còng
cÇn xem xÐt c¸c nhµ kinh tÕ häc, c¸c häc gi¶ trong mçi thêi kú
®· ®Ò cËp vµ ph©n tÝch TMQT ®Ó ®a ra nh÷ng híng vËn
dông c¸c lý luËn vÒ TMQT trong thùc tiÔn chÝnh s¸ch quèc gia
vÒ ngo¹i th¬ng nh thÕ nµo.
* Tríc hÕt, lµ t tëng cña chñ nghÜa träng th¬ng. T tëng
träng th¬ng xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn ë Ch©u ¢u tõ gi÷a thÕ kû
XV, XVI, thÞnh hµnh suèt thÕ kû XVII, tån t¹i ®Õn gi÷a thÕ kû
XVIII. C¸c nhµ träng th¬ng cho r»ng chØ cã vµng b¹c lµ thíc
®o thÓ hiÖn sù giµu cã cña mét quèc gia vµ do vËy mçi níc
muèn ®¹t ®îc sù thÞnh vîng ph¶i lµm sao gia t¨ng ®îc khèi l-
îng vµng b¹c tÝch tr÷ th«ng qua viÖc ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng
vµ mçi quèc gia chØ cã thÓ thu ®îc lîi Ých tõ ngo¹i th¬ng nÕu
gi¸ trÞ cña xuÊt khÈu lín h¬n gi¸ trÞ cña nhËp khÈu. §îc lîi lµ
v× thanùgk d cña xuÊt khÈu so víi nhËp khÈu ®îc thanh to¸n
b»ng vµng, b¹c, mµ chÝnh nã biÓu hiÖn cña sù giµu cã. §èi víi
mét quèc gia kh«ng cã má vµng hay má b¹c chØ cßn c¸ch duy
nhÊt lµ tr«ng cËy vµo ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng. Nh vËy xuÊt
khÈu lµ cã lîi vµ nhËp khÈu lµ cã h¹i cho lîi Ých quèc gia. C¸c
nhµ träng th¬ng cho r»ng chÝnh phñ ph¶i tham gia trùc tiÕp
vµo viÖc trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c níc ®Ó ®¹t ®îc sù gia
t¨ng cña c¶i cña mçi níc. ViÖc trùc tiÕp tham gia nµy theo hai
c¸ch: trùc tiÕp tæ chøc xuÊt khÈu vµ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p
khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, h¹n chÕ nhËp khÈu. Tõ ®ã ®i tíi
chÝnh s¸ch lµ ph¶i t¨ng cêng xuÊt khÈu vµ h¹n chÕ nhËp
khÈu.
6
§Õn giai ®o¹n cuèi, trêng ph¸i träng th¬ng cã thay ®æi
vµ cho r»ng cã thÓ t¨ng cêng më réng nhËp khÈu nÕu nh qua
®ã thóc ®Èy xuÊt khÈu nhiÒu h¬n n÷a. MÆc dï cã néi dung
rÊt s¬ khai vµ cßn chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè ®¬n gi¶n, phiÕn
diÖn vÒ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng, song ®ã lµ t t-
ëng ®Çu tiªn cña c¸c nhµ kinh tÕ häc t s¶n cæ ®iÓn nghiªn
cøu vÒ hiÖn tîng vµ lîi Ých cña ngo¹i th¬ng. Lý luËn cña trêng
ph¸i träng th¬ng lµ mét bíc tiÕn ®¸ng kÓ trong t tëng vÒ kinh
tÕ häc. ý nghÜa tÝch cùc cña t tëng nµy ®èi lËp víi t tëng
phong kiÕn lóc bÊy giê lµ coi träng kinh tÕ tù cÊp, tù tóc. Ngoµi
ra nã ®· ®¸nh gi¸ ®îc tÇm quan träng cña xuÊt khÈu vµ vai
trß cña chÝnh phñ trong viÖc thóc ®Èy xuÊt khÈu, ®iÒu tiÕt
ho¹t ®éng XNK ®Ó ®¹t c¸n c©n th¬ng m¹i thÆng d th«ng
qua c¸c c«ng cô thuÕ quan, b¶o hé mËu dÞch trong níc...
Nh÷ng t tëng nµy ®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc më réng
ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ vµ lµm c¬ së lý luËn h×nh thµnh
chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña nhiÒu quèc gia.
*Lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi cña Adam Smith
N¨m 1776, trong t¸c phÈm "Cña c¶i cña c¸c d©n téc",
A.Smith ®· phª ph¸n quan niÖm coi vµng ®ång nghÜa víi cña
c¶i. ¤ng xuÊt ph¸t tõ mét ch©n lý ®¬n gi¶n lµ trong th¬ng
m¹i quèc tÕ c¸c bªn tham gia ®Òu ph¶i cã lîi v× nÕu chØ cã
quèc gia nµy cã lîi mµ quèc gia gia kh¸c l¹i bÞ thiÖt th× quan
hÖ th¬ng m¹i gi÷a hä víi nhau sÏ kh«ng tån t¹i. Tõ ®ã «ng ®a
ra lý thuyÕt cho r»ng th¬ng m¹i gi÷a hai níc víi nhau lµ xuÊt
ph¸t tõ lîi Ých cña c¶ hai bªn dùa trªn c¬ së lîi thÕ tuyÖt ®èi
cña tõng níc .
7
Theo Adam Smith, søc m¹nh lµm cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr-
ëng lµ do sù tù do trao ®æi gi÷a c¸c quèc gia, do ®ã mçi
quèc gia cÇn chuyªn m«n vµo nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cã lîi thÕ
tuyÖt ®èi. Mét hµng ho¸ ®îc coi lµ cã lîi thÕ tuyÖt ®èi khi chi
phÝ s¶n xuÊt tÝnh theo giê c«ng lao ®éng quy chuÈn ®Ó s¶n
xuÊt ra mét ®¬n vÞ hµng ho¸ ®ã ph¶i thÊp h¬n níc kh¸c. Do
vËy c¸c quèc gia, c¸c c«ng ty cã thÓ ®¹t ®îc lîi Ých lín h¬n
th«ng qua sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ nÕu quèc gia ®ã
biÕt tËp trung vµo viÖc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng hµng
ho¸ cã lîi thÕ tuyÖt ®èi, ®ång thêi biÕt tiÕn hµnh nhËp khÈu
nh÷ng hµng ho¸ kÐm lîi thÕ tuyÖt ®èi. Nh vËy ®iÒu then chèt
trong lËp luËn vÒ lîi thÕ tuyÖt ®èi lµ sù so s¸nh chi phÝ s¶n
xuÊt cña tõng mÆt hµng gi÷a c¸c quèc gia.
A.smith vµ nh÷ng nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn theo trêng
ph¸i cña «ng ®Òu tin tëng r»ng, tÊt c¶ mäi quèc gia ®Òu cã lîi
Ých tõ ngo¹i th¬ng vµ ®· ñng hé m¹nh mÏ tù do kinh doanh,
h¹n chÕ tèi ®a sù can thiÖp cña chÝnh phñ vµo ho¹t ®éng
kinh doanh nãi chung, trong ®ã cã XNK. ¤ng cho r»ng ngo¹i
th¬ng tù do lµ nguyªn nh©n lµm cho nguån tµi nguyªn cña thÕ
giíi ®îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt vµ phóc lîi quèc tÕ
nãi chung sÏ ®¹t ®îc ë møc tèi ®a. Còng theo häc thuyÕt cña
A.Smith, lîi thÕ tuyÖt ®èi ®îc quyÕt ®Þnh bëi c¸c ®iÒu kiÖn
tù nhiªn vÒ ®Þa lý, khÝ hËu vµ kü n¨ng tay nghÒ chØ níc ®ã
míi cã mµ th«i, vÒ tay nghÒ lµ nguyªn nh©n cña mËu dÞch
quèc tÕ vµ quyÕt ®Þnh c¬ cÊu cña mËu dÞch quèc tÕ. Tuy vËy
kh¸c víi t tëng träng th¬ng ®· tuyÖt ®èi ho¸ qu¸ møc vai trß
cña ngo¹i th¬ng, Adam Smith cho r»ng ngo¹i th¬ng cã vai trß
rÊt l¬n nhng kh«ng ph¶i lµ nguån gèc duy nhÊt cña sù giµu cã.
8
Sù giµu cã lµ do c«ng nghiÖp, tøc lµ do ho¹t ®éng s¶n xuÊt
®em l¹i chø kh«ng ph¶i do ho¹t ®éng lu th«ng. Theo «ng, ho¹t
®éng kinh tÕ (bao gåm c¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ lu th«ng)
ph¶i ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch tù do, do quan hÖ cung cÇu vµ
biÕn ®éng gi¸ c¶ thÞ trêng quy ®Þnh. S¶n xuÊt c¸i g×? s¶n
xuÊt nh thÕ nµo? s¶n xuÊt cho ai? §ã lµ nh÷ng c©u hái cÇn ®-
îc gi¶i quyÕt ë thÞ trêng.
* Lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi (lîi thÕ so s¸nh)
Lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi trªn ®©y cña Adam Smith cho
thÊy mét níc cã lîi thÕ tuyÖt ®èi so víi níc kh¸c vÒ mét lo¹i
hµng ho¸, níc ®ã sÏ thu ®îc lîi Ých tõ ngo¹i th¬ng, nÕu chuyªn
m«n ho¸ s¶n xuÊt theo lîi thÕ tuyÖt ®èi. Tuy nhiªn chØ dùa
vµo lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt .èi th× kh«ng gi¶i thÝch ®îc v× sao
mét níc cã lîi thÕ tuyÖt ®èi h¬n h¼n so víi níc kh¸c, hoÆc mät
níc kh«ng cã mät lîi thÕ tuyÖt ®èi nµo vÉn cã thÓ tham gia vµ
thu lîi trong qu¸ tr×nh hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ
®Ó ph¸t triÓn m¹nh c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ. §Ó
kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña lý thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi vµ
còng ®Ó tr¶ lêi cho c©u hái trªn, n¨m 1817, trong tÊc phÈm
næi tiÕng cña m×nh "Nh÷ng nguyªn lý cña kinh tÕ chÝnh trÞ",
nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn ngêi Anh David Ricardo ®· ®a ra lý
thuyÕt lîi thÕ so s¸nh nh»m gi¶i thÝch tæng qu¸t, chÝnh x¸c
h¬n vÒ sù xuÊt hiÖn lîi Ých trong th¬ng m¹i quèc tÕ.
C¬ së cña lý thyÕt nµy chÝnh lµ luËn ®iÓm cña D.Ricardo
vÒ sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c níc kh«ng chØ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn
vµ tay nghÒ mµ cßn vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nãi chung. §iÒu
®ã cã nghÜa lµ vÒ nguyªn t¾c, bÊt kú quèc gia nµo còng cã
thÓ t×m thÊy sù kh¸c biÖt nµy vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt
9
nh÷ng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh dï cã hay kh«ng lîi thÕ vÒ tù
nhiªn, khÝ hËu, tay nghÒ. D.Ricardo cho r»ng, trªn thùc tÕ lîi
thÕ tuyÖt ®èi cu¶ mçi quèc gia kh«ng cã nhiÒu, h¬n n÷a thùc
tÕ cho thÊy lµ phÇn lín c¸c quèc gia tiÕn hµnh bu«n b¸n víi
nhau kh«ng chØ ë nh÷ng mÆt hµng cã lîi thÕ tuþÖt ®èi mµ
cßn ®èi víi c¶ nh÷ng mÆt hµng dùa trªn lîi thÕ t¬ng ®èi. Theo
«ng mäi níc ®Òu cã lîi khi tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng
quèc tÕ trªn c¬ së khai th¸c lîi thÕ t¬ng ®èi, ngo¹i th¬ng cho
phÐp më réng kh¶ n¨ng tiªu dïng cña mét níc. Nguyªn nh©n
chÝnh lµ do chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt mét sè lo¹i s¶n phÈm
nhÊt ®Þnh cña m×nh ®Ó ®æi lÊy hµng nhËp khÈu cña c¸c níc
kh¸c th«ng qua con ®êng th¬ng m¹i quèc tÕ v× mçi níc ®ã
®Òu cã lîi thÕ so s¸nh nhÊt ®Þnh vÒ mét sè mÆt hµng.
Liªn quan ®Õn lîi thÕ so s¸nh cã mét kh¸i niÖm rÊt c¬ b¶n
trong kinh tÕ häc ®· ®îc D.Ricardo ®Ò cËp ®Õn ®ã lµ chi phÝ
c¬ héi. Nã lµ chi phÝ bá ra ®Ó sö dông cho mét môc ®Ých nµo
®ã.
Nh vËy cã thÓ kÕt luËn r»ng, mét trong nh÷ng ®iÓm cèt
yÕu nhÊt cña lîi thÕ so s¸nh lµ nh÷ng lîi Ých do chuyªn m«n
ho¸ s¶n xuÊt, mÆt kh¸c th¬ng m¹i quèc tÕ phô thuéc vµo lîi
thÕ so s¸nh chø kh«ng ph¶i lµ lîi thÕ tuyÖt ®èi. Lîi thÕ so s¸nh
lµ ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®èi víi lîi Ých cña th¬ng m¹i quèc tÕ.
Lîi thÕ tuyÖt ®èi cña A.Smith lµ mét trêng hîp ®Æc biÖt cña lîi
thÕ so s¸nh. VÒ c¬ b¶n, lý thuyÕt cña D.Ricardo kh«ng cã g×
kh¸c víi A.smith, nghÜa lµ «ng ñng hé tù do ho¸ XNK, khuyÕn
c¸o c¸c chÝnh phñ tÝch cùc thóc ®Èy, khuyÕn khÝch tù do ho¸
th¬ng m¹i quèc tÕ.
10
*.Ph¸t triÓn lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi-M« h×nh Hechscher-
Ohlin
Lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi cña D.Ricardo sang ®Çu thÕ kû
XX, sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt ®· thÓ hiÖn nh÷ng
h¹n chÕ cña nã. Lîi thÕ do ®©u mµ cã? V× sao c¸c níc kh¸c
nhau l¹i cã phÝ c¬ héi kh¸c nhau?...Lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi
cña D.Ricardo ®· kh«ng gi¶i thÝch ®îc nh÷ng vÊn ®Ò trªn. §Ó
kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ nµy, hai nhµ kinh tÕ häc Thuþ
§iÓn: Eli Hecksher (1879-1852) vµ B.Ohlin(1899-1979) trong
t¸c phÈm: “Th¬ng m¹i liªn khu vùc vµ quèc tÕ”, xuÊt b¶n n¨m
1933 ®· ph¸t triÓn lý thuyÕt lîi thÕ t¬ng ®èi cña D.Ricardo
thªm mét bíc b»ng viÖc ®a ra m« h×nh H-O (tªn viÕt t¾t cña
hai «ng) ®Ó tr×nh bµy lý thuyÕt u ®·i vÒ c¸c nguån lùc s¶n
xuÊt vèn cã (hay lý thuyÕt H-O). Lý thuyÕt nµy ®· gi¶i thÝch
hiÖn tîng TMQT lµ do trong mét nÒn kinh tÕ më cöa, mçi níc
®Òu híng tíi chuyªn m«n ho¸ c¸c ngµnh s¶n xuÊt mµ cho phÐp
sö dông nhiÒu yÕu tè s¶n xuÊt ®èi víi níc ®ã lµ thuËn lîi nhÊt.
Nãi c¸ch kh¸c, theo lý thuyÕt H-O, mét sè níc cã lîi thÕ so s¸nh
h¬n trong viÖc xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm hµng ho¸ cña
m×nh lµ do viÖc s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm hµng ho¸ ®ã ®É
sö dông ®îc nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt mµ níc ®ã ®îc u ®·i h¬n
so víi níc kh¸c. ChÝnh sù u ®·i vÒ c¸c lîi thÕ tù nhiªn cña c¸c
yÕu tè s¶n xuÊt nµy (bao gåm: vèn, lao ®éng, tµi nguyªn, ®Êt
®ai, khÝ hËu...) ®· khiÕn cho mét sè níc cã chi phÝ c¬ héi
thÊp h¬n (so víi viÖc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ kh¸c)
trong s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh.
Nh vËy c¬ së lý luËn cña lý thuyÕt H-O vÉn chÝnh lµ dùa
vµo lý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh cña Ricardo nhng ë tr×nh ®é cao
11
h¬n lµ ®· x¸c ®Þnh ®îc nguån gèc cña lîi thÕ so s¸nh chÝnh
lµ sù u ®·i vÒ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (c¸c nguån lùc s¶n xuÊt ).
Vµ do vËy, lý thuyÕt H-O cßn ®îc gäi lµ “lý thuyÕt lîi thÕ so
s¸nh c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vèn cã”. ThuyÕt nµy ®· kÕ thõa
vµ ph¸t triÓn mét c¸ch logic c¸c yÕu tè khoa häc trong lý
thuyÕt lîi thÕ so s¸nh cña Ricardo vµ c¸c lý thuyÕt cæ ®iÓn tr-
íc ®ã vÒ TMQT.
Tuy cßn cã nh÷ng khiÕm khuyÕt lý luËn tríc thùc tiÔn
ph¸t triÓn phøc t¹p cña TMQT ngµy nay, song quy luËt H-O vÉn
lµ quy luËt chi phèi ®éng th¸i ph¸t triÓn cña TMQT vµ ®îc
nhiÒu quèc gia vËn dông trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch TMQT.
Sù lùa chän c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu phï hîp víi c¸c lîi thÕ so
s¸nh vÒ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vèn cã theo thuyÕt H-O sÏ lµ
®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ nhanh
chãng héi nhËp vµo sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c TMQT,
vµ trªn c¬ së lîi Ých th¬ng m¹i thu ®îc sÏ thóc ®Èy nhanh sù
t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë nh÷ng níc nµy.
*. ThuyÕt chu kú sèng s¶n phÈm
ThuyÕt chu kú sèng s¶n phÈm do K.Verum ®Ò xíng n¨m
1966, sau ®ã ®îc nhiÒu häc gi¶ ph¸t triÓn vµ øng dông trong
nhiÒu lÜnh vùc, trong ®ã lý thuyÕt TMQT.
Néi dung c¬ b¶n cña häc thuyÕt nµy nh sau: rÊt nhiÒu
s¶n phÈm ph¶i tr¶i qua mét chu kú sèng bao gåm bèn giai
®o¹n: giíi thiÖu; ph¸t triÓn; chÝn muåi vµ suy tho¸i. §Ó kÐo
dµi chu kú sèng cña mét s¶n phÈm, xÐt trªn quy m« thÞ trêng
thÕ giíi, c¸c h·ng thêng hay thay ®æi ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt, më
réng s¶n xuÊt sang khu vùc thÞ trêng kh¸c tuú thuéc vµo tõng
giai ®o¹n cña chu kú sèng. KÕt qu¶ lµ t¹o nªn quan hÖ th¬ng
12
m¹i gi÷a c¸c quèc gia vÒ s¶n phÈm ®ã vµ quan hÖ nµy thay
®æi tuú theo c¸c giai ®o¹n cña chu kú: Giai ®o¹n giíi thiÖu:
v× lµ s¶n phÈm míi, cßn s¶n xuÊt ®éc quyÒn nªn gi¸ cao, s¶n
lîng tiªu thô Ýt, chñ yÕu ë níc ph¸t minh ra s¶n phÈm. Giai
®o¹n ph¸t triÓn: s¶n lîng s¶n xuÊt vµ tiªu thô t¨ng m¹nh,
nhiÒu nhµ s¶n xuÊt cïng tham gia s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm t¬ng
tù, c¹nh tranh t¨ng; nhµ s¶n xuÊt míi b¾t ®Çu xuÊt khÈu s¶n
phÈm sau t×m c¸ch di chuyÓn ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt sang c¸c
quèc gia gÇn gòi vÒ møc sèng vµ v¨n ho¸. Giai ®o¹n chÝn
muåi: s¶n phÈm c¹nh tranh m¹nh, gi¸ h¹, thÞ phÇn gi¶m, gi¸
gi¶m. Sau khi c¶i tiÕn thay ®æi mÉu m·, kiÓu d¸ng, nhµ s¶n
xuÊt t×m c¸ch míi ®Çugiíi thiÖu, ph¸t triÓn thÞ trêng sau di
chuûen ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt sang c¸c níc kÐm ph¸t triÓn h¬n.
Giai ®o¹n suy tho¸i: s¶n phÈm ®· l·o ho¸, chñ yÕu chØ cßn
thÞ trêng ë nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn. Trong giai ®o¹n nµy cã
hiÖn tîng xuÊt khÈu ngîc s¶n phÈm vÒ c¸c níc c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn do mét bé phËn d©n c vÉn cßn cã nhu cÇu vÒ s¶n
phÈm.
*.ThuyÕt b¶o hé hîp lý
Ngîc l¹i víi trµo lu cña c¸c häc thuyÕt ñng hé tù do ho¸ th-
¬ng m¹i, thuyÕt bo¶ hé víi nhiÒu biÕn tíng kh¸c nhau ®îc ph¸t
triÓn vµ vËn dông trong chÝnh s¸ch TMQT cña mét sè quèc gia
trong ®ã cã Mü, §øc (cuèi thÕ kû XIX) vµ nhiÒu níc ®ang ph¸t
triÓn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ho¸ nh Hµn
Quèc, Brazin...(gi÷a thÕ kû XX). T tëng c¬ b¶n cña thuyÕt nµy
lµ nÕu ¸p dông chÝnh s¸ch tù do ho¸ th¬ng m¹i cã nhiÒu
ngµnh s¶n xuÊt ®îc gäi lµ “ngµnh c«ng nghiÖp non trΔ cÇn
thiÕt ph¶i duy tr× nhng cã nuy c¬ bÞ tiªu diÖt tríc sù c¹nh
13
tranh cña hµng ho¸ níc ngoµi, do ®ã cÇn ph¶i cã c¸c biÖn
ph¸p b¶o vÖ c¸c ngµnh s¶n xuÊt nµy. §¹i diÖn cña thuyÕt nµy
lµ A.Hamilton (Mü) tõng ®Ò xuÊt vµ ®îc ¸p dông thµnh c«ng
chÝnh s¸ch b¶o hé mét sè ngµnh c«ng nghiÖp miÒn b¾c níc
Mü (cuèi thÕ kû XIX); F.List víi chÝnh s¸ch b¶o nhé ngµnh c«ng
nghiÖp §øc còng vµo cuèi thÕ kû XIX. VÒ sau, thuyÕt b¶o hé
®îc ph¸t triÓn bëi nhiÒu nhµ khoa häc nh Hirofumi Ito
Akamasu, Wanatabe (NhËt B¶n), Kurnets (Mü) víi m« h×nh
“Chuçi thay ®æi cÊu tróc”, theo ®ã trong ®iÒu kiÖn c«ng
nghiÖp ho¸, nhiÒu s¶n phÈm míi ®Çu ®îc nhËp khÈu, sau ®ã
®îc tæ chøc thay thÕ nhËp khÈu víi sù b¶o hé nhÊt ®Þnh vµ
cuèi cïng l¹i ®îc xuÊt khÈu trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh.
Nh vËy, cho ®Õn nay cã kh¸ nhiÒu häc thuyÕt vÒ TMQT
®· ®îc ®Ò xuÊt, ph¸t triÓn vµ øng dông. Tuy nhiªn cha cã mét
lý thuyÕt nµo ®ñ møc hoµn chØnh ®Ó cã thÓ dùa vµo ®ã ®Ó
ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc vµ chÝnh s¸ch XNK cña quèc gia. H¬n
n÷a mét sè häc thuyÕt hoÆc chØ ®a ra m« h×nh chÝnh s¸ch
trong ®iÒu kiÖn tÜnh, cha khai th¸c c¸c yÕu tè ®éng cña b¶n
th©n ho¹t ®éng kinh tÕ, hoÆc chØ ®îc lý luËn víi nh÷ng m«
h×nh phøc t¹p. Tuy nhiªn, tÊt c¶ c¸c häc thuyÕt dï Ýt hay
nhiÒu vÉn cßn chç ®øng trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i vµ cÇn
ph¶i nghiªn cøu vËn chóng.
Ngµy nay c¸c lý luËn gia hiÖn ®¹i vÒ TMQT trªn c¬ së kÕ
thõa vµ ph¸t triÓn c¸c häc thuyÕt TMQT ®· ®a ra c¸c quan
®iÓm, c¸c lý thuyÕt kh¸c nhau vÒ TMQT víi 3 trêng ph¸i
chÝnh: trêng ph¸i thø nhÊt ñng hé tù do mËu dÞch vµ cã c¸c
tªn gäi biÕn tíng nh më cöa, tù do ho¸ ngo¹i th¬ng, híng vµo
xuÊt khÈu. Trêng ph¸i thø ñng hé b¶o hé mËu dÞch vµ cã tªn
14
gäi biÕn tíng nh ®ãng cöa thay thÕ nhËp khÈu, m« h×nh ®µn
ngçng trêi. Trêng ph¸i thø ba kÕt hîp 2 kiÓu chÝnh s¸ch trªn víi
liÒu lîng kh¸c nhau.
II. B¶n chÊt vµ c¸c h×nh thøc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
Nh vËy, ho¹t ®éng th¬ng m¹i ph¸t triÓn tíi ngµy nay cã ph¹m
vi rÊt lín vµ ®a d¹ng, tõ ho¹t ®éng th¬ng m¹i trong níc tíi ph¹m vi
khu vùc vµ quèc tÕ vµ cã rÊt nhiÒu h×nh thøc ®Ó thùc hiÖn nã. §·
cã rÊt nhiÒu t tëng kh¸c nhau bµn vÒ TMQT, c¶ t tëng ph¶n ®èi vµ
cã c¶ nh÷ng t tëng ñng hé nã nhiÖt t×nh. Vµ c¸i g× ®· lµ quy luËt
th× tÊt yÕu nã ph¶i diÔn ra, ngµy nay, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ d-
êng nh lµ mét xu thÕ tÊt yÕu. Mµ nh vËy, mçi quèc gia, ®Ó ®¶m
b¶o ®îc lîi Ých cña m×nh th× ph¶i nghiªn cøu trªn c¬ së ,c¨n cø lý
luËn vµ c¶ thùc tiÔn vÒ TMQT ®Ó n¾m lÊy c¸i b¶n chÊt, vµ nh÷ng
t¸c ®éng cña xu híng nµy nh thÕ nµo… th× míi cã thÓ cã nh÷ng
chiÕn lîc, chÝnh s¸ch héi nhËp hîp lý nhÊt ®Ó ®em l¹i lîi Ých cho
quèc gia, ®ång thêi gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c ®éng bÊt lîi trong tiÕn
tr×nh héi nhËp.
1.Kh¸i niÖm
Héi nhËp kinh tÕ lµ sù g¾n kÕt nÒn kinh tÕ cña mét níc
vµo c¸c tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu, trong ®ã
c¸c thµnh viªn quan hÖ víi nhau theo c¸c nguyªn t¾c, quy
®Þnh chung. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®· xuÊt hiÖn c¸c
tæ chøc nh Liªn Minh Ch©u ¢u, Héi ®ång t¬ng trî kinh tÕ
(SEV), HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th¬ng m¹i (GATT).
Tõ nh÷ng n¨m 1990 trë l¹i ®©y, tiÕn tr×nh nµy ph¸t triÓn
m¹nh cïng víi xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, thÓ hiÖn
ë sù xuÊt hiÖn cña nhiÒu tæ chøc kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu.
15
Tríc kia, kh¸i niÖm héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ chØ ®îc hiÓu
®¬n thuÇn lµ nh÷ng ho¹t ®éng gi¶m thuÕ, më réng thÞ tr-
êng. Ch¼ng h¹n, HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan vµ th¬ng
m¹i (GATT) suèt 38 n¨m rßng, qua 7 vßng ®µm ph¸n còng chØ
tËp trung vµo viÖc gi¶m thuÕ. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy
nay ®îc hiÓu lµ viÖc mét quèc gia thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh
tÕ më, tham gia c¸c ®Þnh chÕ kinh tÕ-tµi chÝnh quèc tÕ, thùc
hiÖn tù do ho¸ vµ thuËn lîi ho¸ th¬ng m¹i, ®Çu t bao gåm c¸c
lÜnh vùc:
-§µm ph¸n c¾t gi¶m thuÕ quan, tiÕn tíi thùc hiÖn thuÕ suÊt
b»ng 0 ®èi víi hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu ;
-Gi¶m thiÓu, tiÕn tíi lo¹i bá c¸c hµng rµo phi thuÕ quan g©y
c¶n trë ®èi víi ho¹t ®éng th¬ng m¹i. Nh÷ng biÖn ph¸p phi
thuÕ phæ th«ng (nh giÊy phÐp, tiªu chuÈn chÊt lîng, vÖ sinh
kiÓm dÞch...) cÇn ®îc chuÈn mùc ho¸ theo c¸c quy ®Þnh
chung cña WTO hoÆc¸c c¸c th«ng lÖ quèc tÕ vµ khu vùc kh¸c;
-Gi¶m thiÓu c¸c h¹n chÕ ®èi víi th¬ng m¹i, dÞch vô, tøc lµ
tù do ho¸ hiÖn nay cã kho¶ng 12 nhãm dÞch vô ®îc ®a vµo
®µm ph¸n, tõ dÞch vô t vÊn gi¸o dôc, tin häc ®Õn c¸c dÞch vô
tµi chÝnh, ng©n hµng, viÔn th«ng, giao th«ng vËn t¶i...;
-Gi¶m thiÓu c¸c h¹n chÕ ®èi víi ®Çu t ®Ó më ®êng h¬n
n÷a cho tù do ho¸ th¬ng m¹i ;
-§iÒu chØnh chÝnh s¸ch qu¶n lý th¬ng m¹i theo nh÷ng quy
t¾c vµ luËt ch¬i chung quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ c¸c vÊn ®Ò liªn
quan ®Õn giao dÞch th¬ng m¹i , nh thñ tôc h¶i quan, quyÒn
së h÷u trÝ tuÖ, chÝnh s¸ch c¹nh tranh ...T¹i c¸c diÔn ®µn
quèc tÕ vµ khu vùc hiÖn nay, viÖc ®iÒu chØnh vµ hµi hoµ c¸c
16
thñ tôc hµnh chÝnh liªn quan ®Õn giao dÞch th¬ng m¹i ®îc gäi
lµ ho¹t ®éng thuËn lîi ho¸ th¬ng m¹i;
-TriÓn khai c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi
nh»m n©ng cao n¨ng lùc cña c¸c níc trong qu¸ tr×nh héi
nhËp.
Nh vËy, cã thÓ thÊy vÊn ®Ò héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
trong bèi c¶nh hiÖn nay kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ giíi h¹n trong
ph¹m vi c¾t gi¶m thuÕ quan mµ ®· ®îc më réng cho tÊt c¶
c¸c lÜnh vùc liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch kinh tÕ-th¬ng m¹i,
nh»m môc tiªu më réng thÞ trêng cho hµng ho¸ vµ dÞch vô, lo¹i
bá c¸c rµo c¶n h÷u h×nh vµ v« h×nh ®èi víi trao ®æi th¬ng
m¹i quèc tÕ.
2.TÝnh tÊt yÕu
Hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia xuÊt hiÖn khi lùc lîng s¶n
xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng ®· ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é
nhÊt ®Þnh. Ban ®Çu chØ lµ nh÷ng h×nh thøc bu«n b¸n song
ph¬ng, sau ®ã më réng, ph¸t triÓn díi d¹ng liªn kÕt s¶n xuÊt
kinh doanh. Trong thêi ®¹i ngµy nay, lùc lîng s¶n xuÊt vµ c«ng
nghÖ th«ng tin ®· vµ ®ang ph¸t triÓn víi mét tèc ®é nhanh
chãng cha tõng thÊy. T×nh h×nh ®ã võa ®Æt ra yªu cÇu võa
t¹o ra kh¶ n¨ng tæ chøc l¹i thÞ trêng trong ph¹m vi toµn cÇu.
C¸c quèc gia ngµy cµng cã nhiÒu mèi quan hÖ phô thuéc nhau
h¬n, cÇn sù bæ trî cho nhau, ®Æc biÖt lµ c¸c mèi quan hÖ vÒ
kinh tÕ th¬ng m¹i còng nh ®Çu t vµ c¸c mèi quan hÖ kh¸c nh
m«i trêng, d©n sè…ChÝnh ®©y lµ nh÷ng c¨n cø thùc tÕ ®Ó
®i tíi c¸i ®Ých cuèi cïng cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ híng tíi
®ã lµ mét nÒn kinh tÕ toµn cÇu thèng nhÊt kh«ng cßn biªn giíi
quèc gia vÒ kinh tÕ Êy. Cô thÓ nh÷ng c¨n cø ®ã lµ: (1) Mçi
17
quèc gia dï ë tr×nh ®é ph¸t triÓn ®Õn ®©u còng t×m thÊy lîi
Ých cho m×nh khi tham gia h«Þ nhËp quèc tÕ. §èi víi c¸c níc
ph¸t triÓn hä cã thÓ ®Èy m¹nh ho¹t ®éng th¬ng m¹i, ®Çu t
vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ ra níc ngoµi, më r«ng quy m« s¶n
xuÊt, tËn dông vµ khai th¸c ®îc c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi nh
tµi nguyªn, lao ®éng vµ thÞ trêng…còng nh gia t¨ng c¸c ¶nh h-
ëng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña m×nh trªn trêng quèc tÕ. Cßn
®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn Cã thÓ nãi nhu cÇu tæ chøc l¹i
thÞ trêng thÕ giíi tríc hÕt b¾t nguån tõ nh÷ng níc c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn, do hä ë thÕ m¹nh nªn hä thêng ¸p ®Æt c¸c quy
t¾c, luËt ch¬i. Bªn c¹nh ®ã, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn khi tham
gi© héi nhËp quèc tÕ võa cã yªu cÇu tù b¶o vÖ, võa cã yªu
cÇu ph¸t triÓn nªn còng cÇn ph¶i tham gia vµo ®Ó b¶o vÖ vµ
tranh thñ lîi Ých cho m×nh, nhÊt lµ c¸c níc ®ang tiÕn hµnh qu¸
tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Lîi Ých ë ®©y lµ më réng thÞ trêng
cho hµng ho¸ xuÊt khÈu, tiÕp nhËn vèn, tranh thñ ®îc kü
thuËt, c«ng nghÖ tiªn tiÕn th«ng qua ®Çu t trùc tiÕp, nhê ®ã
sÏ t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm, ®¶m b¶o t¨ng trëng kinh tÕ, häc
tËp ®îc tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm qu¶n lý...§©y chÝnh lµ lý do
®Çu tiªn mµ mét quèc gia héi nhËp quèc tÕ .
(2).Mét nÒn c«ng nghÖ toµn cÇu ®ang xuÊt hiÖn: NÒn
c«ng nghÖ c¬ khÝ vÒ c¬ b¶n vÉn lµ mét nÒn c«ng nghÖ cã
tÝnh quèc gia, v× nã lu«n ph¶i lÊy thÞ trêng trong lµm chÝnh,
mét khi chi phÝ vËn chuyÓn, liªn l¹c cßn qu¸ ®¾t ®á th× viÖc
s¶n xuÊt, vËn chuyÓn, tiªu thô c¸c lo¹i hµng ho¸ ë thÞ trêng
bªn ngoµi lu«n cã nhiÒu rñi ro bÊt tr¾c vµ cã lîi thÕ so s¸nh
h¹n chÕ.
18
Nhng trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y c«ng nghÖ th«ng tin
vµ vËn t¶i ®· cã nh÷ng tiÕn bé vît bËc, ®· lµm gi¶m chi phÝ
vËn t¶i quèc tÕ xuèng c¶ chôc lÇn vµ gi¶m chi phÝ liªn l¹c viÔn
th«ng xuèng tíi vµi tr¨m lÇn. TiÕn bé c«ng nghÖ nµy ®· cã t¸c
®éng cùc kú quan träng ®Õn toµn bé c¸c quan hÖ kinh tÕ
quèc tÕ, nã ®· biÕn c¸c c«ng nghÖ cã tÝnh quèc gia thµnh
c«ng nghÖ toµn cÇu. Ta cã thÓ nªu ra mét vÝ dô vÒ c«ng nghÖ
may mÆc. Mét c¸i m¸y may dï cã hiÖn ®¹i còng chØ cã thÓ
lµm ra quÇn ¸o b¸n trong mét ®Þa ph¬ng hay mét quèc gia,
vµ cã thÓ v¬n tíi mét vµi níc gÇn gòi, chóng kh«ng thÓ ®îc
b¸n ë c¸c thÞ trêng xa x«i v× chi phÝ vËn t¶i vµ liªn l¹c cao
lµm mÊt hÕt lîi thÕ so s¸nh. Nhng nhê cã tiÕn bé trong c«ng
nghÖ liªn l¹c vµ vËn t¶i nªn c«ng ty NIKE chØ n¾m hai kh©u:
s¸ng t¹o, thiÕt kÕ mÉu m· vµ ph©n phèi toµn cÇu (cßn s¶n
xuÊt do c¸c c«ng ty ë nhiÒu níc lµm), nhng ®· lµm chho c«ng
nghÖ may mÆc cã tÝnh toµn cÇu. C¸c c«ng nghÖ s¶n xuÊt xe
m¸y, m¸y tÝnh, « t«, m¸y bay...®· ngµy cµng cã tÝnh toµn
cÇu s©u réng. TÝnh toµn cÇu nµy ®· thÓ hiÖn ngay tõ kh©u
s¶n xuÊt ( ®îc ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ ë nhiÒu níc) ®Õn
kh©u ph©n phèi ( tiªu thô trªn toµn cÇu). Nh÷ng c«ng nghÖ
ngay tõ khi ra ®êi ®· cã tÝnh toµn cÇu nh c«ng nghÖ vÖ tinh
viÔn th«ng...®ang b¾t ®Çu xuÊt hiÖn.
ChÝnh c«ng nghÖ toµn cÇu nµy lµ c¬ së quan träng ®Æt
nÒn mãng cho sù ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. Nhê cã
c«ng nghÖ toµn cÇu ho¸ ph¸t triÓn, sù hîp t¸c gi÷a c¸c quèc
gia, c¸c tËp ®oµn kinh doanh cã thÓ më réng tõ s¶n xuÊt ®Õn
ph©n phèi trªn ph¹m vi toµn cÇu, nh÷ng quan hÖ nµy tuú
thuéc lÉn nhau cïng cã lîi ph¸t triÓn. .
19
(3). C¸c quan hÖ kinh tÕ toµn cÇu ngµy cµng ph¸t triÓn:
Mét nÒn c«ng nghÖ toµn cÇu xuÊt hiÖn ®· lµ c¬ së cho c¸c
quan hÖ kinh tÕ toµn cÇu ph¸t triÓn. §Çu tiªn lµ c¸c quan hÖ
th¬ng m¹i. Chi phÝ vËn t¶i liªn l¹c cµng gi¶m ®i, th× kh¶ n¨ng
b¸n hµng ®i c¸c thÞ trêng xa cµng t¨ng lªn, th¬ng m¹i toµn
cÇu cµng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn. §ång thêi víi qu¸ tr×nh ph©n
c«ng, chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cµng cã thÓ diÔn ra g÷a c¸c
quèc gia vµ ch©u lôc. C¸c linh kiÖn cña m¸y bay Boing, cña «
t«, cña m¸y tÝnh...®· cã thÓ ®îc s¶n xuÊt ë hµng chôc níc
kh¸c nhau. C¸c quan hÖ s¶n xuÊt, th¬ng m¹i cã tÝnh toµn
cÇu, ®· kÐo theo c¸c dßng tiÒn tÖ, vèn, dÞch vô...vËn ®éng
trªn ph¹m vi toµn cÇu. C«ng nghÖ th«ng tin ®· lµm cho c¸c
dßng vËn ®éng nµy thªm ch«i chÈy. Ngµy nay lîng bu«n b¸n
tiÒn tÖ toµn cÇu mét ngµy ®· vît qu¸ 1500 tû USD. Thng m¹i
®iÖn tö xuÊt hiÖn v¬i kim ng¹ch ngµy cµng t¨ng vµ ®ang trë
thµnh mét lo¹i h×nh bu«n b¸n toµn cÇu ®Çy triÓn väng.
Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ toµn cÇu vµ c¸c quan hÖ kinh
tÕ toµn cÇu ®ang ngµy cµng xung ®ét víi c¸c thÓ chÕ quèc
gia, víi c¸c rµo c¶n quèc gia. Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n
xuÊt vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ toµn cÇu ®ang x©m nhËp qua
biªn giíi c¸c quèc gia. Bíc vµo thËp kû 90 c¸c rµo c¶n nµy ®·
bÞ ph¸ vì ë c¸c quèc gia trong Liªn Minh Ch©u ¢u, vµ ë B¾c
Mü víi møc ®é thÊp h¬n. c¸c quèc gia ASEAN ®· cam kÕt gi¶m
bít rµo c¶n quèc gia. C¸c níc thµnh viªn cña tæ chøc th¬ng m¹i
thÕ giíi còng ®· cam kÕt mét lé tr×nh gi¶m bá hµng rµo
nµy...Nhng ph¶i thõa nhËn c¸c rµo c¶n nµy vÉn cßn rÊt m¹nh ë
nhiÒu níc vµ ngay c¶ ë Liªn Minh Ch©u ¢u v¬Ý nh÷ng h×nh
20