Tranh chấp thương mại mỹ trung quốc
- 9 trang
- file .pdf
CHÍNH TRỊ - KINH TẾ chấp thương mại Mỹ - Trung Quốc
HỌC
Tranh
Tranh chấp thương mại Mỹ - Trung Quốc
Trần Minh Nguyệt *
Tóm tắt: Quan hệ thương mại Mỹ - Trung Quốc đã phát triển nhanh chóng kể từ
khi hai nước tái lập quan hệ ngoại giao tháng 1 năm 1979 và ký hiệp định thương mại
song phương tháng 7 năm 1979. Điều này đem lại nhiều lợi ích nhưng cũng làm nảy
sinh nhiều mâu thuẫn giữa hai nước do quan điểm khác biệt về hệ thống xã hội, hệ
thống chính trị, ý thức hệ. Bài viết phân tích nguyên nhân các tranh chấp thương mại
giữa Mỹ và Trung Quốc từ quan điểm của hai bên.
Từ khóa: Quan hệ thương mại; hiệp định thương mại; tranh chấp thương mại;
Trung Quốc; Mỹ.
1. Mở đầu Quan hệ thương mại phát triển, một mặt
Kể từ khi Mỹ và Trung Quốc tái lập đem lại nhiều lợi ích cho hai nước, nhưng
quan hệ ngoại giao tháng 1 năm 1979 và ký mặt khác cũng làm nảy sinh nhiều mâu
hiệp định thương mại song phương tháng 7 thuẫn giữa hai nước, đặc biệt là sau khi
năm 1979, kim ngạch thương mại hai chiều Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại
giữa hai nước tăng trưởng khá nhanh. Năm Thế giới (WTO), cả hai nước thường xuyên
1979 khi Trung Quốc bắt đầu cải cách kinh khiếu nại lên cơ quan giải quyết tranh chấp
tế, tổng kim ngạch thương mại Mỹ - Trung (DSB). Cả Washington và Bắc Kinh thường
(*)
Quốc đạt 2 tỷ USD, Trung Quốc đứng thứ xuyên sử dụng cơ chế giải quyết tranh chấp
23 trong các thị trường xuất khẩu của Mỹ (DSM) của WTO nhằm vào các vấn đề cử
và đứng thứ 45 trong các thị trường nhập tri trong nước quan tâm. Trong khi tranh
khẩu của Mỹ. Đến năm 2012, thương mại chấp thương mại của Mỹ với Trung Quốc
hàng hóa song phương giữa hai nước đã đạt có xu hướng nhằm vào các chính sách công
528 tỷ USD, Trung Quốc trở thành đối tác nghiệp của Trung Quốc và thách thức sự
thương mại lớn thứ hai của Mỹ (sau thống trị của các doanh nghiệp nhà nước
Canada), là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba (DNNN) Trung Quốc, tranh chấp của Trung
của Mỹ (sau Canada và Mexico), và là thị Quốc với Mỹ liên quan đến chống bán phá
trường nhập khẩu lớn nhất của Mỹ. Tăng giá và thuế đối kháng. Tính đến hết tháng 8
trưởng kinh tế mạnh mẽ của Trung Quốc, năm 2012, Trung Quốc và Mỹ đã nộp tổng
cùng với sự phát triển trong quan hệ thương cộng 21 đơn kiện (Mỹ 14 đơn kiện, Trung
mại Mỹ - Trung Quốc đã tạo môi trường
thuận lợi cho quan hệ giữa hai nước phát
(*)
Thạc sĩ, Viện Nghiên cứu Châu Mỹ, Viện Hàn
lâm Khoa học xã hội Việt Nam. ĐT: 0987802564.
triển trên mọi lĩnh vực. Email: [email protected]
23
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 7(92) - 2015
Quốc 7 đơn kiện) tranh chấp lên cơ quan lệ thất nghiệp cao, tăng trưởng kinh tế chậm
giải quyết tranh chấp của WTO. Trong đó, ở Mỹ. Chính phủ Mỹ trực tiếp cản trở việc
10 đơn kiện được nộp lên WTO từ năm xuất khẩu công nghệ cao của Mỹ sang
2007. Trong số 14 khiếu nại Trung Quốc, Trung Quốc làm trầm trọng thêm sự mất
về cơ bản Mỹ chiếm ưu thế trong 11 khiếu cân bằng thương mại Trung Quốc - Mỹ.
nại, 3 trường hợp còn lại đang chờ giải Tại Đối thoại chiến lược kinh tế Mỹ -
quyết. Trong khi đó, Trung Quốc chỉ thắng Trung Quốc ở Bắc Kinh ngày 03 tháng 05
3 khiếu nại chống lại Mỹ và thua 4 vụ. năm 2012 Bộ trưởng Thương mại Trung
Ngoài ra, hai bên cũng thường xuyên sử Quốc Trần Đức Minh cho rằng, sự mất cân
dụng cơ chế giải quyết tranh chấp ngoài bằng thương mại hiện nay giữa Trung Quốc
khuôn khổ WTO để bảo vệ các doanh và Mỹ chủ yếu do chính sách kiểm soát
nghiệp trong nước như các biện pháp chống xuất khẩu của Mỹ đối với hơn 2.400 mặt
bán phá giá, trợ cấp và các hỗ trợ khác. hàng xuất khẩu sang Trung Quốc. Sẽ rất
Trong những năm qua, WTO đã có khó khăn để hai nước đạt được cân bằng
nhiều cố gắng nhằm rút ngắn khoảng cách thương mại nếu Mỹ tiếp tục chính sách
và giảm bớt mâu thuẫn giữa hai quốc gia. kiểm soát như vậy. Nếu Mỹ không loại bỏ
Tuy vậy, những bất đồng trong thương mại kiểm soát xuất khẩu sang Trung Quốc sẽ
giữa hai nước vẫn còn rất sâu sắc. Điều này gây tổn hại cho các công ty và việc làm của
xuất phát từ quan điểm khác biệt về hệ người dân Mỹ, cũng như kế hoạch tăng tốc
thống xã hội, hệ thống chính trị, ý thức hệ độ xuất khẩu của Mỹ.
giữa hai quốc gia. Các chính sách kiểm soát xuất khẩu của
2. Tranh chấp thương mại giữa Mỹ và Mỹ là mâu thuẫn, một mặt Mỹ nhấn mạnh
Trung Quốc: Quan điểm của Trung Quốc vào thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung
Thứ nhất, chính sách kiểm soát xuất Quốc, mặt khác Chính phủ Mỹ không muốn
khẩu của Mỹ sang Trung Quốc xóa bỏ kiểm soát xuất khẩu. Trung Quốc có
Mỹ đã áp dụng chính sách kiểm soát lợi thế trong các ngành công nghiệp sử
xuất khẩu phân biệt đối xử đối với Trung dụng lao động giá rẻ, trong khi Mỹ có lợi
Quốc trong nhiều năm qua. Luật Quản lý thế trong các ngành công nghiệp cao,
xuất khẩu của Mỹ cấm xuất khẩu công nghệ thương mại hai nước có thể bổ sung cho
hạt nhân và công nghệ tên lửa và các sản nhau. Trung Quốc đã xuất khẩu lợi thế so
phẩm công nghệ cao sang Trung Quốc. sánh của họ, trong khi Mỹ không mở cửa
Phía Trung Quốc cho rằng luật này rõ ràng xuất khẩu công nghệ cao sang Trung Quốc,
là để bảo vệ lợi ích an ninh quốc gia Mỹ, nếu Mỹ không thay đổi chính sách cấm vận
khiến cho tổng kim ngạch xuất khẩu giữa công nghệ cao, thâm hụt thương mại sẽ rất
hai nước không tương xứng, dẫn đến thâm khó giải quyết.
hụt thương mại tăng lên, đó là nguyên nhân Các chính sách kiểm soát xuất khẩu của
sâu xa của các tranh chấp thương mại. Việc Mỹ và lệnh trừng phạt kéo dài chống lại
kiểm soát xuất khẩu của Mỹ cũng dẫn tới tỷ Trung Quốc đã hạn chế đáng kể xuất khẩu
24
Tranh chấp thương mại Mỹ - Trung Quốc
của Mỹ sang Trung Quốc cũng như đầu tư Trung Quốc.
của Mỹ trong lĩnh vực công nghệ cao trên Chính phủ Trung Quốc hy vọng Chính
lãnh thổ nước này. Các biện pháp này đã phủ Mỹ sẽ áp dụng các biện pháp hiệu quả
tác động tiêu cực đến hợp tác kinh tế và để giảm hay thậm chí hủy bỏ các chính sách
thương mại Trung Quốc - Mỹ. Năm 1980, kiểm soát xuất khẩu phân biệt đối xử hiện
Trung Quốc tiến hành các cuộc đàm phán nay đối với Trung Quốc để mở ra một sự
kỹ thuật và thương mại với công ty lành mạnh và cân bằng trong quan hệ
Westinghouse và General Electric của Mỹ thương mại Trung Quốc - Mỹ. Đây là một
trong việc mua sắm thiết bị cho nhà máy cách thực tế để giải quyết vấn đề cán cân
điện hạt nhân Tần Sơn (300.000 Kw) và thương mại giữa Trung Quốc và Mỹ(1).
nhà máy điện hạt nhân Daya Bay (900.000 Thứ hai, sự khác biệt thống kê về tranh
Kw). Hiện nay, ngành công nghiệp điện chấp thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc
hạt nhân của Trung Quốc đang mở rộng, - Vấn đề đầu tiên và quan trọng nhất
thúc đẩy nhập khẩu đáng kể công nghệ và trong sự mất cân bằng thương mại Trung
thiết bị. Các doanh nghiệp năng lượng hạt Quốc - Mỹ là do số liệu thống kê khác biệt
nhân của Mỹ đã mất đi cơ hội xuất khẩu giữa Trung Quốc và Mỹ. Kim ngạch xuất
sang Trung Quốc vì chính sách kiểm soát khẩu của Trung Quốc tính theo giá giao lên
của Chính phủ Mỹ trong công nghệ năng tàu (FOB), trong khi đó kim ngạch nhập
lượng hạt nhân. khẩu của Mỹ dựa trên số liệu thống kê
Chính sách kiểm soát xuất khẩu phân trong hồ sơ hải quan nhập khẩu bao gồm cả
biệt đối xử của Chính phủ Mỹ đối với thuế hải quan, chi phí bảo hiểm và vận
Trung Quốc, không chỉ khiến một số lượng chuyển hàng hóa. Vì vậy, giá trị nhập khẩu
lớn các khách hàng Trung Quốc không thể của Mỹ từ Trung Quốc, theo tính toán của
hợp tác với các nhà xuất khẩu Mỹ, mà còn Mỹ được định giá cao hơn tính toán của
khiến các nhà xuất khẩu Mỹ tự để mất cơ Trung Quốc. Bên cạnh đó, kim ngạch nhập
hội thương mại. khẩu của Trung Quốc tính theo giá thành,
Trong khi Chính phủ Mỹ duy trì chính bảo hiểm và cước (CIF), trong khi kim
sách kiểm soát xuất khẩu phân biệt đối xử ngạch xuất khẩu của Mỹ tính theo giá miễn
đối với Trung Quốc, một số nước công trách nhiệm dọc mạn tàu nơi đi (FAS). Chi
nghiệp khác đã hủy bỏ chính sách phân phí vận chuyển tính theo FAS thấp hơn
biệt đối xử của họ và thậm chí còn hỗ trợ CIF, vì vậy xuất khẩu của Mỹ sang Trung
tài chính cho các doanh nghiệp của họ khi Quốc theo tính toán của Mỹ thấp hơn so với
xuất khẩu sang Trung Quốc. Điều này chắc tính toán của Trung Quốc.
chắn đã làm tăng khả năng cạnh tranh sản Ngoài ra, toàn bộ ranh giới thống kê hệ
phẩm của họ trên thị trường Trung Quốc. thống thương mại của Mỹ nằm trong biên
Các nước thành viên Liên minh Châu Âu
không những không thâm hụt thương mại, (1)
http://chineseculture.about.com/library/china/
mà còn đạt được thặng dư thương mại với whitepaper/blstrade4.htm.
25
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 7(92) - 2015
giới, nhập cảnh vào khu thương mại tư do không có hàng hóa gửi kho ngoại quan.
Mỹ và kho ngoại quan lưu trữ hàng hóa có Thống kê thương mại của Mỹ trên phạm vi
trong số liệu thống kê. Tuy nhiên, Trung lớn hơn của Trung Quốc, vì vậy thâm hụt
Quốc có hệ thống thương mại đặc biệt, lãnh thương mại trong thống kê của Mỹ cao hơn.
thổ hải quan như một ranh giới thống kê,
Báo cáo của Trung Quốc về xuất khẩu sang Mỹ Báo cáo của Mỹ về nhập khẩu từ Trung Quốc
Báo cáo của Trung Quốc về nhập khẩu từ Mỹ Báo cáo của Mỹ về xuất khẩu sang Trung Quốc
Hình 1: Sự khác biệt trong thống kê thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc
Nguồn: USITC Data Web lĩnh vực dịch vụ đã bị đánh giá thấp, ngay
- Hồng Kông là một cổng thương mại cả khi thặng dư thương mại Mỹ - Trung
đặc biệt giữa Mỹ và Trung Quốc, nơi này Quốc không tồn tại. Cơ cấu kinh tế của Mỹ
đóng vai trò rất quan trọng như một cầu nối, cũng sẽ có thâm hụt thương mại rất lớn. Sự
hầu hết các mặt hàng xuất khẩu của Trung mất cân bằng thương mại Trung Quốc - Mỹ
Quốc sang Mỹ qua Hồng Kông, sau đó tái là do cấu trúc kinh tế của Mỹ cản trở ngành
xuất khẩu sang Mỹ. Đó là một lỗi thống kê dịch vụ và công nghệ thông tin...
lớn, thâm hụt thương mại của Mỹ đã được Thứ ba, khủng hoảng tài chính, suy thoái
phóng đại. kinh tế, thất nghiệp cao tại Mỹ
- Lợi thế của Mỹ trong thương mại dịch Khi bong bóng bất động sản ở Mỹ bùng
vụ không được tính trong tổng giá trị nổ, nền kinh tế Mỹ gặp rất nhiều khó khăn,
thương mại song phương, do đó Mỹ đã cố ý khủng hoảng tài chính, suy thoái kinh tế.
phóng đại hoặc đầu cơ làm mất cân bằng Theo Bộ Thương mại Mỹ, ước tính ngay cả
thương mại giữa hai nước. Thương mại khi nới lỏng chính sách tiền tệ, tăng trưởng
dịch vụ rất khó để thống kê, lỗi và thiếu sót kinh tế Mỹ vẫn không cao, bong bóng bất
có thể là tương đối lớn. Trung Quốc cho động sản và khủng hoảng tài chính vẫn còn
rằng thặng dư thương mại của Mỹ trong các là nguyên nhân chính của suy thoái kinh tế.
26
Tranh chấp thương mại Mỹ - Trung Quốc
Thậm chí đáng lo ngại hơn là sự suy giảm Nhóm này cho rằng, phần lớn công nghệ
niềm tin kinh doanh trong các lĩnh vực dịch của họ được phát triển trên toàn cầu và do
vụ của Mỹ, tỷ lệ thất nghiệp cao. Kinh đó, thị phần công nghệ được phát triển ở
nghiệm lịch sử cho thấy rằng, sức mạnh của Trung Quốc sẽ rất khó được công nhận.
bảo hộ thương mại và phát triển kinh tế gắn Một cuộc khảo sát của Phòng Thương
kết chặt chẽ với nhau, xuất khẩu đóng vai mại Mỹ tại Trung Quốc cho thấy 40% số
trò đặc biệt quan trọng, dẫn đến các tổ chức người được hỏi tin rằng chính sách đổi mới
công nghiệp Mỹ gây áp lực lên Chính phủ nội địa của Trung Quốc sẽ làm tổn thương
Mỹ, tạo ra các cuộc xung đột tranh chấp các doanh nghiệp của họ và 26% cho biết
thương mại với Trung Quốc. các doanh nghiệp của họ đã bị tổn thương
2. Tranh chấp thương mại giữa Mỹ và bởi những chính sách như vậy. Vào tháng
Trung Quốc: Quan điểm của Mỹ 11 năm 2011, WTO đã xem xét lại các
Thứ nhất, kế hoạch thúc đẩy sáng tạo chính sách sở hữu trí tuệ của Trung Quốc,
nội địa của Trung Quốc đại diện WTO nói rằng chính sách đổi mới
Từ năm 2009, một số công ty Mỹ đã bắt nội địa của Trung Quốc đã tạo ra một xu
đầu lo ngại về một số thông tư của Chính hướng đáng lo ngại, phân biệt đối xử nhằm
phủ Trung Quốc về việc sẽ thiết lập một hệ ép buộc chuyển giao công nghệ.
thống “cấp phép sản phẩm sáng tạo nội Trước mối quan tâm của Mỹ về chính
địa”. Ví dụ, tháng 11 năm 2009, Chính phủ sách đổi mới nội địa của Trung Quốc, chính
Trung Quốc đã phát hành một thông tư về phủ nước này cho rằng họ không phân biệt
phát động các sản phẩm sáng tạo nội địa, đối xử với các công ty nước ngoài hoặc vi
yêu cầu các công ty nộp hồ sơ về các sản phạm các quy tắc thương mại toàn cầu(3).
phẩm của họ vào tháng 12 năm 2009 để Tuy nhiên, trong chuyến thăm Mỹ của Chủ
được xem xét công nhận là “sản phẩm tịch Trung Quốc Hồ Cầm Đào tháng 1 năm
sáng tạo nội địa”. Đại diện các doanh 2011, Chính phủ Trung Quốc tuyên bố
nghiệp Mỹ bày tỏ lo ngại sâu sắc về thông không áp dụng chính sách đổi mới đối với
tư này, cho rằng Chính phủ Trung Quốc đã hoạt động mua sắm chính phủ(4). Trong Đối
bảo hộ, mở rộng ưu đãi mua sắm chính thoại chiến lược kinh tế Mỹ - Trung Quốc
phủ cho các công ty nội địa Trung Quốc đã vào tháng 5 năm 2011, Trung Quốc đã cam
phát triển và sở hữu tài sản trí tuệ, và do kết loại bỏ tất cả các sản phẩm đổi mới nội
đó phần lớn loại trừ các công ty nước địa. Đến tháng 11 năm 2011, trong các cuộc
ngoài. Phòng Thương mại Mỹ cho rằng đàm phán của Ủy ban thương mại hỗn hợp
“những sáng kiến trong thông tư hầu như Mỹ - Trung Quốc (JCCT), Chính phủ Trung
không thể cho bất kỳ công ty nước ngoài
nào tham gia vào thị trường mua sắm (2)
http://online.wsj.com/public/resources/documents/
chính phủ của Trung Quốc, ngay cả những chinaprocurementletter1210.pdf.
nước đã đầu tư đáng kể và lâu dài ở Trung (3)
Wall Street Journal, China Defends Rule On
'Indigenous' Tech, December 15, 2009.
Quốc, sử dụng nhân công Trung Quốc, và (4)
The White House, U.S. - China Joint Statement,
nộp thuế cho Chính phủ Trung Quốc (2). January 19, 2011.
27
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 7(92) - 2015
Quốc thông báo rằng Hội đồng Nhà nước địa của Trung Quốc. Tuy nhiên, một số nhà
đã ban hành chính sách yêu cầu chính phủ phân tích cho rằng sự kém hiệu quả trong
các tỉnh, thành phố và khu tự trị loại bỏ tất việc thực thi quyền sở hữu trí tuệ của Trung
cả danh mục sản phẩm hoặc các biện pháp Quốc một phần là do tham vọng của Chính
áp dụng chính sách đổi mới đối với các hoạt phủ Trung Quốc muốn biến nước này trở
động mua sắm chính phủ(5). Điều này xảy ra thành một quốc gia công nghệ cao, do đó
sau khi nhóm doanh nghiệp nước ngoài lo họ khoan dung với các doanh nghiệp vi
ngại rằng chính sách đổi mới nội địa phân phạm quyền sở hữu trí tuệ nếu điều đó giúp
biệt đối xử có thể tiếp tục được thực hiện ở các công ty Trung Quốc có được những
cấp địa phương, thậm chí sau cam kết của công nghệ tiên tiến.
Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào. Mặc dù Trung Quốc đã thực hiện một số
Thứ hai, quyền sở hữu trí tuệ cải tiến đáng chú ý liên quan đến chế độ
Đại diện các doanh nghiệp và Chính phủ thực thi quyền sở hữu trí tuệ, tuy nhiên vấn
Mỹ đã lên tiếng lo ngại về những thiệt hại đề vi phạm quyền sở hữu trí tuệ vẫn còn, sự
về kinh tế ngày càng tăng mà các công ty gia tăng đáng báo động các vụ trộm cắp bí
Mỹ đang phải gánh chịu do những hành vi mật thương mại (cả trong và bên ngoài
xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của Trung Trung Quốc) vì lợi ích của các tổ chức
Quốc (và các nước khác). Một trong những nước này. Nguyên nhân các vụ trộm cắp
vấn đề quan trọng nhất mà các công ty Mỹ thương mại một phần xuất phát từ hoạt
phải đối mặt khi kinh doanh tại Trung Quốc động quản lý yếu kém của nhà nước(6).
là đảm bảo quyền sở hữu trí tuệ. Các công Các cuộc tấn công vào các công ty Mỹ
ty Mỹ đã lo ngại về áp lực mà họ thường đã dấy lên lo ngại về khả năng trộm cắp sở
gặp phải từ các tổ chức Chính phủ Trung hữu trí tuệ của Mỹ với quy mô lớn và tác
Quốc về việc chia sẻ công nghệ và sở hữu động kinh tế của nó đối với Mỹ.
trí tuệ với một đối tác Trung Quốc. Mặc dù Năm 2013, Chính phủ Mỹ và Trung
Trung Quốc đã cải thiện đáng kể quyền sở Quốc đã thành lập một nhóm làm việc cấp
hữu trí tuệ trong vài năm qua, tuy nhiên các cao về an ninh mạng trong Đối thoại an
doanh nghiệp Mỹ phàn nàn rằng tỷ lệ vi ninh chiến lược Mỹ - Trung Quốc. Theo Bộ
phạm bản quyền ở Trung Quốc vẫn duy trì Ngoại giao Mỹ, tại cuộc họp chính phủ hai
ở mức độ cao, gây thiệt hại kinh tế rất lớn nước đã quyết định các biện pháp thiết thực
cho họ. nhằm tăng cường đối thoại để hướng dẫn
Chính phủ Trung Quốc cho rằng họ đã hoạt động trong không gian mạng dựa trên
cải thiện đáng kể chế độ bảo vệ sở hữu trí các tiêu chuẩn và nguyên tắc quốc tế.
tuệ, tuy nhiên đất nước vẫn còn thiếu nguồn
lực và một hệ thống pháp lý hiệu quả để đối (3)
U.S. Department of Commerce, 22nd U.S. - China
phó với các hành vi vi phạm sở hữu trí tuệ. Joint Commission on Commerce and Trade Fact
Chính phủ nước này cũng cho rằng hành vi Sheet, November 21, 2011.
(6)
USTR, 2012 Special 301 Report, April 2012,
xâm phạm sở hữu trí tuệ là một vấn đề available at http://www.ustr.gov/sites/default/files/
nghiêm trọng đối với các doanh nghiệp nội 2012%20Special%20301%20Report_0.pdf.
28
Tranh chấp thương mại Mỹ - Trung Quốc
Thứ ba, chính sách tiền tệ của Trung Quốc đặc biệt gây tổn thương đến một số ngành
Không giống như hầu hết các nền kinh tế sản xuất của Mỹ đang bị buộc phải cạnh
tiên tiến, Trung Quốc không duy trì tỷ giá tranh với chi phí thấp với các sản phẩm giá
hối đoái thả nổi trên thị trường. Từ năm rẻ của Trung Quốc và đã dẫn đến tình
1994 đến tháng 7 năm 2005, Trung Quốc cố trạng thất nghiệp đáng kể tại Mỹ, đặc biệt
định đồng tiền của mình, 8,28 nhân dân tệ/1 là trong ngành sản xuất. Các nhà phê bình
đô la Mỹ. Vào tháng 7 năm 2005, Trung kinh tế cho rằng chính sách tiền tệ của
Quốc tăng định giá đồng nhân dân tệ so với Trung Quốc là một yếu tố quan trọng ảnh
đô la Mỹ lên khoảng 2,1%. Để duy trì tỷ lệ hưởng đến quy mô và tăng trưởng thâm
ngoại tệ mục tiêu với đồng đô la Mỹ và các hụt thương mại Mỹ - Trung Quốc. Một số
đồng tiền khác, Chính phủ Trung Quốc đã đại biểu Quốc hội Mỹ cho rằng, với tỷ lệ
duy trì hạn chế và kiểm soát các giao dịch thất nghiệp tại Mỹ cao như hiện tại, chính
vốn và đã mua đô la Mỹ (và tài sản bằng đô sách tiền tệ của Trung Quốc không thể
la Mỹ) với quy mô lớn. dung thứ được.
Theo ngân hàng Trung Quốc, từ tháng 7 Các quan chức Trung Quốc đã nhấn
năm 2005 đến tháng 7 năm 2009, tỷ giá mạnh rằng chính sách tiền tệ hiện nay của
nhân dân tệ/đô la Mỹ tăng từ 8,27 đến 6,83, họ không có nghĩa là có lợi cho xuất khẩu
tăng 21,1%. Tuy nhiên, khi những ảnh hơn nhập khẩu, chính sách này chỉ để thúc
hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính toàn đẩy sự ổn định kinh tế trong nước. Chính
cầu trở nên rõ ràng, Chính phủ Trung Quốc phủ Trung Quốc bảy tỏ lo ngại rằng từ bỏ
dừng sự định giá đồng nhân dân tệ và sau chính sách tiền tệ, đặc biệt là với tình trạng
đó giữ tỷ giá đồng nhân dân tệ/ đô la tương hiện tại của nền kinh tế toàn cầu, có thể làm
đối ổn định ở mức 6,83 từ tháng 7 năm suy yếu các ngành công nghiệp xuất khẩu
2009 đến tháng 6 năm 2010 để giúp hạn chế và gây sa thải công nhân Trung Quốc với
tác động của sự sụt giảm mạnh trong nhu quy mô lớn. Chính phủ Trung Quốc xem ổn
cầu toàn cầu đối với các sản phẩm của định kinh tế là quan trọng để duy trì ổn định
Trung Quốc. chính trị.
Nhiều nhà hoạch định chính sách Mỹ, Ngày 19 tháng 6 năm 2010, Ngân hàng
đại diện của các doanh nghiệp nhập khẩu Trung ương Trung Quốc đã quyết định tiếp
cho rằng, mặc dù cải cách nhỏ, Chính phủ tục cải cách đồng nhân dân tệ, chế độ tỷ giá
Trung Quốc vẫn tiếp tục chủ động can hối đoái, và tăng cường linh hoạt tỷ giá
thiệp vào thị trường tiền tệ để giữ giá trị đồng nhân dân tệ. Kể từ thời điểm đó, theo
đồng nhân dân tệ thấp giả tạo so với đồng Bộ trưởng Tài chính Mỹ, Timothy Geithner,
đô la Mỹ. Chính sách này cung cấp một trợ đồng nhân dân tệ đã tăng 13% về giá trị
cấp gián tiếp cho các nhà xuất khẩu Trung thực so với đồng đô la Mỹ và 40% (theo giá
Quốc (làm cho hàng hóa Trung Quốc rẻ thực tế) từ năm 2005.
hơn ở Mỹ), trong khi thuế đánh vào hàng Nhiều dự án luật đã được đưa ra tại
hóa nhập khẩu của Mỹ vào Trung Quốc Quốc hội Mỹ trong những năm qua để tìm
làm cho hàng hóa đắt hơn. Chính sách này cách buộc Trung Quốc cải cách chính sách
29
HỌC
Tranh
Tranh chấp thương mại Mỹ - Trung Quốc
Trần Minh Nguyệt *
Tóm tắt: Quan hệ thương mại Mỹ - Trung Quốc đã phát triển nhanh chóng kể từ
khi hai nước tái lập quan hệ ngoại giao tháng 1 năm 1979 và ký hiệp định thương mại
song phương tháng 7 năm 1979. Điều này đem lại nhiều lợi ích nhưng cũng làm nảy
sinh nhiều mâu thuẫn giữa hai nước do quan điểm khác biệt về hệ thống xã hội, hệ
thống chính trị, ý thức hệ. Bài viết phân tích nguyên nhân các tranh chấp thương mại
giữa Mỹ và Trung Quốc từ quan điểm của hai bên.
Từ khóa: Quan hệ thương mại; hiệp định thương mại; tranh chấp thương mại;
Trung Quốc; Mỹ.
1. Mở đầu Quan hệ thương mại phát triển, một mặt
Kể từ khi Mỹ và Trung Quốc tái lập đem lại nhiều lợi ích cho hai nước, nhưng
quan hệ ngoại giao tháng 1 năm 1979 và ký mặt khác cũng làm nảy sinh nhiều mâu
hiệp định thương mại song phương tháng 7 thuẫn giữa hai nước, đặc biệt là sau khi
năm 1979, kim ngạch thương mại hai chiều Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại
giữa hai nước tăng trưởng khá nhanh. Năm Thế giới (WTO), cả hai nước thường xuyên
1979 khi Trung Quốc bắt đầu cải cách kinh khiếu nại lên cơ quan giải quyết tranh chấp
tế, tổng kim ngạch thương mại Mỹ - Trung (DSB). Cả Washington và Bắc Kinh thường
(*)
Quốc đạt 2 tỷ USD, Trung Quốc đứng thứ xuyên sử dụng cơ chế giải quyết tranh chấp
23 trong các thị trường xuất khẩu của Mỹ (DSM) của WTO nhằm vào các vấn đề cử
và đứng thứ 45 trong các thị trường nhập tri trong nước quan tâm. Trong khi tranh
khẩu của Mỹ. Đến năm 2012, thương mại chấp thương mại của Mỹ với Trung Quốc
hàng hóa song phương giữa hai nước đã đạt có xu hướng nhằm vào các chính sách công
528 tỷ USD, Trung Quốc trở thành đối tác nghiệp của Trung Quốc và thách thức sự
thương mại lớn thứ hai của Mỹ (sau thống trị của các doanh nghiệp nhà nước
Canada), là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba (DNNN) Trung Quốc, tranh chấp của Trung
của Mỹ (sau Canada và Mexico), và là thị Quốc với Mỹ liên quan đến chống bán phá
trường nhập khẩu lớn nhất của Mỹ. Tăng giá và thuế đối kháng. Tính đến hết tháng 8
trưởng kinh tế mạnh mẽ của Trung Quốc, năm 2012, Trung Quốc và Mỹ đã nộp tổng
cùng với sự phát triển trong quan hệ thương cộng 21 đơn kiện (Mỹ 14 đơn kiện, Trung
mại Mỹ - Trung Quốc đã tạo môi trường
thuận lợi cho quan hệ giữa hai nước phát
(*)
Thạc sĩ, Viện Nghiên cứu Châu Mỹ, Viện Hàn
lâm Khoa học xã hội Việt Nam. ĐT: 0987802564.
triển trên mọi lĩnh vực. Email: [email protected]
23
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 7(92) - 2015
Quốc 7 đơn kiện) tranh chấp lên cơ quan lệ thất nghiệp cao, tăng trưởng kinh tế chậm
giải quyết tranh chấp của WTO. Trong đó, ở Mỹ. Chính phủ Mỹ trực tiếp cản trở việc
10 đơn kiện được nộp lên WTO từ năm xuất khẩu công nghệ cao của Mỹ sang
2007. Trong số 14 khiếu nại Trung Quốc, Trung Quốc làm trầm trọng thêm sự mất
về cơ bản Mỹ chiếm ưu thế trong 11 khiếu cân bằng thương mại Trung Quốc - Mỹ.
nại, 3 trường hợp còn lại đang chờ giải Tại Đối thoại chiến lược kinh tế Mỹ -
quyết. Trong khi đó, Trung Quốc chỉ thắng Trung Quốc ở Bắc Kinh ngày 03 tháng 05
3 khiếu nại chống lại Mỹ và thua 4 vụ. năm 2012 Bộ trưởng Thương mại Trung
Ngoài ra, hai bên cũng thường xuyên sử Quốc Trần Đức Minh cho rằng, sự mất cân
dụng cơ chế giải quyết tranh chấp ngoài bằng thương mại hiện nay giữa Trung Quốc
khuôn khổ WTO để bảo vệ các doanh và Mỹ chủ yếu do chính sách kiểm soát
nghiệp trong nước như các biện pháp chống xuất khẩu của Mỹ đối với hơn 2.400 mặt
bán phá giá, trợ cấp và các hỗ trợ khác. hàng xuất khẩu sang Trung Quốc. Sẽ rất
Trong những năm qua, WTO đã có khó khăn để hai nước đạt được cân bằng
nhiều cố gắng nhằm rút ngắn khoảng cách thương mại nếu Mỹ tiếp tục chính sách
và giảm bớt mâu thuẫn giữa hai quốc gia. kiểm soát như vậy. Nếu Mỹ không loại bỏ
Tuy vậy, những bất đồng trong thương mại kiểm soát xuất khẩu sang Trung Quốc sẽ
giữa hai nước vẫn còn rất sâu sắc. Điều này gây tổn hại cho các công ty và việc làm của
xuất phát từ quan điểm khác biệt về hệ người dân Mỹ, cũng như kế hoạch tăng tốc
thống xã hội, hệ thống chính trị, ý thức hệ độ xuất khẩu của Mỹ.
giữa hai quốc gia. Các chính sách kiểm soát xuất khẩu của
2. Tranh chấp thương mại giữa Mỹ và Mỹ là mâu thuẫn, một mặt Mỹ nhấn mạnh
Trung Quốc: Quan điểm của Trung Quốc vào thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung
Thứ nhất, chính sách kiểm soát xuất Quốc, mặt khác Chính phủ Mỹ không muốn
khẩu của Mỹ sang Trung Quốc xóa bỏ kiểm soát xuất khẩu. Trung Quốc có
Mỹ đã áp dụng chính sách kiểm soát lợi thế trong các ngành công nghiệp sử
xuất khẩu phân biệt đối xử đối với Trung dụng lao động giá rẻ, trong khi Mỹ có lợi
Quốc trong nhiều năm qua. Luật Quản lý thế trong các ngành công nghiệp cao,
xuất khẩu của Mỹ cấm xuất khẩu công nghệ thương mại hai nước có thể bổ sung cho
hạt nhân và công nghệ tên lửa và các sản nhau. Trung Quốc đã xuất khẩu lợi thế so
phẩm công nghệ cao sang Trung Quốc. sánh của họ, trong khi Mỹ không mở cửa
Phía Trung Quốc cho rằng luật này rõ ràng xuất khẩu công nghệ cao sang Trung Quốc,
là để bảo vệ lợi ích an ninh quốc gia Mỹ, nếu Mỹ không thay đổi chính sách cấm vận
khiến cho tổng kim ngạch xuất khẩu giữa công nghệ cao, thâm hụt thương mại sẽ rất
hai nước không tương xứng, dẫn đến thâm khó giải quyết.
hụt thương mại tăng lên, đó là nguyên nhân Các chính sách kiểm soát xuất khẩu của
sâu xa của các tranh chấp thương mại. Việc Mỹ và lệnh trừng phạt kéo dài chống lại
kiểm soát xuất khẩu của Mỹ cũng dẫn tới tỷ Trung Quốc đã hạn chế đáng kể xuất khẩu
24
Tranh chấp thương mại Mỹ - Trung Quốc
của Mỹ sang Trung Quốc cũng như đầu tư Trung Quốc.
của Mỹ trong lĩnh vực công nghệ cao trên Chính phủ Trung Quốc hy vọng Chính
lãnh thổ nước này. Các biện pháp này đã phủ Mỹ sẽ áp dụng các biện pháp hiệu quả
tác động tiêu cực đến hợp tác kinh tế và để giảm hay thậm chí hủy bỏ các chính sách
thương mại Trung Quốc - Mỹ. Năm 1980, kiểm soát xuất khẩu phân biệt đối xử hiện
Trung Quốc tiến hành các cuộc đàm phán nay đối với Trung Quốc để mở ra một sự
kỹ thuật và thương mại với công ty lành mạnh và cân bằng trong quan hệ
Westinghouse và General Electric của Mỹ thương mại Trung Quốc - Mỹ. Đây là một
trong việc mua sắm thiết bị cho nhà máy cách thực tế để giải quyết vấn đề cán cân
điện hạt nhân Tần Sơn (300.000 Kw) và thương mại giữa Trung Quốc và Mỹ(1).
nhà máy điện hạt nhân Daya Bay (900.000 Thứ hai, sự khác biệt thống kê về tranh
Kw). Hiện nay, ngành công nghiệp điện chấp thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc
hạt nhân của Trung Quốc đang mở rộng, - Vấn đề đầu tiên và quan trọng nhất
thúc đẩy nhập khẩu đáng kể công nghệ và trong sự mất cân bằng thương mại Trung
thiết bị. Các doanh nghiệp năng lượng hạt Quốc - Mỹ là do số liệu thống kê khác biệt
nhân của Mỹ đã mất đi cơ hội xuất khẩu giữa Trung Quốc và Mỹ. Kim ngạch xuất
sang Trung Quốc vì chính sách kiểm soát khẩu của Trung Quốc tính theo giá giao lên
của Chính phủ Mỹ trong công nghệ năng tàu (FOB), trong khi đó kim ngạch nhập
lượng hạt nhân. khẩu của Mỹ dựa trên số liệu thống kê
Chính sách kiểm soát xuất khẩu phân trong hồ sơ hải quan nhập khẩu bao gồm cả
biệt đối xử của Chính phủ Mỹ đối với thuế hải quan, chi phí bảo hiểm và vận
Trung Quốc, không chỉ khiến một số lượng chuyển hàng hóa. Vì vậy, giá trị nhập khẩu
lớn các khách hàng Trung Quốc không thể của Mỹ từ Trung Quốc, theo tính toán của
hợp tác với các nhà xuất khẩu Mỹ, mà còn Mỹ được định giá cao hơn tính toán của
khiến các nhà xuất khẩu Mỹ tự để mất cơ Trung Quốc. Bên cạnh đó, kim ngạch nhập
hội thương mại. khẩu của Trung Quốc tính theo giá thành,
Trong khi Chính phủ Mỹ duy trì chính bảo hiểm và cước (CIF), trong khi kim
sách kiểm soát xuất khẩu phân biệt đối xử ngạch xuất khẩu của Mỹ tính theo giá miễn
đối với Trung Quốc, một số nước công trách nhiệm dọc mạn tàu nơi đi (FAS). Chi
nghiệp khác đã hủy bỏ chính sách phân phí vận chuyển tính theo FAS thấp hơn
biệt đối xử của họ và thậm chí còn hỗ trợ CIF, vì vậy xuất khẩu của Mỹ sang Trung
tài chính cho các doanh nghiệp của họ khi Quốc theo tính toán của Mỹ thấp hơn so với
xuất khẩu sang Trung Quốc. Điều này chắc tính toán của Trung Quốc.
chắn đã làm tăng khả năng cạnh tranh sản Ngoài ra, toàn bộ ranh giới thống kê hệ
phẩm của họ trên thị trường Trung Quốc. thống thương mại của Mỹ nằm trong biên
Các nước thành viên Liên minh Châu Âu
không những không thâm hụt thương mại, (1)
http://chineseculture.about.com/library/china/
mà còn đạt được thặng dư thương mại với whitepaper/blstrade4.htm.
25
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 7(92) - 2015
giới, nhập cảnh vào khu thương mại tư do không có hàng hóa gửi kho ngoại quan.
Mỹ và kho ngoại quan lưu trữ hàng hóa có Thống kê thương mại của Mỹ trên phạm vi
trong số liệu thống kê. Tuy nhiên, Trung lớn hơn của Trung Quốc, vì vậy thâm hụt
Quốc có hệ thống thương mại đặc biệt, lãnh thương mại trong thống kê của Mỹ cao hơn.
thổ hải quan như một ranh giới thống kê,
Báo cáo của Trung Quốc về xuất khẩu sang Mỹ Báo cáo của Mỹ về nhập khẩu từ Trung Quốc
Báo cáo của Trung Quốc về nhập khẩu từ Mỹ Báo cáo của Mỹ về xuất khẩu sang Trung Quốc
Hình 1: Sự khác biệt trong thống kê thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc
Nguồn: USITC Data Web lĩnh vực dịch vụ đã bị đánh giá thấp, ngay
- Hồng Kông là một cổng thương mại cả khi thặng dư thương mại Mỹ - Trung
đặc biệt giữa Mỹ và Trung Quốc, nơi này Quốc không tồn tại. Cơ cấu kinh tế của Mỹ
đóng vai trò rất quan trọng như một cầu nối, cũng sẽ có thâm hụt thương mại rất lớn. Sự
hầu hết các mặt hàng xuất khẩu của Trung mất cân bằng thương mại Trung Quốc - Mỹ
Quốc sang Mỹ qua Hồng Kông, sau đó tái là do cấu trúc kinh tế của Mỹ cản trở ngành
xuất khẩu sang Mỹ. Đó là một lỗi thống kê dịch vụ và công nghệ thông tin...
lớn, thâm hụt thương mại của Mỹ đã được Thứ ba, khủng hoảng tài chính, suy thoái
phóng đại. kinh tế, thất nghiệp cao tại Mỹ
- Lợi thế của Mỹ trong thương mại dịch Khi bong bóng bất động sản ở Mỹ bùng
vụ không được tính trong tổng giá trị nổ, nền kinh tế Mỹ gặp rất nhiều khó khăn,
thương mại song phương, do đó Mỹ đã cố ý khủng hoảng tài chính, suy thoái kinh tế.
phóng đại hoặc đầu cơ làm mất cân bằng Theo Bộ Thương mại Mỹ, ước tính ngay cả
thương mại giữa hai nước. Thương mại khi nới lỏng chính sách tiền tệ, tăng trưởng
dịch vụ rất khó để thống kê, lỗi và thiếu sót kinh tế Mỹ vẫn không cao, bong bóng bất
có thể là tương đối lớn. Trung Quốc cho động sản và khủng hoảng tài chính vẫn còn
rằng thặng dư thương mại của Mỹ trong các là nguyên nhân chính của suy thoái kinh tế.
26
Tranh chấp thương mại Mỹ - Trung Quốc
Thậm chí đáng lo ngại hơn là sự suy giảm Nhóm này cho rằng, phần lớn công nghệ
niềm tin kinh doanh trong các lĩnh vực dịch của họ được phát triển trên toàn cầu và do
vụ của Mỹ, tỷ lệ thất nghiệp cao. Kinh đó, thị phần công nghệ được phát triển ở
nghiệm lịch sử cho thấy rằng, sức mạnh của Trung Quốc sẽ rất khó được công nhận.
bảo hộ thương mại và phát triển kinh tế gắn Một cuộc khảo sát của Phòng Thương
kết chặt chẽ với nhau, xuất khẩu đóng vai mại Mỹ tại Trung Quốc cho thấy 40% số
trò đặc biệt quan trọng, dẫn đến các tổ chức người được hỏi tin rằng chính sách đổi mới
công nghiệp Mỹ gây áp lực lên Chính phủ nội địa của Trung Quốc sẽ làm tổn thương
Mỹ, tạo ra các cuộc xung đột tranh chấp các doanh nghiệp của họ và 26% cho biết
thương mại với Trung Quốc. các doanh nghiệp của họ đã bị tổn thương
2. Tranh chấp thương mại giữa Mỹ và bởi những chính sách như vậy. Vào tháng
Trung Quốc: Quan điểm của Mỹ 11 năm 2011, WTO đã xem xét lại các
Thứ nhất, kế hoạch thúc đẩy sáng tạo chính sách sở hữu trí tuệ của Trung Quốc,
nội địa của Trung Quốc đại diện WTO nói rằng chính sách đổi mới
Từ năm 2009, một số công ty Mỹ đã bắt nội địa của Trung Quốc đã tạo ra một xu
đầu lo ngại về một số thông tư của Chính hướng đáng lo ngại, phân biệt đối xử nhằm
phủ Trung Quốc về việc sẽ thiết lập một hệ ép buộc chuyển giao công nghệ.
thống “cấp phép sản phẩm sáng tạo nội Trước mối quan tâm của Mỹ về chính
địa”. Ví dụ, tháng 11 năm 2009, Chính phủ sách đổi mới nội địa của Trung Quốc, chính
Trung Quốc đã phát hành một thông tư về phủ nước này cho rằng họ không phân biệt
phát động các sản phẩm sáng tạo nội địa, đối xử với các công ty nước ngoài hoặc vi
yêu cầu các công ty nộp hồ sơ về các sản phạm các quy tắc thương mại toàn cầu(3).
phẩm của họ vào tháng 12 năm 2009 để Tuy nhiên, trong chuyến thăm Mỹ của Chủ
được xem xét công nhận là “sản phẩm tịch Trung Quốc Hồ Cầm Đào tháng 1 năm
sáng tạo nội địa”. Đại diện các doanh 2011, Chính phủ Trung Quốc tuyên bố
nghiệp Mỹ bày tỏ lo ngại sâu sắc về thông không áp dụng chính sách đổi mới đối với
tư này, cho rằng Chính phủ Trung Quốc đã hoạt động mua sắm chính phủ(4). Trong Đối
bảo hộ, mở rộng ưu đãi mua sắm chính thoại chiến lược kinh tế Mỹ - Trung Quốc
phủ cho các công ty nội địa Trung Quốc đã vào tháng 5 năm 2011, Trung Quốc đã cam
phát triển và sở hữu tài sản trí tuệ, và do kết loại bỏ tất cả các sản phẩm đổi mới nội
đó phần lớn loại trừ các công ty nước địa. Đến tháng 11 năm 2011, trong các cuộc
ngoài. Phòng Thương mại Mỹ cho rằng đàm phán của Ủy ban thương mại hỗn hợp
“những sáng kiến trong thông tư hầu như Mỹ - Trung Quốc (JCCT), Chính phủ Trung
không thể cho bất kỳ công ty nước ngoài
nào tham gia vào thị trường mua sắm (2)
http://online.wsj.com/public/resources/documents/
chính phủ của Trung Quốc, ngay cả những chinaprocurementletter1210.pdf.
nước đã đầu tư đáng kể và lâu dài ở Trung (3)
Wall Street Journal, China Defends Rule On
'Indigenous' Tech, December 15, 2009.
Quốc, sử dụng nhân công Trung Quốc, và (4)
The White House, U.S. - China Joint Statement,
nộp thuế cho Chính phủ Trung Quốc (2). January 19, 2011.
27
Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 7(92) - 2015
Quốc thông báo rằng Hội đồng Nhà nước địa của Trung Quốc. Tuy nhiên, một số nhà
đã ban hành chính sách yêu cầu chính phủ phân tích cho rằng sự kém hiệu quả trong
các tỉnh, thành phố và khu tự trị loại bỏ tất việc thực thi quyền sở hữu trí tuệ của Trung
cả danh mục sản phẩm hoặc các biện pháp Quốc một phần là do tham vọng của Chính
áp dụng chính sách đổi mới đối với các hoạt phủ Trung Quốc muốn biến nước này trở
động mua sắm chính phủ(5). Điều này xảy ra thành một quốc gia công nghệ cao, do đó
sau khi nhóm doanh nghiệp nước ngoài lo họ khoan dung với các doanh nghiệp vi
ngại rằng chính sách đổi mới nội địa phân phạm quyền sở hữu trí tuệ nếu điều đó giúp
biệt đối xử có thể tiếp tục được thực hiện ở các công ty Trung Quốc có được những
cấp địa phương, thậm chí sau cam kết của công nghệ tiên tiến.
Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào. Mặc dù Trung Quốc đã thực hiện một số
Thứ hai, quyền sở hữu trí tuệ cải tiến đáng chú ý liên quan đến chế độ
Đại diện các doanh nghiệp và Chính phủ thực thi quyền sở hữu trí tuệ, tuy nhiên vấn
Mỹ đã lên tiếng lo ngại về những thiệt hại đề vi phạm quyền sở hữu trí tuệ vẫn còn, sự
về kinh tế ngày càng tăng mà các công ty gia tăng đáng báo động các vụ trộm cắp bí
Mỹ đang phải gánh chịu do những hành vi mật thương mại (cả trong và bên ngoài
xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của Trung Trung Quốc) vì lợi ích của các tổ chức
Quốc (và các nước khác). Một trong những nước này. Nguyên nhân các vụ trộm cắp
vấn đề quan trọng nhất mà các công ty Mỹ thương mại một phần xuất phát từ hoạt
phải đối mặt khi kinh doanh tại Trung Quốc động quản lý yếu kém của nhà nước(6).
là đảm bảo quyền sở hữu trí tuệ. Các công Các cuộc tấn công vào các công ty Mỹ
ty Mỹ đã lo ngại về áp lực mà họ thường đã dấy lên lo ngại về khả năng trộm cắp sở
gặp phải từ các tổ chức Chính phủ Trung hữu trí tuệ của Mỹ với quy mô lớn và tác
Quốc về việc chia sẻ công nghệ và sở hữu động kinh tế của nó đối với Mỹ.
trí tuệ với một đối tác Trung Quốc. Mặc dù Năm 2013, Chính phủ Mỹ và Trung
Trung Quốc đã cải thiện đáng kể quyền sở Quốc đã thành lập một nhóm làm việc cấp
hữu trí tuệ trong vài năm qua, tuy nhiên các cao về an ninh mạng trong Đối thoại an
doanh nghiệp Mỹ phàn nàn rằng tỷ lệ vi ninh chiến lược Mỹ - Trung Quốc. Theo Bộ
phạm bản quyền ở Trung Quốc vẫn duy trì Ngoại giao Mỹ, tại cuộc họp chính phủ hai
ở mức độ cao, gây thiệt hại kinh tế rất lớn nước đã quyết định các biện pháp thiết thực
cho họ. nhằm tăng cường đối thoại để hướng dẫn
Chính phủ Trung Quốc cho rằng họ đã hoạt động trong không gian mạng dựa trên
cải thiện đáng kể chế độ bảo vệ sở hữu trí các tiêu chuẩn và nguyên tắc quốc tế.
tuệ, tuy nhiên đất nước vẫn còn thiếu nguồn
lực và một hệ thống pháp lý hiệu quả để đối (3)
U.S. Department of Commerce, 22nd U.S. - China
phó với các hành vi vi phạm sở hữu trí tuệ. Joint Commission on Commerce and Trade Fact
Chính phủ nước này cũng cho rằng hành vi Sheet, November 21, 2011.
(6)
USTR, 2012 Special 301 Report, April 2012,
xâm phạm sở hữu trí tuệ là một vấn đề available at http://www.ustr.gov/sites/default/files/
nghiêm trọng đối với các doanh nghiệp nội 2012%20Special%20301%20Report_0.pdf.
28
Tranh chấp thương mại Mỹ - Trung Quốc
Thứ ba, chính sách tiền tệ của Trung Quốc đặc biệt gây tổn thương đến một số ngành
Không giống như hầu hết các nền kinh tế sản xuất của Mỹ đang bị buộc phải cạnh
tiên tiến, Trung Quốc không duy trì tỷ giá tranh với chi phí thấp với các sản phẩm giá
hối đoái thả nổi trên thị trường. Từ năm rẻ của Trung Quốc và đã dẫn đến tình
1994 đến tháng 7 năm 2005, Trung Quốc cố trạng thất nghiệp đáng kể tại Mỹ, đặc biệt
định đồng tiền của mình, 8,28 nhân dân tệ/1 là trong ngành sản xuất. Các nhà phê bình
đô la Mỹ. Vào tháng 7 năm 2005, Trung kinh tế cho rằng chính sách tiền tệ của
Quốc tăng định giá đồng nhân dân tệ so với Trung Quốc là một yếu tố quan trọng ảnh
đô la Mỹ lên khoảng 2,1%. Để duy trì tỷ lệ hưởng đến quy mô và tăng trưởng thâm
ngoại tệ mục tiêu với đồng đô la Mỹ và các hụt thương mại Mỹ - Trung Quốc. Một số
đồng tiền khác, Chính phủ Trung Quốc đã đại biểu Quốc hội Mỹ cho rằng, với tỷ lệ
duy trì hạn chế và kiểm soát các giao dịch thất nghiệp tại Mỹ cao như hiện tại, chính
vốn và đã mua đô la Mỹ (và tài sản bằng đô sách tiền tệ của Trung Quốc không thể
la Mỹ) với quy mô lớn. dung thứ được.
Theo ngân hàng Trung Quốc, từ tháng 7 Các quan chức Trung Quốc đã nhấn
năm 2005 đến tháng 7 năm 2009, tỷ giá mạnh rằng chính sách tiền tệ hiện nay của
nhân dân tệ/đô la Mỹ tăng từ 8,27 đến 6,83, họ không có nghĩa là có lợi cho xuất khẩu
tăng 21,1%. Tuy nhiên, khi những ảnh hơn nhập khẩu, chính sách này chỉ để thúc
hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính toàn đẩy sự ổn định kinh tế trong nước. Chính
cầu trở nên rõ ràng, Chính phủ Trung Quốc phủ Trung Quốc bảy tỏ lo ngại rằng từ bỏ
dừng sự định giá đồng nhân dân tệ và sau chính sách tiền tệ, đặc biệt là với tình trạng
đó giữ tỷ giá đồng nhân dân tệ/ đô la tương hiện tại của nền kinh tế toàn cầu, có thể làm
đối ổn định ở mức 6,83 từ tháng 7 năm suy yếu các ngành công nghiệp xuất khẩu
2009 đến tháng 6 năm 2010 để giúp hạn chế và gây sa thải công nhân Trung Quốc với
tác động của sự sụt giảm mạnh trong nhu quy mô lớn. Chính phủ Trung Quốc xem ổn
cầu toàn cầu đối với các sản phẩm của định kinh tế là quan trọng để duy trì ổn định
Trung Quốc. chính trị.
Nhiều nhà hoạch định chính sách Mỹ, Ngày 19 tháng 6 năm 2010, Ngân hàng
đại diện của các doanh nghiệp nhập khẩu Trung ương Trung Quốc đã quyết định tiếp
cho rằng, mặc dù cải cách nhỏ, Chính phủ tục cải cách đồng nhân dân tệ, chế độ tỷ giá
Trung Quốc vẫn tiếp tục chủ động can hối đoái, và tăng cường linh hoạt tỷ giá
thiệp vào thị trường tiền tệ để giữ giá trị đồng nhân dân tệ. Kể từ thời điểm đó, theo
đồng nhân dân tệ thấp giả tạo so với đồng Bộ trưởng Tài chính Mỹ, Timothy Geithner,
đô la Mỹ. Chính sách này cung cấp một trợ đồng nhân dân tệ đã tăng 13% về giá trị
cấp gián tiếp cho các nhà xuất khẩu Trung thực so với đồng đô la Mỹ và 40% (theo giá
Quốc (làm cho hàng hóa Trung Quốc rẻ thực tế) từ năm 2005.
hơn ở Mỹ), trong khi thuế đánh vào hàng Nhiều dự án luật đã được đưa ra tại
hóa nhập khẩu của Mỹ vào Trung Quốc Quốc hội Mỹ trong những năm qua để tìm
làm cho hàng hóa đắt hơn. Chính sách này cách buộc Trung Quốc cải cách chính sách
29