Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo pháp luật hình sự việt nam từ thực tiễn thành phố hồ chí minh tt
- 25 trang
- file .pdf
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
DƢƠNG THỊ HẢI YẾN
TỘI LẠM DỤNG TÍN NHIỆM CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC
TIỄN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự
Mã số : 9.38.01.04
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI, 2018
Công trình được hoàn thành tại:
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS. VÕ KHÁNH VINH
Phản biện 1: GS.TS. NGUYỄN NGỌC ANH
Phản biện 2: PGS.TS. TRẦN HỮU TRÁNG
Phản biện 3: TS. ĐỖ ĐỨC HỒNG HÀ
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án tiến sĩ
họp tại: Học viện Khoa học xã hội
hồi giờ ngày tháng năm 2018
C th tìm hi u luận v n tại:
Thư viện quốc gia
Thư viện Học viện Khoa học xã hội
CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ
1. Một số bất cập khi áp dụng pháp luật về tội lạm dụng tín nhiệm
chiếm đoạt tài sản. Dương Thị Hải Yến.Tạp chí Ki m sát Viện Ki m sát
nhân dân tối cao số 16, tháng 8/2015;
2. Hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tội lạm dụng
tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. Th.s - NCS Dương Thị Hải Yến. Tạp chí Tòa
án nhân dân tối cao Kỳ II, tháng 2/2017, số 4.
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sau hơn 30 n m tiến hành công cuộc đổi mới, đất nước ta đã đạt
được nhiều thành tựu to lớn, song cũng nảy sinh nhiều vấn đề phức
tạp. Đấu tranh phòng, chống tội phạm là nhiệm vụ thường xuyên
được đặt ra đối với Nhà nước và toàn xã hội. Bộ luật Hình sự ra đời,
đ ng một vai trò quan trọng trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản là tội phạm truyền
thống, phổ biến trong sản xuất, kinh doanh. Đặc biệt trong tình hình
hiện nay, khi nền kinh tế phát tri n đã xuất hiện nhiều mặt tiêu cực,
trong đ c các vấn đề liên quan đến xâm phạm sở hữu đã kéo theo
nhũng hệ luỵ cho đầu tư sản xuất, cho nền kinh tế và cho chính người
sở hữu. Tình trạng cho vay vốn với lãi xuất cao do người dân tự huy
động, không c sự đảm bảo của pháp luật vẫn diễn ra phức tạp, đã
xảy ra nhiều vụ vỡ nợ, mất khả n ng thanh toán và c dấu hiệu cấu
thành tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (LDTNCĐTS). Bên
cạnh đ , những sơ hở, thiếu s t trong quản lý Nhà nước về hụi, họ,
phường, dịch vụ cầm đồ, dịch vụ cho thuê ôtô, xe máy và th i quen
chỉ dựa vào tình cảm, niềm tin đ vay, mượn, cho thuê tài sản đã làm
cho tội phạm LDTNCĐTS t ng cao.
Qua thực tiễn xét xửtrên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh cho
thấy, loại tội phạm về xâm phạm sở hữu đang diễn biến phức tạp.
Nghiên cứu các bản án từ thực tiễn xét xử của Toà án hai cấp (sơ
thẩm và phúc thẩm) cho thấy còn một số tồn tại, bất cập trong quy
định về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản trong Bộ luật Hình
sự.Trong đ vấn đề định tội danh và quyết định hình phạt là hai nội
dung chính, c ý nghĩa quan trọng trong việc xét xử đối với loại tội
1
phạm này trong thực tiễn.
Nhằm g p phần tích cực trong công tác đấu tranh phòng và
chống tội phạm n i chung và tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài
sản n i riêng trong tình hình mới và đề xuất một số giải pháp nhằm
khắc phục hạn chế, tồn tại, bất cập trong quá trình áp dụng pháp
luật… Do đ , tác giả chọn đề tài “Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt
tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Hồ
Chí Minh” làm đề tài luận án tiến sĩ Luật học của mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận, những quy định
pháp lý về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản qua nghiên cứu
các bản án đã được định tội danh và quyết định hình phạt của Toà án
nhân dân thành phố Hồ Chí Minh, với tội phạm này từ đ đưa ra
những kiến nghị, đề xuất đ hoàn thiện những quy định về tội danh
này trong Bộ luật Hình sự.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu c liên quan đến tội
lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
- Làm rõ những vấn đề lý luận về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam như khái niệm, các dấu
hiệu pháp lý, phân biệt các tội phạm về xâm phạm sở hữu. Khái quát
lịch sử lập pháp về tội LDTNCĐTS ở Việt Nam.
- Thực trạng áp dụng quy định của pháp luật trong quá trình
định tội danh và quyết định hình phạt về tội LDTNCĐTS trên địa bàn
thành phố Hồ Chí Minh trong khoảng 10 n m (2006 - 2016).
2
- Luận án đưa ra những vấn đề còn hạn chế, bất cập,qua đ , đưa ra
một số giải pháp cụ th nhằm nâng cao hiệu quả công tác điều tra,
truy tố, xét xử đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận,
quy định của pháp luật hình sự cũng như thực tiễn áp dụng pháp luật
hình sự về tội LDTNCĐTS trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Phạm vi nghiên cứu của luận án là tội lạm dụng tín nhiệm
chiếm đoạt tài sản từ thực tiễn xét xử tại thành phố Hồ Chí Minh
trong thời gian từ n m 2006 đến n m 2016. Cụ th :
Về Nội dung:
Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận, những quy định
pháp lý về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, tổng kết thực
tiễn định tội danh và quyết định hình phạt đối với tội phạm này từ
xem xét 2 cấp của Toà án là cấp sơ thẩm và phúc thẩm trên địa bàn
thành phố Hồ Chí Minh. Đ đưa ra những đề xuất, kiến nghị đ hoàn
thiện những quy định về tội danh này trong Bộ luật Hình sự.
Việc áp dụng pháp luật không chỉ c định tội danh và quyết
định hình phạt, nhưng tác giả chỉ xem xét định tội danh và quyết định
hình phạt trong xét xử tội LDTNCĐTS trên địa bàn thành phố Hồ
Chí Minh đ từ đ phát hiện những vấn đề còn tồn tại, đưa ra các
kiến nghị, giải pháp cụ th cho việc áp dụng quy định của pháp luật
hình sự về tội LDTNCĐTS.
Về không gian, thời gian:
Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và quy
định của pháp luật hình sự, việc áp dụng tội LDTNCĐTS trên địa bàn
3
thành phố Hồ Chí Minh từ 2006 - 2016. Cụ th từ khi Luật Hình sự
1999, (sửa đổi 2009) c hiệu lực đến khi Luật Hình sự 2015 (sửa đổi
2017) c hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2018.
4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp luận
4.2. Phương pháp nghiên cứu
5. Những điểm mới của luận án
- Khái quát h a các quan đi m về các tội lạm dụng tín nhiệm
chiếm đoạt tài sản.
- Làm sáng tỏ những đi m còn hạn chế, bất cập chưa được phù
hợp với thực tiễn khi áp dụng các quy định của pháp luật hình sự Việt
Nam đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
- Nếu ra những vấn đề còn vướng mắc trong thực tiễn áp dụng
quy định của luật hình sự đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt
tài sản đồng thời chỉ ra những hạn chế thiếu x t chưa phù hợp trong
quy định của pháp luật đối với những vướng mắc đ .
- Đề xuất, kiến nghị một số giải pháp đ hoàn thiện quy định
của luật hình sự đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1. Ý nghĩa về mặt lý luận
Luận án g p phần làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và pháp lý
về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
6.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của luận án c th được sử dụng đ
thống nhất về nhận thức các quy định của pháp luật về tội lạm dụng
tín nhiệm chiếm đoạt tài sản g p phần khắc phục những hạn chế,
vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp luật. Nâng cao hiệu quả
công tác đấu tranh tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
4
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo,
phụ lục. Luận án được kết cấu thành 4 Chương, cụ th :
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chương 2: Những vấn đề lý luận và pháp luật về tội lạm
dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản
Chương 3: Thực trạng pháp luật và áp dụng pháp luật hình sự
về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản trên địa bàn thành phố
Hồ Chí Minh.
Chương 4:Các giải pháp bảo đảm áp dụng đúng pháp luật về
tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
5
Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
TỘI LẠM DỤNG TÍN NHIỆM CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
1.1. Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài
1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
1.3. Đánh giá chung tình hình nghiên cứu
- Các công trình nghiên cứu khoa học nêu trên đã đề cập,
nghiên cứu dưới những g c độ và mức độ khác nhau về tội lạm dụng
tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam.
- Các công trình nghiên cứu đã phân tích một số dấu hiệu
pháp lý của tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo quy định
của pháp luật Hình sự Việt Nam hiện hành.
- Ở những mức độ khác nhau, các công trình nghiên cứu đã
đưa ra một số bất cập, vướng mắc trong thực tiễn xét xử của tội lạm
dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản đ thấy sự bất hợp lý trong một số
quy định của pháp luật.
- Một số công trình nghiên cứu đã phân tích và đưa ra một số
kiến nghị g p phần hoàn thiện quy định của pháp luật về tội lạm
dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
1.4. Những vấn đề đặt ra cần đƣợc nghiên cứu
- Chưa phân tích hết tất cả các loại tội chiếm đoạt sở hữu mà
chỉ dừng lại ở một tội đi n hình là tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt
tài sản là chủ yếu.
- Một số các kiến nghị g p phần hoàn thiện pháp luật mới
mang tính nhỏ lẻ, thiếu hệ thống và chưa xây dựng được mô hình
pháp lý cho loại tội phạm c sự đề xuất sửa đổi.
6
- Các công trình nghiên cứu chưa làm nổi bật được sự kế thừa
và tiếp thu một số quy định của một số nước trên thế giới về tội lạm
dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản đ g p phần hoàn thiện pháp luật.
- Chưa phân tích rõ nguyên nhân của những vướng mắc, bất
cập trong thực tiễn xét xử xuất phát từ đâu và chưa đánh giá rõ mức
độ phạm tội và việc áp dụng pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành
với thực tiễn áp dụng luật.
- Ở Việt Nam, chưa c công trình nghiên cứu nào ở cấp độ một
luận án tiến sỹ nghiên cứu tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản
theo pháp luật hình sự Việt Nam.
- Các công trình nghiên cứu khoa học nêu trên đã đề cập,
nghiên cứu dưới những g c độ và mức độ khác nhau về tội lạm dụng
tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam nhưng
chưa c công trình nào nghiên cứu về tội LDTNCĐTS trong Đ iều
140 BLHS, và nhất là từ thực tiễn xét xử đ đưa ra những vấn đề cần
thay đổi trong Bộ luật cho phù hợp với thực tiễn xét xử tội danh
LDTNCĐTS tại thành phố Hồ Chí Minh.
Từ tổng th những hạn chế trên, luận án sẽ tiếp tục nghiên cứu,
kế thừa những giá trị mà các công trình nghiên cứu nêu trên đã mang
lại, đồng thời tiếp tục phát tri n, nghiên cứu c tính hệ thống và toàn
diện hơn về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
Kết luận chƣơng 1
7
Chƣơng 2
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ
TỘI LẠM DỤNG TÍN NHIỆM CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
2.1. Khái niệm và các dấu hiệu pháp lý cơ bản của tội lạm dụng
tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
2.1.1. Khái niệm
Theo Từ đi n tiếng Việt do Viện Ngôn ngữ biên soạn (2002)
thì Lạm dụng là “dùng, sử dụng quá mức hoặc quá giới hạn đã được
quy định” [56; tr 52].
Theo Thông tư số 03/BTP/TT tháng 4/1976 giải thích hành vi
bội tín đã định nghĩa “Bội tín (hoặc lạm dụng tín nhiệm) khác với lừa
đảo… Sau khi đã nhận được một công việc nào đ (qua thoả thuận
miệng, hoặc qua ký kết hợp đồng…) kẻ được giao tài sản đã không
thực hiện được nghĩa vụ cam kết, lại lợi dụng sự tín nhiệm nào đ đ
chiếm đoạt một phần hoặc toàn bộ tài sản”[44].
Lạm dụng là “sử dụng quá quyền hạn, quá phạm vi cho phép”
[27; tr 1016].
Tín nhiệm là “tin tưởng mà giao ph , trông cậy vào nhiệm vụ,
sự việc cụ th nào đ ” [59; tr 1646].
Chiếm đoạt được định nghĩa “là hành vi cố ý chuy n dịch trái
pháp luật tài sản đang thuộc quản lý của chủ tài sản thành tài sản của
mình” [45; tr 368]. Chiếm đoạt là “chiếm của người làm của mình
bằng cách dựa vào vũ lực, quyền thế” [56; tr 151]
Theo quan đi m của GS. TS Võ Khánh Vinh thì, chiếm đoạt tài
sản (xã hội chủ nghĩa hoặc của công dân) và biến n thành tài sản của
mình hoặc chuy n cho người khác, được thực hiện bằng những hình
thức quy định trong luật với mục đích vụ lợi [56; tr 69]. Còn tác giả
8
Đinh V n Quế thì cho rằng, chiếm đoạt là hành vi cố ý chuy n dịch
một cách trái phép tài sản thuộc sở hữu của người khác thành của
mình [43; tr 18].
Từ những đánh giá, nhận xét trên, theo tác giả, c th hi u tội
LDTNCĐTS như sau: Tội LDTNCĐTS là hành vi vay, mượn, thuê
hoặc nhận được tài sản của người khác bằng các hợp đồng rồi dùng
thủ đoạn gian dối hoặc bỏ trốn để chiếm đoạt tài sản đó; hoặc đến
thời hạn trả mặc dù có điều kiện, khả năng trả nhưng cố tình không
trả, hoặc đã sử dụng tài sản đó bất hợp pháp dẫn đến không có khả
năng trả lại tài sản.
2.1.2. Các dấu hiệu pháp lý cơ bản của tội lạm dụng tín nhiệm
chiếm đoạt tài sản.
2.1.2.1. Khách thể của tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
2.1.2.2. Mặt khách quan của tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt
tài sản.
2.1.2.3. Chủ thể của tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
2.1.2.4. Mặt chủ quan của tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản.
2.2. Các dấu hiệu định khung của tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản
2.2.1. Các dấu hiệu định khung tăng nặng thứ nhất
Trong Điều 140 BLHS, tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài
sản, ngoài khung cơ bản ở Khoản 1, các dấu hiệu định khung t ng
nặng được quy định ở các Khoản 2, 3, 4. Đến Bộ luật Hình sự n m
2015 cũng quy định tại Điều 175, Khoản 2,3,4.
Khung t ng nặng thứ nhất, c mức phạt tù từ hai n m đến bẩy
n m, được áp dụng cho những trường hợp phạm tội khi c một trong
các tình tiết sau:
9
- C tổ chức; - Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng
danh nghĩa cơ quan, tổ chức; - Dùng thủ đoạn xảo quyệt; - Chiếm
đoạt tài sản c giá trị từ trên n m mươi triệu đồng đến dưới hai tr m
triệu đồng; - Tái phạm nguy hi m; - Gây hậu quả nghiêm trọng.
2.2.2. Khung tăng nặng hình phạt thứ hai
Khung t ng nặng hình phạt thứ hai c mức hình phạt từ bảy
n m đến mười l m n m tù nếu thuộc một trong các trường hợp sau.
- Chiếm đoạt tài sản c giá trị từ hai tr m triệu đồng đến dưới
n m tr m triệu đồng;
- Gây hậu quả rất nghiêm trọng;
2.2.3. Khung tăng nặng thứ ba
Khung t ng nặng thứ ba c mức hình phạt tù từ mười hai n m
đến hai mươi n m hoặc tù chung thân.
- Chiếm đoạt tài sản từ n m tr m triệu đồng trở lên;
- Gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.
2.3. Phân biệt tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản với một
số tội danh khác
2.3.1. Phân biệt tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản với tội
lừa đảo chiếm đoạt tài sản (quy định tại Điều 139 BLHS)
2.3.2. Phân biệt tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản với tội
lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản (quy định tại Điều
280 BLHS)
2.3.3. Phân biệt tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản với tội
sử dụng trái phép tài sản (Điều 142 BLHS)
2.3.4. Phân biệt tội lạm dụng tín nhiệm chiến đoạt tài sản với tội
cho vay nặng lãi (Điều 163 BLHS)
2.4. Lịch sử lập pháp hình sự Việt Nam về tội lạm dụng tín nhiệm
chiếm đoạt tài sản
10
2.4.1. Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo pháp luật
hình sự Việt Nam trước khi ban hành Bộ luật Hình sự năm 1985
2.4.2. Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo Bộ luật Hình
sự năm 1985
2.4.3. Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo Bộ luật Hình
sự năm 1999.
2.4.4. Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi 2017) đã có hiệu lực từ
01/01/2018.
2.5. Một số vấn đề lý luận về định tội danh và quyết định hình
phạt trong pháp luật hình sự về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản.
2.5.1. Lý luận chung về định tội danh
2.5.1.1. Khái niệm định tội danh
Định tội danh là một trong những giai đoạn cơ bản đ đưa các
quy phạm pháp luật hình sự vào cuộc sống. Định tội danh còn là tiền
đề, cơ sở cho việc áp dụng các quy phạm pháp luật khác của pháp
luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự, như xác định thẩm quyền
điều tra, truy tố, xét xử, áp dụng các biện pháp ng n chặn, xác định
thời hạn điều tra, truy tố, xét xử…
Trong lý luận cũng như trong thực tiễn, khái niệm định tội
danh được hi u ở hai nghĩa.
Thứ nhất, định tội danh là một quá trình lôgíc nhất định, là hoạt
động của con người về việc xác nhận và ghi nhận sự phù hợp giữa
trường hợp phạm tội cụ th đang xem xét với các dấu hiệu của một
cấu thành tội phạm được quy định trong phần các tội phạm của Bộ
luật Hình sự.
Thứ hai, định tội danh là việc đánh giá về mặt pháp lý đối với
một hành vi nguy hi m cho xã hội.
11
Xuất phát từ cách nhìn nhận, đánh giá ở g c độ nhận thức và
công tác chuyên môn, theo tác giả: “Định tội danh là một quá trình
nhận thức có tính lý luận và là một hoạt động thực tiễn áp dụng pháp
luật hình sự của Toà án nhân dân được thực hiện trên cơ sở xác định
đầy đủ, chính xác, khách quan các chứng cứ, các tài liệu thu thập
được và các tình tiết thực tế của vụ án hình sự để xác định sự phù
hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội được thực
hiện với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm nhất định do Luật hình
sự quy định, để giải quyết vụ án hình sự bằng việc ra bản án”.
Từ khái niệm trên cho thấy, c th xác định việc định tội danh
gồm ba khâu chủ yếu:
- Xác định đầy đủ, chính xác, khách quan các tình tiết cụ th
của hành vi phạm tội trong thực tế. Quá trình này bao gồm các hoạt
động chứng minh và thực hiện các biện pháp tố tụng khác theo quy
định của Bộ luật Tố tụng hình sự.
- Nhận thức đúng đắn quy định của BLHS về cấu thành tội
phạm tương ứng bao gồm cả yếu tố khách quan và chủ quan của tội
phạm. Đ thực hiện được tốt hơn quá trình này, chủ th định tội danh
phải được đào tạo, bồi dưỡng về mặt pháp luật, c kinh nghiệm xác
định và nhận thức xã hội sâu sắc.
- Xác định sự phù hợp giữa hành vi phạm tội cụ th được thực
hiện và cấu thành tội phạm tương ứng.
2.5.1.2. Các cơ sở để định tội danh
Cơ sở khoa học của việc định tội danh
Cơ sở pháp lý đ định tội danh:
Cơ sở pháp lý gián tiếp, bổ trợ cho việc định tội danh
Định tội danh không chính thức và vai trò của Luật sư trong
việc định tội danh
12
2.5.1.3. Một số vấn đề về đặc điểm nhân thân và dấu hiệu định tội
danh
2.5.1.4. Ý nghĩa của việc định tội danh
Định tội danh đúng đảm bảo việc xét xử đúng người, đúng tội,
đúng pháp luật.
Định tội danh đúng còn là cơ sở đ áp dụng chính xác các quy
định của pháp luật Tố tụng hình sự. Việc định tội danh đúng là áp
dụng chính xác và đầy đủ đạo Luật hình sự phản ánh được sự đánh
giá pháp lý của Nhà nước đối với tội phạm đã thực hiện.
2.5.2. Lý luận chung về quyết định hình phạt
2.5.2.1. Khái niệm Quyết định hình phạt
Quyết định hình phạt là hoạt động nhận thức và áp dụng pháp
luật hình sự do Toà án c thẩm quyền (Hội đồng xét xử), nhân danh
nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực hiện sau khi đã
định tội danh và tuỳ thuộc và từng trường hợp đ quyết định khung
hình phạt, loại hình phạt (hình phạt chính, hình phạt bổ sung), mức
hình phạt cụ th áp dụng cho chính cá nhân người phạm tội trong
phạm vi giới hạn của khung hình phạt do luật định, phù hợp với tính
chất, mức độ nguy hi m cho xã hội của hành vi phạm tội; hoặc miễn
hình phạt cho người phạm tội theo quy định của Bộ luật Hình sự.
Quyết định hình phạt c những đặc đi m như sau:
- Quyết định hình phạt là giai đoạn áp dụng pháp luật sau cùng,
liền ngay sau khi định tội, định khung hình phạt.
- Toà án là Cơ quan c thẩm quyền duy nhất được quyết định
hình phạt.
Quyết định hình phạt được thực hiện trên cơ sở các c n cứ
pháp luật quy định và mang tính tuỳ nghi cao.
13
2.5.2.2. Những căn cứ áp dụng quyết định hình phạt
Theo quy định tại Điều 45 Bộ luật Hình sự, các c n cứ quyết
định hình phạt bao gồm: Các quy định của Bộ luật Hình sự; tính chất
và mức độ nguy hi m cho xã hội của hành vi phạm tội; nhân thân
người phạm tội và các tình tiết giảm nhẹ, t ng nặng trách nhiệm hình
sự. Đây là những c n cứ chung, c tính chất bắt buộc trong mọi
trường hợp đối với Tòa án khi quyết định hình phạt.
2.5.2.3. Quyết định hình phạt đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản
Việc quyết định hình phạt đối với tội LDTNCĐTS đã được quy
định ở Điều 140 cần thực hiện theo quy định của BLHS và c n cứ
vào quy định của Bộ luật Hình sự, c tính định hướng chung cho
việc quyết định hình phạt như: Điều 3; Điều 19; Điều 25; Điều 27;
Điều 28; Điều 46; Điều 47; Điều 48; Điều 49... Cân nhắc tính chất
và mức độ nguy hi m cho xã hội của hành vi phạm tội.
2.5.2.4. Ý nghĩa của việc quyết định hình phạt
Áp dụng hình phạt đúng là cơ sở pháp lý đ đạt được mục
đích của hình phạt.
Áp dụng hình phạt đảm bảo tính công minh, đúng pháp luật,
tương xứng với tính chất, mức độ nguy hi m cho xã hội của hành
vi phạm tội, nhân thân người phạm tội là điều kiện bắt buộc đ
hình phạt được tuyên đạt được mục đích trừng trị và giáo dục, cải
tạo người phạm tội.
Áp dụng hình phạt đúng là cơ sở pháp lý đảm bảo và nâng
cao hiệu quả, tính khả thi của hình phạt, góp phần bảo đảm pháp
chế trong Nhà nước CHXHCN Việt Nam.
Kết luận chƣơng 2
14
Chƣơng 3
THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT
HÌNH SỰ VỀ TỘI LẠM DỤNG TÍN NHIỆM CHIẾM ĐOẠT
TÀI SẢNTRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
3.1. Thực tiễn định tội danh tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh
3.1.1. Thực tiễn định tội danh tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt
tài sản theo cấu thành tội phạm cơ bản (Khoản 1, Điều 140 BLHS)
Khi quy định về dấu hiệu pháp lý của tội lạm dụng tín nhiệm
chiếm đoạt tài sản, đi m a Khoản 1 Điều 140 Bộ luật Hình sự n m
1999 c quy định: “Vay, mượn, thuê tài sản của người khác hoặc
nhận được tài sản của người khác bằng các hình thức hợp đồng rồi
dùng thủ đoạn gian dối hoặc bỏ trốn để chiếm đoạt tài sản đó”. Do
cách quy định của Bộ luật Hình sự hiện hành về tội LDTNCĐTS như
đã nêu tại Chương 1, thực tiễn xét xử được th hiện trong các bản án
của các Tòa án thành phố Hồ Chí Minh trong những n m gần đây về
tội này đều chỉ là những trường hợp thỏa mãn đầy đủ các dấu hiệu
pháp lý cấu thành tội phạm. Không c vụ việc nào người vay, mượn
tài sản rồi cố tình không trả mặc dù c đủ điều kiện đ trả bị xử lý là
LDTNCĐTS.Tuy nhiên, thực tế cho thấy đ chứng minh thủ đoạn
gian dối hay chủ th c bỏ trốn nhằm chiếm đoạt tài sản hay không là
vấn đề còn nhiều vướng mắc. Tại Khoản 1 Điều 140 BLHS quy định
sau khi nhận được tài sản thì việc thực hiện hành vi bỏ trốn hoặc
dùng thủ đoạn gian dối đ chiếm đoạt; hoặc sau khi nhận được tài sản
và sử sụng tài sản đ vào mục đích bất hợp pháp dẫn đến không có
khả n ng trả lại tài sản.Về xác định một người c hành vi “bỏ trốn đ
chiếm đoạt tài sản” là thực hiện bởi việc bỏ đi khỏi nơi đ ng ký hộ
15
khẩu thường trú, nơi ở, tạm trú, nơi làm việc một cách bí mật, không
cho ai biết đ không phải trả lại tài sản đã vay, mượn, nhận được.
Những c n cứ đ xác định người đ bỏ trốn là tài liệu xác minh
người đ không c mặt tại địa phương, không khai báo việc chuy n
nơi ở mới với Cơ quan nơi đ ng ký hộ khẩu tường trú, tạm trú; tài
liệu xác minh, lời khai của bố, mẹ, vợ, con, người thân khác không
biết người trốn đi đâu, làm gì…Khi đến hạn trả lại tài sản theo giao
kết, người vay, mượn, nhận tài sản không trả lại tài sản và thực hiện
việc bỏ trốn, điều đ chứng tỏ ý thức không c ý định trả lại tài sản
của người thực hiện nên c đủ c n cứ xác định người vay, mượn,
nhận được tài sản theo Điều 140 BLHS.
3.1.2. Thực tiễn định tội danh tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài
sản theo cấu thành tội phạm tăng nặng(Khoản 2, Điều 140 BLHS).
Về thủ đoạn gian dối đ chiếm đoạt tài sản. Đ là khi đối tượng
nhận tài sản, hoặc sau khi sử dụng hoặc đến thời đi m phải thanh
toán, trả tài sản theo giao kết nhưng c ý định chiếm đoạt tài sản nên
người phạm tội đã sử dụng thủ đoạn gian dối như là một cách thức đ
thực hiện việc chiếm đoạt. Thủ đoạn gian dối ở đây thông thường là
người vay, mượn sau khi nhận được tài sản đã ghi số lượng tài sản ít
đi, sửa chữa nghĩa vụ phải thanh toán trong giấy tờ giao kết… hoặc
lập ra tài liệu, chứng từ khống… về sử dụng tài sản; Cụm từ “đ
chiếm đoạt tài sản” tức là hành vi gian dối tạo ra các chứng từ, giấy
tờ, tài liệu giả… và dùng n đ quyết toán, thanh toán với chủ sở
hữu tài sản, hoặc việc sửa chữa giấy tờ vay mượn… thì mới c c n
cứ đ xác định người c hành vi gian dối đ đã thực hiện hành vi
chiếm đoạt tài sản. Cũng c trường hợp hành vi gian dối đ nhằm cho
dấu, quyết toán số tiền đã bị sử dụng trái phép, chi tiêu cá nhân.
16
Trong trường hợp người thực hiện nhận được tài sản, nhưng sử
dụng tài sản không đúng mục đích đã thoả thuận trong giao kết và
không c khả n ng trả lại tài sản. Quá trình xem xét không chứng
minh họ đã sử dụng vào mục đích bất hợp pháp và họ cũng không bỏ
trốn, chỉ chứng minh được tài sản họ đã sử dụng bị thất thoát, không
thu hồi được và họ không trả lại tài sản thì c dấu hiệu phạm tội
LDTNCĐTS.
Về sử dụng tài sản vào mục đích bất hợp pháp dẫn đến không
c khả n ng trả lại tài sản. Hiện nay c nhiều ý kiến về việc xác định
thế nào là “sử dụng vào mục đích bất hợp pháp” hay sử dụng vào
mục đích bất hợp pháp là sử dụng trái với hợp đồng, thoả thuận và
đánh giá thế nào về việc xác định “dẫn đến không c khả n ng trả lại
tài sản”. Khi đánh giá về hành vi chiếm đoạt trong trường hợp này,
trước tiên cần phải xem xét thoả thuận vay, mượn, nhận tài sản trong
hợp đồng sử dụng vào mục đích gì, từ đ mới c c n cứ xác định
hành vi vào mục đích bất hợp pháp của người sử dụng tài sản. Chỉ
khi chứng minh được người sử dụng tài sản nhận được vào hình thức
hợp đồng vào việc kinh doanh hàng hoá, làm những công việc pháp
luật cấm thì mới xác định họ đã sử dụng tài sản vào mục đích bất hợp
pháp. Đồng thời cần phải xem xét toàn diện, người thực hiện sử dụng
tài sản vay, mượn, nhận được vào mục đích bất hợp pháp là bao
nhiêu, sử dụng vào kinh doanh bị thua lỗ hay bị người khác chiếm
dụng, chiếm đoạt… là bao nhiêu. Và cũng cần điều tra cụ th tài sản
của họ đ xem xét họ c khả n ng thanh toán không?
3.1.3. Một số vụ án Tạm đình chỉ vụ án và Đình chỉ vụ án
Theo quy định tại Điều 160 và Điều 164 của Bộ luật Tố tụng
hình sự về tạm đình chỉ điều tra vụ án và đình chỉ điều tra vụ án thì
bên cạnh các vấn đề được quy định: Khi bị can bị bệnh tâm thần
17
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
DƢƠNG THỊ HẢI YẾN
TỘI LẠM DỤNG TÍN NHIỆM CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC
TIỄN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự
Mã số : 9.38.01.04
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI, 2018
Công trình được hoàn thành tại:
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS. VÕ KHÁNH VINH
Phản biện 1: GS.TS. NGUYỄN NGỌC ANH
Phản biện 2: PGS.TS. TRẦN HỮU TRÁNG
Phản biện 3: TS. ĐỖ ĐỨC HỒNG HÀ
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án tiến sĩ
họp tại: Học viện Khoa học xã hội
hồi giờ ngày tháng năm 2018
C th tìm hi u luận v n tại:
Thư viện quốc gia
Thư viện Học viện Khoa học xã hội
CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ
1. Một số bất cập khi áp dụng pháp luật về tội lạm dụng tín nhiệm
chiếm đoạt tài sản. Dương Thị Hải Yến.Tạp chí Ki m sát Viện Ki m sát
nhân dân tối cao số 16, tháng 8/2015;
2. Hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về tội lạm dụng
tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. Th.s - NCS Dương Thị Hải Yến. Tạp chí Tòa
án nhân dân tối cao Kỳ II, tháng 2/2017, số 4.
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sau hơn 30 n m tiến hành công cuộc đổi mới, đất nước ta đã đạt
được nhiều thành tựu to lớn, song cũng nảy sinh nhiều vấn đề phức
tạp. Đấu tranh phòng, chống tội phạm là nhiệm vụ thường xuyên
được đặt ra đối với Nhà nước và toàn xã hội. Bộ luật Hình sự ra đời,
đ ng một vai trò quan trọng trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản là tội phạm truyền
thống, phổ biến trong sản xuất, kinh doanh. Đặc biệt trong tình hình
hiện nay, khi nền kinh tế phát tri n đã xuất hiện nhiều mặt tiêu cực,
trong đ c các vấn đề liên quan đến xâm phạm sở hữu đã kéo theo
nhũng hệ luỵ cho đầu tư sản xuất, cho nền kinh tế và cho chính người
sở hữu. Tình trạng cho vay vốn với lãi xuất cao do người dân tự huy
động, không c sự đảm bảo của pháp luật vẫn diễn ra phức tạp, đã
xảy ra nhiều vụ vỡ nợ, mất khả n ng thanh toán và c dấu hiệu cấu
thành tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (LDTNCĐTS). Bên
cạnh đ , những sơ hở, thiếu s t trong quản lý Nhà nước về hụi, họ,
phường, dịch vụ cầm đồ, dịch vụ cho thuê ôtô, xe máy và th i quen
chỉ dựa vào tình cảm, niềm tin đ vay, mượn, cho thuê tài sản đã làm
cho tội phạm LDTNCĐTS t ng cao.
Qua thực tiễn xét xửtrên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh cho
thấy, loại tội phạm về xâm phạm sở hữu đang diễn biến phức tạp.
Nghiên cứu các bản án từ thực tiễn xét xử của Toà án hai cấp (sơ
thẩm và phúc thẩm) cho thấy còn một số tồn tại, bất cập trong quy
định về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản trong Bộ luật Hình
sự.Trong đ vấn đề định tội danh và quyết định hình phạt là hai nội
dung chính, c ý nghĩa quan trọng trong việc xét xử đối với loại tội
1
phạm này trong thực tiễn.
Nhằm g p phần tích cực trong công tác đấu tranh phòng và
chống tội phạm n i chung và tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài
sản n i riêng trong tình hình mới và đề xuất một số giải pháp nhằm
khắc phục hạn chế, tồn tại, bất cập trong quá trình áp dụng pháp
luật… Do đ , tác giả chọn đề tài “Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt
tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Hồ
Chí Minh” làm đề tài luận án tiến sĩ Luật học của mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận, những quy định
pháp lý về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản qua nghiên cứu
các bản án đã được định tội danh và quyết định hình phạt của Toà án
nhân dân thành phố Hồ Chí Minh, với tội phạm này từ đ đưa ra
những kiến nghị, đề xuất đ hoàn thiện những quy định về tội danh
này trong Bộ luật Hình sự.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu c liên quan đến tội
lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
- Làm rõ những vấn đề lý luận về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam như khái niệm, các dấu
hiệu pháp lý, phân biệt các tội phạm về xâm phạm sở hữu. Khái quát
lịch sử lập pháp về tội LDTNCĐTS ở Việt Nam.
- Thực trạng áp dụng quy định của pháp luật trong quá trình
định tội danh và quyết định hình phạt về tội LDTNCĐTS trên địa bàn
thành phố Hồ Chí Minh trong khoảng 10 n m (2006 - 2016).
2
- Luận án đưa ra những vấn đề còn hạn chế, bất cập,qua đ , đưa ra
một số giải pháp cụ th nhằm nâng cao hiệu quả công tác điều tra,
truy tố, xét xử đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận,
quy định của pháp luật hình sự cũng như thực tiễn áp dụng pháp luật
hình sự về tội LDTNCĐTS trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Phạm vi nghiên cứu của luận án là tội lạm dụng tín nhiệm
chiếm đoạt tài sản từ thực tiễn xét xử tại thành phố Hồ Chí Minh
trong thời gian từ n m 2006 đến n m 2016. Cụ th :
Về Nội dung:
Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận, những quy định
pháp lý về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, tổng kết thực
tiễn định tội danh và quyết định hình phạt đối với tội phạm này từ
xem xét 2 cấp của Toà án là cấp sơ thẩm và phúc thẩm trên địa bàn
thành phố Hồ Chí Minh. Đ đưa ra những đề xuất, kiến nghị đ hoàn
thiện những quy định về tội danh này trong Bộ luật Hình sự.
Việc áp dụng pháp luật không chỉ c định tội danh và quyết
định hình phạt, nhưng tác giả chỉ xem xét định tội danh và quyết định
hình phạt trong xét xử tội LDTNCĐTS trên địa bàn thành phố Hồ
Chí Minh đ từ đ phát hiện những vấn đề còn tồn tại, đưa ra các
kiến nghị, giải pháp cụ th cho việc áp dụng quy định của pháp luật
hình sự về tội LDTNCĐTS.
Về không gian, thời gian:
Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và quy
định của pháp luật hình sự, việc áp dụng tội LDTNCĐTS trên địa bàn
3
thành phố Hồ Chí Minh từ 2006 - 2016. Cụ th từ khi Luật Hình sự
1999, (sửa đổi 2009) c hiệu lực đến khi Luật Hình sự 2015 (sửa đổi
2017) c hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2018.
4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp luận
4.2. Phương pháp nghiên cứu
5. Những điểm mới của luận án
- Khái quát h a các quan đi m về các tội lạm dụng tín nhiệm
chiếm đoạt tài sản.
- Làm sáng tỏ những đi m còn hạn chế, bất cập chưa được phù
hợp với thực tiễn khi áp dụng các quy định của pháp luật hình sự Việt
Nam đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
- Nếu ra những vấn đề còn vướng mắc trong thực tiễn áp dụng
quy định của luật hình sự đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt
tài sản đồng thời chỉ ra những hạn chế thiếu x t chưa phù hợp trong
quy định của pháp luật đối với những vướng mắc đ .
- Đề xuất, kiến nghị một số giải pháp đ hoàn thiện quy định
của luật hình sự đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1. Ý nghĩa về mặt lý luận
Luận án g p phần làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và pháp lý
về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
6.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của luận án c th được sử dụng đ
thống nhất về nhận thức các quy định của pháp luật về tội lạm dụng
tín nhiệm chiếm đoạt tài sản g p phần khắc phục những hạn chế,
vướng mắc trong thực tiễn áp dụng pháp luật. Nâng cao hiệu quả
công tác đấu tranh tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
4
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo,
phụ lục. Luận án được kết cấu thành 4 Chương, cụ th :
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chương 2: Những vấn đề lý luận và pháp luật về tội lạm
dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản
Chương 3: Thực trạng pháp luật và áp dụng pháp luật hình sự
về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản trên địa bàn thành phố
Hồ Chí Minh.
Chương 4:Các giải pháp bảo đảm áp dụng đúng pháp luật về
tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
5
Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
TỘI LẠM DỤNG TÍN NHIỆM CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
1.1. Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài
1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
1.3. Đánh giá chung tình hình nghiên cứu
- Các công trình nghiên cứu khoa học nêu trên đã đề cập,
nghiên cứu dưới những g c độ và mức độ khác nhau về tội lạm dụng
tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam.
- Các công trình nghiên cứu đã phân tích một số dấu hiệu
pháp lý của tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo quy định
của pháp luật Hình sự Việt Nam hiện hành.
- Ở những mức độ khác nhau, các công trình nghiên cứu đã
đưa ra một số bất cập, vướng mắc trong thực tiễn xét xử của tội lạm
dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản đ thấy sự bất hợp lý trong một số
quy định của pháp luật.
- Một số công trình nghiên cứu đã phân tích và đưa ra một số
kiến nghị g p phần hoàn thiện quy định của pháp luật về tội lạm
dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
1.4. Những vấn đề đặt ra cần đƣợc nghiên cứu
- Chưa phân tích hết tất cả các loại tội chiếm đoạt sở hữu mà
chỉ dừng lại ở một tội đi n hình là tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt
tài sản là chủ yếu.
- Một số các kiến nghị g p phần hoàn thiện pháp luật mới
mang tính nhỏ lẻ, thiếu hệ thống và chưa xây dựng được mô hình
pháp lý cho loại tội phạm c sự đề xuất sửa đổi.
6
- Các công trình nghiên cứu chưa làm nổi bật được sự kế thừa
và tiếp thu một số quy định của một số nước trên thế giới về tội lạm
dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản đ g p phần hoàn thiện pháp luật.
- Chưa phân tích rõ nguyên nhân của những vướng mắc, bất
cập trong thực tiễn xét xử xuất phát từ đâu và chưa đánh giá rõ mức
độ phạm tội và việc áp dụng pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành
với thực tiễn áp dụng luật.
- Ở Việt Nam, chưa c công trình nghiên cứu nào ở cấp độ một
luận án tiến sỹ nghiên cứu tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản
theo pháp luật hình sự Việt Nam.
- Các công trình nghiên cứu khoa học nêu trên đã đề cập,
nghiên cứu dưới những g c độ và mức độ khác nhau về tội lạm dụng
tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo pháp luật hình sự Việt Nam nhưng
chưa c công trình nào nghiên cứu về tội LDTNCĐTS trong Đ iều
140 BLHS, và nhất là từ thực tiễn xét xử đ đưa ra những vấn đề cần
thay đổi trong Bộ luật cho phù hợp với thực tiễn xét xử tội danh
LDTNCĐTS tại thành phố Hồ Chí Minh.
Từ tổng th những hạn chế trên, luận án sẽ tiếp tục nghiên cứu,
kế thừa những giá trị mà các công trình nghiên cứu nêu trên đã mang
lại, đồng thời tiếp tục phát tri n, nghiên cứu c tính hệ thống và toàn
diện hơn về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
Kết luận chƣơng 1
7
Chƣơng 2
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ
TỘI LẠM DỤNG TÍN NHIỆM CHIẾM ĐOẠT TÀI SẢN
2.1. Khái niệm và các dấu hiệu pháp lý cơ bản của tội lạm dụng
tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
2.1.1. Khái niệm
Theo Từ đi n tiếng Việt do Viện Ngôn ngữ biên soạn (2002)
thì Lạm dụng là “dùng, sử dụng quá mức hoặc quá giới hạn đã được
quy định” [56; tr 52].
Theo Thông tư số 03/BTP/TT tháng 4/1976 giải thích hành vi
bội tín đã định nghĩa “Bội tín (hoặc lạm dụng tín nhiệm) khác với lừa
đảo… Sau khi đã nhận được một công việc nào đ (qua thoả thuận
miệng, hoặc qua ký kết hợp đồng…) kẻ được giao tài sản đã không
thực hiện được nghĩa vụ cam kết, lại lợi dụng sự tín nhiệm nào đ đ
chiếm đoạt một phần hoặc toàn bộ tài sản”[44].
Lạm dụng là “sử dụng quá quyền hạn, quá phạm vi cho phép”
[27; tr 1016].
Tín nhiệm là “tin tưởng mà giao ph , trông cậy vào nhiệm vụ,
sự việc cụ th nào đ ” [59; tr 1646].
Chiếm đoạt được định nghĩa “là hành vi cố ý chuy n dịch trái
pháp luật tài sản đang thuộc quản lý của chủ tài sản thành tài sản của
mình” [45; tr 368]. Chiếm đoạt là “chiếm của người làm của mình
bằng cách dựa vào vũ lực, quyền thế” [56; tr 151]
Theo quan đi m của GS. TS Võ Khánh Vinh thì, chiếm đoạt tài
sản (xã hội chủ nghĩa hoặc của công dân) và biến n thành tài sản của
mình hoặc chuy n cho người khác, được thực hiện bằng những hình
thức quy định trong luật với mục đích vụ lợi [56; tr 69]. Còn tác giả
8
Đinh V n Quế thì cho rằng, chiếm đoạt là hành vi cố ý chuy n dịch
một cách trái phép tài sản thuộc sở hữu của người khác thành của
mình [43; tr 18].
Từ những đánh giá, nhận xét trên, theo tác giả, c th hi u tội
LDTNCĐTS như sau: Tội LDTNCĐTS là hành vi vay, mượn, thuê
hoặc nhận được tài sản của người khác bằng các hợp đồng rồi dùng
thủ đoạn gian dối hoặc bỏ trốn để chiếm đoạt tài sản đó; hoặc đến
thời hạn trả mặc dù có điều kiện, khả năng trả nhưng cố tình không
trả, hoặc đã sử dụng tài sản đó bất hợp pháp dẫn đến không có khả
năng trả lại tài sản.
2.1.2. Các dấu hiệu pháp lý cơ bản của tội lạm dụng tín nhiệm
chiếm đoạt tài sản.
2.1.2.1. Khách thể của tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
2.1.2.2. Mặt khách quan của tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt
tài sản.
2.1.2.3. Chủ thể của tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.
2.1.2.4. Mặt chủ quan của tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản.
2.2. Các dấu hiệu định khung của tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản
2.2.1. Các dấu hiệu định khung tăng nặng thứ nhất
Trong Điều 140 BLHS, tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài
sản, ngoài khung cơ bản ở Khoản 1, các dấu hiệu định khung t ng
nặng được quy định ở các Khoản 2, 3, 4. Đến Bộ luật Hình sự n m
2015 cũng quy định tại Điều 175, Khoản 2,3,4.
Khung t ng nặng thứ nhất, c mức phạt tù từ hai n m đến bẩy
n m, được áp dụng cho những trường hợp phạm tội khi c một trong
các tình tiết sau:
9
- C tổ chức; - Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng
danh nghĩa cơ quan, tổ chức; - Dùng thủ đoạn xảo quyệt; - Chiếm
đoạt tài sản c giá trị từ trên n m mươi triệu đồng đến dưới hai tr m
triệu đồng; - Tái phạm nguy hi m; - Gây hậu quả nghiêm trọng.
2.2.2. Khung tăng nặng hình phạt thứ hai
Khung t ng nặng hình phạt thứ hai c mức hình phạt từ bảy
n m đến mười l m n m tù nếu thuộc một trong các trường hợp sau.
- Chiếm đoạt tài sản c giá trị từ hai tr m triệu đồng đến dưới
n m tr m triệu đồng;
- Gây hậu quả rất nghiêm trọng;
2.2.3. Khung tăng nặng thứ ba
Khung t ng nặng thứ ba c mức hình phạt tù từ mười hai n m
đến hai mươi n m hoặc tù chung thân.
- Chiếm đoạt tài sản từ n m tr m triệu đồng trở lên;
- Gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.
2.3. Phân biệt tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản với một
số tội danh khác
2.3.1. Phân biệt tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản với tội
lừa đảo chiếm đoạt tài sản (quy định tại Điều 139 BLHS)
2.3.2. Phân biệt tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản với tội
lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản (quy định tại Điều
280 BLHS)
2.3.3. Phân biệt tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản với tội
sử dụng trái phép tài sản (Điều 142 BLHS)
2.3.4. Phân biệt tội lạm dụng tín nhiệm chiến đoạt tài sản với tội
cho vay nặng lãi (Điều 163 BLHS)
2.4. Lịch sử lập pháp hình sự Việt Nam về tội lạm dụng tín nhiệm
chiếm đoạt tài sản
10
2.4.1. Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo pháp luật
hình sự Việt Nam trước khi ban hành Bộ luật Hình sự năm 1985
2.4.2. Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo Bộ luật Hình
sự năm 1985
2.4.3. Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo Bộ luật Hình
sự năm 1999.
2.4.4. Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi 2017) đã có hiệu lực từ
01/01/2018.
2.5. Một số vấn đề lý luận về định tội danh và quyết định hình
phạt trong pháp luật hình sự về tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản.
2.5.1. Lý luận chung về định tội danh
2.5.1.1. Khái niệm định tội danh
Định tội danh là một trong những giai đoạn cơ bản đ đưa các
quy phạm pháp luật hình sự vào cuộc sống. Định tội danh còn là tiền
đề, cơ sở cho việc áp dụng các quy phạm pháp luật khác của pháp
luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự, như xác định thẩm quyền
điều tra, truy tố, xét xử, áp dụng các biện pháp ng n chặn, xác định
thời hạn điều tra, truy tố, xét xử…
Trong lý luận cũng như trong thực tiễn, khái niệm định tội
danh được hi u ở hai nghĩa.
Thứ nhất, định tội danh là một quá trình lôgíc nhất định, là hoạt
động của con người về việc xác nhận và ghi nhận sự phù hợp giữa
trường hợp phạm tội cụ th đang xem xét với các dấu hiệu của một
cấu thành tội phạm được quy định trong phần các tội phạm của Bộ
luật Hình sự.
Thứ hai, định tội danh là việc đánh giá về mặt pháp lý đối với
một hành vi nguy hi m cho xã hội.
11
Xuất phát từ cách nhìn nhận, đánh giá ở g c độ nhận thức và
công tác chuyên môn, theo tác giả: “Định tội danh là một quá trình
nhận thức có tính lý luận và là một hoạt động thực tiễn áp dụng pháp
luật hình sự của Toà án nhân dân được thực hiện trên cơ sở xác định
đầy đủ, chính xác, khách quan các chứng cứ, các tài liệu thu thập
được và các tình tiết thực tế của vụ án hình sự để xác định sự phù
hợp giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội được thực
hiện với các dấu hiệu của cấu thành tội phạm nhất định do Luật hình
sự quy định, để giải quyết vụ án hình sự bằng việc ra bản án”.
Từ khái niệm trên cho thấy, c th xác định việc định tội danh
gồm ba khâu chủ yếu:
- Xác định đầy đủ, chính xác, khách quan các tình tiết cụ th
của hành vi phạm tội trong thực tế. Quá trình này bao gồm các hoạt
động chứng minh và thực hiện các biện pháp tố tụng khác theo quy
định của Bộ luật Tố tụng hình sự.
- Nhận thức đúng đắn quy định của BLHS về cấu thành tội
phạm tương ứng bao gồm cả yếu tố khách quan và chủ quan của tội
phạm. Đ thực hiện được tốt hơn quá trình này, chủ th định tội danh
phải được đào tạo, bồi dưỡng về mặt pháp luật, c kinh nghiệm xác
định và nhận thức xã hội sâu sắc.
- Xác định sự phù hợp giữa hành vi phạm tội cụ th được thực
hiện và cấu thành tội phạm tương ứng.
2.5.1.2. Các cơ sở để định tội danh
Cơ sở khoa học của việc định tội danh
Cơ sở pháp lý đ định tội danh:
Cơ sở pháp lý gián tiếp, bổ trợ cho việc định tội danh
Định tội danh không chính thức và vai trò của Luật sư trong
việc định tội danh
12
2.5.1.3. Một số vấn đề về đặc điểm nhân thân và dấu hiệu định tội
danh
2.5.1.4. Ý nghĩa của việc định tội danh
Định tội danh đúng đảm bảo việc xét xử đúng người, đúng tội,
đúng pháp luật.
Định tội danh đúng còn là cơ sở đ áp dụng chính xác các quy
định của pháp luật Tố tụng hình sự. Việc định tội danh đúng là áp
dụng chính xác và đầy đủ đạo Luật hình sự phản ánh được sự đánh
giá pháp lý của Nhà nước đối với tội phạm đã thực hiện.
2.5.2. Lý luận chung về quyết định hình phạt
2.5.2.1. Khái niệm Quyết định hình phạt
Quyết định hình phạt là hoạt động nhận thức và áp dụng pháp
luật hình sự do Toà án c thẩm quyền (Hội đồng xét xử), nhân danh
nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực hiện sau khi đã
định tội danh và tuỳ thuộc và từng trường hợp đ quyết định khung
hình phạt, loại hình phạt (hình phạt chính, hình phạt bổ sung), mức
hình phạt cụ th áp dụng cho chính cá nhân người phạm tội trong
phạm vi giới hạn của khung hình phạt do luật định, phù hợp với tính
chất, mức độ nguy hi m cho xã hội của hành vi phạm tội; hoặc miễn
hình phạt cho người phạm tội theo quy định của Bộ luật Hình sự.
Quyết định hình phạt c những đặc đi m như sau:
- Quyết định hình phạt là giai đoạn áp dụng pháp luật sau cùng,
liền ngay sau khi định tội, định khung hình phạt.
- Toà án là Cơ quan c thẩm quyền duy nhất được quyết định
hình phạt.
Quyết định hình phạt được thực hiện trên cơ sở các c n cứ
pháp luật quy định và mang tính tuỳ nghi cao.
13
2.5.2.2. Những căn cứ áp dụng quyết định hình phạt
Theo quy định tại Điều 45 Bộ luật Hình sự, các c n cứ quyết
định hình phạt bao gồm: Các quy định của Bộ luật Hình sự; tính chất
và mức độ nguy hi m cho xã hội của hành vi phạm tội; nhân thân
người phạm tội và các tình tiết giảm nhẹ, t ng nặng trách nhiệm hình
sự. Đây là những c n cứ chung, c tính chất bắt buộc trong mọi
trường hợp đối với Tòa án khi quyết định hình phạt.
2.5.2.3. Quyết định hình phạt đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản
Việc quyết định hình phạt đối với tội LDTNCĐTS đã được quy
định ở Điều 140 cần thực hiện theo quy định của BLHS và c n cứ
vào quy định của Bộ luật Hình sự, c tính định hướng chung cho
việc quyết định hình phạt như: Điều 3; Điều 19; Điều 25; Điều 27;
Điều 28; Điều 46; Điều 47; Điều 48; Điều 49... Cân nhắc tính chất
và mức độ nguy hi m cho xã hội của hành vi phạm tội.
2.5.2.4. Ý nghĩa của việc quyết định hình phạt
Áp dụng hình phạt đúng là cơ sở pháp lý đ đạt được mục
đích của hình phạt.
Áp dụng hình phạt đảm bảo tính công minh, đúng pháp luật,
tương xứng với tính chất, mức độ nguy hi m cho xã hội của hành
vi phạm tội, nhân thân người phạm tội là điều kiện bắt buộc đ
hình phạt được tuyên đạt được mục đích trừng trị và giáo dục, cải
tạo người phạm tội.
Áp dụng hình phạt đúng là cơ sở pháp lý đảm bảo và nâng
cao hiệu quả, tính khả thi của hình phạt, góp phần bảo đảm pháp
chế trong Nhà nước CHXHCN Việt Nam.
Kết luận chƣơng 2
14
Chƣơng 3
THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT
HÌNH SỰ VỀ TỘI LẠM DỤNG TÍN NHIỆM CHIẾM ĐOẠT
TÀI SẢNTRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
3.1. Thực tiễn định tội danh tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh
3.1.1. Thực tiễn định tội danh tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt
tài sản theo cấu thành tội phạm cơ bản (Khoản 1, Điều 140 BLHS)
Khi quy định về dấu hiệu pháp lý của tội lạm dụng tín nhiệm
chiếm đoạt tài sản, đi m a Khoản 1 Điều 140 Bộ luật Hình sự n m
1999 c quy định: “Vay, mượn, thuê tài sản của người khác hoặc
nhận được tài sản của người khác bằng các hình thức hợp đồng rồi
dùng thủ đoạn gian dối hoặc bỏ trốn để chiếm đoạt tài sản đó”. Do
cách quy định của Bộ luật Hình sự hiện hành về tội LDTNCĐTS như
đã nêu tại Chương 1, thực tiễn xét xử được th hiện trong các bản án
của các Tòa án thành phố Hồ Chí Minh trong những n m gần đây về
tội này đều chỉ là những trường hợp thỏa mãn đầy đủ các dấu hiệu
pháp lý cấu thành tội phạm. Không c vụ việc nào người vay, mượn
tài sản rồi cố tình không trả mặc dù c đủ điều kiện đ trả bị xử lý là
LDTNCĐTS.Tuy nhiên, thực tế cho thấy đ chứng minh thủ đoạn
gian dối hay chủ th c bỏ trốn nhằm chiếm đoạt tài sản hay không là
vấn đề còn nhiều vướng mắc. Tại Khoản 1 Điều 140 BLHS quy định
sau khi nhận được tài sản thì việc thực hiện hành vi bỏ trốn hoặc
dùng thủ đoạn gian dối đ chiếm đoạt; hoặc sau khi nhận được tài sản
và sử sụng tài sản đ vào mục đích bất hợp pháp dẫn đến không có
khả n ng trả lại tài sản.Về xác định một người c hành vi “bỏ trốn đ
chiếm đoạt tài sản” là thực hiện bởi việc bỏ đi khỏi nơi đ ng ký hộ
15
khẩu thường trú, nơi ở, tạm trú, nơi làm việc một cách bí mật, không
cho ai biết đ không phải trả lại tài sản đã vay, mượn, nhận được.
Những c n cứ đ xác định người đ bỏ trốn là tài liệu xác minh
người đ không c mặt tại địa phương, không khai báo việc chuy n
nơi ở mới với Cơ quan nơi đ ng ký hộ khẩu tường trú, tạm trú; tài
liệu xác minh, lời khai của bố, mẹ, vợ, con, người thân khác không
biết người trốn đi đâu, làm gì…Khi đến hạn trả lại tài sản theo giao
kết, người vay, mượn, nhận tài sản không trả lại tài sản và thực hiện
việc bỏ trốn, điều đ chứng tỏ ý thức không c ý định trả lại tài sản
của người thực hiện nên c đủ c n cứ xác định người vay, mượn,
nhận được tài sản theo Điều 140 BLHS.
3.1.2. Thực tiễn định tội danh tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài
sản theo cấu thành tội phạm tăng nặng(Khoản 2, Điều 140 BLHS).
Về thủ đoạn gian dối đ chiếm đoạt tài sản. Đ là khi đối tượng
nhận tài sản, hoặc sau khi sử dụng hoặc đến thời đi m phải thanh
toán, trả tài sản theo giao kết nhưng c ý định chiếm đoạt tài sản nên
người phạm tội đã sử dụng thủ đoạn gian dối như là một cách thức đ
thực hiện việc chiếm đoạt. Thủ đoạn gian dối ở đây thông thường là
người vay, mượn sau khi nhận được tài sản đã ghi số lượng tài sản ít
đi, sửa chữa nghĩa vụ phải thanh toán trong giấy tờ giao kết… hoặc
lập ra tài liệu, chứng từ khống… về sử dụng tài sản; Cụm từ “đ
chiếm đoạt tài sản” tức là hành vi gian dối tạo ra các chứng từ, giấy
tờ, tài liệu giả… và dùng n đ quyết toán, thanh toán với chủ sở
hữu tài sản, hoặc việc sửa chữa giấy tờ vay mượn… thì mới c c n
cứ đ xác định người c hành vi gian dối đ đã thực hiện hành vi
chiếm đoạt tài sản. Cũng c trường hợp hành vi gian dối đ nhằm cho
dấu, quyết toán số tiền đã bị sử dụng trái phép, chi tiêu cá nhân.
16
Trong trường hợp người thực hiện nhận được tài sản, nhưng sử
dụng tài sản không đúng mục đích đã thoả thuận trong giao kết và
không c khả n ng trả lại tài sản. Quá trình xem xét không chứng
minh họ đã sử dụng vào mục đích bất hợp pháp và họ cũng không bỏ
trốn, chỉ chứng minh được tài sản họ đã sử dụng bị thất thoát, không
thu hồi được và họ không trả lại tài sản thì c dấu hiệu phạm tội
LDTNCĐTS.
Về sử dụng tài sản vào mục đích bất hợp pháp dẫn đến không
c khả n ng trả lại tài sản. Hiện nay c nhiều ý kiến về việc xác định
thế nào là “sử dụng vào mục đích bất hợp pháp” hay sử dụng vào
mục đích bất hợp pháp là sử dụng trái với hợp đồng, thoả thuận và
đánh giá thế nào về việc xác định “dẫn đến không c khả n ng trả lại
tài sản”. Khi đánh giá về hành vi chiếm đoạt trong trường hợp này,
trước tiên cần phải xem xét thoả thuận vay, mượn, nhận tài sản trong
hợp đồng sử dụng vào mục đích gì, từ đ mới c c n cứ xác định
hành vi vào mục đích bất hợp pháp của người sử dụng tài sản. Chỉ
khi chứng minh được người sử dụng tài sản nhận được vào hình thức
hợp đồng vào việc kinh doanh hàng hoá, làm những công việc pháp
luật cấm thì mới xác định họ đã sử dụng tài sản vào mục đích bất hợp
pháp. Đồng thời cần phải xem xét toàn diện, người thực hiện sử dụng
tài sản vay, mượn, nhận được vào mục đích bất hợp pháp là bao
nhiêu, sử dụng vào kinh doanh bị thua lỗ hay bị người khác chiếm
dụng, chiếm đoạt… là bao nhiêu. Và cũng cần điều tra cụ th tài sản
của họ đ xem xét họ c khả n ng thanh toán không?
3.1.3. Một số vụ án Tạm đình chỉ vụ án và Đình chỉ vụ án
Theo quy định tại Điều 160 và Điều 164 của Bộ luật Tố tụng
hình sự về tạm đình chỉ điều tra vụ án và đình chỉ điều tra vụ án thì
bên cạnh các vấn đề được quy định: Khi bị can bị bệnh tâm thần
17