Tổ chức kế toán tiền lương và các khoản trích theo lương ở xí nghiệp thoát nước số 3 thuộc công ty thoát nước hà nội
- 94 trang
- file .doc
Lêi nãi ®Çu
Mét doanh nghiÖp, mét x· héi ®îc coi lµ ph¸t triÓn khi
lao ®éng cã n¨ng suÊt, cã chÊt lîng, vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao.
Nh vËy, nh×n tõ gãc ®é "Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong s¶n
xuÊt" th× lao ®éng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. NhÊt lµ trong t×nh
h×nh hiÖn nay nÒn kinh tÕ b¾t ®Çu chuyÓn sang nÒn kinh
tÕ tri thøc th× lao ®éng cã trÝ tuÖ, cã kiÕn thøc, cã kü thuËt
cao sÏ trë thµnh nh©n tè hµng ®Çu trong viÖc t¹o ra n¨ng
suÊt còng nh chÊt lîng lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng
ngêi lao ®éng ®· hao tèn mét lîng søc lao ®éng nhÊt ®Þnh,
do ®ã muèn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh diÔn ra liªn tôc
th× ngêi lao ®éng ph¶i ®îc t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Trªn
c¬ së tÝnh to¸n gi÷a søc lao ®éng mµ ngêi lao ®éng bá ra
víi lîng s¶n phÈm t¹o ra còng nh doanh thu thu vÒ tõ lîng
nh÷ng s¶n phÈm ®ã, doanh nghiÖp trÝch ra mét phÇn ®Ó
tr¶ cho ngêi lao ®éng ®ã chÝnh lµ tiÒn c«ng cña ngêi lao
®éng (tiÒn l¬ng).
TiÒn l¬ng mµ doanh nghiÖp tr¶ cho ngêi lao ®éng ®îc
dïng ®Ó bï ®¾p søc lao ®éng mµ ngêi lao ®éng ®· bá ra.
XÐt vÒ mèi quan hÖ th× lao ®éng vµ tiÒn l¬ng cã quan hÖ
mËt thiÕt vµ t¸c ®éng qua l¹i víi nhau.
Nh vËy, trong c¸c chiÕn lîc kinh doanh cña doanh
nghiÖp, yÕu tè con ngêi lu«n ®Æt ë vÞ trÝ hµng ®Çu. Ngêi
lao ®éng chØ ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh khi søc lao
®éng mµ hä bá ra ®îc ®Òn bï xøng ®¸ng díi d¹ng tiÒn l¬ng.
1
G¾n víi tiÒn l¬ng lµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng gåm B¶o
hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh phÝ C«ng ®oµn. §©y lµ
c¸c quü x· héi thÓ hiÖn sù quan t©m cña toµn x· héi ®Õn
tõng ngêi lao ®éng.
Cã thÓ nãi r»ng, tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng
lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®îc c¶ doanh nghiÖp vµ ngêi lao
®éng quan t©m. V× vËy viÖc h¹ch to¸n, ph©n bæ chÝnh
x¸c tiÒn l¬ng cïng c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng vµo gi¸ thµnh
s¶n phÈm sÏ mét phÇn gióp cho doanh nghiÖp cã søc c¹nh
tranh trªn thÞ trêng nhê gi¸ c¶ hîp lý. Qua ®ã còng gãp cho
ngêi lao ®éng thÊy ®îc quyÒn vµ nghÜa vô cña m×nh trong
viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, tõ ®ã thóc ®Èy viÖc n©ng
cao chÊt lîng lao ®éng cña doanh nghiÖp. MÆt kh¸c viÖc
tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ vµ thanh to¸n kÞp thêi tiÒn l¬ng cho
ngêi lao ®éng còng lµ ®éng lùc thóc ®Èy hä h¨ng say s¶n
xuÊt vµ yªn t©m tin tëng vµo sù ph¸t triÓn cña doanh
nghiÖp.
Lµ mét doanh nghiÖp Nhµ níc, nªn ®èi víi C«ng ty Tho¸t
níc Hµ Néi viÖc x©y dùng mét c¬ chÕ tr¶ l¬ng phï hîp, h¹ch
to¸n ®ñ vµ thanh to¸n kÞp thêi nh»m n©ng cao ®êi sèng,
t¹o niÒm tin, khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng h¨ng say lµm viÖc
lµ mét viÖc rÊt cÇn thiÕt lu«n ®îc ®Æt ra hµng ®Çu. NhËn
thøc ®îc vÊn ®Ò trªn, trong thêi gian thùc tËp t¹i XÝ nghiÖp
tho¸t níc sè 3 thuéc C«ng ty Tho¸t níc Hµ Néi t«i ®· chän ®Ò
tµi: "Tæ chøc kÕ to¸n tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch
theo l¬ng ë XÝ nghiÖp Tho¸t níc sè 3 thuéc C«ng ty
Tho¸t níc Hµ Néi".
2
Chuyªn ®Ò gåm 3 phÇn:
PhÇn I: Nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ kÕ to¸n tiÒn l¬ng vµ
c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng ë doanh nghiÖp.
PhÇn II: T×nh h×nh tæ chøc kÕ to¸n tiÒn l¬ng vµ c¸c
kho¶n trÝch theo l¬ng ë XÝ nghiÖp tho¸t níc sè 3 trùc thuéc
C«ng ty Tho¸t níc Hµ Néi.
PhÇn III: §¸nh gi¸vÒ tæ chøc kÕ to¸n cña XÝ nghiÖp
Tho¸t níc sè 3 thuéc C«ng ty Tho¸t níc Hµ Néi.
Trong qu¸ tr×nh thùc tËp nghiªn cøu, su tÇm tµi liÖu t«i
®îc sù quan t©m híng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o Chu
Thµnh, ®îc sù gióp ®ì cña toµn thÓ c¸n bé nh©n viªn phßng
Thèng kª kÕ to¸n XÝ nghiÖp tho¸t níc sè 3 thuéc C«ng ty
tho¸t níc Hµ Néi ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i hoµn thµnh chuyªn
®Ò nµy. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n vµ mong nhËn ®îc sù
gãp ý ®Ó n©ng cao thªm chÊt lîng cña ®Ò tµi.
3
PhÇn thø nhÊt
Nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ kÕ to¸n tiÒn l¬ng vµ c¸c
kho¶n trÝch theo l¬ng ë doanh nghiÖp
I. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm tiÒn l¬ng, nhiÖm vô kÕ to¸n tiÒn l¬ng
vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng
1. Kh¸i niÖm tiÒn l¬ng vµ b¶n chÊt kinh tÕ cña
tiÒn l¬ng
a. Kh¸i niÖm vÒ tiÒn l¬ng
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp ®ång thêi lµ
qu¸ tr×nh tiªu hao c¸c yÕu tè c¬ b¶n (Lao ®éng, ®èi tîng
lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng). Trong ®ã, lao ®éng víi t c¸ch
lµ ho¹t ®éng ch©n tay vµ trÝ ãc cña con ngêi sö dông c¸c t
liÖu lao ®éng nh»m t¸c ®éng, biÕn ®æi c¸c ®èi tîng lao
®éng thµnh c¸c vËt phÈm cã Ých cho nhu cÇu sinh ho¹t cña
m×nh. §Ó ®¶m b¶o tiÕn hµnh liªn tôc qu¸ tr×nh t¸i s¶n
xuÊt, tríc hÕt cÇn ph¶i b¶o ®¶m t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng,
nghÜa lµ søc lao ®éng mµ con ngêi bá ra ph¶i ®îc båi hoµn
díi d¹ng thï lao lao ®éng. TiÒn l¬ng (tiÒn c«ng) chÝnh lµ
phÇn thï lao lao ®éng ®îc biÓu hiÖn b»ng tiÒn mµ doanh
nghiÖp tr¶ cho ngêi lao ®éng c¨n cø vµo thêi gian, khèi lîng
vµ chÊt lîng c«ng viÖc cña hä.
ë ViÖt Nam tríc ®©y trong nÒn kinh tÕ bao cÊp, tiÒn l-
¬ng ®îc hiÓu lµ mét phÇn thu nhËp quèc d©n, ®îc Nhµ níc
ph©n phèi mét c¸ch cã kÕ ho¹ch cho ngêi lao ®éng theo sè
lîng vµ chÊt lîng lao ®éng. Khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ
trêng, víi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia ho¹t ®éng kinh
doanh, cã sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc, tiÒn l¬ng ®îc hiÓu
4
theo ®óng nghÜa cña nã trong nÒn kinh tÕ ®ã. Nhµ níc
®Þnh híng c¬ b¶n cho chÝnh s¸ch l¬ng míi b»ng mét hÖ
thèng ¸p dông cho mçi ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ quèc d©n vµ Nhµ níc c«ng nh©n sù ho¹t
®éng cña thÞ trêng søc lao ®éng.
Quan niÖm hiÖn nay cña Nhµ níc vÒ tiÒn l¬ng nh sau:
"TiÒn l¬ng lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng ®îc h×nh thµnh trªn
c¬ së gi¸ trÞ søc lao ®éng th«ng qua sù tho¶ thuËn gi÷a ng-
êi cã søc lao ®éng vµ ngêi s¶n xuÊt lao ®éng, ®ång thêi
chÞu sù chi phèi cña c¸c quy luËt kinh tÕ, trong ®ã cã quy
luËt cung - cÇu".
Trong c¬ chÕ míi, còng nh toµn bé c¸c lo¹i gi¸ c¶ kh¸c
trªn thÞ trêng, tiÒn l¬ng vµ tiÒn c«ng cña ngêi lao ®éng ë
khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh do thÞ trêng quyÕt ®Þnh. Tuy
nhiªn sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc vÒ tiÒn l¬ng ®èi víi khu
vùc s¶n xuÊt kinh doanh buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i b¶o
®¶m cho ngêi lao ®éng cã thu nhËp tèi thiÓu b»ng møc l¬ng
tèi thiÓu do Nhµ níc ban hµnh ®Ó ngêi lao ®éng cã thÓ ¨n
ë, sinh ho¹t vµ häc tËp ë møc cÇn thiÕt.
Cßn nh÷ng ngêi lao ®éng ë khu vùc hµnh chÝnh sù
nghiÖp hëng l¬ng theo chÕ ®é tiÒn l¬ng do Nhµ níc quy
®Þnh theo chøc danh vµ tiªu chuÈn, tr×nh ®é nghiÖp vô cho
tõng ®¬n vÞ c«ng t¸c. Nguån chi tr¶ lÊy tõ ng©n s¸ch Nhµ
níc.
b. B¶n chÊt kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm cña tiÒn l¬ng
TiÒn l¬ng chÝnh lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ c¶ søc
lao ®éng, do ®ã tiÒn l¬ng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ g¾n liÒn
5
víi lao ®éng, tiÒn tÖ vµ nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. MÆt kh¸c
trong ®iÒu kiÖn tån t¹i nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ tiÒn tÖ,
tiÒn l¬ng lµ mét yÕu tè chi phÝ s¶n xuÊt, kinh doanh cÊu
thµnh nªn gi¸ thµnh cña s¶n phÈm, lao vô, dÞch vô. Ngoµi ra
tiÒn l¬ng cßn lµ ®ßn b¶y kinh tÕ quan träng ®Ó n©ng cao
hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, cã
t¸c dông ®éng viªn khuyÕn khÝch tinh thÇn h¨ng h¸i lao
®éng, kÝch thÝch vµ t¹o mèi quan t©m cña ngêi lao ®éng
®Õn kÕt qu¶ c«ng viÖc cña hä. Nãi c¸ch kh¸c, tiÒn l¬ng
chÝnh lµ mét nh©n tè thóc ®Èy n¨ng suÊt lao ®éng.
2. §Æc ®iÓm cña tiÒn l¬ng
- TiÒn l¬ng lµ yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
kinh doanh, lµ vèn øng tríc vµ ®©y lµ mét kho¶n chi phÝ
trong gi¸ thµnh s¶n phÈm.
- Trong qu¸ tr×nh lao ®éng søc lao ®éng cña con ngêi
bÞ hao mßn dÇn cïng víi qu¸ tr×nh t¹o ra s¶n phÈm. Muèn
duy tr× vµ n©ng cao kh¶ n¨ng lµm viÖc cña con ngêi th×
cÇn ph¶i t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Do ®ã tiÒn l¬ng lµ mét
trong nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o søc lao
®éng trªn c¬ së bï l¹i søc lao ®éng ®· hao phÝ, bï l¹i th«ng
qua sù tho¶ m·n c¸c nhu cÇu tiªu dïng cña ngêi lao ®éng.
- §èi víi c¸c nhµ qu¶n lý th× tiÒn l¬ng lµ mét trong
nh÷ng c«ng cô ®Ó qu¶n lý doanh nghiÖp. Th«ng qua viÖc
tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng cã thÓ
tiÕn hµnh kiÓm tra, theo dâi, gi¸m s¸t ngêi lao ®éng lµm
viÖc theo kÕ ho¹ch tæ chøc cña m×nh ®Ó ®¶m b¶o tiÒn l-
¬ng bá ra ph¶i ®em l¹i kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ cao. Nh vËy ng-
6
êi sö dông søc lao ®éng qu¶n lý mét c¸ch chÆt chÏ vÒ sè l-
îng vµ chÊt lîng lao ®éng cña m×nh ®Ó tr¶ c«ng xøng
®¸ng.
3. NhiÖm vô cña kÕ to¸n tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n
trÝch theo l¬ng
Trong mét doanh nghiÖp, ®Ó c«ng t¸c kÕ to¸n hoµn
thµnh tèt nhiÖm vô cña m×nh vµ trë thµnh mét c«ng cô
®¾c lùc phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý toµn doanh nghiÖp th×
nhiÖm vô cña bÊt kú c«ng t¸c kÕ to¸n nµo ®Òu ph¶i dùa
trªn ®Æc ®iÓm, vai trß cña ®èi tîng ®îc kÕ to¸n. KÕ to¸n
tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng còng kh«ng n»m
ngoµi qui luËt nµy. TÝnh ®óng thï lao lao ®éng vµ thanh
to¸n ®Çy ®ñ tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng cho
ngêi lao ®éng mét mÆt kÝch thÝch ngêi lao ®éng quan t©m
®Õn thêi gian lao ®éng, ®Õn chÊt lîng vµ kÕt qu¶ lao ®éng
mÆt kh¸c gãp phÇn tÝnh ®óng tÝnh ®ñ chi phÝ vµ gi¸
thµnh s¶n phÈm, hay chi phÝ cña ho¹t ®éng. V× vËy kÕ
to¸n tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng ph¶i thùc hiÖn
nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n sau ®©y:
- Theo dâi, ghi chÐp, ph¶n ¸nh, tæng hîp chÝnh x¸c,
®Çy ®ñ, kÞp thêi vÒ sè lîng, chÊt lîng, thêi gian vµ kÕt qu¶
lao ®éng. TÝnh to¸n c¸c kho¶n tiÒn l¬ng, tiÒn thëng, c¸c
kho¶n trî cÊp ph¶i tr¶ cho ngêi lao ®éng vµ t×nh h×nh thanh
to¸n c¸c kho¶n ®ã cho ngêi lao ®éng. KiÓm tra viÖc sö
dông lao ®éng, viÖc chÊp hµnh chÝnh s¸ch chÕ ®é vÒ lao
®éng, tiÒn l¬ng trî cÊp b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh
phÝ c«ng ®oµn vµ viÖc sö dông c¸c quü nµy.
7
- TÝnh to¸n vµ ph©n bæ c¸c kho¶n chi phÝ tiÒn l¬ng vµ
c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng vµo chi phÝ s¶n xuÊt, kinh doanh
theo tõng ®èi tîng. Híng dÉn vµ kiÓm tra c¸c bé phËn trong
doanh nghiÖp thùc hiÖn ®óng chÕ ®é ghi chÐp ban ®Çu vÒ
lao ®éng, tiÒn l¬ng, b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh
phÝ c«ng ®oµn, më sæ, thÎ kÕ to¸n vµ h¹ch to¸n lao ®éng,
tiÒn l¬ng, vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng ®óng chÕ ®é.
- LËp b¸o c¸o vÒ lao ®éng, tiÒn l¬ng b¶o hiÓm x· héi,
b¶o hiÓm y tÕ, kinh phÝ c«ng ®oµn, ph©n tÝch t×nh h×nh
sö dông lao ®éng, quü tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l-
¬ng, ®Ò xuÊt biÖn ph¸p ®Ó khai th¸c cã hiÖu qu¶ tiÒm
n¨ng lao ®éng, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, ng¨n ngõa nh÷ng
vi ph¹m kû luËt lao ®éng, vi ph¹m chÝnh s¸ch chÕ ®é vÒ
lao ®éng, tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng.
II. C¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng, quü tiÒn l¬ng, quü BHXH
1. C¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng
HiÖn nay ë níc ta, viÖc tÝnh tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng
trong c¸c doanh nghiÖp ®îc tiÕn hµnh theo hai h×nh thøc
chñ yÕu: h×nh thøc tiÒn l¬ng theo thêi gian vµ h×nh thøc
tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm.
a. H×nh thøc tiÒn l¬ng theo thêi gian
Theo h×nh thøc nµy, tiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi lao ®éng
®îc tÝnh theo thêi gian lµm viÖc, cÊp bËc vµ thang l¬ng theo
tiªu chuÈn Nhµ níc qui ®Þnh. H×nh thøc nµy thêng ®îc ¸p
dông trong c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp, c¸c c¬ quan
qu¶n lý hµnh chÝnh hoÆc nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c qu¶n lý
lao ®éng gi¸n tiÕp t¹i c¸c doanh nghiÖp. H×nh thøc tr¶ l¬ng
8
theo thêi gian còng ®îc ¸p dông cho c¸c ®èi tîng lao ®éng
mµ kÕt qu¶ kh«ng thÓ x¸c ®Þnh b»ng s¶n phÈm cô thÓ.
§©y lµ h×nh thøc tiÒn l¬ng ®îc tÝnh theo thêi gian lao
®éng, cÊp bËc kü thuËt, chøc vô vµ th¸ng l¬ng cña ngêi lao
®éng.
= x
Tuú theo yªu cÇu vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý thêi gian lao
®éng cña doanh nghiÖp, viÖc tÝnh tr¶ l¬ng theo thêi gian cã
thÓ tiÕn hµnh tr¶ l¬ng theo thêi gian gi¶n ®¬n vµ tr¶ l¬ng
theo thêi gian cã thëng.
* Tr¶ l¬ng theo thêi gian gi¶n ®¬n
L¬ng theo thêi gian gi¶n ®¬n bao gåm:
+ L¬ng th¸ng: §· ®îc quy ®Þnh cho tõng bËc l¬ng
trong b¶ng l¬ng, thêng ¸p dông cho nh©n viªn lµm c«ng
viÖc qu¶n lý hµnh chÝnh, qu¶n lý kinh tÕ.
= x +
+ L¬ng ngµy: C¨n cø vµo sè ngµy lµm viÖc thùc tÕ
trong th¸ng vµ møc l¬ng cña mét ngµy ®Ó tÝnh tr¶ l¬ng, ¸p
dông tr¶ l¬ng cho nh©n viªn trong thêi gian häc tËp, héi häp
hoÆc lµm nhiÖm vô kh¸c, ngêi lao ®éng theo hîp ®ång
ng¾n h¹n. Møc l¬ng nµy b»ng møc l¬ng th¸ng chia cho 26
ngµy hoÆc 23 ngµy.
= x Sè ngµy lµm viÖc
+ L¬ng giê: C¨n cø vµo møc l¬ng nµy chia cho 8 giê vµ
sè giê lµm viÖc thùc tÕ, ¸p dông ®Ó tÝnh ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng
tr¶ theo s¶n phÈm.
= x
9
* Tr¶ l¬ng theo thêi gian cã thëng
Thùc chÊt cña h×nh thøc nµy lµ sù kÕt hîp gi÷a tiÒn l-
¬ng thêi gian gi¶n ®¬n víi tiÒn thëng khi ®¶m b¶o vµ vît
c¸c chØ tiªu ®· quy ®Þnh nh: TiÕt kiÖm thêi gian lao ®éng,
tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng hay
®¶m b¶o giê c«ng, ngµy c«ng…
* ¦u nhîc ®iÓm cña h×nh thøc tiÒn l¬ng theo thêi gian:
DÔ lµm, dÔ tÝnh to¸n nhng cha ®¶m b¶o nguyªn t¾c ph©n
phèi theo lao ®éng v× h×nh thøc nµy cha tÝnh ®Õn mét
c¸ch ®Çy ®ñ chÊt lîng lao ®éng, cha ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng
s½n cã cña ngêi lao ®éng, cha khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng
quan t©m ®Õn kÕt qu¶ lao ®éng. V× vËy ®Ó kh¾c phôc bít
nh÷ng h¹n chÕ nµy, ngoµi viÖc tæ chøc theo dâi ghi chÐp
®Çy ®ñ thêi gian lµm viÖc cña c«ng nh©n viªn, doanh
nghiÖp cÇn ph¶i thêng xuyªn kiÓm tra tiÕn ®é lµm viÖc vµ
chÊt lîng c«ng viÖc cña c«ng nh©n viªn kÕt hîp víi chÕ ®é
khen thëng hîp lý.
b. H×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm
Theo h×nh thøc nµy tiÒn l¬ng tÝnh tr¶ cho ngêi lao
®éng c¨n cø vµo kÕt qu¶ lao ®éng, sè lîng vµ chÊt lîng s¶n
phÈm c«ng viÖc, lao vô ®· hoµn thµnh vµ ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng
cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm, c«ng viÖc vµ lao vô ®ã.
= x
So víi h×nh thøc tiÒn l¬ng thêi gian, h×nh thøc tiÒn l-
¬ng s¶n phÈm cã nhiÒu u ®iÓm h¬n. §ã lµ qu¸n triÖt ®Çy
®ñ h¬n nguyªn t¾c tr¶ l¬ng theo sè lîng, chÊt lîng lao
®éng, g¾n chÆt thu thËp vÒ tiÒn l¬ng vµ kÕt qu¶.
10
Tuú theo mèi quan hÖ gi÷a ngêi lao ®éng víi kÕt qu¶
lao ®éng, tuú theo yªu cÇu qu¶n lý vÒ n©ng cao chÊt lîng
s¶n phÈm, t¨ng nhanh s¶n phÈm vµ chÊt lîng s¶n phÈm mµ
doanh nghiÖp cã thÓ thùc hiÖn theo c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng
s¶n phÈm nh sau:
* TiÒn l¬ng theo s¶n phÈm trùc tiÕp kh«ng h¹n chÕ
H×nh thøc nµy ®îc ¸p dông chñ yÕu ®èi víi c«ng nh©n
trùc tiÕp s¶n xuÊt c¨n cø vµo sè lîng s¶n phÈm mµ hä ®· s¶n
xuÊt ra vµ ®¬n gi¸ cña mçi ®¬n vÞ s¶n phÈm.
TiÒn l¬ng ph¶i tr¶ = S¶n lîng thùc tÕ x §¬n gi¸ tiÒn l-
¬ng
* TiÒn l¬ng s¶n phÈm gi¸n tiÕp
§©y lµ tiÒn l¬ng tr¶ cho c«ng nh©n viªn phô cïng tham
gia s¶n xuÊt víi c«ng nh©n viªn chÝnh ®· hëng l¬ng theo
s¶n phÈm, ®îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo hÖ sè gi÷a møc l¬ng
s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt ra. Tuy nhiªn c¸ch tr¶ l¬ng nµy cã
h¹n chÕ: Do phô thuéc vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña c«ng nh©n
chÝnh nªn viÖc tr¶ l¬ng cha ®îc chÝnh x¸c, cha thËt sù ®¶m
b¶o ®óng hao phÝ lao ®éng mµ c«ng nh©n phô ®· bá ra.
* TiÒn l¬ng tÝnh theo s¶n phÈm cã thëng
§©y lµ sù kÕt hîp tiÒn l¬ng s¶n phÈm trùc tiÕp víi tiÒn
thëng khi ngêi lao ®éng hoµn thµnh vît møc c¸c chØ tiªu qui
®Þnh nh tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu, n©ng cao chÊt lîng s¶n
phÈm…
* TiÒn l¬ng theo s¶n phÈm luü tiÕn
TiÒn l¬ng tr¶ cho c«ng nh©n viªn c¨n cø vµo sè lîng s¶n
phÈm ®· s¶n xuÊt ra theo hai lo¹i ®¬n gi¸ kh¸c nhau: §¬n
11
gi¸ cè ®Þnh ®èi víi sè s¶n phÈm trong møc qui ®Þnh vµ
®¬n gi¸ luü tiÕn ®èi víi sè s¶n phÈm vît ®Þnh møc.
H×nh thøc tr¶ l¬ng nµy cã t¸c dông khuyÕn khÝch
n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng nªn nã thêng ®îc ¸p dông ë
nh÷ng kh©u träng yÕu mµ viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cã
t¸c dông thóc ®Èy t¨ng n¨ng suÊt ë c¸c kh©u kh¸c nhau
trong thêi ®iÓm chiÕn dÞch kinh doanh ®Ó gi¶i quyÕt kÞp
thêi h¹n qui ®Þnh… Tuy nhiªn c¸ch tr¶ l¬ng nµy dÔ dÉn
®Õn kh¶ n¨ng tèc ®é t¨ng cña tiÒn l¬ng b×nh qu©n nhanh
h¬n tèc ®é t¨ng cña n¨ng suÊt lao ®éng. V× vËy khi s¶n
xuÊt ®· æn ®Þnh, c¸c ®iÒu kiÖn nªu trªn kh«ng cßn cÇn
thiÕt th× chuyÓn sang h×nh thøc tiÒn l¬ng s¶n phÈm b×nh
thêng.
* TiÒn l¬ng kho¸n
Theo h×nh thøc nµy, ngêi lao ®éng sÏ nhËn ®îc mét
kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh sau khi hoµn thµnh xong khèi lîng
c«ng viÖc ®îc giao theo ®óng thêi gian chÊt lîng qui ®Þnh
®èi víi lo¹i c«ng viÖc nµy.
Cã 2 ph¬ng ph¸p kho¸n: Kho¸n c«ng viÖc vµ kho¸n quü
l¬ng.
+ Kho¸n c«ng viÖc: Theo h×nh thøc nµy, doanh nghiÖp
qui ®Þnh møc tiÒn l¬ng cho mçi c«ng viÖc hoÆc khèi lîng
s¶n phÈm hoµn thµnh. Ngêi lao ®éng c¨n cø vµo møc l¬ng
nµy cã thÓ tÝnh ®îc tiÒn l¬ng cña m×nh th«ng qua khèi lîng
c«ng viÖc m×nh ®· hoµn thµnh.
= x
12
C¸ch tr¶ l¬ng nµy ¸p dông cho nh÷ng c«ng viÖc lao
®éng gi¶n ®¬n, cã tÝnh chÊt ®ét xuÊt nh bèc dì hµng, söa
ch÷a nhµ cöa…
+ Kho¸n quü l¬ng: Theo h×nh thøc nµy, ngêi lao ®éng
biÕt tríc sè tiÒn l¬ng mµ hä sÏ nhËn ®îc sau khi hoµn thµnh
c«ng viÖc vµ thêi gian hoµn thµnh c«ng viÖc ®îc giao. C¨n
cø vµo khèi lîng tõng c«ng viÖc hoÆc khèi lîng s¶n phÈm vµ
thêi gian cÇn thiÕt ®Ó hoµn thµnh mµ doanh nghiÖp tiÕn
hµnh kho¸n quý l¬ng.
Tr¶ l¬ng theo c¸ch kho¸n quü l¬ng ¸p dông cho nh÷ng
c«ng viÖc kh«ng thÓ ®Þnh møc cho tõng bé phËn c«ng viÖc
hoÆc nh÷ng c«ng viÖc mµ xÐt ra giao kho¸n tõng c«ng viÖc
chi tiÕt th× kh«ng cã lîi vÒ mÆt kinh tÕ, thêng lµ nh÷ng
c«ng viÖc cÇn hoµn thµnh ®óng thêi h¹n.
Tr¶ l¬ng theo c¸ch nµy t¹o cho ngêi lao ®éng cã sù chñ
®éng trong viÖc s¾p xÕp tiÕn hµnh c«ng viÖc cña m×nh tõ
®ã tranh thñ thêi gian hoµn thµnh c«ng viÖc ®îc giao. Cßn
®èi víi ngêi giao kho¸n th× yªn t©m vÒ thêi gian hoµn
thµnh.
Nhîc ®iÓm cho ph¬ng ph¸p tr¶ l¬ng nµy lµ dÔ g©y ra
hiÖn tîng lµm bõa, lµm Èu, kh«ng ®¶m b¶o chÊt lîng do
muèn ®¶m b¶o thêi gian kiÓm nghiÖm chÊt lîng s¶n phÈm
tríc khi giao nhËn ph¶i ®îc coi träng, thùc hiÖn chÆt chÏ.
+ Kho¸n thu nhËp
Doanh nghiÖp thùc hiÖn kho¸n thu nhËp cho ngêi lao
®éng, ®iÒu nµy cã nghÜa lµ thu nhËp mµ doanh nghiÖp
ph¶i tr¶ cho ngêi lao ®éng lµ mét bé phËn n»m trong tæng
13
thu nhËp chung cña doanh nghiÖp. §èi víi nh÷ng doanh
nghiÖp ¸p dông h×nh thøc tr¶ l¬ng nµy, tiÒn l¬ng ph¶i tr¶
cho ngêi lao ®éng kh«ng tÝnh vµo chi phÝ s¶n xuÊt kinh
doanh mµ lµ mét néi dung ph©n phèi thu nhËp cña doanh
nghiÖp. Th«ng qua §¹i héi c«ng nh©n viªn, doanh nghiÖp
tho¶ thuËn tríc tØ lÖ thu nhËp dïng ®Ó tr¶ l¬ng cho ngêi lao
®éng. V× vËy, tiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng phô thuéc vµo
thu nhËp thùc tÕ cña doanh nghiÖp. Trong trêng hîp nµy,
thêi gian vµ kÕt qu¶ cña tõng ngêi lao ®éng chØ lµ c¨n cø
ph©n chia tæng quü l¬ng cho tõng ngêi lao ®éng.
H×nh thøc tr¶ l¬ng nµy buéc ngêi lao ®éng kh«ng chØ
quan t©m ®Õn kÕt qu¶ lao ®éng cña b¶n th©n m×nh mµ
ph¶i quan t©m ®Õn kÕt qu¶ mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh cña doanh nghiÖp. Do vËy nã ph¸t huy ®îc søc m¹nh
tËp thÓ trong tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh
doanh. Tuy nhiªn ngêi lao ®éng chØ yªn t©m víi h×nh thøc
tr¶ l¬ng nµy khi hä cã thÈm quyÒn trong viÖc kiÓm tra kÕt
qu¶ tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, cho nªn h×nh thøc tr¶ l¬ng
nµy thêng thÝch øng nhÊt víi c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn mµ
cæ ®«ng chñ yÕu lµ c«ng nh©n viªn cña doanh nghiÖp.
Nh×n chung ë c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng, ®Æt lîi nhuËn lªn môc tiªu hµng ®Çu nªn
viÖc tiÕt kiÖm ®îc chi phÝ l¬ng lµ mét nhiÖm vô quan träng,
trong ®ã c¸ch thøc tr¶ l¬ng ®îc lùa chän sau khi nghiªn cøu
thùc tÕ c¸c lo¹i c«ng viÖc trong doanh nghiÖp lµ biÖn ph¸p
c¬ b¶n, cã hiÖu qu¶ cao ®Ó tiÕt kiÖm kho¶n chi phÝ nµy.
Th«ng thêng ë mét doanh nghiÖp th× c¸c phÇn viÖc ph¸t
14
sinh ®a d¹ng víi qui m« lín nhá kh¸c nhau. V× vËy, c¸c h×nh
thøc tr¶ l¬ng ®îc c¸c doanh nghiÖp ¸p dông linh ho¹t, phï
hîp trong mçi trêng hîp, hoµn c¶nh cô thÓ ®Ó cã tÝnh kinh
tÕ cao nhÊt.
2. Quü tiÒn l¬ng
Quü tiÒn l¬ng lµ toµn bé sè tiÒn ph¶i tr¶ cho tÊt c¶ c¸c
lo¹i lao ®éng mµ doanh nghiÖp qu¶n lý, sö dông kÓ c¶ trong
vµ ngoµi doanh nghiÖp. Theo NghÞ ®Þnh 235/H§BT ngµy
19/09/1985 cña Héi ®ång Bé trëng (nay lµ ChÝnh phñ), quü
tiÒn l¬ng gåm c¸c kho¶n sau:
- TiÒn l¬ng hµng th¸ng, ngµy theo hÖ sè thang b¶ng l-
¬ng Nhµ níc.
- TiÒn l¬ng tr¶ theo s¶n phÈm
- TiÒn c«ng nhËt cho lao ®éng ngoµi biªn chÕ
- TiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi lao ®éng khi lµm ra s¶n phÈm
háng trong qui ®Þnh.
- TiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi lao ®éng trong thêi gian ngõng
viÖc do thiÕt bÞ m¸y mãc ngõng ho¹t ®éng v× nguyªn
nh©n kh¸ch quan.
- TiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi lao ®éng trong thêi gian ®iÒu
®éng c«ng t¸c hoÆc ®i lµm nghÜa vô cña Nhµ níc vµ x· héi.
- TiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi lao ®éng nghØ phÐp ®Þnh kú,
nghØ phÐp theo chÕ ®é cña Nhµ níc.
- TiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi ®i häc nhng vÉn thuéc biªn
chÕ.
- C¸c lo¹i tiÒn thëng thêng xuyªn
15
- C¸c phô cÊp theo chÕ ®é qui ®Þnh vµ c¸c kho¶n phô
cÊp kh¸c ®îc ghi trong quü l¬ng.
CÇn lu ý lµ qòy l¬ng kh«ng bao gåm c¸c kho¶n tiÒn th-
ëng kh«ng thêng xuyªn nh thëng ph¸t minh s¸ng kiÕn… c¸c
kho¶n trî cÊp kh«ng thêng xuyªn nh trî cÊp khã kh¨n ®ét
xuÊt… c«ng t¸c phÝ, häc bæng hoÆc sinh ho¹t phÝ cña häc
sinh, sinh viªn, b¶o hé lao ®éng.
VÒ ph¬ng diÖn h¹ch to¸n, tiÒn l¬ng cho c«ng nh©n
viªn trong doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®îc chia lµm hai lo¹i: tiÒn
l¬ng chÝnh vµ tiÒn l¬ng phô.
TiÒn l¬ng chÝnh lµ tiÒn l¬ng tr¶ cho c«ng nh©n viªn
trong thêi gian c«ng nh©n viªn thùc hiÖn nhiÖm vô chÝnh
cña hä, nghÜa lµ thêi gian cã tiªu hao thùc sù søc lao ®éng
bao gåm tiÒn l¬ng tr¶ theo cÊp bËc vµ c¸c kho¶n phô cÊp
kÌm theo (phô cÊp tr¸ch nhiÖm, phô cÊp khu vùc, phô cÊp
lµm ®ªm thªm giê…).
TiÒn l¬ng phô lµ tiÒn l¬ng tr¶ cho CNV trong thêi gian
thùc hiÖn nhiÖm vô kh¸c ngoµi nhiÖm vô chÝnh cña hä vµ
thêi gian CNV ®îc nghØ theo ®óng chÕ ®é (nghØ phÐp,
nghØ lÔ, ®i häc, ®i häp, nghØ v× ngõng s¶n xuÊt…). Ngoµi
ra tiÒn l¬ng tr¶ cho c«ng nh©n s¶n xuÊt s¶n phÈm háng
trong ph¹m vi chÕ ®é qui ®Þnh còng ®îc xÕp vµo l¬ng phô.
ViÖc ph©n chia tiÒn l¬ng thµnh l¬ng chÝnh vµ l¬ng phô
cã ý nghÜa quan träng ®èi víi c«ng t¸c kÕ to¸n vµ ph©n
tÝch tiÒn l¬ng trong gi¸ thµnh s¶n xuÊt. TiÒn l¬ng chÝnh
cña c«ng nh©n s¶n xuÊt g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh lµm ra s¶n
16
phÈm vµ ®îc h¹ch to¸n trùc tiÕp vµo chi phÝ s¶n xuÊt tõng
lo¹i s¶n phÈm. TiÒn l¬ng phô cña c«ng nh©n s¶n xuÊt kh«ng
g¾n liÒn víi tõng lo¹i s¶n phÈm, nªn ®îc h¹ch to¸n gi¸n tiÕp
vµo chi phÝ s¶n xuÊt tõng lo¹i s¶n phÈm theo mét tiªu chuÈn
ph©n bæ nhÊt ®Þnh.
Qu¶n lý chi tiªu quü tiÒn l¬ng ph¶i trong mèi quan hÖ
víi viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cña ®¬n vÞ
nh»m võa chi tiªu tiÕt kiÖm vµ hîp lý quü tiÒn l¬ng võa ®¶m
b¶o hoµn thµnh vµ hoµn thµnh vît møc kÕ ho¹ch s¶n xuÊt
cña doanh nghiÖp.
17
3. Quü b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ vµ kinh phÝ
c«ng ®oµn
a. Quü b¶o hiÓm x· héi (BHXH)
Theo kh¸i niÖm cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO),
BHXH ®îc hiÓu lµ sù b¶o vÖ cña x· héi c¸c thµnh viªn cña
m×nh, th«ng qua mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p c«ng céng ®Ó
chèng l¹i t×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ - x· héi do bÞ mÊt
hoÆc gi¶m thu nhËp, g©y ra bëi èm ®au, mÊt kh¶ n¨ng lao
®éng, tuæi giµ, bÖnh tËt, chÕt…
BHXH lµ mét hÖ thèng gåm 3 tÇng:
TÇng 1: Lµ tÇng c¬ së ®Ó ¸p dông cho mäi ngêi, mäi c¸
nh©n trong x· héi. Trong ®ã yªu cÇu lµ ngêi nghÌo. MÆc dï
kh¶ n¨ng ®ãng gãp BHXH cña nh÷ng ngêi nµy lµ rÊt thÊp
nhng khi cã yªu cÇu Nhµ níc vÉn trî cÊp.
TÇng 2: Lµ tÇng b¾t buéc cho nh÷ng ngêi cã c«ng ¨n
viÖc lµm æn ®Þnh.
TÇng 3: Lµ sù tù nguyÖn cho nh÷ng ngêi muèn cã ®ãng
gãp BHXH cao.
VÒ ®èi tîng, tríc kia BHXH chØ ¸p dông ®èi víi nh÷ng
doanh nghiÖp Nhµ níc. HiÖn nay theo NghÞ ®Þnh sè 45/CP
chÝnh s¸ch BHXH ®îc ¸p dông ®èi thuéc mäi thµnh phÇn
kinh tÕ (tÇng 2) ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong x· héi
(tÇng 1) vµ cho mäi ngêi cã thu nhËp cao hoÆc cã ®iÒu kiÖn
tham gia BHXH ®Ó ®îc hëng trî cÊp BHXH cao h¬n. §ång
thêi chÕ ®é BHXH cßn qui ®Þnh nghÜa vô ®ãng gãp cho
nh÷ng ngêi ®îc hëng chÕ ®é u ®·i. Sè tiÒn mµ c¸c thµnh
viªn trong x· héi ®ãng h×nh thµnh quü BHXH.
18
Theo NghÞ ®Þnh sè 43/CP ngµy 22/6/1993 qui ®Þnh
t¹m thêi chÕ ®é BHXH cña ChÝnh phñ, quü BHXH ®îc h×nh
thµnh chñ yÕu tõ sù ®ãng gãp cña ngêi sö dông lao ®éng,
ngêi lao ®éng vµ mét phÇn hç trî cña Nhµ níc. ViÖc qu¶n lý
vµ sö dông quü BHXH ph¶i thèng nhÊt theo chÕ ®é cña Nhµ
níc vµ theo nguyªn t¾c h¹ch to¸n ®éc lËp.
Theo qui ®Þnh hiÖn hµnh: Hµng th¸ng doanh nghiÖp
tiÕn hµnh trÝch lËp quü BHXH theo tû lÖ qui ®Þnh lµ 20%.
Trong ®ã:
+15% thuéc tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp cña doanh nghiÖp
b»ng c¸ch trõ vµo chi phÝ.
+ 5% thuéc tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng
b»ng c¸ch trõ l¬ng.
Quü BHXH dïng ®Ó t¹o ra nguån vèn tµi trî cho c«ng
nh©n viªn trong trêng hîp èm ®au, thai s¶n… vµ tæng hîp
chi tiªu ®Ó quyÕt to¸n víi c¬ quan chuyªn tr¸ch.
b. Quü b¶o hiÓm y tÕ (BHYT)
B¶o hiÓm y tÕ thùc chÊt lµ sù trî cÊp vÒ y tÕ cho ngêi
tham gia b¶o hiÓm nh»m gióp hä mét phÇn nµo ®ã tiÒn
kh¸m, ch÷a bÖnh, tiÒn viÖn phÝ, tiÒn thuèc th¸ng.
VÒ ®èi tîng, BHYT ¸p dông cho nh÷ng ngêi tham gia
®ãng b¶o hiÓm y tÕ th«ng qua viÖc mua thÎ b¶o hiÓm trong
®ã chñ yÕu lµ ngêi lao ®éng. Theo quy ®Þnh cña chÕ ®é
tµi chÝnh hiÖn hµnh th× quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ 2
nguån:
+ 1% tiÒn l¬ng c¬ b¶n do ngêi lao ®éng ®ãng.
19
+ 2% quü tiÒn l¬ng c¬ b¶n tÝnh vµo chi phÝ s¶n xuÊt
do ngêi sö dông lao ®éng chÞu.
Doanh nghiÖp ph¶i nép 100% quü b¶o hiÓm y tÕ cho
c¬ quan qu¶n lý quü.
c. Kinh phÝ c«ng ®oµn (KPC§)
C«ng ®oµn lµ mét tæ chøc cña ®oµn thÓ ®¹i diÖn cho
ngêi lao ®éng, nãi lªn tiÕng nãi chung cña ngêi lao ®éng,
®øng ra ®Êu tranh b¶o vÖ quyÒn lîi cho ngêi lao ®éng,
®ång thêi C«ng ®oµn còng lµ ngêi trùc tiÕp híng dÉn th¸i
®é cña ngêi lao ®éng víi c«ng viÖc, víi ngêi sö dông lao
®éng.
KPC§ ®îc h×nh thµnh do viÖc trÝch lËp vµ tÝnh vµo chi
phÝ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp hµng th¸ng, theo
tû lÖ 2% trªn tæng sè l¬ng thùc tÕ ph¶i tr¶ cho c«ng nh©n
viªn trong kú. Trong ®ã, doanh nghiÖp ph¶i nép 50% kinh
phÝ C«ng ®oµn thu ®îc lªn C«ng ®oµn cÊp trªn, cßn l¹i 50%
®Ó l¹i chi tiªu t¹i C«ng ®oµn c¬ së.
20
Mét doanh nghiÖp, mét x· héi ®îc coi lµ ph¸t triÓn khi
lao ®éng cã n¨ng suÊt, cã chÊt lîng, vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao.
Nh vËy, nh×n tõ gãc ®é "Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong s¶n
xuÊt" th× lao ®éng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. NhÊt lµ trong t×nh
h×nh hiÖn nay nÒn kinh tÕ b¾t ®Çu chuyÓn sang nÒn kinh
tÕ tri thøc th× lao ®éng cã trÝ tuÖ, cã kiÕn thøc, cã kü thuËt
cao sÏ trë thµnh nh©n tè hµng ®Çu trong viÖc t¹o ra n¨ng
suÊt còng nh chÊt lîng lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng
ngêi lao ®éng ®· hao tèn mét lîng søc lao ®éng nhÊt ®Þnh,
do ®ã muèn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh diÔn ra liªn tôc
th× ngêi lao ®éng ph¶i ®îc t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Trªn
c¬ së tÝnh to¸n gi÷a søc lao ®éng mµ ngêi lao ®éng bá ra
víi lîng s¶n phÈm t¹o ra còng nh doanh thu thu vÒ tõ lîng
nh÷ng s¶n phÈm ®ã, doanh nghiÖp trÝch ra mét phÇn ®Ó
tr¶ cho ngêi lao ®éng ®ã chÝnh lµ tiÒn c«ng cña ngêi lao
®éng (tiÒn l¬ng).
TiÒn l¬ng mµ doanh nghiÖp tr¶ cho ngêi lao ®éng ®îc
dïng ®Ó bï ®¾p søc lao ®éng mµ ngêi lao ®éng ®· bá ra.
XÐt vÒ mèi quan hÖ th× lao ®éng vµ tiÒn l¬ng cã quan hÖ
mËt thiÕt vµ t¸c ®éng qua l¹i víi nhau.
Nh vËy, trong c¸c chiÕn lîc kinh doanh cña doanh
nghiÖp, yÕu tè con ngêi lu«n ®Æt ë vÞ trÝ hµng ®Çu. Ngêi
lao ®éng chØ ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh khi søc lao
®éng mµ hä bá ra ®îc ®Òn bï xøng ®¸ng díi d¹ng tiÒn l¬ng.
1
G¾n víi tiÒn l¬ng lµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng gåm B¶o
hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh phÝ C«ng ®oµn. §©y lµ
c¸c quü x· héi thÓ hiÖn sù quan t©m cña toµn x· héi ®Õn
tõng ngêi lao ®éng.
Cã thÓ nãi r»ng, tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng
lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®îc c¶ doanh nghiÖp vµ ngêi lao
®éng quan t©m. V× vËy viÖc h¹ch to¸n, ph©n bæ chÝnh
x¸c tiÒn l¬ng cïng c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng vµo gi¸ thµnh
s¶n phÈm sÏ mét phÇn gióp cho doanh nghiÖp cã søc c¹nh
tranh trªn thÞ trêng nhê gi¸ c¶ hîp lý. Qua ®ã còng gãp cho
ngêi lao ®éng thÊy ®îc quyÒn vµ nghÜa vô cña m×nh trong
viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, tõ ®ã thóc ®Èy viÖc n©ng
cao chÊt lîng lao ®éng cña doanh nghiÖp. MÆt kh¸c viÖc
tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ vµ thanh to¸n kÞp thêi tiÒn l¬ng cho
ngêi lao ®éng còng lµ ®éng lùc thóc ®Èy hä h¨ng say s¶n
xuÊt vµ yªn t©m tin tëng vµo sù ph¸t triÓn cña doanh
nghiÖp.
Lµ mét doanh nghiÖp Nhµ níc, nªn ®èi víi C«ng ty Tho¸t
níc Hµ Néi viÖc x©y dùng mét c¬ chÕ tr¶ l¬ng phï hîp, h¹ch
to¸n ®ñ vµ thanh to¸n kÞp thêi nh»m n©ng cao ®êi sèng,
t¹o niÒm tin, khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng h¨ng say lµm viÖc
lµ mét viÖc rÊt cÇn thiÕt lu«n ®îc ®Æt ra hµng ®Çu. NhËn
thøc ®îc vÊn ®Ò trªn, trong thêi gian thùc tËp t¹i XÝ nghiÖp
tho¸t níc sè 3 thuéc C«ng ty Tho¸t níc Hµ Néi t«i ®· chän ®Ò
tµi: "Tæ chøc kÕ to¸n tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch
theo l¬ng ë XÝ nghiÖp Tho¸t níc sè 3 thuéc C«ng ty
Tho¸t níc Hµ Néi".
2
Chuyªn ®Ò gåm 3 phÇn:
PhÇn I: Nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ kÕ to¸n tiÒn l¬ng vµ
c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng ë doanh nghiÖp.
PhÇn II: T×nh h×nh tæ chøc kÕ to¸n tiÒn l¬ng vµ c¸c
kho¶n trÝch theo l¬ng ë XÝ nghiÖp tho¸t níc sè 3 trùc thuéc
C«ng ty Tho¸t níc Hµ Néi.
PhÇn III: §¸nh gi¸vÒ tæ chøc kÕ to¸n cña XÝ nghiÖp
Tho¸t níc sè 3 thuéc C«ng ty Tho¸t níc Hµ Néi.
Trong qu¸ tr×nh thùc tËp nghiªn cøu, su tÇm tµi liÖu t«i
®îc sù quan t©m híng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o Chu
Thµnh, ®îc sù gióp ®ì cña toµn thÓ c¸n bé nh©n viªn phßng
Thèng kª kÕ to¸n XÝ nghiÖp tho¸t níc sè 3 thuéc C«ng ty
tho¸t níc Hµ Néi ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i hoµn thµnh chuyªn
®Ò nµy. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n vµ mong nhËn ®îc sù
gãp ý ®Ó n©ng cao thªm chÊt lîng cña ®Ò tµi.
3
PhÇn thø nhÊt
Nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ kÕ to¸n tiÒn l¬ng vµ c¸c
kho¶n trÝch theo l¬ng ë doanh nghiÖp
I. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm tiÒn l¬ng, nhiÖm vô kÕ to¸n tiÒn l¬ng
vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng
1. Kh¸i niÖm tiÒn l¬ng vµ b¶n chÊt kinh tÕ cña
tiÒn l¬ng
a. Kh¸i niÖm vÒ tiÒn l¬ng
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp ®ång thêi lµ
qu¸ tr×nh tiªu hao c¸c yÕu tè c¬ b¶n (Lao ®éng, ®èi tîng
lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng). Trong ®ã, lao ®éng víi t c¸ch
lµ ho¹t ®éng ch©n tay vµ trÝ ãc cña con ngêi sö dông c¸c t
liÖu lao ®éng nh»m t¸c ®éng, biÕn ®æi c¸c ®èi tîng lao
®éng thµnh c¸c vËt phÈm cã Ých cho nhu cÇu sinh ho¹t cña
m×nh. §Ó ®¶m b¶o tiÕn hµnh liªn tôc qu¸ tr×nh t¸i s¶n
xuÊt, tríc hÕt cÇn ph¶i b¶o ®¶m t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng,
nghÜa lµ søc lao ®éng mµ con ngêi bá ra ph¶i ®îc båi hoµn
díi d¹ng thï lao lao ®éng. TiÒn l¬ng (tiÒn c«ng) chÝnh lµ
phÇn thï lao lao ®éng ®îc biÓu hiÖn b»ng tiÒn mµ doanh
nghiÖp tr¶ cho ngêi lao ®éng c¨n cø vµo thêi gian, khèi lîng
vµ chÊt lîng c«ng viÖc cña hä.
ë ViÖt Nam tríc ®©y trong nÒn kinh tÕ bao cÊp, tiÒn l-
¬ng ®îc hiÓu lµ mét phÇn thu nhËp quèc d©n, ®îc Nhµ níc
ph©n phèi mét c¸ch cã kÕ ho¹ch cho ngêi lao ®éng theo sè
lîng vµ chÊt lîng lao ®éng. Khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ
trêng, víi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia ho¹t ®éng kinh
doanh, cã sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc, tiÒn l¬ng ®îc hiÓu
4
theo ®óng nghÜa cña nã trong nÒn kinh tÕ ®ã. Nhµ níc
®Þnh híng c¬ b¶n cho chÝnh s¸ch l¬ng míi b»ng mét hÖ
thèng ¸p dông cho mçi ngêi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ quèc d©n vµ Nhµ níc c«ng nh©n sù ho¹t
®éng cña thÞ trêng søc lao ®éng.
Quan niÖm hiÖn nay cña Nhµ níc vÒ tiÒn l¬ng nh sau:
"TiÒn l¬ng lµ gi¸ c¶ søc lao ®éng ®îc h×nh thµnh trªn
c¬ së gi¸ trÞ søc lao ®éng th«ng qua sù tho¶ thuËn gi÷a ng-
êi cã søc lao ®éng vµ ngêi s¶n xuÊt lao ®éng, ®ång thêi
chÞu sù chi phèi cña c¸c quy luËt kinh tÕ, trong ®ã cã quy
luËt cung - cÇu".
Trong c¬ chÕ míi, còng nh toµn bé c¸c lo¹i gi¸ c¶ kh¸c
trªn thÞ trêng, tiÒn l¬ng vµ tiÒn c«ng cña ngêi lao ®éng ë
khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh do thÞ trêng quyÕt ®Þnh. Tuy
nhiªn sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc vÒ tiÒn l¬ng ®èi víi khu
vùc s¶n xuÊt kinh doanh buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i b¶o
®¶m cho ngêi lao ®éng cã thu nhËp tèi thiÓu b»ng møc l¬ng
tèi thiÓu do Nhµ níc ban hµnh ®Ó ngêi lao ®éng cã thÓ ¨n
ë, sinh ho¹t vµ häc tËp ë møc cÇn thiÕt.
Cßn nh÷ng ngêi lao ®éng ë khu vùc hµnh chÝnh sù
nghiÖp hëng l¬ng theo chÕ ®é tiÒn l¬ng do Nhµ níc quy
®Þnh theo chøc danh vµ tiªu chuÈn, tr×nh ®é nghiÖp vô cho
tõng ®¬n vÞ c«ng t¸c. Nguån chi tr¶ lÊy tõ ng©n s¸ch Nhµ
níc.
b. B¶n chÊt kinh tÕ vµ ®Æc ®iÓm cña tiÒn l¬ng
TiÒn l¬ng chÝnh lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ c¶ søc
lao ®éng, do ®ã tiÒn l¬ng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ g¾n liÒn
5
víi lao ®éng, tiÒn tÖ vµ nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. MÆt kh¸c
trong ®iÒu kiÖn tån t¹i nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ tiÒn tÖ,
tiÒn l¬ng lµ mét yÕu tè chi phÝ s¶n xuÊt, kinh doanh cÊu
thµnh nªn gi¸ thµnh cña s¶n phÈm, lao vô, dÞch vô. Ngoµi ra
tiÒn l¬ng cßn lµ ®ßn b¶y kinh tÕ quan träng ®Ó n©ng cao
hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, cã
t¸c dông ®éng viªn khuyÕn khÝch tinh thÇn h¨ng h¸i lao
®éng, kÝch thÝch vµ t¹o mèi quan t©m cña ngêi lao ®éng
®Õn kÕt qu¶ c«ng viÖc cña hä. Nãi c¸ch kh¸c, tiÒn l¬ng
chÝnh lµ mét nh©n tè thóc ®Èy n¨ng suÊt lao ®éng.
2. §Æc ®iÓm cña tiÒn l¬ng
- TiÒn l¬ng lµ yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
kinh doanh, lµ vèn øng tríc vµ ®©y lµ mét kho¶n chi phÝ
trong gi¸ thµnh s¶n phÈm.
- Trong qu¸ tr×nh lao ®éng søc lao ®éng cña con ngêi
bÞ hao mßn dÇn cïng víi qu¸ tr×nh t¹o ra s¶n phÈm. Muèn
duy tr× vµ n©ng cao kh¶ n¨ng lµm viÖc cña con ngêi th×
cÇn ph¶i t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Do ®ã tiÒn l¬ng lµ mét
trong nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o søc lao
®éng trªn c¬ së bï l¹i søc lao ®éng ®· hao phÝ, bï l¹i th«ng
qua sù tho¶ m·n c¸c nhu cÇu tiªu dïng cña ngêi lao ®éng.
- §èi víi c¸c nhµ qu¶n lý th× tiÒn l¬ng lµ mét trong
nh÷ng c«ng cô ®Ó qu¶n lý doanh nghiÖp. Th«ng qua viÖc
tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng cã thÓ
tiÕn hµnh kiÓm tra, theo dâi, gi¸m s¸t ngêi lao ®éng lµm
viÖc theo kÕ ho¹ch tæ chøc cña m×nh ®Ó ®¶m b¶o tiÒn l-
¬ng bá ra ph¶i ®em l¹i kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ cao. Nh vËy ng-
6
êi sö dông søc lao ®éng qu¶n lý mét c¸ch chÆt chÏ vÒ sè l-
îng vµ chÊt lîng lao ®éng cña m×nh ®Ó tr¶ c«ng xøng
®¸ng.
3. NhiÖm vô cña kÕ to¸n tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n
trÝch theo l¬ng
Trong mét doanh nghiÖp, ®Ó c«ng t¸c kÕ to¸n hoµn
thµnh tèt nhiÖm vô cña m×nh vµ trë thµnh mét c«ng cô
®¾c lùc phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý toµn doanh nghiÖp th×
nhiÖm vô cña bÊt kú c«ng t¸c kÕ to¸n nµo ®Òu ph¶i dùa
trªn ®Æc ®iÓm, vai trß cña ®èi tîng ®îc kÕ to¸n. KÕ to¸n
tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng còng kh«ng n»m
ngoµi qui luËt nµy. TÝnh ®óng thï lao lao ®éng vµ thanh
to¸n ®Çy ®ñ tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng cho
ngêi lao ®éng mét mÆt kÝch thÝch ngêi lao ®éng quan t©m
®Õn thêi gian lao ®éng, ®Õn chÊt lîng vµ kÕt qu¶ lao ®éng
mÆt kh¸c gãp phÇn tÝnh ®óng tÝnh ®ñ chi phÝ vµ gi¸
thµnh s¶n phÈm, hay chi phÝ cña ho¹t ®éng. V× vËy kÕ
to¸n tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng ph¶i thùc hiÖn
nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n sau ®©y:
- Theo dâi, ghi chÐp, ph¶n ¸nh, tæng hîp chÝnh x¸c,
®Çy ®ñ, kÞp thêi vÒ sè lîng, chÊt lîng, thêi gian vµ kÕt qu¶
lao ®éng. TÝnh to¸n c¸c kho¶n tiÒn l¬ng, tiÒn thëng, c¸c
kho¶n trî cÊp ph¶i tr¶ cho ngêi lao ®éng vµ t×nh h×nh thanh
to¸n c¸c kho¶n ®ã cho ngêi lao ®éng. KiÓm tra viÖc sö
dông lao ®éng, viÖc chÊp hµnh chÝnh s¸ch chÕ ®é vÒ lao
®éng, tiÒn l¬ng trî cÊp b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh
phÝ c«ng ®oµn vµ viÖc sö dông c¸c quü nµy.
7
- TÝnh to¸n vµ ph©n bæ c¸c kho¶n chi phÝ tiÒn l¬ng vµ
c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng vµo chi phÝ s¶n xuÊt, kinh doanh
theo tõng ®èi tîng. Híng dÉn vµ kiÓm tra c¸c bé phËn trong
doanh nghiÖp thùc hiÖn ®óng chÕ ®é ghi chÐp ban ®Çu vÒ
lao ®éng, tiÒn l¬ng, b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh
phÝ c«ng ®oµn, më sæ, thÎ kÕ to¸n vµ h¹ch to¸n lao ®éng,
tiÒn l¬ng, vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng ®óng chÕ ®é.
- LËp b¸o c¸o vÒ lao ®éng, tiÒn l¬ng b¶o hiÓm x· héi,
b¶o hiÓm y tÕ, kinh phÝ c«ng ®oµn, ph©n tÝch t×nh h×nh
sö dông lao ®éng, quü tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l-
¬ng, ®Ò xuÊt biÖn ph¸p ®Ó khai th¸c cã hiÖu qu¶ tiÒm
n¨ng lao ®éng, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, ng¨n ngõa nh÷ng
vi ph¹m kû luËt lao ®éng, vi ph¹m chÝnh s¸ch chÕ ®é vÒ
lao ®éng, tiÒn l¬ng vµ c¸c kho¶n trÝch theo l¬ng.
II. C¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng, quü tiÒn l¬ng, quü BHXH
1. C¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng
HiÖn nay ë níc ta, viÖc tÝnh tr¶ l¬ng cho ngêi lao ®éng
trong c¸c doanh nghiÖp ®îc tiÕn hµnh theo hai h×nh thøc
chñ yÕu: h×nh thøc tiÒn l¬ng theo thêi gian vµ h×nh thøc
tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm.
a. H×nh thøc tiÒn l¬ng theo thêi gian
Theo h×nh thøc nµy, tiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi lao ®éng
®îc tÝnh theo thêi gian lµm viÖc, cÊp bËc vµ thang l¬ng theo
tiªu chuÈn Nhµ níc qui ®Þnh. H×nh thøc nµy thêng ®îc ¸p
dông trong c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp, c¸c c¬ quan
qu¶n lý hµnh chÝnh hoÆc nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c qu¶n lý
lao ®éng gi¸n tiÕp t¹i c¸c doanh nghiÖp. H×nh thøc tr¶ l¬ng
8
theo thêi gian còng ®îc ¸p dông cho c¸c ®èi tîng lao ®éng
mµ kÕt qu¶ kh«ng thÓ x¸c ®Þnh b»ng s¶n phÈm cô thÓ.
§©y lµ h×nh thøc tiÒn l¬ng ®îc tÝnh theo thêi gian lao
®éng, cÊp bËc kü thuËt, chøc vô vµ th¸ng l¬ng cña ngêi lao
®éng.
= x
Tuú theo yªu cÇu vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý thêi gian lao
®éng cña doanh nghiÖp, viÖc tÝnh tr¶ l¬ng theo thêi gian cã
thÓ tiÕn hµnh tr¶ l¬ng theo thêi gian gi¶n ®¬n vµ tr¶ l¬ng
theo thêi gian cã thëng.
* Tr¶ l¬ng theo thêi gian gi¶n ®¬n
L¬ng theo thêi gian gi¶n ®¬n bao gåm:
+ L¬ng th¸ng: §· ®îc quy ®Þnh cho tõng bËc l¬ng
trong b¶ng l¬ng, thêng ¸p dông cho nh©n viªn lµm c«ng
viÖc qu¶n lý hµnh chÝnh, qu¶n lý kinh tÕ.
= x +
+ L¬ng ngµy: C¨n cø vµo sè ngµy lµm viÖc thùc tÕ
trong th¸ng vµ møc l¬ng cña mét ngµy ®Ó tÝnh tr¶ l¬ng, ¸p
dông tr¶ l¬ng cho nh©n viªn trong thêi gian häc tËp, héi häp
hoÆc lµm nhiÖm vô kh¸c, ngêi lao ®éng theo hîp ®ång
ng¾n h¹n. Møc l¬ng nµy b»ng møc l¬ng th¸ng chia cho 26
ngµy hoÆc 23 ngµy.
= x Sè ngµy lµm viÖc
+ L¬ng giê: C¨n cø vµo møc l¬ng nµy chia cho 8 giê vµ
sè giê lµm viÖc thùc tÕ, ¸p dông ®Ó tÝnh ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng
tr¶ theo s¶n phÈm.
= x
9
* Tr¶ l¬ng theo thêi gian cã thëng
Thùc chÊt cña h×nh thøc nµy lµ sù kÕt hîp gi÷a tiÒn l-
¬ng thêi gian gi¶n ®¬n víi tiÒn thëng khi ®¶m b¶o vµ vît
c¸c chØ tiªu ®· quy ®Þnh nh: TiÕt kiÖm thêi gian lao ®éng,
tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng hay
®¶m b¶o giê c«ng, ngµy c«ng…
* ¦u nhîc ®iÓm cña h×nh thøc tiÒn l¬ng theo thêi gian:
DÔ lµm, dÔ tÝnh to¸n nhng cha ®¶m b¶o nguyªn t¾c ph©n
phèi theo lao ®éng v× h×nh thøc nµy cha tÝnh ®Õn mét
c¸ch ®Çy ®ñ chÊt lîng lao ®éng, cha ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng
s½n cã cña ngêi lao ®éng, cha khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng
quan t©m ®Õn kÕt qu¶ lao ®éng. V× vËy ®Ó kh¾c phôc bít
nh÷ng h¹n chÕ nµy, ngoµi viÖc tæ chøc theo dâi ghi chÐp
®Çy ®ñ thêi gian lµm viÖc cña c«ng nh©n viªn, doanh
nghiÖp cÇn ph¶i thêng xuyªn kiÓm tra tiÕn ®é lµm viÖc vµ
chÊt lîng c«ng viÖc cña c«ng nh©n viªn kÕt hîp víi chÕ ®é
khen thëng hîp lý.
b. H×nh thøc tiÒn l¬ng theo s¶n phÈm
Theo h×nh thøc nµy tiÒn l¬ng tÝnh tr¶ cho ngêi lao
®éng c¨n cø vµo kÕt qu¶ lao ®éng, sè lîng vµ chÊt lîng s¶n
phÈm c«ng viÖc, lao vô ®· hoµn thµnh vµ ®¬n gi¸ tiÒn l¬ng
cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm, c«ng viÖc vµ lao vô ®ã.
= x
So víi h×nh thøc tiÒn l¬ng thêi gian, h×nh thøc tiÒn l-
¬ng s¶n phÈm cã nhiÒu u ®iÓm h¬n. §ã lµ qu¸n triÖt ®Çy
®ñ h¬n nguyªn t¾c tr¶ l¬ng theo sè lîng, chÊt lîng lao
®éng, g¾n chÆt thu thËp vÒ tiÒn l¬ng vµ kÕt qu¶.
10
Tuú theo mèi quan hÖ gi÷a ngêi lao ®éng víi kÕt qu¶
lao ®éng, tuú theo yªu cÇu qu¶n lý vÒ n©ng cao chÊt lîng
s¶n phÈm, t¨ng nhanh s¶n phÈm vµ chÊt lîng s¶n phÈm mµ
doanh nghiÖp cã thÓ thùc hiÖn theo c¸c h×nh thøc tiÒn l¬ng
s¶n phÈm nh sau:
* TiÒn l¬ng theo s¶n phÈm trùc tiÕp kh«ng h¹n chÕ
H×nh thøc nµy ®îc ¸p dông chñ yÕu ®èi víi c«ng nh©n
trùc tiÕp s¶n xuÊt c¨n cø vµo sè lîng s¶n phÈm mµ hä ®· s¶n
xuÊt ra vµ ®¬n gi¸ cña mçi ®¬n vÞ s¶n phÈm.
TiÒn l¬ng ph¶i tr¶ = S¶n lîng thùc tÕ x §¬n gi¸ tiÒn l-
¬ng
* TiÒn l¬ng s¶n phÈm gi¸n tiÕp
§©y lµ tiÒn l¬ng tr¶ cho c«ng nh©n viªn phô cïng tham
gia s¶n xuÊt víi c«ng nh©n viªn chÝnh ®· hëng l¬ng theo
s¶n phÈm, ®îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo hÖ sè gi÷a møc l¬ng
s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt ra. Tuy nhiªn c¸ch tr¶ l¬ng nµy cã
h¹n chÕ: Do phô thuéc vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña c«ng nh©n
chÝnh nªn viÖc tr¶ l¬ng cha ®îc chÝnh x¸c, cha thËt sù ®¶m
b¶o ®óng hao phÝ lao ®éng mµ c«ng nh©n phô ®· bá ra.
* TiÒn l¬ng tÝnh theo s¶n phÈm cã thëng
§©y lµ sù kÕt hîp tiÒn l¬ng s¶n phÈm trùc tiÕp víi tiÒn
thëng khi ngêi lao ®éng hoµn thµnh vît møc c¸c chØ tiªu qui
®Þnh nh tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu, n©ng cao chÊt lîng s¶n
phÈm…
* TiÒn l¬ng theo s¶n phÈm luü tiÕn
TiÒn l¬ng tr¶ cho c«ng nh©n viªn c¨n cø vµo sè lîng s¶n
phÈm ®· s¶n xuÊt ra theo hai lo¹i ®¬n gi¸ kh¸c nhau: §¬n
11
gi¸ cè ®Þnh ®èi víi sè s¶n phÈm trong møc qui ®Þnh vµ
®¬n gi¸ luü tiÕn ®èi víi sè s¶n phÈm vît ®Þnh møc.
H×nh thøc tr¶ l¬ng nµy cã t¸c dông khuyÕn khÝch
n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng nªn nã thêng ®îc ¸p dông ë
nh÷ng kh©u träng yÕu mµ viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cã
t¸c dông thóc ®Èy t¨ng n¨ng suÊt ë c¸c kh©u kh¸c nhau
trong thêi ®iÓm chiÕn dÞch kinh doanh ®Ó gi¶i quyÕt kÞp
thêi h¹n qui ®Þnh… Tuy nhiªn c¸ch tr¶ l¬ng nµy dÔ dÉn
®Õn kh¶ n¨ng tèc ®é t¨ng cña tiÒn l¬ng b×nh qu©n nhanh
h¬n tèc ®é t¨ng cña n¨ng suÊt lao ®éng. V× vËy khi s¶n
xuÊt ®· æn ®Þnh, c¸c ®iÒu kiÖn nªu trªn kh«ng cßn cÇn
thiÕt th× chuyÓn sang h×nh thøc tiÒn l¬ng s¶n phÈm b×nh
thêng.
* TiÒn l¬ng kho¸n
Theo h×nh thøc nµy, ngêi lao ®éng sÏ nhËn ®îc mét
kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh sau khi hoµn thµnh xong khèi lîng
c«ng viÖc ®îc giao theo ®óng thêi gian chÊt lîng qui ®Þnh
®èi víi lo¹i c«ng viÖc nµy.
Cã 2 ph¬ng ph¸p kho¸n: Kho¸n c«ng viÖc vµ kho¸n quü
l¬ng.
+ Kho¸n c«ng viÖc: Theo h×nh thøc nµy, doanh nghiÖp
qui ®Þnh møc tiÒn l¬ng cho mçi c«ng viÖc hoÆc khèi lîng
s¶n phÈm hoµn thµnh. Ngêi lao ®éng c¨n cø vµo møc l¬ng
nµy cã thÓ tÝnh ®îc tiÒn l¬ng cña m×nh th«ng qua khèi lîng
c«ng viÖc m×nh ®· hoµn thµnh.
= x
12
C¸ch tr¶ l¬ng nµy ¸p dông cho nh÷ng c«ng viÖc lao
®éng gi¶n ®¬n, cã tÝnh chÊt ®ét xuÊt nh bèc dì hµng, söa
ch÷a nhµ cöa…
+ Kho¸n quü l¬ng: Theo h×nh thøc nµy, ngêi lao ®éng
biÕt tríc sè tiÒn l¬ng mµ hä sÏ nhËn ®îc sau khi hoµn thµnh
c«ng viÖc vµ thêi gian hoµn thµnh c«ng viÖc ®îc giao. C¨n
cø vµo khèi lîng tõng c«ng viÖc hoÆc khèi lîng s¶n phÈm vµ
thêi gian cÇn thiÕt ®Ó hoµn thµnh mµ doanh nghiÖp tiÕn
hµnh kho¸n quý l¬ng.
Tr¶ l¬ng theo c¸ch kho¸n quü l¬ng ¸p dông cho nh÷ng
c«ng viÖc kh«ng thÓ ®Þnh møc cho tõng bé phËn c«ng viÖc
hoÆc nh÷ng c«ng viÖc mµ xÐt ra giao kho¸n tõng c«ng viÖc
chi tiÕt th× kh«ng cã lîi vÒ mÆt kinh tÕ, thêng lµ nh÷ng
c«ng viÖc cÇn hoµn thµnh ®óng thêi h¹n.
Tr¶ l¬ng theo c¸ch nµy t¹o cho ngêi lao ®éng cã sù chñ
®éng trong viÖc s¾p xÕp tiÕn hµnh c«ng viÖc cña m×nh tõ
®ã tranh thñ thêi gian hoµn thµnh c«ng viÖc ®îc giao. Cßn
®èi víi ngêi giao kho¸n th× yªn t©m vÒ thêi gian hoµn
thµnh.
Nhîc ®iÓm cho ph¬ng ph¸p tr¶ l¬ng nµy lµ dÔ g©y ra
hiÖn tîng lµm bõa, lµm Èu, kh«ng ®¶m b¶o chÊt lîng do
muèn ®¶m b¶o thêi gian kiÓm nghiÖm chÊt lîng s¶n phÈm
tríc khi giao nhËn ph¶i ®îc coi träng, thùc hiÖn chÆt chÏ.
+ Kho¸n thu nhËp
Doanh nghiÖp thùc hiÖn kho¸n thu nhËp cho ngêi lao
®éng, ®iÒu nµy cã nghÜa lµ thu nhËp mµ doanh nghiÖp
ph¶i tr¶ cho ngêi lao ®éng lµ mét bé phËn n»m trong tæng
13
thu nhËp chung cña doanh nghiÖp. §èi víi nh÷ng doanh
nghiÖp ¸p dông h×nh thøc tr¶ l¬ng nµy, tiÒn l¬ng ph¶i tr¶
cho ngêi lao ®éng kh«ng tÝnh vµo chi phÝ s¶n xuÊt kinh
doanh mµ lµ mét néi dung ph©n phèi thu nhËp cña doanh
nghiÖp. Th«ng qua §¹i héi c«ng nh©n viªn, doanh nghiÖp
tho¶ thuËn tríc tØ lÖ thu nhËp dïng ®Ó tr¶ l¬ng cho ngêi lao
®éng. V× vËy, tiÒn l¬ng cña ngêi lao ®éng phô thuéc vµo
thu nhËp thùc tÕ cña doanh nghiÖp. Trong trêng hîp nµy,
thêi gian vµ kÕt qu¶ cña tõng ngêi lao ®éng chØ lµ c¨n cø
ph©n chia tæng quü l¬ng cho tõng ngêi lao ®éng.
H×nh thøc tr¶ l¬ng nµy buéc ngêi lao ®éng kh«ng chØ
quan t©m ®Õn kÕt qu¶ lao ®éng cña b¶n th©n m×nh mµ
ph¶i quan t©m ®Õn kÕt qu¶ mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh cña doanh nghiÖp. Do vËy nã ph¸t huy ®îc søc m¹nh
tËp thÓ trong tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh
doanh. Tuy nhiªn ngêi lao ®éng chØ yªn t©m víi h×nh thøc
tr¶ l¬ng nµy khi hä cã thÈm quyÒn trong viÖc kiÓm tra kÕt
qu¶ tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, cho nªn h×nh thøc tr¶ l¬ng
nµy thêng thÝch øng nhÊt víi c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn mµ
cæ ®«ng chñ yÕu lµ c«ng nh©n viªn cña doanh nghiÖp.
Nh×n chung ë c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng, ®Æt lîi nhuËn lªn môc tiªu hµng ®Çu nªn
viÖc tiÕt kiÖm ®îc chi phÝ l¬ng lµ mét nhiÖm vô quan träng,
trong ®ã c¸ch thøc tr¶ l¬ng ®îc lùa chän sau khi nghiªn cøu
thùc tÕ c¸c lo¹i c«ng viÖc trong doanh nghiÖp lµ biÖn ph¸p
c¬ b¶n, cã hiÖu qu¶ cao ®Ó tiÕt kiÖm kho¶n chi phÝ nµy.
Th«ng thêng ë mét doanh nghiÖp th× c¸c phÇn viÖc ph¸t
14
sinh ®a d¹ng víi qui m« lín nhá kh¸c nhau. V× vËy, c¸c h×nh
thøc tr¶ l¬ng ®îc c¸c doanh nghiÖp ¸p dông linh ho¹t, phï
hîp trong mçi trêng hîp, hoµn c¶nh cô thÓ ®Ó cã tÝnh kinh
tÕ cao nhÊt.
2. Quü tiÒn l¬ng
Quü tiÒn l¬ng lµ toµn bé sè tiÒn ph¶i tr¶ cho tÊt c¶ c¸c
lo¹i lao ®éng mµ doanh nghiÖp qu¶n lý, sö dông kÓ c¶ trong
vµ ngoµi doanh nghiÖp. Theo NghÞ ®Þnh 235/H§BT ngµy
19/09/1985 cña Héi ®ång Bé trëng (nay lµ ChÝnh phñ), quü
tiÒn l¬ng gåm c¸c kho¶n sau:
- TiÒn l¬ng hµng th¸ng, ngµy theo hÖ sè thang b¶ng l-
¬ng Nhµ níc.
- TiÒn l¬ng tr¶ theo s¶n phÈm
- TiÒn c«ng nhËt cho lao ®éng ngoµi biªn chÕ
- TiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi lao ®éng khi lµm ra s¶n phÈm
háng trong qui ®Þnh.
- TiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi lao ®éng trong thêi gian ngõng
viÖc do thiÕt bÞ m¸y mãc ngõng ho¹t ®éng v× nguyªn
nh©n kh¸ch quan.
- TiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi lao ®éng trong thêi gian ®iÒu
®éng c«ng t¸c hoÆc ®i lµm nghÜa vô cña Nhµ níc vµ x· héi.
- TiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi lao ®éng nghØ phÐp ®Þnh kú,
nghØ phÐp theo chÕ ®é cña Nhµ níc.
- TiÒn l¬ng tr¶ cho ngêi ®i häc nhng vÉn thuéc biªn
chÕ.
- C¸c lo¹i tiÒn thëng thêng xuyªn
15
- C¸c phô cÊp theo chÕ ®é qui ®Þnh vµ c¸c kho¶n phô
cÊp kh¸c ®îc ghi trong quü l¬ng.
CÇn lu ý lµ qòy l¬ng kh«ng bao gåm c¸c kho¶n tiÒn th-
ëng kh«ng thêng xuyªn nh thëng ph¸t minh s¸ng kiÕn… c¸c
kho¶n trî cÊp kh«ng thêng xuyªn nh trî cÊp khã kh¨n ®ét
xuÊt… c«ng t¸c phÝ, häc bæng hoÆc sinh ho¹t phÝ cña häc
sinh, sinh viªn, b¶o hé lao ®éng.
VÒ ph¬ng diÖn h¹ch to¸n, tiÒn l¬ng cho c«ng nh©n
viªn trong doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®îc chia lµm hai lo¹i: tiÒn
l¬ng chÝnh vµ tiÒn l¬ng phô.
TiÒn l¬ng chÝnh lµ tiÒn l¬ng tr¶ cho c«ng nh©n viªn
trong thêi gian c«ng nh©n viªn thùc hiÖn nhiÖm vô chÝnh
cña hä, nghÜa lµ thêi gian cã tiªu hao thùc sù søc lao ®éng
bao gåm tiÒn l¬ng tr¶ theo cÊp bËc vµ c¸c kho¶n phô cÊp
kÌm theo (phô cÊp tr¸ch nhiÖm, phô cÊp khu vùc, phô cÊp
lµm ®ªm thªm giê…).
TiÒn l¬ng phô lµ tiÒn l¬ng tr¶ cho CNV trong thêi gian
thùc hiÖn nhiÖm vô kh¸c ngoµi nhiÖm vô chÝnh cña hä vµ
thêi gian CNV ®îc nghØ theo ®óng chÕ ®é (nghØ phÐp,
nghØ lÔ, ®i häc, ®i häp, nghØ v× ngõng s¶n xuÊt…). Ngoµi
ra tiÒn l¬ng tr¶ cho c«ng nh©n s¶n xuÊt s¶n phÈm háng
trong ph¹m vi chÕ ®é qui ®Þnh còng ®îc xÕp vµo l¬ng phô.
ViÖc ph©n chia tiÒn l¬ng thµnh l¬ng chÝnh vµ l¬ng phô
cã ý nghÜa quan träng ®èi víi c«ng t¸c kÕ to¸n vµ ph©n
tÝch tiÒn l¬ng trong gi¸ thµnh s¶n xuÊt. TiÒn l¬ng chÝnh
cña c«ng nh©n s¶n xuÊt g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh lµm ra s¶n
16
phÈm vµ ®îc h¹ch to¸n trùc tiÕp vµo chi phÝ s¶n xuÊt tõng
lo¹i s¶n phÈm. TiÒn l¬ng phô cña c«ng nh©n s¶n xuÊt kh«ng
g¾n liÒn víi tõng lo¹i s¶n phÈm, nªn ®îc h¹ch to¸n gi¸n tiÕp
vµo chi phÝ s¶n xuÊt tõng lo¹i s¶n phÈm theo mét tiªu chuÈn
ph©n bæ nhÊt ®Þnh.
Qu¶n lý chi tiªu quü tiÒn l¬ng ph¶i trong mèi quan hÖ
víi viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cña ®¬n vÞ
nh»m võa chi tiªu tiÕt kiÖm vµ hîp lý quü tiÒn l¬ng võa ®¶m
b¶o hoµn thµnh vµ hoµn thµnh vît møc kÕ ho¹ch s¶n xuÊt
cña doanh nghiÖp.
17
3. Quü b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ vµ kinh phÝ
c«ng ®oµn
a. Quü b¶o hiÓm x· héi (BHXH)
Theo kh¸i niÖm cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO),
BHXH ®îc hiÓu lµ sù b¶o vÖ cña x· héi c¸c thµnh viªn cña
m×nh, th«ng qua mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p c«ng céng ®Ó
chèng l¹i t×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ - x· héi do bÞ mÊt
hoÆc gi¶m thu nhËp, g©y ra bëi èm ®au, mÊt kh¶ n¨ng lao
®éng, tuæi giµ, bÖnh tËt, chÕt…
BHXH lµ mét hÖ thèng gåm 3 tÇng:
TÇng 1: Lµ tÇng c¬ së ®Ó ¸p dông cho mäi ngêi, mäi c¸
nh©n trong x· héi. Trong ®ã yªu cÇu lµ ngêi nghÌo. MÆc dï
kh¶ n¨ng ®ãng gãp BHXH cña nh÷ng ngêi nµy lµ rÊt thÊp
nhng khi cã yªu cÇu Nhµ níc vÉn trî cÊp.
TÇng 2: Lµ tÇng b¾t buéc cho nh÷ng ngêi cã c«ng ¨n
viÖc lµm æn ®Þnh.
TÇng 3: Lµ sù tù nguyÖn cho nh÷ng ngêi muèn cã ®ãng
gãp BHXH cao.
VÒ ®èi tîng, tríc kia BHXH chØ ¸p dông ®èi víi nh÷ng
doanh nghiÖp Nhµ níc. HiÖn nay theo NghÞ ®Þnh sè 45/CP
chÝnh s¸ch BHXH ®îc ¸p dông ®èi thuéc mäi thµnh phÇn
kinh tÕ (tÇng 2) ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong x· héi
(tÇng 1) vµ cho mäi ngêi cã thu nhËp cao hoÆc cã ®iÒu kiÖn
tham gia BHXH ®Ó ®îc hëng trî cÊp BHXH cao h¬n. §ång
thêi chÕ ®é BHXH cßn qui ®Þnh nghÜa vô ®ãng gãp cho
nh÷ng ngêi ®îc hëng chÕ ®é u ®·i. Sè tiÒn mµ c¸c thµnh
viªn trong x· héi ®ãng h×nh thµnh quü BHXH.
18
Theo NghÞ ®Þnh sè 43/CP ngµy 22/6/1993 qui ®Þnh
t¹m thêi chÕ ®é BHXH cña ChÝnh phñ, quü BHXH ®îc h×nh
thµnh chñ yÕu tõ sù ®ãng gãp cña ngêi sö dông lao ®éng,
ngêi lao ®éng vµ mét phÇn hç trî cña Nhµ níc. ViÖc qu¶n lý
vµ sö dông quü BHXH ph¶i thèng nhÊt theo chÕ ®é cña Nhµ
níc vµ theo nguyªn t¾c h¹ch to¸n ®éc lËp.
Theo qui ®Þnh hiÖn hµnh: Hµng th¸ng doanh nghiÖp
tiÕn hµnh trÝch lËp quü BHXH theo tû lÖ qui ®Þnh lµ 20%.
Trong ®ã:
+15% thuéc tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp cña doanh nghiÖp
b»ng c¸ch trõ vµo chi phÝ.
+ 5% thuéc tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng
b»ng c¸ch trõ l¬ng.
Quü BHXH dïng ®Ó t¹o ra nguån vèn tµi trî cho c«ng
nh©n viªn trong trêng hîp èm ®au, thai s¶n… vµ tæng hîp
chi tiªu ®Ó quyÕt to¸n víi c¬ quan chuyªn tr¸ch.
b. Quü b¶o hiÓm y tÕ (BHYT)
B¶o hiÓm y tÕ thùc chÊt lµ sù trî cÊp vÒ y tÕ cho ngêi
tham gia b¶o hiÓm nh»m gióp hä mét phÇn nµo ®ã tiÒn
kh¸m, ch÷a bÖnh, tiÒn viÖn phÝ, tiÒn thuèc th¸ng.
VÒ ®èi tîng, BHYT ¸p dông cho nh÷ng ngêi tham gia
®ãng b¶o hiÓm y tÕ th«ng qua viÖc mua thÎ b¶o hiÓm trong
®ã chñ yÕu lµ ngêi lao ®éng. Theo quy ®Þnh cña chÕ ®é
tµi chÝnh hiÖn hµnh th× quü BHXH ®îc h×nh thµnh tõ 2
nguån:
+ 1% tiÒn l¬ng c¬ b¶n do ngêi lao ®éng ®ãng.
19
+ 2% quü tiÒn l¬ng c¬ b¶n tÝnh vµo chi phÝ s¶n xuÊt
do ngêi sö dông lao ®éng chÞu.
Doanh nghiÖp ph¶i nép 100% quü b¶o hiÓm y tÕ cho
c¬ quan qu¶n lý quü.
c. Kinh phÝ c«ng ®oµn (KPC§)
C«ng ®oµn lµ mét tæ chøc cña ®oµn thÓ ®¹i diÖn cho
ngêi lao ®éng, nãi lªn tiÕng nãi chung cña ngêi lao ®éng,
®øng ra ®Êu tranh b¶o vÖ quyÒn lîi cho ngêi lao ®éng,
®ång thêi C«ng ®oµn còng lµ ngêi trùc tiÕp híng dÉn th¸i
®é cña ngêi lao ®éng víi c«ng viÖc, víi ngêi sö dông lao
®éng.
KPC§ ®îc h×nh thµnh do viÖc trÝch lËp vµ tÝnh vµo chi
phÝ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp hµng th¸ng, theo
tû lÖ 2% trªn tæng sè l¬ng thùc tÕ ph¶i tr¶ cho c«ng nh©n
viªn trong kú. Trong ®ã, doanh nghiÖp ph¶i nép 50% kinh
phÝ C«ng ®oµn thu ®îc lªn C«ng ®oµn cÊp trªn, cßn l¹i 50%
®Ó l¹i chi tiªu t¹i C«ng ®oµn c¬ së.
20