Tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hóa trong các công ty vận tải đường bộ việt nam

  • 223 trang
  • file .pdf
i
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n
----------------
NguyÔn thÞ ngäc lan
Tæ CHøC KÕ TO¸N QU¶N TRÞ CHI PHÝ vËn t¶i hµng hãa
trong c¸c c«ng ty vËn t¶i ®−êng bé viÖt nam
Chuyªn ngµnh: KÕ to¸n (KÕ TO¸N, KiÓm to¸n vµ Ph©n tÝch)
M· sè: 62.34.30.01
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:
1. pgs.ts. nguyÔn ngäc quang
2. pgs.ts. nguyÔn n¨ng phóc
Hµ néi, n¨m 2012
i
LỜI CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các số liệu nêu trong Luận án là hoàn toàn
trung thực. Những kết luận khoa học của Luận án chưa
từng ñược ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Nguyễn Thị Ngọc Lan
ii
MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ðOAN
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG, BIỂU, SƠ ðỒ
MỤC LỤC
LỜI MỞ ðẦU ......................................................................................................................8
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ
TRONG CÁC DOANH NGHIỆP KINH DOANH DỊCH VỤ......................................17
1.1. ðặc ñiểm hoạt ñộng kinh doanh dịch vụ ảnh hưởng tới tổ chức kế toán
quản trị chi phí ...................................................................................................... 17
1.1.1. ðặc ñiểm về hoạt ñộng kinh doanh dịch vụ................................................ 17
1.1.2. ðặc ñiểm về chi phí kinh doanh và giá thành dịch vụ ............................... 19
1.2. Tổ chức kế toán quản trị chi phí trong doanh nghiệp kinh doanh dịch
vụ ............................................................................................................................. 20
1.2.2. Kế toán quản trị chi phí trong doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ ............. 21
1.2.4. Yêu cầu tổ chức kế toán quản trị chi phí trong doanh nghiệp kinh doanh
dịch vụ ..................................................................................................................... 24
1.2.5. Nguyên tắc tổ chức kế toán quản trị chi phí trong doanh nghiệp kinh
doanh dịch vụ .......................................................................................................... 25
1.2.6. Các nhân tố ảnh hưởng ñến tổ chức kế toán quản trị chi phí trong doanh
nghiệp kinh doanh dịch vụ [37,77] ........................................................................ 27
1.3. Nội dung tổ chức kế toán quản trị chi phí trong doanh nghiệp kinh
doanh dịch vụ......................................................................................................... 30
1.3.1. Tổ chức bộ máy kế toán quản trị chi phí trong doanh nghiệp kinh doanh
dịch vụ ..................................................................................................................... 30
1.3.2. Tổ chức thu nhận thông tin ban ñầu về kế toán quản trị chi phí trong doanh
nghiệp kinh doanh dịch vụ ..................................................................................... 36
1.3.3. Tổ chức phân tích, xử lý và cung cấp thông tin về kế toán quản trị chi phí
trong doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ ................................................................ 37
1.4. ðặc ñiểm tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hoá trong các
công ty vận tải ñường bộ...................................................................................... 63
1.4.1. Chi phí vận tải hàng hoá và phân loại chi phí vận tải hàng hoá ................ 63
iii
1.4.2. Tổ chức hệ thống ñịnh mức chi phí và lập dự toán chi phí........................ 64
1.5. Tổ chức kế toán quản trị chi phí của một số nước phát triển và bài học
kinh nghiệm cho các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ ở Việt Nam........... 69
1.5.1. Tổ chức kế toán quản trị chi phí của một số nước phát triển..................... 69
1.5.2. Bài học kinh nghiệm tổ chức kế toán quản trị chi phí cho các doanh nghiệp
kinh doanh dịch vụ ở Việt Nam ............................................................................. 75
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ VẬN TẢI
HÀNG HOÁ TRONG CÁC CÔNG TY VẬN TẢI ðƯỜNG BỘ VIỆT NAM...........79
2.1. Tổng quan về các công ty vận tải hàng hoá ñường bộ Việt Nam ...... 79
2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của vận tải hàng hoá ñường bộ [55]........ 79
2.1.2. ðặc ñiểm hoạt ñộng sản xuất kinh doanh và tổ chức bộ máy của các
công ty vận tải ñường bộ Việt Nam ............................................................... 82
2.1.3. ðặc ñiểm cơ chế tài chính ảnh hưởng tới tổ chức kế toán quản trị chi
phí.................................................................................................................... 93
2.2. Thực trạng tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hoá trong
các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam ...................................................... 95
2.2.1. Thực trạng tổ chức bộ máy kế toán quản trị chi phí trong các công ty
vận tải ñường bộ Việt Nam ............................................................................. 96
2.2.2. Thực trạng tổ chức thu nhận thông tin ban ñầu về kế toán quản trị chi
phí trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam .......................................... 96
2.2.3. Thực trạng tổ chức phân tích, xử lý và cung cấp thông tin về kế toán
quản trị chi phí trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam....................... 98
2.3. ðánh giá thực trạng tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng
hoá trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam............................... 120
2.3.1. Tổng hợp kết quả khảo sát................................................................ 120
2.3.2. ðánh giá kết quả khảo sát................................................................. 120
CHƯƠNG 3: HOÀN THIỆN TỔ CHỨC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ VẬN TẢI
HÀNG HOÁ TRONG CÁC CÔNG TY VẬN TẢI ðƯỜNG BỘ VIỆT NAM.........129
3.1. ðịnh hướng phát triển của ngành vận tải ñường bộ Việt Nam....... 129
3.1.1. Quan ñiểm phát triển của ngành giao thông vận tải ........................... 129
3.1.2. Chiến lược phát triển vận tải và dịch vụ vận tải trong chiến lược phát
triển ngành..................................................................................................... 130
iv
3.2. Sự cần thiết, nguyên tắc và yêu cầu hoàn thiện tổ chức kế toán quản
trị chi phí vận tải hàng hoá trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam
....................................................................................................................... 132
3.2.1. Sự cần thiết phải tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hoá trong
các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam........................................................ 133
3.2.2. Nguyên tắc hoàn thiện tổ chức kế toán quản trị chi phi vận tải hàng hoá
trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam .............................................. 134
3.2.3. Yêu cầu của việc hoàn thiện tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải
hàng hoá trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam............................... 135
3.3. Giải pháp hoàn thiện tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng
hoá trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam................................... 137
3.3.1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy kế toán quản trị chi phí trong các công ty
vận tải ñường bộ Việt Nam ........................................................................... 137
3.3.2. Hoàn thiện tổ chức thu nhận thông tin ban ñầu về kế toán quản trị chi
phí trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam ........................................ 139
3.3.3. Hoàn thiện tổ chức, phân tích, xử lý và cung cấp thông tin về kế toán
quản trị chi phí trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam..................... 142
3.4. ðiều kiện ñể thực hiện các giải pháp.................................................. 173
3.4.1. ðối với Nhà nước................................................................................ 173
3.4.2. ðối với các doanh nghiệp vận tải ñường bộ ....................................... 175
KẾT LUẬN ......................................................................................................................179
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ....................................................180
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................................180
v
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt Diễn giải
ABC : Active Base Costing
BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp
BHXH : Bảo hiểm xã hội
BHYT : Bảo hiểm y tế
BTC : Bộ Tài chính
CCDC : Công cụ dụng cụ
CPNCTT : Chi phí nhân công trực tiếp
CPNVLTT : Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp
CPSXC : Chi phí sản xuất chung
CVP : Chi phí – Khối lượng – Lợi nhuận
DNNN : Doanh nghiệp Nhà nước
DNVT : Doanh nghiệp vận tải
GTGT : Giá trị gia tăng
GTSP : Giá thành sản phẩm
KC : Kaizen Costing
KHTSCð : Khấu hao tài sản cố ñịnh
KMCP : Khoản mục chi phí
KPCð : Kinh phí công ñoàn
KTQT : Kế toán quản trị
KTTC : Kế toán tài chính
LN : Lợi nhuận
NVL : Nguyên vật liệu
NVLTT : Nguyên vật liệu trực tiếp
SXKD : Sản xuất kinh doanh
TC. : Target Costing
TKKT : Tài khoản kế toán
TSCð : Tài sản cố ñịnh
vi
DANH MỤC BẢNG, ðỒ THỊ, SƠ ðỒ
BẢNG
Bảng 2.1. Mức lương cố ñịnh của lái xe, phụ xe năm 2010 ............................................99
Bảng 2.2: ðịnh mức chi phí nhiên liệu trực tiếp năm 2010...........................................107
Bảng 2.3: Hệ số quy ñổi ñường tiêu chuẩn tính bình quân cho các
tuyến hành trình – Năm 2010 ..........................................................................................107
Bảng 2.4: ðịnh mức tiêu hao dầu nhờn năm 2010.........................................................109
Bảng 2.5: ðịnh mức ñơn giá tiền lương sản phẩm tại công ty Cổ phần
vận tải ô tô số 2 (ñồng/1.000 ñồng doanh thu) – Năm 2010 .........................................110
Bảng 2.6: Bảng ñịnh mức trích trước chi phí săm lốp tại công ty vận
tải ô tô số 2 – Năm 2010 ..................................................................................................113
Bảng 2.7: Báo cáo tình hình nhiên liệu tiêu hao.............................................................118
Trạm xe 204 – Tháng 10/2010 ........................................................................................118
Bảng 3.1: Phân loại chi phí theo mức ñộ hoạt ñộng Công ty vận tải ô
tô số 2 tháng 10/2010 .......................................................................................................143
Bảng 3.2: Phân loại chi phí theo cách ứng xử của chi phí.............................................144
Bảng 3.3: Dự toán chi phí nhiên liệu trực tiếp tháng 10 năm 2010 ..............................149
tại công ty Vận tải số 2.....................................................................................................149
Bảng 3.4: Dự toán linh hoạt chi phí nhiên liệu trực tiếp................................................152
tháng 10 năm 2010 tại công ty Vận tải số 2....................................................................152
Bảng 3.5: Bảng phân bổ chi phí cho các hoạt ñộng tháng 5/2010 ................................153
Bảng 3.6: Báo cáo tình hình thực hiện chi phí trung tâm chi phí..................................167
Bảng 3.7: Báo cáo dự toán trung tâm lợi nhuận .............................................................168
Bảng 3.10: Bảng phân tích chi phí sản xuất kinh doanh dịch vụ...................................................171
Bảng 3.11 : Bảng báo cáo kết quả hoạt ñộng kinh doanh..............................................172
vii
ðỒ THỊ
ðồ thị 3.1: Phân tích mối quan hệ giữa chi phí – khối lượng – lợi nhuận....................156
ðồ thị 3.2: Phân tích mối quan hệ giữa chi phí – khối lượng – lợi nhuận....................161
của ñội vận tải số 1 ...........................................................................................................161
ðồ thị 3.3: Phân tích mối quan hệ giữa chi phí – khối lượng – lợi nhuận....................162
của ñội vận tải số 2 ...........................................................................................................162
ðồ thị 3.4: Phân tích mối quan hệ giữa chi phí – khối lượng – lợi nhuận....................163
của ñội vận tải số 3 ...........................................................................................................163
SƠ ðỒ
Sơ ñồ 1.1: Mô hình tổ chức bộ máy kế toán chi phí kết hợp...........................................33
Sơ ñồ 1.2: Mô hình tổ chức bộ máy kế toán chi phí tách biệt .........................................34
Sơ ñồ 1.3: Mô hình tổ chức bộ máy kế toán chi phí hỗn hợp..........................................35
Sơ ñồ 2.1: Quy trình tổ chức hoạt ñộng kinh doanh dịch vụ vận tải hàng hoá ñường bộ
.............................................................................................................................................86
Sơ ñồ 3.1: Mô hình tổ chức bộ máy kế toán kết hợp .....................................................138
LỜI MỞ ðẦU
1. Tính cấp thiết của ñề tài
Dịch vụ vận tải ñường bộ có vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, là cầu
nối giữa các vùng kinh tế trong nước, góp phần ñáng kể vào sự phát triển kinh tế - xã
hội. Cùng với sự phát triển của sản xuất và lưu thông hàng hoá, nhu cầu về vận chuyển
hàng hoá cho sản xuất và tiêu dùng ngày càng tăng. Thời gian qua cho thấy, các công
ty vận tải ñã phát triển không ngừng cả về quy mô cũng như các dịch vụ cung cấp.
Hiện nay, ở Việt Nam cũng như trên thế giới, các công ty kinh doanh dịch vụ vận tải
ñược chia thành vận tải hàng không, vận tải ñường sắt, vận tải ñường biển và vận tải
ñường bộ. Các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam có ñặc ñiểm là cung cấp dịch vụ
rộng khắp trên toàn quốc, cũng như các công ty kinh doanh dịch vụ khác, quá trình sản
xuất của các công ty vận tải ñường bộ không tập trung mà diễn ra ở khắp nơi vì vậy rất
khó kiểm soát chi phí phát sinh. Hơn nữa, trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế, các
công ty vận tải ñều chịu sự cạnh tranh gay gắt với các công ty vận tải khác trong và
ngoài nước. ðể tồn tại và phát triển, các công ty vận tải phải không ngừng sử dụng có
hiệu quả các nguồn lực ñể nâng cao hiệu qủa sản xuất kinh doanh. Muốn thực hiện
ñược mục tiêu ñó, ñòi hỏi các công ty vận tải ñường bộ phải cải tiến, ñổi mới công tác
quản lý, phương thức kinh doanh cũng như hệ thống các công cụ quản lý, trong ñó có
kế toán.
Trong những năm qua, công tác kế toán của nước ta nói chung và tại các công
ty kinh doanh dịch vụ vận tải ñường bộ nói riêng ñã không ngừng ñược cải tiến, hoàn
thiện, tiếp cận các thông lệ, chuẩn mực quốc tế, từng bước ñáp ứng ñược yêu cầu về
quản lý trong hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, hệ thống kế toán của các công ty
vận tải ñường bộ nhìn chung mới chỉ ñề cập chủ yếu ñến kế toán tài chính còn kế toán
quản trị nói chung và kế toán quản trị chi phí nói riêng vẫn ñang là vấn ñề khá mới mẻ
cả về nhận thức và tổ chức thực hiện.
Vì vậy, tác giả nghiên cứu ñề tài “Tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải
hàng hoá trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam” làm luận án tiến sỹ.
2. Tổng quan về vấn ñề nghiên cứu
Kế toán không phải là mục ñích cuối cùng, kế toán chỉ là phương tiện ñể ñạt
ñược mục ñích cuối cùng của người sử dụng thông tin. Nhu cầu thông tin kế toán của
người sử dụng khác nhau là khác nhau. ðối với các ñối tượng bên ngoài doanh nghiệp
như nhà ñầu tư, khách hàng, cơ quan quản lý chức năng của Nhà nước …ñòi hỏi thông
tin kế toán mang tính nguyên tắc, chuẩn mực, phổ biến, công khai….Nhưng ñối với
nhà quản trị trong doanh nghiệp lại ñề cao tính linh hoạt, cá biệt, ngẫu hứng theo chiến
lược, yêu cầu quản trị hoạt ñộng sản xuất kinh doanh của thông tin kế toán. Từ ñó,
trong nền kinh tế thị trường, hệ thống kế toán doanh nghiệp hình thành nên hai phân
hệ kế toán khác nhau ñể ñáp ứng nhu cầu sử dụng thông tin kế toán ñó là kế toán tài
chính và kế toán quản trị.
Kế toán quản trị ra ñời, phát triển nhằm ñáp ứng nhu cầu thông tin ñể nhà quản trị
thực hiện toàn diện các chức năng quản trị. Các vấn ñề về kế toán quản trị ñã ñược các tác
giả Việt Nam bắt ñầu nghiên cứu từ những năm ñầu thập kỷ 90 (thế kỷ 20). Trong Luận
án “Vấn ñề hoàn thiện kế toán Việt Nam” của tác giả Nguyễn Việt (1995) ñã trình bày
phương hướng và giải pháp xây dựng hệ thống kế toán tài chính và kế toán quản trị trong
các doanh nghiệp Việt Nam, tuy nhiên những ñề xuất về kế toán quản trị trong công trình
này chỉ mang tính cơ bản nhất của hệ thống kế toán quản trị.
ðến năm 1997, tác giả Phạm Văn Dược ñã nghiên cứu về “Phương hướng xây
dựng nội dung và tổ chức vận dụng kế toán quản trị vào các doanh nghiệp Việt Nam”,
tác giả ñã có những nghiên cứu cụ thể và ñề xuất các biện pháp ứng dụng kế toán quản
trị vào thực tiễn trong các doanh nghiệp Việt Nam. Tác giả ñã ñưa ra lý luận chung về kế
toán và kế toán quản trị như: thông tin của kế toán với hoạt ñộng sản xuất kinh doanh, tổ
chức thông tin kế toán tài chính và kế toán quản trị trong nền kinh tế thị trường, từ ñó thấy
ñược vai trò của kế toán quản trị. Bên cạnh ñó, tác giả ñã ñánh giá thực trạng hệ thống kế
toán doanh nghiệp Việt Nam và thực tế vận dụng kế toán quản trị vào doanh nghiệp Việt
Nam. Tác giả ñã xây dựng nội dung tổ chức kế toán quản trị như xây dựng bộ máy kế
toán quản trị, phân tích chi phí – doanh thu – lợi nhuận ảnh hưởng ñến quá trình ra quyết
ñịnh của doanh nghiệp, ñồng thời tác giả cũng ñưa ra phương pháp lập dự toán, phương
pháp kiểm tra, ñánh giá thực hiện. Từ ñó tác giả cũng ñưa ra giải pháp ñể vận dụng tổ
chức kế toán quản trị trong các doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên những nghiên cứu này
còn mang tính chất chung cho tất cả các loại hình doanh nghiệp, trong khi tính linh hoạt
của kế toán quản trị lại rất cao, phụ thuộc vào ñặc ñiểm hoạt ñộng kinh doanh của từng
ngành.
Sang ñầu thế kỳ 21, ñã có nhiều nghiên cứu về các vấn ñề cụ thể của kế toán
quản trị và ñi sâu nghiên cứu kế toán quản trị áp dụng riêng cho từng ngành như:
“Phương hướng xây dựng hệ thống báo cáo kế toán quản trị và tổ chức vận dụng vào
các doanh nghiệp Việt Nam”, của tác giả Phạm Quang (2002). Trong ñề tài nghiên cứu
của mình, tác giả ñã trình bày một cách có hệ thống các cơ sở lý luận về bản chất của
kế toán quản trị. Qua ñó, tác giả ñi sâu nghiên cứu xây dựng hệ thống báo cáo kế toán
quản trị như báo cáo hàng tồn kho, báo cáo chi phí, xây dựng quy trình thu thập, xử lý
dữ liệu ñể lập báo cáo thu nhập, báo cáo ngân sách. Kết quả nghiên cứu cho thấy tác
giả tập trung vào xây dựng hệ thống báo cáo kế toán quản trị và việc vận dụng vào các
doanh nghiệp Việt Nam nói chung.
Cùng trong năm 2002, tác giả Lê ðức Toàn nghiên cứu về “ Kế toán quản trị và
phân tích chi phí sản xuất trong ngành sản xuất công nghiệp ở Việt Nam”. Trong Luận
án tác giả ñánh giá thực trạng kế toán quản trị và phân tích chi phí sản xuất của các
doanh nghiệp sản xuất công nghiệp. ðồng thời, tác giả cũng ñề cập ñến xây dựng mô
hình kế toán quản trị và phân tích chi phí, tập trung vào hoàn thiện dự toán chi phí,
phân tích ñánh giá tình hình tài chính theo biến ñộng của các yếu tố. Trong luận án, tác
giả có ñề cập ñến một số nội dung nghiên cứu về kế toán quản trị, tuy nhiên tác giả ñi
sâu vào phân tích các yếu tố chi phí sản xuất nhiều hơn và ñưa ra mô hình kế toán
quản trị cho doanh nghiệp sản xuất công nghiệp.
Tác giả Giang Thị Xuyến (2002) nghiên cứu về “Tổ chức kế toán quản trị và
phân tích kinh doanh trong doanh nghiệp Nhà nước”. Với ñề tài của mình, tác giả ñã
nghiên cứu và ñưa ra các giải pháp hoàn thiện hệ thống thông tin kế toán quản trị như
chứng từ, tài khoản, sổ sách, báo cáo kế toán quản trị. Tuy nhiên, tác giả cũng tập
trung nghiên cứu các chỉ tiêu, phương pháp sử dụng trong phân tích hoạt ñộng kinh
doanh nhiều hơn là tổ chức kế toán quản trị. Mô hình kế toán quản trị cũng dừng lại ở
việc xây dựng cho các doanh nghiệp Nhà nước.
Năm 2002, còn một số tác giả cũng nghiên cứu các vấn ñề liên quan ñến kế
toán quản trị như tác giả Phạm Thị Kim Vân nghiên cứu về “Tổ chức kế toán quản trị
chi phí và kết quả kinh doanh ở các doanh nghiệp kinh doanh du lịch”.
Cũng giống như các tác giả trên, năm 2004, một số tác giả khác lại tiếp tục
nghiên cứu về kế toán quản trị như tác giả Nguyễn Thị Hằng Nga nghiên cứu về
“Hoàn thiện tổ chức kế toán quản trị trong các doanh nghiệp dầu khí Việt Nam”; tác
giả Mai Thị Hà Trâm với ñề tài “Xây dựng hệ thống kế toán quản trị trong các doanh
nghiệp dệt may Việt Nam”. Tác giả Nguyễn Thanh Quý nghiên cứu “Xây dựng hệ
thống thông tin kinh tế phục vụ quản trị doanh nghiệp kinh doanh bưu chính viễn
thông”….
ðến thời kỳ này, các tác giả ñã ñi vào nghiên cứu ñối tượng, mục tiêu, nội dung
tổ chức kế toán quản trị. Tuy nhiên, các vấn ñề về tổ chức kế toán quản trị ñã ñược các
tác giả nghiên cứu trong ngành cụ thể là du lịch, viễn thông, khai thác dầu khí và dệt
may.
Năm 2007, tác giả Phạm Thị Thuỷ nghiên cứu “Xây dựng mô hình kế toán quản trị
chi phí cho các doanh nghiệp sản xuất dược phẩm Việt Nam”. Trong công trình này, các
tác giả ñã hệ thống nội dung cơ bản của kế toán quản trị và ñề xuất phương hướng ứng
dụng kế toán quản trị vào ngành cụ thể theo phạm vi nghiên cứu của ñề tài.
Tác giả Hồ Văn Nhàn nghiên cứu “Tổ chức công tác kế toán quản trị chi phí và
giá thành dịch vụ vận chuyển hành khách trong các doanh nghiệp taxi” năm 2010.
Trong luận án, tác giả tập trung vào nghiên cứu kế toán tập hợp chi phí và tính giá
thành dịch vụ vận chuyển. Từ ñó, tác giả ñề cập ñến lập dự toán chi phí và phân tích
tình hình thực hiện dự toán chi phí dịch vụ vận chuyển, từ ñó ñịnh giá bán dịch vụ vận
chuyển dựa vào thông tin kế toán quản trị chi phí và giá thành.
Trong năm 2010, tác giả Hoàng Văn Tưởng cũng ñã nghiên cứu “Tổ chức kế
toán quản trị với việc tăng cường quản lý hoạt ñộng kinh doanh trong các doanh
nghiệp xây lắp Việt Nam”. Trong Luận án, tác giả ñã ñề cập ñến tổ chức kế toán quản
trị theo chức năng và chu trình của thông tin kế toán, tổ chức theo nội dung công việc
như tổ chức các yếu tố sản xuất, tổ chức kế toán trách nhiệm, tổ chức kế toán chi phí
và xây dựng mô hình kế toán quản trị nói chung. Tuy nhiên, phần tổ chức kế toán quản
trị chi phí chưa ñược tác giả ñề cập sâu mà chỉ mang tính chất chung chung, hơn nữa
mô hình kế toán quản trị này cũng ñược xây dựng cụ thể cho ngành ñặc thù ñó là các
công ty xây lắp thuộc ngành xây dựng công nghiệp.
Về lĩnh vực vận tải ñường bộ, tác giả ðặng Thị Mai Hiên nghiên cứu trong
luận văn thạc sỹ “Hoàn thiện hạch toán chi phí vận tải trong các doanh nghiệp kinh
doanh vận tải hàng hóa bằng ô tô trên ñịa bàn thành phố Hà nội” năm 2006. Trong
luận văn của mình tác giả cũng mới chỉ nghiên cứu về hạch toán chi phí vận tải
hàng hóa mà chưa ñề cập ñến tổ chức kế toán quản trị chi phí trong doanh nghiệp
này.
Bên cạnh ñó, cũng có một số bài viết trên tạp chí chuyên ngành của các tác giả
như “Thiết lập mô hình tổ chức kế toán quản trị trong các doanh nghiệp” (TS ðoàn
Xuân Tiên, tạp chí Kế toán), “Kế toán chi phí của một số nước phát triển và bài học
kinh nghiệm cho Việt Nam” (PGS.TS Nguyễn Ngọc Quang, tạp chí Kinh tế và phát
triển), “Bàn về vai trò của hệ thống kế toán quản trị trong doanh nghiệp Việt Nam”,
(Hoàng Văn Ninh – tạp chí nghiên cứu tài chính kế toán số 9/2009), “Một số kinh
nghiệm tổ chức kế toán quản trị chi phí – giá thành của Pháp và Mỹ” (TS Trần Văn
Dung, tạp chí Kế toán), “Kế toán quản trị chi phí vận tải ở một số nước: kinh nghiệm
và áp dụng tại Việt Nam” (Vũ Thị Kim Anh, tạp chí Kế toán số 87 tháng
12/2010)….Các bài viết của các tác giả cũng mới chỉ ñề cập ñến một phần nội dung rất
nhỏ liên quan ñến tổ chức kế toán quản trị chi phí, chưa khái quát ñược toàn bộ nội
dung tổ chức kế toán quản trị chi phí trong doanh nghiệp nói chung và trong doanh
nghiệp kinh doanh dịch vụ nói riêng.
Như vậy, tất cả các công trình nghiên cứu về kế toán quản trị ñã công bố trên ñều
chưa nghiên cứu sâu về tổ chức kế toán quản trị trong các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ
vận tải ñường bộ, trong khi ngành kinh doanh dịch vụ vận tải ñường bộ ñang rất cần những
thông tin kế toán quản trị và việc vận dụng từ lý thuyết về tổ chức kế toán quản trị vào thực
tiễn hoạt ñộng kinh doanh của từng ngành thật không ñơn giản.
Chính vì vậy, các vấn ñề mà luận án cần tập trung nghiên cứu là xây dựng mô
hình tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hóa áp dụng cho các doanh nghiệp
kinh doanh dịch vụ vận tải ñường bộ Việt Nam trên cơ sở nghiên cứu về sự hình thành
và phát triển của hệ thống kế toán quản trị chi phí trên thế giới gắn liền với các bối
cảnh kinh tế cụ thể, kinh nghiệm vận dụng các phương pháp kế toán quản trị trong các
nền kinh tế khác nhau, ñặc biệt là các nền kinh tế có tính chất tương ñồng với nền kinh
tế Việt Nam.
3. Mục ñích và phạm vi nghiên cứu
3.1. Mục ñích nghiên cứu
- Hệ thống hoá và phát triển những vấn ñề lý luận về tổ chức kế toán quản trị
chi phí trong các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ nói chung và trong các công ty vận
tải ñường bộ nói riêng.
- Dựa trên những tài liệu khảo sát thực tế tại một số công ty vận tải ñường bộ
Việt Nam về tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hóa, phân tích làm rõ thực
trạng tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hoá tại các công ty vận tải ñường bộ
Việt Nam. Từ ñó, ñưa ra những nhận xét, ñánh giá về thực trạng tổ chức kế toán quản
trị chi phí trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam.
- Trên cơ sở những vấn ñề lý luận ñã nghiên cứu và thực trạng, tác giả ñưa ra
những giải pháp nhằm hoàn thiện tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hoá
trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam ñể cung cấp thông tin hữu ích nhất cho
các nhà quản trị trong việc ra quyết ñịnh kinh doanh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong nền kinh tế thị trường, các công ty vận tải ñường bộ chia làm nhiều lĩnh
vực hoạt ñộng khác nhau như vận tải hàng hoá, vận tải hành khách và có nhiều công ty
hoạt ñộng cả hai lĩnh vực trên nhưng tác giả chỉ nghiên cứu về lĩnh vực vận tải hàng
hóa.
Luận án nghiên cứu hoàn thiện mô hình tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải
hàng hoá phù hợp cho các công ty kinh doanh dịch vụ vận tải ñường bộ Việt Nam.
4. ðối tượng và phương pháp nghiên cứu
4.1. ðối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu cơ sở lý luận về tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các
doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ nói chung cùng với kinh nghiệm của một số nước
trên thế giới, tác giả xây dựng mô hình tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng
hóa cho các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử kết hợp
những lý luận cơ bản của khoa học kinh tế ñể nghiên cứu các vấn ñề lý luận cũng như
thực tiễn liên quan một cách logic và luôn chú ý bảo ñảm tính hệ thống. ðồng thời
luận án cũng vận dụng các phương pháp cụ thể trong quá trình nghiên cứu như phương
pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, so sánh, thống kê, kiểm ñịnh ñể phân tích các
vấn ñề lý luận và thực tiễn thuộc tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hoá tại
các công ty vận tải ñường bộ. Trên cơ sở ñó tổng hợp, rút ra các kết luận cần thiết từ
thực tế, ñưa ra các giải pháp hoàn thiện phù hợp có khả năng thực hiện. Phương pháp
nghiên cứu ñược chia làm ba bước:
Bước 1:.Chọn ñịa ñiểm nghiên cứu
Các công ty vận tải ñường bộ hoạt ñộng theo nhiều mô hình khác nhau như
công ty cổ phần có cổ phần của Nhà nước, công ty cổ phần không có cổ phần của Nhà
nước, công ty TNHH và công ty tư nhân, mỗi mô hình tác giả chọn một số công ty ñại
diện như:
- Công ty cổ phần có cổ phần của Nhà nước: Công ty Vận tải và xây dựng
TRANCO, Công ty vật tư vận tải công trình giao thông, công ty vận tải ô tô số 4, công
ty cổ phần dịch vụ vận tải TRACO, công ty cổ phần vận tải ô tô số 2. ðây là những
công ty có quy mô vốn lớn, mạng lưới hoạt ñộng rộng khắp toàn quốc và chiếm thị
phần cung ứng dịch vụ vận tải chủ yếu.
- Công ty liên doanh với nước ngoài: Công ty liên doanh hỗn hợp vận tải Việt
Nhật số 2, Công ty vận tải Sài Gòn Shipping. ðây là những công ty liên doanh ñầu tiên
và chiếm thị phần cung cấp dịch vụ không nhỏ.
- Công ty TNHH: Công ty TNHH thương mại và vận tải Thiên Lâm, công ty
Trường Hưng, Công ty Việt Phương…các công ty này mang tính ñặc trưng của các
công ty tư nhân hoạt ñộng trong lĩnh vực vận tải hàng hóa ñường bộ.
Vì mỗi loại hình hoạt ñộng sẽ có cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý cũng như bộ
máy kế toán riêng và yêu cầu về thông tin kế toán riêng nên việc tổ chức kế toán quản
trị chi phí tại mỗi loại hình doanh nghiệp cũng có sự khác nhau.
Bước 2: Thu thập tài liệu
- Tài liệu sơ cấp:
+ Phỏng vấn trực tiếp các nhà lãnh ñạo công ty và một số phòng ban có liên
quan như phòng kế toán, phòng kinh doanh, phòng vật tư.
+ Phỏng vấn trực tiếp các kế toán viên và các lái xe, phụ xe những người trực
tiếp tham gia cung cấp dịch vụ.
+ ðối với các công ty ở xa (các công ty ở miền Trung, miền Nam), tác giả
không trực tiếp phỏng vấn ñược thì phát phiếu ñiều tra cho các ñối tượng trên.
Tác giả phỏng vấn và phát phiếu ñiều tra cho các ñối tượng trên nhằm tìm hiểu
về thực trạng tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hóa của các công ty vận tải
ñường bộ Việt Nam hiện nay.
- Tài liệu thứ cấp:
Bên cạnh các tài liệu sơ cấp thu thập ñược, tác giả cũng sử dụng các tài liệu thứ
cấp như các văn bản, chế ñộ của các bộ, ngành liên quan. Sử dụng số liệu của niên
giám thống kê, các tạp chí, các báo, các báo cáo của các công ty vận tải ñường bộ Việt
Nam.
Bước 3: Xử lý và phân tích tài liệu
Tài liệu sau khi ñược thu thập, lựa chọn và xử lý bằng các phương pháp như
kiểm tra thông tin, phân tích, so sánh, ñể hệ thống hóa và phát triển lý luận tổ chức kế
toán quản trị chi phí trong doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ, từ ñó ñánh giá thực trạng
tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hóa trong các công ty vận tải ñường bộ
Việt Nam. Trên cở sở thực trạng, ñưa ra các giải pháp ñể hoàn thiện tổ chức kế toán
quản trị chi phí vận tải hàng hóa trong các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam sao cho
hoạt ñộng hiệu quả nhất.
5. Câu hỏi nghiên cứu
- Lý luận chung về tổ chức kế toán quản trị chi phí kinh doanh dịch vụ ñược
vận dụng như thế nào trên thế giới và ở Việt Nam?
- Thực tế tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hóa tại các công ty vận
tải ñường bộ Việt Nam ra sao?
- Tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hóa tại các công ty vận tải ñường
bộ Việt Nam nên ñược thực hiện như thế nào?
6. Các kết quả nghiên cứu dự kiến
- Hệ thống hóa và nâng cao lý luận tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các
doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ.
- Phân tích rõ thực trạng tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hoá trong
các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam hiện nay.
- Phân tích những nguyên nhân chủ quan và khách quan của những hạn chế
trong thực tế tổ chức kế toán quản trị chi phí của các doanh nghiệp vận tải ñường bộ
Việt Nam.
- ðưa ra một số quan ñiểm mới tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hoá
tại các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam một cách hiệu quả.
7. Bố cục của Luận án
Ngoài phần mở ñầu và kết luận, Luận án ñược kết cấu thành 3 chương:
- Chương 1: Cơ sở lý luận về tổ chức kế toán quản trị chi phí trong các doanh
nghiệp kinh doanh dịch vụ.
- Chương 2: Thực trạng tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hóa trong
các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam.
- Chương 3: Hoàn thiện tổ chức kế toán quản trị chi phí vận tải hàng hóa trong
các công ty vận tải ñường bộ Việt Nam.
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ
TRONG CÁC DOANH NGHIỆP KINH DOANH DỊCH VỤ
1.1. ðặc ñiểm hoạt ñộng kinh doanh dịch vụ ảnh hưởng tới tổ chức kế toán
quản trị chi phí
1.1.1. ðặc ñiểm về hoạt ñộng kinh doanh dịch vụ
Kinh doanh dịch vụ là hoạt ñộng cung ứng lao vụ dịch vụ phục vụ nhu cầu
sinh hoạt ñời sống cho dân cư toàn xã hội. Hoạt ñộng rất ña dạng phong phú, tồn tại
dưới nhiều hình thức khác nhau. Sản phẩm dịch vụ có thể ñược chia thành các
nhóm như: Dịch vụ du lịch, vận tải, bảo hiểm, ñầu tư, tư vấn, thương mại, xuất
nhập khẩu…
Căn cứ vào tính chất, hoạt ñộng dịch vụ ñược chia thành hai loại:
- Dịch vụ có tính chất sản xuất như dịch vụ vận tải, bưu ñiện, may ño, sửa chữa,
ăn uống…
+ Kinh doanh dịch vụ vận tải: Vận tải là ngành sản xuất ñặc biệt, quá trình sản
xuất của vận tải không tạo ra sản phẩm mới cho xã hội. Sản phẩm của vận tải là sự di
chuyển của hành khách, hàng hóa từ nơi này ñến nơi khác. Sản phẩm vận tải không có
hình thái hiện vật, ñơn vị tính sản phẩm vận tải là tấn.km hoặc người.km hoặc km vận
chuyển. Sản phẩm của ngành vận tải không có dự trữ mà chỉ tồn tại trong quá trình vận
chuyển. Dự trữ trong quá trình vận tải ñó là dự trữ năng lực vận tải như phương tiện
vận tải, năng lực chuyên trở….Sản phẩm vận tải có tính thay thế thấp, một dịch vụ này
thường là không thay thế cho dịch vụ khác ñược. Hơn nữa, dịch vụ lại bị giới hạn bởi
công suất cho phép nên phải có sự ñiều tiết ñể tận dụng tối ña công suất của phương
tiện vận tải một cách hiệu quả.
Doanh nghiệp vận tải quản lý quá trình hoạt ñộng kinh doanh theo nhiều khâu
có liên quan chặt chẽ với nhau: như giao dịch, ký kết hợp ñồng vận chuyển với khách
hàng, chủ hàng, thanh toán theo hợp ñồng, lập kế hoạch ñiều vận và kiểm tra tình hình
thực hiện kế hoạch ñiều vận.
Kế hoạch tác nghiệp vận tải ñược thực hiện cụ thể, chi tiết từng ngày, từng giờ.
Người ñiều hành phương tiện và phương tiện vận tải chủ yếu nằm bên ngoài doanh
nghiệp.
Quá trình sản xuất của vận tải diễn ra trên phạm vi rất rộng với ñặc trưng
cước thu ở một nơi còn phí lại phát sinh ở nhiều nơi. Vì vậy, việc quản lý kinh
doanh vận tải rất phức tạp ñối với từng loại phương tiện vận tải, từng cung ñường,
từng tuyến ñường vận chuyển và luôn ñòi hỏi các doanh nghiệp vận tải phải xây
dựng các dự toán chi phí vận tải một cách cụ thể, chi tiết thường xuyên, qua ñó có
biện pháp kiểm soát chi phí kịp thời, tránh thất thoát trong quá trình kinh doanh vận
tải.
Tổ chức quá trình vận tải chịu ảnh hưởng nhiều của tình trạng kỹ thuật của
phương tiện vận tải, hệ thống giao thông (ñường xá, cầu cống…), thời tiết và mang
tính thời vụ (ngày lễ tết, mùa du lịch, …)
Ngành vận tải gồm nhiều loại hình như vận tải ñường bộ, vận tải ñường thủy,
vận tải ñường không, vận tải ñường sắt… Mỗi loại có ñặc ñiểm riêng chi phối tổ chức
công tác kế toán nói chung và tổ chức kế toán quản trị chi phí nói riêng.
+ Kinh doanh dịch vụ bưu ñiện
Bưu ñiện là ngành kinh tế ñặc biệt, vừa có tính phục vụ, vừa có tính kinh doanh.
Sản phẩm bưu ñiện không có hình thái vật chất, kết quả dịch vụ thực hiện ñược ñánh
giá thông qua hiệu quả có ích của việc truyền tải thông tin, thư từ, ñiện báo, ñiện thoại,
bưu phẩm… chuyển từ nơi này ñến nơi khác.
- Dịch vụ không có tính chất sản xuất như dịch vụ tư vấn, hướng dẫn du lịch…
+ Kinh doanh dịch vụ du lịch
Hoạt ñộng kinh doanh du lịch là ngành kinh tế mang tính tổng hợp cao. Sản
phẩm của ngành du lịch nhằm ñáp ứng nhu cầu rất ña dạng phong phú của khách du
lịch. Ngoài các nhu cầu về ñi lại, thăm viếng các danh lam thắng cảnh, người ñi du lịch
còn có nhu cầu về ăn, ngủ, thưởng thức âm nhạc, vui chơi, giải trí trong thời gian nhàn
rỗi, nhu cầu về mua sắm ñồ dùng, ñồ lưu niệm….
+ Kinh doanh dịch vụ khách sạn
Hoạt ñộng kinh doanh này chủ yếu là cho thuê phòng ngủ. ðây là ngành có tỷ
lệ lợi nhuận trên vốn lớn, tuy nhiên vốn ñầu tư ban ñầu thường cao.
ðối với các doanh nghiệp dịch vụ thì hoạt ñộng dịch vụ là hoạt ñộng kinh
doanh chính, mang lại nguồn thu chủ yếu cho các doanh nghiệp này, tuy nhiên ñối với
các doanh nghiệp khác, hoạt ñộng dịch vụ chỉ mang tính phụ trợ, bổ sung cho hoạt
ñộng kinh doanh chính.
Kinh doanh dịch vụ là ngành cung cấp những sản phẩm vô hình. Trong cơ cấu
giá thành sản phẩm dịch vụ, chi phí nhân công thường chiếm tỷ trọng lớn, chi phí vật
liệu thường chiếm tỷ trọng nhỏ. Chất lượng sản phẩm chịu tác ñộng của nhiều yếu tố
khách quan và chủ quan như ñiều kiện thời tiết, khí hậu, con người. Quá trình sản xuất
và tiêu dùng sản phẩm dịch vụ thường diễn ra một cách ñồng thời tại cùng một thời
gian và ñịa ñiểm. Sản phẩm dịch vụ sau khi hoàn thành không có quá trình nhập kho
và xuất kho. Sản phẩm kinh doanh dịch vụ khó có thể phân biệt ñược chi phí ở khâu
sản xuất và chi phí ở khâu tiêu thụ. Tùy theo từng loại hình hoạt ñộng dịch vụ ñặc thù
có thề xác ñịnh nội dung chi phí phù hợp cấu thành nên giá thành sản phẩm.
1.1.2. ðặc ñiểm về chi phí kinh doanh và giá thành dịch vụ
ðể tiến hành hoạt ñộng kinh doanh, các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ cũng
phải tiêu hao một lượng lao ñộng sống, lao ñộng vật hóa và các khoản chi phí khác
nhất ñịnh.
Các hao phí về lao ñộng sống bao gồm tiền lương, tiền công. Hao phí về lao
ñộng vật hóa gồm chi phí khấu hao TSCð, chi phí về vật liệu, ñiện năng, trang thiết bị,
công cụ dụng cụ. Các chi phí khác như các khoản trích theo tiền lương, lãi vay ngân
hàng, thuế GTGT ñầu vào không ñược khấu trừ…Trong ñó, chi phí lao ñộng sống
thường chiếm tỷ trọng lớn hơn các chi phí còn lại và nó ảnh hưởng trực tiếp ñến kết
quả của dịch vụ do sản phẩm dịch vụ phụ thuộc rất nhiều vào yếu tố con người như
kinh nghiệm, trình ñộ nghiệp vụ chuyên môn, ý thức kỷ luật cuả người lao ñộng…
Giá thành sản phẩm dịch vụ là biểu hiện bằng tiền của những hao phí về lao
ñộng sống, lao ñộng vật hóa và các chi phí cần thiết khác mà doanh nghiệp ñã bỏ ra có
liên quan ñến khối lượng sản phẩm dịch vụ ñã hoàn thành.
Giá thành dịch vụ là căn cứ chủ yếu cho các nhà quản lý ñưa ra các quyết ñịnh
giá bán, quyết ñịnh tiếp tục hay ngừng kinh doanh….
Giá thành dịch vụ có các ñặc ñiểm sau:
+ Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp thường chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng chi phí
sản xuất của doanh nghiệp như dịch vụ thiết kế, tư vấn, vận tải.