Tình hình huy động vốn đầu tư phát triển ở việt nam
- 48 trang
- file .doc
1
Lêi më ®Çu
Trong thêi gian võa qua ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc ph¸t
triÓn kh¸ thuyÕt phôc. Tèc ®é t¨ng trëng GDP hµng n¨m ®¹t 7-
8%/n¨m, t×nh h×nh chÝnh trÞ æn ®Þnh vµ trong con m¾t cña
c¸c nhµ ®Çu t quèc tÕ, ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng m«i trêng
®Çu t hÊp dÉn, Èn chøa nhiÒu tiÒm n¨ng. Tuy nhiªn, tiÕp tôc
duy tr× vµ h¬n thÕ n÷a lµ ®Èy m¹nh sù t¨ng trëng nµy ®ang
®îc xem lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch, hµng ®Çu trong c«ng cuéc C«ng
nghiÖp ho¸- HiÖn ®¹i ho¸, ®a ViÖt Nam tiÕn lªn Chñ nghÜa x·
héi.
VÊn ®Ò mÊu chèt, quyÕt ®Þnh cña mäi sù t¨ng trëng vµ
ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña mçi quèc gia lµ vÊn ®Ò ®Çu t
ph¸t triÓn. Gi¶i quyÕt c¸c bµi to¸n t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh
tÕ – x· héi suy cho cïng lµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Çu t nh nh :
LÊy c¸i g× ®Ó ®Çu t ? LÊy ë ®©u ? §Çu t ë ®©u ? §Çu t nh
thÕ nµo ? Vµ qu¶n lý ®Çu t ra sao ? Gi¶i quyÕt tèt nh÷ng vÊn
®Ò trªn còng chÝnh lµ lêi gi¶i cña nh÷ng bµi to¸n ®Çu t ®Æt ra
cho nÒn kinh tÕ nãi chung vµ nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay nãi
riªng.
NhËn thøc ®îc vai trß quan träng cña ®Çu t ph¸t triÓn,
céng víi nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p cña qu¸ tr×nh ®Çu t hiÖn
nay. Héi nghÞ BCH T¦ §¶ng lÇn thø 4 ®· ®¸nh gi¸ mét c¸ch kÞp
thêi vµ chÝnh x¸c nh÷ng ®Þnh híng vµ nhiÖm vô cña chÝnh
s¸ch ®Çu t hiÖn nay trªn tinh thÇn kh¬i dËy vµ ph¸t huy tèi ®a
néi lùc, tÝch cùc tranh thñ ngo¹i lùc. VÊn ®Ò huy ®éng hiÖu qu¶
nguån vèn cho ®Çu t ph¸t triÓn lu«n mang theo nã tÝnh chÊt
thêi sù, chÝnh v× vËy, ®Ò tµi : “ T×nh h×nh huy ®éng vèn
®Çu t ph¸t triÓn ë ViÖt Nam ” mong muèn ®em l¹i mét c¸i
nh×n tæng thÓ vÒ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trªn gãc ®é ®Çu t
trong giai ®o¹n võa qua còng nh mét sè gi¶i ph¸p t¨ng cêng
trong vµi n¨m tíi. Ch¾c ch¾n ®Ò tµi cßn chøa ®ùng nhiÒu sai
sãt, rÊt mong ®îc sù gãp ý tõ phÝa c¸c thÇy c« vµ b¹n ®äc.
2
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù híng dÉn tËn t×nh cña c«
gi¸o TS. NguyÔn B¹ch NguyÖt ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò ¸n
nµy.
PhÇn I
mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung
I. mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ ®Çu t ph¸t triÓn
1. Kh¸i niÖm ®Çu t vµ ®Çu t ph¸t triÓn
Cïng víi xu híng ph¸t triÓn chung cña x· héi, ho¹t ®éng ®Çu
t trë thµnh mét nh©n tè kh«ng thÓ thiÕu cho s¶n xuÊt, cho viÖc
gia t¨ng nguån lùc cho nÒn kinh tÕ. NhiÒu nhµ kinh tÕ häc ®·
da ra nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau khi nh×n nhËn vÊn ®Ò ®Çu
t; nhng tríc hÕt ®Çu t ®îc hiÓu lµ sù hy sinh c¸c nguån lùc ë
hiÖn t¹i ®Ó tiÕm hµnh c¸c ho¹t ®éng nµo ®ã nh»m thu vÒ c¸c
kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh trong t¬ng lai lín h¬n c¸c nguån lùc ®· bá ra
®Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ ®ã.
Nguån lùc ®ã cã thÓ lµ tiÒn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, søc lao
®éng, trÝ tuÖ. Nh÷ng kÕt qu¶ ®ã cã thÓ lµ sù t¨ng thªm c¸c
tµi s¶n tµi chÝnh (tiÒn vèn), tµi s¶n vËt chÊt, tµi s¶n trÝ tuÖ…
Ho¹t ®éng ®Çu t trùc tiÕp t¸i s¶n xuÊt c¸c c¬ së vËt chÊt
kü thuËt gäi lµ ®Çu t ph¸t triÓn. §ã lµ mét qu¸ tr×nh cã thêi
gian kÐo dµi trong nhiÒu n¨m víi sè lîng c¸c nguån lùc ®îc huy
®éng cho tõng c«ng cuéc ®Çu t kh¸ lín. §èi víi tõng c¸ nh©n,
®¬n vÞ ®Çu t lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù ra ®êi, tån t¹i vµ
tiÕp tôc ph¸t triÓn mäi hoËt ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô.
§èi víi nÒn kinh tÕ, ®Çu t lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn
nÒn s¶n xuÊt x· héi, lµ ch×a kho¸ cña sù t¨ng trëng.
2. Vai trß cña ®Çu t ph¸t triÓn
3
Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ, ho¹t
®éng ®Çu t kh«ng ngõng ®îc më réng vµ chiÕm vÞ trÝ ngµy
cµng quan träng trong c¸c quan hÖ kinh tÕ. Vai trß cña ®Çu t
ph¸t triÓn ®îc thÓ hiÖn ë mét sè mÆt chñ yÕu sau ®©y:
2.1 §Çu t t¸c ®éng ®Õn tæng cung, tæng cÇu cña
nÒn kinh tÕ, tõ ®ã t¸c ®éng ®Õn c¸c chØ tiªu kinh tÕ
vÜ m« cña nÒn kinh tÕ
VÒ mÆt cÇu: ®Çu t lµ yÕu tè chiÕm tû träng lín trong tæng
cÇu cña toµn bé nÒn kinh tÕ. Theo sè liÖu cña Ng©n hµng thÕ
giíi, ®Çu t chiÕm tõ 24% ®Õn 28% trong c¬ cÊu tæng cÇu cña
tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi. §èi víi tæng cÇu t¸c ®éng cña ®Çu t
lµ ng¾n h¹n. Khi tæng cung cha kÞp thay ®æi, sù t¨ng lªn cña
®Çu t lµm cho tæng cÇu t¨ng.
VÒ mÆt cung: khi thµnh qu¶ ph¸t huy t¸c dông, c¸c n¨ng
lùc míi ®i vµo ho¹t ®éng th× tæng cung, ®Æc biÖt lµ tæng
cung dµi h¹n t¨ng lªn, kÐo theo s¶n lîng tiÒm n¨ng t¨ng, gi¸ c¶
s¶n phÈm gi¶m, gi¸ c¶ gi¶m cho phÐp t¨ng tiªu dïng. T¨ng tiªu
dïng ®Õn lît m×nh l¹i kÝch thÝch s¶n xuÊt h¬n n÷a. S¶n xuÊt
ph¸t triÓn lµ nguån gèc c¬ b¶n cña t¨ng tÝch luü, ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi, t¨ng thu nhËp cho ngêi lao ®éng, n©ng cao ®êi
sèng cña mäi thµnh viªn trong x· héi.
Mèi quan hÖ cña ®Çu t ®èi víi tæng cÇu ®îc thÓ hiÖn qua
®å thÞ sau :
P S
P1
Po D S’
P2
D’
O Q0 Q1 Q2 Q
Cho ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 50 thÕ kû XX,
Nurkse ®· nhÊn m¹nh h¬n ®Õn vai trß cña ®Çu t vµ vèn ®Çu
4
t ®Õn sù ph¸t triÓn c¶u nÒn kinh tÕ. Nurkse cho r»ng viÖc
thiÕu vèn ®Çu t lµ mét nguyªn nh©n g©y ra t×nh trang nghÌo
®ãi. ¤ng ®· chØ ra c¸i vßng luÈn quÈn cña sù nghÌo ®ãi (vicious
circle of poverty):
VÒ phÝa cung: Mét quèc gia cã thu nhËp thÊp sÏ cã kh¶ n¨ng
tÝch tuü thÊp, tÝch luü thÊp dÉn ®Õn thiÕu vèn ®Çu t, thiÕu
vèn ®Çu t dÉn ®Õn n¨ng lùc s¶n xuÊt bÞ h¹n chÕ vµ n¨ng suÊt
lao ®éng còng kh«ng thÓ t¨ng cao, n¨ng lùc s¶n xuÊt thÊp sÏ
dÉn ®Õn thu nhËp thÊp.
VÒ phÝa cÇu : Thu nhËp thÊp lµm cho søc mua thÊp, søc
mua thÊp lµm cho ®éng lùc t¨ng ®Çu t bÞ h¹n chÕ, ®Çu t bÞ
h¹n chÕ dÉn ®Õn n¨ng lùc s¶n xuÊt thÊp vµ tõ ®ã còng sÏ l¹i
dÉn ®Õn thu nhËp thÊp.
Thùc tÕ cho thÊy, c¸c níc nghÌo hiÖn nay trªn thÕ giíi hÇu
hÕt chÞu c¶nh nghÌo ®ãi mét phÇn do nh÷ng nguyªn nh©n
trªn. Tøc lµ sù nghÌo ®ãi t¹i c¸c quèc gia nµy mét phÇn lµ do
thiÕu vèn ®Çu t vµ sù ®Çu t thÝch ®¸ng, cã hiÖu qu¶. Nguyªn
nh©n cña t×nh tr¹ng ®Çu t h¹n chÕ t¹i c¸c níc nµy lµ do hoÆc
v× thiÕu ®éng lùc thóc ®Èy ®Çu t hoÆc lµ kh¶ n¨ng tÝch luü
cña nÒn kinh tÕ qu¸ nhá.
§iÒu nµy cho thÊy r»ng, ®Ó ph¸t triÓn vµ thùc hiÖn xo¸ ®ãi
gi¶m nghÌo thµnh c«ng th× ph¶i lµm sao ph¸ vì ®îc c¸i vßng
luÈn quÈn trªn. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó ph¸ vì c¸i vßng
luÈn quÈn ®ã lµ xuÊt ph¸t tõ khÝa c¹nh ®Çu t. NÒn kinh tÕ ph¶i
t¹o ®îc sù chuyÓn biÕn, t¨ng møc tÝch luü tõ møc thÊp lªn møc
trung b×nh vµ møc cao ®Ó t¨ng quy m« ®Çu t tõ ®ã t¨ng n¨ng
lùc s¶n xuÊt vµ cuèi cïng lµ gia t¨ng thu nhËp.
2.2 §Çu t t¸c ®éng ®Õn tèc t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ
Thø nhÊt: ®Çu t t¸c ®éng ®Õn tèc ®é ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ. Thùc tiÔn vµ kinh nghiÖm cña nhiÒu níc cho thÊy, quèc
gia nµo thùc hiÖn chiÕn lîc kinh tÕ më cöa víi bªn ngoµi, biÕt
tranh thñ vµ ph¸t huy t¸c dông cña c¸ nh©n tè bªn ngoµi, tËn
dông lîi thÕ so s¸nh bªn trong th× quèc gia ®ã t¹o ra tèc ®é
t¨ng trëng cao.
5
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c nhµ kinh tÕ cho thÊy ; muèn gi÷
tèc ®é t¨ng trëng ë møc trung b×nh th× tû lÖ ®Çu t ph¶i ®¹t tõ
15% ®Õn 25% so víi thu nhËp quèc d©n, tuú thuéc vµo hÖ sè
ICOR cña mçi níc:
ICOR = Vèn ®Çu t /Møc t¨ng GDP
NÕu ICOR kh«ng ®æi, møc t¨ng GDP hoµn toµn phô thuéc
vµo vèn ®Çu t. Kinh nghiÖm cña c¸c níc cho thÊy, chØ tiªu ICOR
phô thuéc m¹nh vµo c¬ cÊu kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ trong c¸c
ngµnh, c¸c vïng l·nh thæ còng nh phô thuéc vµo hiÖu qu¶ cña
chÝnh s¸ch kinh tÕ nãi chung. Th«ng thêng, ICOR trong c«ng
nghiÖp cao h¬n trong n«ng nghiÖp, ICOR trong giai ®o¹n
chuyÓn ®æi c¬ chÕ chñ yÕu do tËn dông n¨ng lùc s¶n xuÊt. Do
®ã, ë c¸c níc ph¸t triÓn tû lÖ ®Çu t thÊp thêng dÉn ®Õn tèc ®é
t¨ng trëng thÊp.
Thø hai : ®Çu t t¸c ®éng tíi sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh
tÕ. Thùc tÕ cho thÊy, con ®êng tÊt yÕu cã thÓ t¨ng trëng
nhanh víi tèc ®é mong muèn (9-10%) lµ t¨ng cêng ®Çu t nh»m
t¹o ra sù ph¸t triÓn nhanh ë khu vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô.
§èi víi c¸c ngµnh n«ng, l©m, ng nghiÖp do nh÷ng h¹n chÕ vÒ
®Êt ®ai vµ c¸c kh¶ n¨ng sinh häc nªn ®Ó ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng
trëng tõ 5-6% lµ rÊt khã. Nh vËy chÝnh s¸ch ®Çu t quyÕt ®Þnh
qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë c¸c quèc gia nh»m ®¹t
®îc tèc ®é t¨ng trëng nhanh cña toµn bé nÒn kinh tÕ.
VÒ c¬ cÊu l·nh thæ, ®Çu t cã t¸c dông gi¶i quyÕt nh÷ng
mÊt c©n ®èi vÒ ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng l·nh thæ, ®a nh÷ng
vïng kÐm ph¸t triÓn tho¸t ra khái t×nh trang ®ãi nghÌo, ph¸t
huy tèi ®a nh÷ng lîi thÕ so s¸nh vÕ tµi nguªn, ®Þa thÕ, kinh tÕ
cña nh÷ng vïng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn nhanh h¬n, lµm bµn
®¹p thóc ®Èy ng÷ng vïng kh¸c cïng ph¸t triÓn.
2.3 §Çu t t¸c ®éng tíi viÖc t¨ng cêng kh¶ n¨ng khoa
häc vµ c«ng nghÖ cña ®Êt níc
XuÊt ph¸t tõ nÒn c«ng nghiÖp l¹c hËu, nÒn kinh tÕ kÐm
ph¸t triÓn, c«ng nghÖ lµ trung t©m cña c«ng nghiÖp ho¸. §Çu
t lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cña sù ph¸t triÓn vµ t¨ng cêng kh¶
n¨ng c«ng nghÖ cña níc ta. Theo UNIDO, nÕu chia qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn c«ng nghÖ cña thÕ giíi lµm 7 giai ®o¹n th× ViÖt Nam
6
n¨m 1990 ë giai ®o¹n 1 vµ 2. Víi tr×nh ®é c«ng nghÖ hiÖn nay,
qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp ho¸- HiÖn ®¹i ho¸ c¶u ViÖt Nam sÏ gÆp
rÊt nhiÒu khã kh¨n nÕu kh«ng ®Ò ra mét chiÕn lîc ®Çu t ph¸t
triÓn c«ng nghÖ nhanh vµ v÷ng ch¾c.
Cã hai con ®êng c¬ b¶n ®Ó cã c«ng nghÖ lµ tù nghiªn cøu
ph¸t minh ra c«ng nghÖ vµ nhËp c«ng nghÖ tõ níc ngoµi. Dï lµ
tù nghiªn cøu hay nhËp tõ níc ngoµi còng cÇn ph¶i cã tiÒn, cÇn
ph¶i cã vèn ®Çu t. Mét ph¬ng ¸n ®æi míi c«ng nghÖ kh«ng
g¾n víi nguån vèn ®Çu t sÏ lµ ph¬ng ¸n kh«ng kh¶ thi.
2.4 §Çu t t¸c ®éng tíi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ
quèc tÕ
§Çu t mµ cô thÓ lµ ®Çu t níc ngoµi sÏ t¹o ra nh÷ng ¶nh h-
ëng tÝch cùc ®èi víi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi. Th«ng
qua c¸c h×nh thøc ®Çu t gi¸n tiÕp ODA, NGO, ViÖt Nam t¹o ra
mèi quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c níc vµ c¸c tæ chøc ®Çu t. §Çu t n-
íc ngoµi còng lµ tiÒn ®Ò cho nÒn kinh tÕ më ®a ViÖt Nam tham
gia vµo c¸c khu vùc kinh tÕ nh APEC hay gia nhËp Tæ chøc th-
¬ng m¹i thÕ giíi WTO.
II. nguån huy ®éng vèn ®Çu t vµ mèi quan hÖ gi÷a
chóng
1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i nguån vèn ®Çu t
§øng trªn gãc ®é nguån h×nh thµnh vµ môc tiªu sö dông, ta
cã thÓ ®a ra ®Þnh nghÜa vÒ vèn ®Çu t nh sau: Vèn ®Çu t lµ
tiÒn tÝch luü cña x· héi, cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh dÞch
vô, lµ tiÕt kiÖm cña d©n vµ vèn huy ®éng tõ c¸c nguån kh¸c
®îc ®a vµo sö dông trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi nh»m
duy tr× tiÒm lùc s½n cã vµ t¹o tiÒm lùc míi cho nÒn s¶n xuÊt x·
héi.
Tõ ®©y, ngêi ta ph©n lo¹i vèn ®Çu t ra thµnh 2 nguån :
- Vèn trong níc
- Vèn níc ngoµi
2. Mèi quan hÖ gi÷a nguån vèn trong níc vµ
nguån vèn níc ngoµi
Víi c¸ch chia nh trªn, ta cÇn xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a 2
nguån vèn nµy ®èi víi sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Víi
7
c¸c níc nghÌo, ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, vµ tõ ®ã ®Ó tho¸t ra khái
khã kh¨n th× mét vÊn ®Ò nan gi¶i ngay tõ ®Çu lµ thiÕu vèn
gay g¾t vµ tõ ®ã dÉn tíi thiÕu nhiÒu thø kh¸c cÇn thiÕt cho sù
ph¸t triÓn nh c«ng nghÖ, c¬ së h¹ tÇng… Do ®ã, trong nh÷ng
bíc ®i ban ®Çu, ®Ó t¹o ®îc có “hÝch” ®Çu tiªn cho sù ph¸t
triÓn, ®Ó cã ®îc tÝch luü ban ®Çu tõ trong níc cho ®Çu t ph¸t
triÓn kinh tÕ, kh«ng thÓ kh«ng huy ®éng vèn tõ níc ngoµi.
Kh«ng cã mét níc chËm ph¸t triÓn nµo trªn con ®êng ph¸t triÓn
l¹i kh«ng tranh thñ nguån vèn ®Çu t níc ngoµi, nhÊt lµ trong
diÒu kiÖn nÒn kinh tÕ më.
Tuy nhiªn, cë së vËt chÊt kü thuËt ®Ó cã thÓ tiÕp thu vµ
ph¸t huy t¸c dông cña vèn ®Çu t níc ngoµi ®èi víi sù ph¸t triÓn
kinh tÕ cña ®Êt níc l¹i chÝnh lµ khèi lîng vèn ®Çu t trong níc.
Tû lÖ gi÷a vèn huy ®éng ®îc ë trong níc ®Ó tiÕp nhËn vµ sö
dông cã hiÖu qu¶ vèn níc ngoµi tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm vµ
®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña mçi níc. ë trung Quèc, tû
lÖ nµy lµ 5:1, mét sè níc kh¸c lµ 3:1, ViÖt Nam, theo c¸c nhµ
kinh tÕ, tû lÖ nµy ph¶i lµ 2:1.
Nãi nh vËy ®Ó thÊy mét ®iÒu lµ : Nguån vèn huy ®éng
trong níc vµ nguån vèn huy ®éng tõ níc ngoµi cã mèi quan hÖ
chÆt chÏ víi nhau. Th«ng qua nhiÒu c¬ chÕ t¸c ®éng, c¶ trùc
tiÕp vµ gi¸n tiÕp, nguån vèn níc ngoµi cã t¸c dông rÊt lín lµm
cho nguån vèn trong níc t¨ng lªn c¶ vÒ quy m« vµ hiÖu qu¶ sö
dông. §ång thêi, c¸c nguån vèn trong níc còng t¸c ®éng tÝch cùc
trë l¹i ®èi víi nguån vèn níc ngoµi. Tuy nhiªn, trong nhiÒu trêng
hîp, hai nguån vèn nµy còng g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc
cho nhau vµ ¶nh hëng kh«ng tèt ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña
níc nhËn ®Çu t.
Tríc hÕt, ta h·y cïng xem xÐt t¸c déng cña nguån vèn trong
níc ®èi víi vèn níc ngoµi. Cã thÓ nãi, nguån vèn trong níc gi÷ vai
trß quyÕt ®Þnh trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc
gia, trong ®ã cã ViÖt Nam. XÐt vÒ l©u dµi th× nguån vèn ®¶m
b¶o cho sù t¨ng trëng kinh tÕ mét c¸ch liªn tôc, ®a ®Êt níc
®Õn sù phÇn vinh mét c¸ch ch¾c ch¾n vµ kh«ng phô thuéc
ph¶i lµ nguån vèn ®Çu t huy ®éng ®îc ë trong níc. Quy m« cña
nguån vèn trong níc lµ nh©n tè c¬ b¶n cho ph¸t triÓn kinh tÕ.
8
Thùc tÕ lµ trong mét kho¶ng thêi gian t¬ng ®èi dµi, nÒn kinh tÕ
níc ta l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng trÇm träng, s¶n xuÊt
kh«ng ph¸t triÓn. Nguyªn nh©n s©u xa vµ kh¸ch quan lµ nÒn
kinh tÕ xuÊt ph¸t ë tr×nh ®é thÊp kÐm, x¶n xuÊt nhá lµ phæ
biÕn l¹i bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ vµ hËu qu¶ chiÕn tranh
®Ó l¹i kh¸ nghiªm träng. Nhng nguyªn nh©n quyÕt ®Þnh lµ do
chóng ta ®· duy tr× qu¸ l©u m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung quan liªu bao cÊp, ®ãng cöa nÒn kinh tÕ c¶ bªn trong vµ
bªn ngoµi. HÖ qu¶ lµ chóng ta ®· k×m h·m c¸c nguån lùc (bao
gåm c¶ nguån vèn) trong níc, mÆt kh¸c, nh÷ng nguån vèn ®·
®îc sö dông l¹i kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. Tõ n¨m 1986,
§¶ng ®· chñ tr¬ng chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ sang vËn hµnh theo
c¬ chÕ thÞ trêng, thùc hiÖn nhÊt qu¸n nÒn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn, ph¸t huy tiÒm n¨ng cña toµn x· héi. KÓ tõ
mèc thêi gian nµy, víi sù n¨ng ®éng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ,
mét khèi lîng vèn lín ®· ®îc huy ®éng. Tuy cha ë mùc triÖt ®Ó
nhng lîng vèn nµy ®· t¹o ra mét bíc chuyÓn biÕn quan träng,
gãp phÇn quyÕt ®Þnh trong viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng kinh tÕ ë n-
íc ta. §¹t ®îc nh÷ng thµnh qu¶ nh vËy, mét phÇn quyÕt ®Þnh lµ
do nguån vèn trong níc ®· t¨ng ®¸ng kÓ. Nh vËy, quy m« vµ
hiÖu qu¶ sö dông vèn trong níc lµ ®éng lùc cho t¨ng trëng kinh
tÕ vµ qua ®ã thÓ hiÖn tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét
quèc gia. §èi víi c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh vµ c¸c nhµ ®Çu t níc
ngoµi, ®©y lµ tiªu chÝ hµng ®Çu ®Ó cho vay vèn hoÆc ®Çu t
trùc tiÕp. ë níc ta, cïng víi viÖc khai th«ng nguån vèn trong níc,
tõ n¨m 1998, nguån vèn níc ngoµi cho ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ
®· kh«ng ngõng gia t¨ng. Vµo nh÷ng n¨m 1997-1998, khi cuéc
khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc næ ra lµm cho tèc ®é
nÒn t¨ng trëng kinh tÕ bÞ sôt gi¶m m¹nh, kÐo theo sù suy gi¶m
cña khèi lîng vèn níc ngoµi ®Çu t vµo ViÖt Nam, vèn trong níc
vÉn tiÕp tôc gia t¨ng. Nhê nh÷ng nç lùc trªn, trong n¨m 2000
chóng ta ®· ng¨n chÆn ®îc sù gi¶m sót vÒ tèc ®é t¨ng trëng
vµ lµm cho nguån vèn níc ngoµi gia t¨ng trë l¹i víi søc hót cña
mét thÞ trêng æn ®Þnh vµ an toµn cho ho¹t ®éng ®Çu t.
Nh vËy, sù t¨ng trëng kinh tÕ ViÖt Nam víi nguån gèc lµ sù
gia t¨ng lîng vèn trong níc ®· t¹o uy tÝn cho thÞ trêng ViÖt Nam
9
®èi víi c¸c nhµ ®Çu t quèc tÕ vµ qua ®ã nguån vèn níc ngoµi
vµo ViÖt Nam ®· t¨ng ®¸ng kÓ. Sù t¸c ®éng cña vèn ®Çu t
trong níc ®èi víi sù t¨ng hay gi¶m cña ®Çu t níc ngoµi cßn thÓ
hiÖn ë chç : C¸c nguån vèn trong níc, ®¨c biÖt lµ nguån vèn cña
ng©n s¸ch nhµ níc ®îc sö dông ®Ó x©y c¬ së h¹ tÇng. C¬ së
h¹ tÇng cµng hiÖn ®¹i, cµng ®ång bé th× ho¹t ®éng ®Çu t
cµng thuËn lîi vµ khi ®ã dßng vèn ch¶y vµo cµng nhiÒu.
Theo nh÷ng ph©n tÝch trªn, nguån vèn trong níc cã ¶nh h-
ëng rÊt lín ®Õn c¸c nguån vèn níc ngoµi. §Õn lît m×nh, nguån
vèn huy ®éng tõ níc ngoµi ®· t¹c déng trë l¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ
ViÖt Nam mét c¸ch tÝch cùc vµ t¸c ®éng kh«ng nhá tíi nguån
vèn trong níc. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia kinh tÕ, tèc ®é
t¨ng GDP cña níc ta n¨m 1995 lµ 9,5% nhng nÕu kh«ng cã ®Çu
t trùc tiÕp níc ngoµi th× møc t¨ng trëng chØ ®¹t ®îc 5,2%, tøc
lµ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi ®· t¹o ra tèc ®é t¨ng trëng GDP lµ
4,3%. Cïng víi sù t¨ng trëng kinh tÕ, khu vùc kinh tÕ cã vèn
®Çu t níc ngoµi cßn t¹o ra mét khèi lîng lín viÖc lµm, t¨ng thu
nhËp cho ngêi lao ®éng. §©y chÝnh lµ nguån gèc cña tÝch luü
®Ó t¨ng vèn cho ®Çu t. MÆt kh¸c, ®êi sèng cña ngêi lao ®éng
®îc c¶i thiÖn, nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu ®îc ®¸p øng tèt h¬n,
c¸c nhu cÇu cao h¬n n¶y sinh, më ra nh÷ng c¬ héi lín ®èi víi
c¸c nhµ s¶n xuÊt. Nãi mét c¸ch kh¸c, nã gãp phÇn kÝch thÝch
c¸c nhµ cung øng t¨ng tÝch luü ®Ó më réng quy m« s¶n xuÊt
nh»m môc tiªu lîi nhuËn. Thùc tÕ lµ cïng víi chÝnh s¸ch më cöa,
kªu gäi ®Çu t níc ngoµi, tiÕt kiÖm trong níc ®· t¨ng liªn tôc c¶
vÒ quy m« tuyÖt ®èi vµ tû lÖ so víi GDP.
Khi nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc cã sù tham gia cña khu vùc cã
vèn ®Çu t níc ngoµi víi u ®iÓm vÒ c«ng nghÖ, kinh nghiÖm
qu¶n lý… sÏ lµm t¨ng tÝnh c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp
trong níc do yªu cÇu ph¶i s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶. ë khÝa c¹nh
kh¸c, th«ng qua c¸c nguån vèn níc ngoµi, th«ng qua hîp t¸c ®Çu
t víi níc ngoµi, nh÷ng nguån lùc cña nÒn kinh tÕ mµ tríc ®©y
cha ®îc sö dông hÕt (do kh«ng ®ñ vèn, do thiÕu c«ng nghÖ kü
thuËt, do kh«ng cã thÞ trêng) nay ®îc ®a vµo s¶n xuÊt b»ng
c¸ch hîp t¸c kinh doanh víi níc ngoµi. Cïng víi qu¸ tr×nh ho¹t
®éng cã hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp liªn doanh, phÇn vèn
10
gãp cña phÝa ViÖt Nam trong c¸c doanh nghiÖp ®ã còng t¨ng
lªn, cã nghÜa lµ quy m« vèn trong níc t¨ng lªn. Nh vËy, vai trß
cña vèn ®Çu t níc ngoµi thÓ hiÖn ë chç: víi sù cã mÆt cña
nguån vèn níc ngoµi, tÝnh hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng thÞ trêng
ViÖt Nam ®îc c¶i thiÖn vµ qua ®ã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn
nguån vèn trong níc.
Vèn huy ®éng trong níc vµ vèn huy ®éng tõ níc ngoµi cã
mèi quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau, hç trî nhau cïng gia t¨ng vÒ sè
lîng vµ hiÖu qu¶ sö dông. Kinh nghiÖm thùc tÕ cña c¸c níc trong
khu vùc ®· cho thÊy, nh÷ng n¨m khëi ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn kinh tÕ ®Òu ph¶i dùa vµo vèn níc ngoµi. Nguån vèn nµy
®· ®ãng gãp mét phÇn ®¸ng kÓ (®èi víi mét sè níc gãp phÇn
quyÕt ®Þnh nh Hµn Quèc, Philipin…) t¹o nªn sù ph¸t triÓn
nhanh cña c¸c níc nµy ®ång thêi ®a ®Õn sù lÖ thuéc nhiÒu
mÆt cña níc ®ã vµo níc ngoµi. MÆt kh¸c, do môc tiªu cña c¸c
nhµ ®Çu t níc ngoµi lµ lî nhuËn nªn viÖc hä ®Çu t vµo c¸c lânh
vùc cã tû suÊt lîi nhuËn cao lµ ®iÒu tÊt yÕu. Tuy nhiªn, mét khèi
lîng vèn lín tõ níc ngoµi ®Çu t vµo, trong nhiÒu trêng hîp, còng
khiÕn c¸c nguån vèn trong níc ph¶i chuyÓn sang nh÷ng híng
®Çu t kh¸c kh«ng thuËn lîi. ë níc ta, tuy sù tiªu cùc nµy cha ®îc
thÓ hiÖn râ nÐt nhng ®ã lµ bµi häc ®Ó chóng ta cã nh÷ng biÖn
ph¸p nh»m h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng kh«ng tèt cña vèn níc
ngoµi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ chóng ta ph¶i nhËn thøc ®îc vèn ®Çu
t chñ yÕu ph¶i dùa vµo tÝch luü trong níc vµ do ®ã ph¶i thùc
hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ nh»m
t¨ng nhanh tæng s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n,
khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm.
III. néi dung cña vèn ®Çu t ph¸t triÓn
1. Nguån vèn trong níc
§øng trªn gãc ®é vi m« cña nÒn kinh tÕ, chóng ta ph©n
chia nguån vèn trong níc theo c¸c nguån h×nh thµnh sau:
Vèn cña Doanh nghiÖp
quèc doanh
11
Nguån vèn trong níc Vèn cña Doanh nghiÖp ngoµi
quèc doanh
Vèn cña c¸c tæ chøc phi
lîi nhuËn
§øng trªn gãc ®é vÜ m«, chóng ta l¹i chia nguån vèn trong
níc theo c¸c nguån sau:
TiÕt kiÖm cña ChÝnh
phñ
Nguån vèn trong níc TiÕt kiÖm cña doanh nghiÖp
TiÕt kiÖm cña d©n c
Trong bµi nµy chóng ta sÏ nhÊt qu¸n ph©n tÝch nguån vèn
trong níc trªn quan ®iÓm kinh tÕ vÜ m«.
1.1 TiÕt kiÖm cña ChÝnh phñ (nguån vèn Nhµ
níc)
Nguån vèn ®Çu t nhµ níc bao gåm nguån vèn cña Ng©n
s¸ch nhµ níc, nguån vèn tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña nhµ níc
vµ nguån vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp nhµ níc.
§èi víi nguån vèn ng©n s¸ch nhµ níc: §©y chÝnh
lµ nguån chi cña ng©n s¸ch nhµ níc cho ®Çu t. §ã lµ mét nguån
vèn ®Çu t quan träng trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi
cña mçi quèc gia. Nguån vèn nµy thêng ®îc sö dông cho c¸c dù
¸n kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi, quèc phßng, an ninh, hç trî
cho c¸c dù ¸n cña doanh nghiÖp ®Çu t vµo lÜnh vùc cÇn sù
tham gia cña nhµ níc, chi cho c«ng t¸c lËp vµ thùc hiÖn c¸c dù
¸n quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vïng, l·nh thæ,
quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ vµ n«ng th«n.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, quy m« tæng thu cña ng©n
s¸ch nhµ níc kh«ng ngõng gia t¨ng nhê më réng nhiÒu nguån
thu kh¸c nhau (huy ®éng qua thuÕ, phÝ, b¸n tµi nguyªn, b¸n
hay cho thuª tµi s¶n thuéc nhµ níc qu¶n lý…). §i cïng víi sù më
réng quy m« ng©n s¸ch, møc chi cho ®Çu t ph¸t triÓn tõ ng©n
12
s¸ch nhµ níc còng gia t¨ng ®¸ng kÓ, t¨ng tõ møc 2,3% GDP
n¨m 1991 lªn 6,1% GDP n¨m 1996.
Vèn tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña nhµ níc: Cïng
víi qu¸ tr×nh ®æi míi vµ më cöa, tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña
nhµ níc ngµy cµng ®ãng vai trß ®¸ng kÓ trong chiÕn lîc ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi. NÕu nh tríc n¨m 1990, vèn tÝn dông ®Çu t
ph¸t triÓn cña nhµ níc cha ®îc sö dông nh mét c«ng cô qu¶n lý
vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ th× trong giai ®o¹n 1991-2000, nguån
vèn nµy ®· cã møc t¨ng trëng ®¸ng kÓ vµ b¾t ®Çu cã vÞ trÝ
quan träng trong chÝnh s¸ch ®Çu t cña chÝnh phñ.
Nguån vèn tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña nhµ níc cã t¸c
dông tÝch cùc trong viÖc gi¶m ®¸ng kÓ sù bao cÊp vèn trùc tiÕp
cña nhµ níc. Víi c¬ chÕ tÝn dông, c¸c ®¬n vÞ sö dông nguån
vèn nµy ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c hoµn tr¶ vèn vay. Chñ ®Çu
t lµ ngêi vay vèn ph¶i tÝnh kü hiÖu qu¶ ®Çu t, sö dông vèn tiÕt
kiÖm h¬n. Vèn tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña nhµ níc lµ mét
h×nh thøc qu¸ ®é chuyÓn tõ ph¬ng thøc cÊp ph¸t ng©n s¸ch
sang ph¬ng thøc tÝn dông ®èi víi c¸c dù ¸n cã kh¶ n¨ng thu håi
vèn trùc tiÕp.
Bªn c¹nh ®ã, vèn tÝn dông ®Çu t cña nhµ níc cßn phôc vô
c«ng t¸c qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m«. Th«ng qua nguån
tÝn dông ®Çu t, nhµ níc thùc hiÖn viÖc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi cña ngµnh, vïng, lÜnh vùc theo ®Þnh híng chiÕn l-
îc cña m×nh. §øng ë khÝa c¹nh lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m«,
nguån vèn nµy kh«ng chØ thùc hiÖn môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ
mµ cßn thùc hiÖn c¶ môc tiªu ph¸t triÓn x· héi. ViÖc ph©n bæ
vµ sö dông vèn tÝn dông ®Çu t cßn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn
nh÷ng vïng kinh tÕ khã kh¨n, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi nh
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Vµ trªn hÕt, nguån vèn tÝn dông ®Çu t
ph¸t triÓn cña nhµ níc cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc chuyÓn
dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸.
Nguån vèn ®Çu t tõ doanh nghiÖp nhµ níc: §îc x¸c
®Þnh lµ thµnh phÇn gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc vÉn n¾m gi÷ mét khèi lîng vèn nhµ níc
kh¸ lín. Theo b¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c tæng kiÓm kª tµi s¶n
vµ x¸c ®Þnh l¹i gi¸ trÞ tµi s¶n doanh nghiÖp nhµ níc t¹i thêi
13
®iÓm 1/1/2000, tæng nguån vèn chñ së h÷u t¹i c¸c doanh
nghiÖp nhµ níc lµ 173.857 tû ®ång. MÆc dï vÉn cßn mét sè h¹n
chÕ nhng ®¸nh gi¸ mét c¸ch c«ng b»ng th× khu vùc kinh tÕ
nhµ níc víi sù tham gia cña c¸c doang nghiÖp nhµ níc vÉn ®ãng
vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn.
DNNN vÉn ®ãng gãp mét lîng lín vµo GDP cña nÒn kinh tÕ,
nép ng©n s¸ch chiÕm 40% tæng thu cña ng©n s¸ch nhµ níc,
t¹o viÖc lµm cho trªn 1,9 triÖu ngêi. Mét sè s¶n phÈm cña
doanh nghiÖp nhµ níc cã ®ãng gãp chñ yÕu vµo c©n b»ng hµng
ho¸ cña nÒn kinh tÕ nh: xi m¨ng, dÇu khÝ, bu chÝnh viÔn
th«ng…
Víi chñ tr¬ng tiÕp tôc ®æi míi doanh nghiÖp nhµ níc, hiÖu
qu¶ ho¹t ®éng cña khu vùc kinh tÕ nµy ngµy cµng ®îc kh¼ng
®Þnh, tÝch luü cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ngµy cµng gia
t¨ng vµ ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo tæng quy m« vèn ®Çu t cña
toµn x· héi.
1.2 TiÕt kiÖm cña doanh nghiÖp
Víi kho¶ng vµi v¹n doanh nghiÖp ngoµi nhµ níc (doanh
nghiÖp t nh©n, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n,
c¸c HTX) ®ang vµ sÏ ®i vµo ho¹t ®éng, phÇn tÝch luü cña c¸c
doanh nghiÖp nµy còng sÏ ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo tæng quy m«
vèn cña toµn x· héi.
Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi, c¬ chÕ më cöa nh»m huy
®éng mäi nguån lùc cho ®Çu t ®îc thùc hiÖn, trong nh÷ng n¨m
gÇn ®©y c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp d©n doanh cã nh÷ng bíc
ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Ho¹t ®éng ®Çu t tõ khu vùc nµy gia t¨ng
m¹nh mÏ. Hµng chôc ngµn doanh nghiÖp ®îc thµnh lËp míi víi sè
vèn hµng chôc tØ ®ång (chØ riªng 8 th¸ng ®Çu n¨m 2001, cã
kho¶ng 11 ngµn doanh nghiÖp míi ®îc thµnh lËp víi sè vèn
13.000 tØ ®ång). Nhµ níc còng cã nh÷ng hç trî thiÕt thùc nh»m
t¨ng cêng thªm søc m¹nh cho c¸c doanh nghiÖp t nh©n. C¸c
cuéc héi th¶o liªn tiÕp ®îc më ra, môc ®Ých lµ l¾ng nghe, tiÕp
nhËn ý kiÕn cña c¸c doanh nghiÖp, tõ ®ã tiÕn hµnh ®iÒu chØnh
luËt còng nh ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch míi t¹o diÒu kiÖn h¬n ®èi
víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh
14
khi héi nhËp quèc tÕ vµ khu vùc. §Æc biÖt lµ víi c¸c doanh
nghiÖp cã quy m« võa vµ nhá, c¸c dù ¸n hç trî vÒ luËt, nghiÖp
vô, viÖc thµnh lËp c¸c tæ chøc, hiÖp héi theo ngµnh nghÒ, lÜnh
vùc ®ang lµ nh÷ng ho¹t ®éng cã ý nghÜa ®îc §¶ng vµ Nhµ níc
quan t©m kÞp thêi, ®óng møc. Thùc tÕ cho thÊy, c¸c doanh
nghiÖp t nh©n ®· cã thªm nh÷ng søc m¹nh míi, ViÖt Nam ®·
®îc b¹n bÌ trªn thÕ giíi biÕt ®Õn qua nhiÒu th¬ng hiÖu næi
tiÕng, ®iÒu nµy cµng kh¼ng ®Þnh vai trß kh«ng nhá cña doanh
nghiÖp t nh©n còng nh sè lîng vèn huy ®éng ®îc tõ khu vùc
nµy. Dù b¸o trong thêi gian tíi, c¸c doanh nghiÖp sÏ cßn t¨ng
thªm c¶ vÒ sè lîng, quy m« vèn còng nh chÊt lîng ho¹t ®éng.
§©y sÏ lµ c©u hái ®Æt ra cho c¸c nhµ kinh tÕ trong viÖc qu¶n
lý ho¹t ®éng vµ còng sÏ lµ bµi to¸n cã nhiÒu lêi gi¶i cho viÖc
huy ®éng vèn ®Çu t tõ khu vùc ®îc ®¸nh gi¸ lµ cßn chøa Èn
nhiÒu tiÒm n¨ng nµy.
1.3 TiÕt kiÖm cña khu vùc d©n c
Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc, mét bé phËn
kh«ng nhá trong d©n c cã tiÒm n¨ng vÒ vèn do cã nguån thu
nhËp gia t¨ng hoÆc do tÝch luü truyÒn thèng, nh×n tæng quan,
nguån vèn tiÒm n¨ng trong d©n c kh«ng ph¶i lµ nhá, tån t¹i díi
d¹ng vµng, ngo¹i tÖ, tiÒn mÆt… Nguån vèn nµy xÊp xØ b»ng
80% tæng nguån vèn huy ®éng cña toµn bé hÖ thèng ng©n
hµng. Thùc tÕ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu cña
mét sè ng©n hµng th¬ng m¹i quèc doanh cho thÊy, chØ trong
thêi gian ng¾n ®· huy ®éng ®îc hµng ngµn tØ ®ång vµ hµng
chôc triÖu USD tõ khu vùc d©n c.
Víi kho¶ng 15 triÖu hé gia ®×nh ®ãng gãp kho¶ng 1/3 GDP,
trong giai ®o¹n 1996-2000 tiÕt kiÖm cña khu vùc d©n c chiÕm
kho¶ng 15% GDP. NhiÒu hé gia ®×nh ®· thùc sù trë thµnh c¸c
®¬n vÞ kinh tÕ n¨ng ®éng trong c¸c lÜnh vùc kinh doanh th-
¬ng m¹i, dÞch vô, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng
nghiÖp. ë møc ®é nhÊt ®Þnh, c¸c hé gia ®×nh còng sÏ lµ mét
trong sè c¸c nguån tËp trung vµ ph©n phèi vèn quan träng trong
nÒn kinh tÕ.
Vèn cña d©n c phô thuéc vµo thu nhËp vµ chi tiªu cña c¸c
hé gia ®×nh. Quy m« cña nguån tiÕt kiÖm nµy phô thuéc vµo:
15
Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña ®Êt níc (ë nh÷ng níc cã
tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp thêng cã quy m« vµ tû lÖ
tiÕt kiÖm thÊp).
TËp qu¸n tiªu dïng cña d©n c.
ChÝnh s¸ch ®éng viªn cña nhµ níc th«ng qua chÝnh
s¸ch thuÕ thu nhËp vµ c¸c kho¶n ®ãng gãp ®èi víi x·
héi.
2. Vèn níc ngoµi
2.1 Vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI)
§©y lµ vèn cña c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c nh©n níc ngoµi
®Çu t sang c¸c níc kh¸c vµ trùc tiÕp hoÆc tham gia qu¶n lý
qu¸ tr×nh sö dông vµ thu håi sè vèn bá ra. Vèn nay thêng kh«ng
®ñ lín ®Ó gi¶i quyÕt døt ®iÓm tõng vÊn ®Ò kinh tÕ-x· héi cña
níc nhËn ®Çu t. Tuy nhiªn, víi vèn ®Çu t trùc tiÕp, níc nhËn
®Çu t kh«ng ph¶i lo tr¶ nî, l¹i cã thÓ dÔ dµng cã ®îc c«ng nghÖ
(do nguêi ®Çu t ®em vµo gãp vèn vµ sö dông), trong ®ã cã c¶
c«ng nghÖ bÞ cÊm xuÊt theo con ®êng ngo¹i th¬ng, v× lý do
c¹nh tranh hay cÊm vËn níc nhËn ®Çu t; häc tËp ®îc kinh
nghiÖm qu¶n lý, t¸c phong lµm viÖc theo lèi c«ng nghiÖp cña níc
ngoµi, gi¸n tiÕp cã chç ®øng trªn thÞ trêng thÕ giíi, nhanh
chãng ®îc thÕ giíi biÕt ®Õn th«ng qua quan hÖ lµm ¨n víi nhµ
®Çu t. Níc nhËn ®Çu t trùc tiÕp ph¶i chia sÎ lîi Ých kinh tÕ do
®Çu t ®em l¹i víi ngêi ®Çu t theo møc ®é gãp vèn cña hä. V×
vËy cã quan ®iÓm cho r»ng ®Çu t trùc tiªp sÏ lµm c¹n kiÖt tµi
nguyªn cña níc nhËn ®Çu t.
Tïy theo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña m×nh c¸c níc ASEAN vµ NICs
§«ng ¸, cã níc dùa chñ yÕu vµo vèn ®Çu t gi¸n tiÕp (Hµn Quèc,
Philipin, Th¸i Lan, In®«nªsia, Malaixia), cã nhiÒu níc l¹i chñ
träng vèn ®Çu t trùc tiÕp (Singapo, H«ng K«ng).
§Ó thu hót nhanh c¸c nguån vèn ®Çu t trùc tiÕp tõ níc
ngoµi, c¸c níc ASEAN vµ NICs §«ng ¸ ®· t¹o m«i trêng thuËn lîi
cho nµh ®Çu t nh cung cÊp c¬ së h¹ tÇng, dÞch vô, cã luËt ®Çu
t u ®·i, luËt c¸c khu chÕ xuÊt. Híng thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi
ë c¸c níc ASEAN lµ kü thuËt cao, ë c¸c níc NICs lµ phôc vô xuÊt
khÈu.
16
2.2 Vèn ®Çu t gi¸n tiÕp
§©y lµ nguån vèn cña chÝnh phñ, c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c
tæ chøc phi chÝnh phñ ®îc thùc hiÖn díi c¸c h×nh thøc kh¸c
nhau lµ viÖn trî hoµn l¹i, viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, cho vay u ®·i
víi thêi h¹n dµi vµ l·i suÊt thÊp, kÓ c¶ vay theo h×nh thøc th«ng
thêng. Mét h×nh thøc phæ biÕn cña ®Çu t gi¸n tiÕp tån t¹i díi
lo¹i h×nh ODA-ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cña c¸c níc c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn. Vèn ®Çu t gi¸n tiÕp thêng lín, cho nªn cã t¸c
dông m¹nh vµ nhanh ®èi víi viÖc gi¶i quyÕt døt ®iÓm c¸c nhu
cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña níc nhËn ®Çu t. Vai trß ®Çu t
gi¸n tiÕp ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ x·
héi cña Hµn Quèc, Philipin nh÷ng n¨m sau gi¶i phãng vµ ®èi víi
ViÖt Nam nh÷ng n¨m chèng Mü cøu níc. Tuy nhiªn, tiÕp nhËn
vèn ®Çu t gi¸n tiÕp thêng g¾n víi sù tr¶ gi¸ vÒ chÝnh trÞ vµ
t×nh tr¹ng nî chång chÊt nÕu kh«ng sö dông hiÖu qu¶ vèn vay
vµ thùc hiÖn nghiªm ngÆt chÕ ®é tr¶ nî vay. C¸c níc §«ng Nam
¸ vµ Nics §«ng ¸ ®· thùc hiÖn gi¶i ph¸p vay dµi h¹n, vay ng¸n
h¹n rÊt h¹n chÕ vµ ®Æc biÖt kh«ng vay th¬ng m¹i. Vay dµi h¹n
l·i suÊt thÊp, viÖc tr¶ nî kh«ng khã kh¨n v× cã thêi gian ho¹t
®éng ®ñ ®Ó thu håi vèn.
Thùc chÊt nguån vèn ODA ®· ®îc ph©n bæ theo c¸c nguån
kh¸c nh vèn ng©n s¸ch nhµ níc, vèn tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn…
Tuy nhiªn, ë ®Ò ¸n nµy ®Ò cËp ®Õn víi vai trß nh lµ mét nguån
vèn níc ngoµi, kh«ng n»m trong c¬ cÊu cña tæng vèn ®Çu t
toµn x· héi, chØ ®a ra ®Ó so s¸nh vµ ®¸nh gi¸ nh»m t¨ng cêng
kh¶ n¨ng thu hót nguån vèn nµy ngµy cµng lín h¬n.
2.3 Nguån vèn tÝn dông tõ c¸c ng©n hµng th-
¬ng m¹i
§iÒu kiÖn u ®·i dµnh cho lo¹i vèn nµy kh«ng dÔ dµng nh
®èi víi nguån vèn ODA. Tuy nhiªn, bï l¹i nã cã u ®iÓm râ rµng
lµ kh«ng g¾n víi c¸c rµng buéc vÒ chÝnh trÞ, x· héi. MÆc dï vËy,
thñ tôc vay ®èi víi nguån vèn nµy thêng lµ t¬ng ®èi kh¾t khe,
thêi gian tr¶ nî nghiªm ngÆt, møc l·i suÊt cao lµ trë ng¹i kh«ng
nhá ®èi víi c¸c níc nghÌo.
Do ®îc ®¸nh gi¸ lµ møc l·i suÊt t¬ng ®èi cao còng nh sù
thËn träng trong kinh doanh ng©n hµng (tÝnh rñi ro ë níc ®i
17
vay, cña thô trêng thÕ giíi vµ xu híng l·i suÊt quèc tÕ), nguån
vèn tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i thêng ®îc sö dông
chñ yÕu ®Ó ®¸p øng nhu cÇu xuÊt nhËp khÈu vµ thêng lµ
ng¾n h¹n. Mét bé phËn cña nguån vèn nµy cã thÓ ®îc dïng ®Ó
®Çu t ph¸t triÓn. Tû träng cña nã cã thÓ gia t¨ng nÕu triÓn
väng t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ lµ l©u dµi, ®Æc biÖt lµ t¨ng
trëng xuÊt khÈu cña níc ®i vay lµ s¸ng sña. §èi víi ViÖt Nam,
viÖc tiÕp cËn ®èi víi nguån vèn nµy vÉn cßn kh¸ h¹n chÕ.
2.4 Vèn ®Çu t gi¸n tiÕp cña t nh©n níc ngoµi
th«ng qua thÞ trêng vèn quèc tÕ
Víi xu híng toµn cÇu ho¸, mèi liªn kÕt ngµy cµng t¨ng cña
c¸c thÞ trêng vèn quèc gia vµo hÖ thèng tµi chÝnh quèc tÕ ®·
t¹o nªn vÎ ®a d¹ng vÒ c¸c nguån vèn cho mçi quèc gia vµ lµm
t¨ng khèi lîng vèn lu chuyÓn trªn ph¹m vi toµn cÇu. Thùc tÕ cho
thÊy, mÆc dï trong vßng 30 n¨m qua tÊt c¶ c¸c nguån vèn ®Òu
cã sù gia t¨ng vÒ khèi lîng nhng luång vèn ®Çu t qua thÞ trêng
chøng kho¸n cã møc t¨ng nhanh h¬n c¸c luång vèn kh¸c. TÝnh
tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70 ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX,
vèn ®Çu t trùc tiÕp c¶u c¸c níc thuéc nhãm G7 chØ t¨ng 30 lÇn,
trong khi ®Çu t chøng kho¸n t¨ng kho¶ng 200 lÇn. Riªng trong
thËp kû 90, khèi lîng cæ phiÕu mµ c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t
triÓn ®· ph¸t hµnh trªn thÞ trêng vèn quèc tÕ ®· t¨ng 6 lÇn,
®¹t kho¶ng 4 tû USD.
Ngay t¹i nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn, dßng vèn ®Çu t qua thÞ
trêng chøng kho¸n còng gia t¨ng m¹nh mÏ. MÆc dï vµo nöa cuèi
nh÷ng n¨m 90, cã sù xuÊt hiÖn cña mét sè cuéc khñng ho¶ng
tµi chÝnh nhng ®Õn cuèi n¨m 1999 khèi lîng giao dÞch chøng
kho¸n t¹i c¸c thÞ trêng míi næi vÉn rÊt ®¸ng kÓ. Riªng n¨m
1999, dßng vèn ®Çu t díi d¹ng cæ phiÕu cña Ch©u ¸ ®· t¨ng
gÊp 3 lÇn n¨m 1998, ®¹t 15 tû USD.
§èi víi ViÖt Nam, ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh vµ
bÒn v÷ng, nh»m muc tiªu C«ng nghiÖp ho¸ vµ HiÖn ®¹i ho¸.
Nhµ níc rÊt coi träng viÖc huy ®éng mäi nguån vèn trong vµ
ngoµi níc ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¹o thªm c«ng ¨n viÖc
lµm, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Trong ®ã, nguån vèn huy
déng th«ng qua thÞ trêng vèn còng ®îc ChÝnh phñ quan t©m.
18
C¸c dÒ ¸n ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu c«ng ty
ra níc ngoµi còng ®· ®îc x©y dùng vµ xem xÐt. Tuy nhiªn, ®©y
lµ mét h×nh thøc huy ®éng vèn rÊt míi mÎ vµ cßn phøc t¹p ®èi
víi ViÖt Nam.
Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn nay, h×nh thøc huy ®éng
vèn nµy cã nh÷ng u ®iÓm vµ nhîc ®iÓm sau:
VÒ u ®iÓm:
Cã thÓ huy ®éng vèn víi sè lîng lín trong thêi gian dµi
®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn cho nÒn kinh tÕ mµ kh«ng
bÞ rµng buéc bëi c¸c ®iÒu kiÖn vÒ tÝn dông. Bªn cho
vay khã sö dông quan hÖ cho vay ®Ó g©y søc Ðp víi
níc sö dông trong c¸c quan hÖ kh¸c.
T¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam tiÕp cËn víi thÞ trêng vèn
quèc tÕ. Víi viÖc trùc tiÕp tham gia thÞ trêng vèn quèc
tÕ, ®©y sÏ lµ c¬ héi t«t ®Ó thóc ®Èy thÞ trêng chøng
kho¸n ViÖt Nam ph¸t triÓn trong t¬ng lai.
Kh¶ n¨ng thanh to¸n cao do cã thÓ mua b¸n, trao ®æi
trªn thÞ trêng thø cÊp, chÝnh v× vËy h×nh thøc nµy t-
¬ng ®èi hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. Lý
do nµy cho phÐp ngêi ph¸t hµnh cã thÓ cã ®îc møc l·i
suÊt u ®·i h¬n so víi c¸c h×nh thøc vay nî kh¸c.
§èi víi h×nh thøc huy déng nµy, ngêi ®i vay cã thÓ
t¨ng thªm tÝnh hÊp dÉn b»ng c¸ch ®a ra mét sè yÕu
tè kÝch thÝch nh: cho phÐp chuyÓn ®æi tr¸i phiÕu
thµnh cæ phiÕu hoÆc nÕu mua ®ît nµy sÏ ®îc u tiªn
mua trong nh÷ng ®ît ph¸t hµnh sau. Víi nh÷ng yÕu tè
kÝch thÝch nh trªn th× cã thÓ khuyÕn khÝch nhiÒu ng-
êi mua tr¸i phiÕu h¬n.
Tuy nhiªn, bªn c¹nh ®ã th× h×nh thøc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu
ra thÞ trêng vèn quèc tÕ vÉn cßn mét sè trë ng¹i ®èi víi ViÖt
Nam. §ã còng lµ nhîc ®iÓm hay h¹n chÕ cña biÖn ph¸p huy
®éng vèn nµy.
HÖ sè tÝn nhiÖm cña ViÖt Nam rÊt thÊp, thËm chÝ ViÖt
Nam cha ®îc c¸c tæ chøc quèc tÕ xÕp h¹ng ®é tÝn
nhiÖm. ChÝnh v× vËy, nÕu ph¸t hµnh th× tr¸i phiÕu
cña ViÖt Nam sÏ ph¶i chÞu l·i suÊt ë møc cao.
19
ViÖt Nam vÉn cßn qu¸ Ýt kinh nghiÖm trong lÜnh vùc
nµy. Bªn c¹nh ®ã, so víi mét sè h×nh thøc huy ®éng
vèn kh¸c th× thêi gian chuÈn bÞ vÉn cßn t¬ng ®èi dµi.
Bëi vËy ®Ó ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ra thÞ trêng vèn quèc tÕ,
ViÖt Nam ph¶i nghiªn cøu, xem xÐt kü lìng, lùa chän cÈn thËn
h×nh thøc tr¸i phiÕu ph¸t hµnh, thêi gian ®¸o h¹n, thÞ trêng
ph¸t hµnh vµ nhµ bao tiªu phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña bªn ViÖt
Nam. H¬n n÷a, còng cÇn c©n nh¾c thËn träng gi÷a viÖc huy
®éng vèn qua ph¸t hµnh tr¸i phiÕu víi c¸c h×nh thøc huy ®éng
vèn kh¸c, nh ®Çu t trùc tiÕp vµ vay nî qua hÖ thèng ng©n
hµng. Ngoµi ra, bªn c¹nh viÖc x©y dùng dù ¸n cho viÖc ph¸t
hµnh tr¸i phiÕu, ViÖt Nam còng cÇn x©y dùng mét kÕ ho¹ch chi
tiÕt cho viÖc sö dông vèn cã hiÖu qu¶.
PhÇn II
thùc tr¹ng huy ®éng vèn ®Çu t ph¸t
triÓn ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa
qua
I. T×nh h×nh huy ®éng nguån vèn trong níc
1. TiÕt kiÖm cña ChÝnh phñ
Vèn ®Çu t tõ Ng©n s¸ch nhµ níc (NSNN): HiÖn nay chñ
yÕu tËp trung ®Çu t cho c¸c dù ¸n x©y dung c¬ së h¹ tÇng kinh
tÕ, v¨n ho¸, x· héi, an ning quèc phßng, ®Çu t hç trî vèn cho c¸c
doanh nghiÖp Nhµ níc, hç trî cho nguån vèn tÝn dông Nhµ níc vµ
20
Quü hç trî ®Çu t Quèc gia…C¸c dù ¸n ®Çu t b»ng nguån vèn
NSNN chñ yÕu lµ c¸c dù ¸n giao th«ng, thuû lîi, trång rõng ®Çu
nguån, rõng phßng hé, b¶o tån thiªn nhiªn, c¸c c«ng tr×nh v¨n
ho¸, x· héi, gi¸o dôc y tÕ, phóc lîi c«ng céng, nghiªn cøu khoa
häc, quèc phßng an ninh.
Nguån vèn ®Çu t tõ NSNN nh×n chung lµ t¨ng dÇn trong
c¸c n¨m tiÕp theo nhng so víi tæng vèn ®Çu t toµn x· héi th× tû
träng nµy l¹i gi¶m. NÕu nh giai ®o¹n 1991-1995 nguån vèn nµy
trong GDP chiÕm kho¶ng 6% th× giai ®o¹n 1996-1997 ®¹t
6,6%. NÕu so s¸nh nguån vèn ®Çu t ph¸t triÓn tõ NSNN trong
tæng sè vèn ®Çu t toµn x· héi th× tû träng nµy ®¹t 23,6%
trong thêi kú 1991-1995 (vèn NSNN lµ 54.830 tû ®ång) vµ ®¹t
21,9% trong thêi kú 1996-2000 (87.360 tû ®ång), gi¶m so víi
thêi kú 1986-1990, do trong c¬ cÊu tæng nguån vèn ®Çu t toµn
x· héi xuÊt hiÖn lîng vèn ®Çu t níc ngoµi t¬ng ®èi lín. Nh vËy,
tû träng b×nh qu©n cña nguån vèn NSNN so víi tæng vèn ®Çu
t toµn x· héi trong thêi kú 1991-2000 ®¹t 22,5% (vèn NSNN
trong thêi kú nµy ®¹t 142.194 tû ®ång). Trong 2 n¨m 1996-
1997 tû träng nguån vèn nµy cã xu híng t¨ng nhng ®Õn n¨m
1998, do ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh-tiÒn tÖ, kh¶
n¨ng thùc hiÖn t¬ng ®èi thÊp. §Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng huy
®éng vèn tõ NSNN CÝnh phñ ®· ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Çu t
ph¸t triÓn. Tr¸i phiÕu ®Çu t ph¸t triÓn cña ChÝnh phñ gãp phÇn
huy ®éng c¸c nguån lùc nhµn rçi trong x· héi cho ®Çu t. MÆt
kh¸c, nguån vèn ®Çu t ph¸t triÓn nµy sÏ gãp phÇn lµm s«i ®éng
l¹i qu¸ tr×nh ®Çu t, t¨ng “cÇu”, t¹o c¬ héi ®Çu t míi cho c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, kh¾c phôc t×nh tr¹ng suy tho¸i cña
nÒn kinh tÕ. H¬n n÷a, nguån vèn nµy gãp phÇn gi¶i quyÕt,
kh¾c phôc phÇn nµo hËu qu¶ chÝnh s¸ch ®Çu t trong nh÷ng
n¨m qua (®Çu t dµn tr¶i, trµn lan, hiÖu qu¶ thÊp, c¸c c«ng
tr×nh dë dang nhiÒu…).
Tû lÖ ®éng viªn GDP vµo ng©n s¸ch nhµ níc t¨ng trung
b×nh 13,1% GDP trong thêi kú 1986-1990 lªn 20,5% GDP thêi
kú 1991-1995 vµ hiÖn nay kho¶ng 22% GDP. Thu ng©n s¸ch
nhµ níc cã sù chuyÓn biÕn tÝch cùc, nguån thu trong níc t¨ng
nhanh vµ chiÕm phÇn chÝnh trong tæng thu ng©n s¸ch nhµ níc.
Lêi më ®Çu
Trong thêi gian võa qua ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc ph¸t
triÓn kh¸ thuyÕt phôc. Tèc ®é t¨ng trëng GDP hµng n¨m ®¹t 7-
8%/n¨m, t×nh h×nh chÝnh trÞ æn ®Þnh vµ trong con m¾t cña
c¸c nhµ ®Çu t quèc tÕ, ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng m«i trêng
®Çu t hÊp dÉn, Èn chøa nhiÒu tiÒm n¨ng. Tuy nhiªn, tiÕp tôc
duy tr× vµ h¬n thÕ n÷a lµ ®Èy m¹nh sù t¨ng trëng nµy ®ang
®îc xem lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch, hµng ®Çu trong c«ng cuéc C«ng
nghiÖp ho¸- HiÖn ®¹i ho¸, ®a ViÖt Nam tiÕn lªn Chñ nghÜa x·
héi.
VÊn ®Ò mÊu chèt, quyÕt ®Þnh cña mäi sù t¨ng trëng vµ
ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña mçi quèc gia lµ vÊn ®Ò ®Çu t
ph¸t triÓn. Gi¶i quyÕt c¸c bµi to¸n t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh
tÕ – x· héi suy cho cïng lµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Çu t nh nh :
LÊy c¸i g× ®Ó ®Çu t ? LÊy ë ®©u ? §Çu t ë ®©u ? §Çu t nh
thÕ nµo ? Vµ qu¶n lý ®Çu t ra sao ? Gi¶i quyÕt tèt nh÷ng vÊn
®Ò trªn còng chÝnh lµ lêi gi¶i cña nh÷ng bµi to¸n ®Çu t ®Æt ra
cho nÒn kinh tÕ nãi chung vµ nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay nãi
riªng.
NhËn thøc ®îc vai trß quan träng cña ®Çu t ph¸t triÓn,
céng víi nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p cña qu¸ tr×nh ®Çu t hiÖn
nay. Héi nghÞ BCH T¦ §¶ng lÇn thø 4 ®· ®¸nh gi¸ mét c¸ch kÞp
thêi vµ chÝnh x¸c nh÷ng ®Þnh híng vµ nhiÖm vô cña chÝnh
s¸ch ®Çu t hiÖn nay trªn tinh thÇn kh¬i dËy vµ ph¸t huy tèi ®a
néi lùc, tÝch cùc tranh thñ ngo¹i lùc. VÊn ®Ò huy ®éng hiÖu qu¶
nguån vèn cho ®Çu t ph¸t triÓn lu«n mang theo nã tÝnh chÊt
thêi sù, chÝnh v× vËy, ®Ò tµi : “ T×nh h×nh huy ®éng vèn
®Çu t ph¸t triÓn ë ViÖt Nam ” mong muèn ®em l¹i mét c¸i
nh×n tæng thÓ vÒ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trªn gãc ®é ®Çu t
trong giai ®o¹n võa qua còng nh mét sè gi¶i ph¸p t¨ng cêng
trong vµi n¨m tíi. Ch¾c ch¾n ®Ò tµi cßn chøa ®ùng nhiÒu sai
sãt, rÊt mong ®îc sù gãp ý tõ phÝa c¸c thÇy c« vµ b¹n ®äc.
2
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù híng dÉn tËn t×nh cña c«
gi¸o TS. NguyÔn B¹ch NguyÖt ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò ¸n
nµy.
PhÇn I
mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung
I. mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ ®Çu t ph¸t triÓn
1. Kh¸i niÖm ®Çu t vµ ®Çu t ph¸t triÓn
Cïng víi xu híng ph¸t triÓn chung cña x· héi, ho¹t ®éng ®Çu
t trë thµnh mét nh©n tè kh«ng thÓ thiÕu cho s¶n xuÊt, cho viÖc
gia t¨ng nguån lùc cho nÒn kinh tÕ. NhiÒu nhµ kinh tÕ häc ®·
da ra nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau khi nh×n nhËn vÊn ®Ò ®Çu
t; nhng tríc hÕt ®Çu t ®îc hiÓu lµ sù hy sinh c¸c nguån lùc ë
hiÖn t¹i ®Ó tiÕm hµnh c¸c ho¹t ®éng nµo ®ã nh»m thu vÒ c¸c
kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh trong t¬ng lai lín h¬n c¸c nguån lùc ®· bá ra
®Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ ®ã.
Nguån lùc ®ã cã thÓ lµ tiÒn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, søc lao
®éng, trÝ tuÖ. Nh÷ng kÕt qu¶ ®ã cã thÓ lµ sù t¨ng thªm c¸c
tµi s¶n tµi chÝnh (tiÒn vèn), tµi s¶n vËt chÊt, tµi s¶n trÝ tuÖ…
Ho¹t ®éng ®Çu t trùc tiÕp t¸i s¶n xuÊt c¸c c¬ së vËt chÊt
kü thuËt gäi lµ ®Çu t ph¸t triÓn. §ã lµ mét qu¸ tr×nh cã thêi
gian kÐo dµi trong nhiÒu n¨m víi sè lîng c¸c nguån lùc ®îc huy
®éng cho tõng c«ng cuéc ®Çu t kh¸ lín. §èi víi tõng c¸ nh©n,
®¬n vÞ ®Çu t lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù ra ®êi, tån t¹i vµ
tiÕp tôc ph¸t triÓn mäi hoËt ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô.
§èi víi nÒn kinh tÕ, ®Çu t lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn
nÒn s¶n xuÊt x· héi, lµ ch×a kho¸ cña sù t¨ng trëng.
2. Vai trß cña ®Çu t ph¸t triÓn
3
Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ, ho¹t
®éng ®Çu t kh«ng ngõng ®îc më réng vµ chiÕm vÞ trÝ ngµy
cµng quan träng trong c¸c quan hÖ kinh tÕ. Vai trß cña ®Çu t
ph¸t triÓn ®îc thÓ hiÖn ë mét sè mÆt chñ yÕu sau ®©y:
2.1 §Çu t t¸c ®éng ®Õn tæng cung, tæng cÇu cña
nÒn kinh tÕ, tõ ®ã t¸c ®éng ®Õn c¸c chØ tiªu kinh tÕ
vÜ m« cña nÒn kinh tÕ
VÒ mÆt cÇu: ®Çu t lµ yÕu tè chiÕm tû träng lín trong tæng
cÇu cña toµn bé nÒn kinh tÕ. Theo sè liÖu cña Ng©n hµng thÕ
giíi, ®Çu t chiÕm tõ 24% ®Õn 28% trong c¬ cÊu tæng cÇu cña
tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi. §èi víi tæng cÇu t¸c ®éng cña ®Çu t
lµ ng¾n h¹n. Khi tæng cung cha kÞp thay ®æi, sù t¨ng lªn cña
®Çu t lµm cho tæng cÇu t¨ng.
VÒ mÆt cung: khi thµnh qu¶ ph¸t huy t¸c dông, c¸c n¨ng
lùc míi ®i vµo ho¹t ®éng th× tæng cung, ®Æc biÖt lµ tæng
cung dµi h¹n t¨ng lªn, kÐo theo s¶n lîng tiÒm n¨ng t¨ng, gi¸ c¶
s¶n phÈm gi¶m, gi¸ c¶ gi¶m cho phÐp t¨ng tiªu dïng. T¨ng tiªu
dïng ®Õn lît m×nh l¹i kÝch thÝch s¶n xuÊt h¬n n÷a. S¶n xuÊt
ph¸t triÓn lµ nguån gèc c¬ b¶n cña t¨ng tÝch luü, ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi, t¨ng thu nhËp cho ngêi lao ®éng, n©ng cao ®êi
sèng cña mäi thµnh viªn trong x· héi.
Mèi quan hÖ cña ®Çu t ®èi víi tæng cÇu ®îc thÓ hiÖn qua
®å thÞ sau :
P S
P1
Po D S’
P2
D’
O Q0 Q1 Q2 Q
Cho ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 50 thÕ kû XX,
Nurkse ®· nhÊn m¹nh h¬n ®Õn vai trß cña ®Çu t vµ vèn ®Çu
4
t ®Õn sù ph¸t triÓn c¶u nÒn kinh tÕ. Nurkse cho r»ng viÖc
thiÕu vèn ®Çu t lµ mét nguyªn nh©n g©y ra t×nh trang nghÌo
®ãi. ¤ng ®· chØ ra c¸i vßng luÈn quÈn cña sù nghÌo ®ãi (vicious
circle of poverty):
VÒ phÝa cung: Mét quèc gia cã thu nhËp thÊp sÏ cã kh¶ n¨ng
tÝch tuü thÊp, tÝch luü thÊp dÉn ®Õn thiÕu vèn ®Çu t, thiÕu
vèn ®Çu t dÉn ®Õn n¨ng lùc s¶n xuÊt bÞ h¹n chÕ vµ n¨ng suÊt
lao ®éng còng kh«ng thÓ t¨ng cao, n¨ng lùc s¶n xuÊt thÊp sÏ
dÉn ®Õn thu nhËp thÊp.
VÒ phÝa cÇu : Thu nhËp thÊp lµm cho søc mua thÊp, søc
mua thÊp lµm cho ®éng lùc t¨ng ®Çu t bÞ h¹n chÕ, ®Çu t bÞ
h¹n chÕ dÉn ®Õn n¨ng lùc s¶n xuÊt thÊp vµ tõ ®ã còng sÏ l¹i
dÉn ®Õn thu nhËp thÊp.
Thùc tÕ cho thÊy, c¸c níc nghÌo hiÖn nay trªn thÕ giíi hÇu
hÕt chÞu c¶nh nghÌo ®ãi mét phÇn do nh÷ng nguyªn nh©n
trªn. Tøc lµ sù nghÌo ®ãi t¹i c¸c quèc gia nµy mét phÇn lµ do
thiÕu vèn ®Çu t vµ sù ®Çu t thÝch ®¸ng, cã hiÖu qu¶. Nguyªn
nh©n cña t×nh tr¹ng ®Çu t h¹n chÕ t¹i c¸c níc nµy lµ do hoÆc
v× thiÕu ®éng lùc thóc ®Èy ®Çu t hoÆc lµ kh¶ n¨ng tÝch luü
cña nÒn kinh tÕ qu¸ nhá.
§iÒu nµy cho thÊy r»ng, ®Ó ph¸t triÓn vµ thùc hiÖn xo¸ ®ãi
gi¶m nghÌo thµnh c«ng th× ph¶i lµm sao ph¸ vì ®îc c¸i vßng
luÈn quÈn trªn. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó ph¸ vì c¸i vßng
luÈn quÈn ®ã lµ xuÊt ph¸t tõ khÝa c¹nh ®Çu t. NÒn kinh tÕ ph¶i
t¹o ®îc sù chuyÓn biÕn, t¨ng møc tÝch luü tõ møc thÊp lªn møc
trung b×nh vµ møc cao ®Ó t¨ng quy m« ®Çu t tõ ®ã t¨ng n¨ng
lùc s¶n xuÊt vµ cuèi cïng lµ gia t¨ng thu nhËp.
2.2 §Çu t t¸c ®éng ®Õn tèc t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ
Thø nhÊt: ®Çu t t¸c ®éng ®Õn tèc ®é ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ. Thùc tiÔn vµ kinh nghiÖm cña nhiÒu níc cho thÊy, quèc
gia nµo thùc hiÖn chiÕn lîc kinh tÕ më cöa víi bªn ngoµi, biÕt
tranh thñ vµ ph¸t huy t¸c dông cña c¸ nh©n tè bªn ngoµi, tËn
dông lîi thÕ so s¸nh bªn trong th× quèc gia ®ã t¹o ra tèc ®é
t¨ng trëng cao.
5
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c nhµ kinh tÕ cho thÊy ; muèn gi÷
tèc ®é t¨ng trëng ë møc trung b×nh th× tû lÖ ®Çu t ph¶i ®¹t tõ
15% ®Õn 25% so víi thu nhËp quèc d©n, tuú thuéc vµo hÖ sè
ICOR cña mçi níc:
ICOR = Vèn ®Çu t /Møc t¨ng GDP
NÕu ICOR kh«ng ®æi, møc t¨ng GDP hoµn toµn phô thuéc
vµo vèn ®Çu t. Kinh nghiÖm cña c¸c níc cho thÊy, chØ tiªu ICOR
phô thuéc m¹nh vµo c¬ cÊu kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ trong c¸c
ngµnh, c¸c vïng l·nh thæ còng nh phô thuéc vµo hiÖu qu¶ cña
chÝnh s¸ch kinh tÕ nãi chung. Th«ng thêng, ICOR trong c«ng
nghiÖp cao h¬n trong n«ng nghiÖp, ICOR trong giai ®o¹n
chuyÓn ®æi c¬ chÕ chñ yÕu do tËn dông n¨ng lùc s¶n xuÊt. Do
®ã, ë c¸c níc ph¸t triÓn tû lÖ ®Çu t thÊp thêng dÉn ®Õn tèc ®é
t¨ng trëng thÊp.
Thø hai : ®Çu t t¸c ®éng tíi sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh
tÕ. Thùc tÕ cho thÊy, con ®êng tÊt yÕu cã thÓ t¨ng trëng
nhanh víi tèc ®é mong muèn (9-10%) lµ t¨ng cêng ®Çu t nh»m
t¹o ra sù ph¸t triÓn nhanh ë khu vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô.
§èi víi c¸c ngµnh n«ng, l©m, ng nghiÖp do nh÷ng h¹n chÕ vÒ
®Êt ®ai vµ c¸c kh¶ n¨ng sinh häc nªn ®Ó ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng
trëng tõ 5-6% lµ rÊt khã. Nh vËy chÝnh s¸ch ®Çu t quyÕt ®Þnh
qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë c¸c quèc gia nh»m ®¹t
®îc tèc ®é t¨ng trëng nhanh cña toµn bé nÒn kinh tÕ.
VÒ c¬ cÊu l·nh thæ, ®Çu t cã t¸c dông gi¶i quyÕt nh÷ng
mÊt c©n ®èi vÒ ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng l·nh thæ, ®a nh÷ng
vïng kÐm ph¸t triÓn tho¸t ra khái t×nh trang ®ãi nghÌo, ph¸t
huy tèi ®a nh÷ng lîi thÕ so s¸nh vÕ tµi nguªn, ®Þa thÕ, kinh tÕ
cña nh÷ng vïng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn nhanh h¬n, lµm bµn
®¹p thóc ®Èy ng÷ng vïng kh¸c cïng ph¸t triÓn.
2.3 §Çu t t¸c ®éng tíi viÖc t¨ng cêng kh¶ n¨ng khoa
häc vµ c«ng nghÖ cña ®Êt níc
XuÊt ph¸t tõ nÒn c«ng nghiÖp l¹c hËu, nÒn kinh tÕ kÐm
ph¸t triÓn, c«ng nghÖ lµ trung t©m cña c«ng nghiÖp ho¸. §Çu
t lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cña sù ph¸t triÓn vµ t¨ng cêng kh¶
n¨ng c«ng nghÖ cña níc ta. Theo UNIDO, nÕu chia qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn c«ng nghÖ cña thÕ giíi lµm 7 giai ®o¹n th× ViÖt Nam
6
n¨m 1990 ë giai ®o¹n 1 vµ 2. Víi tr×nh ®é c«ng nghÖ hiÖn nay,
qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp ho¸- HiÖn ®¹i ho¸ c¶u ViÖt Nam sÏ gÆp
rÊt nhiÒu khã kh¨n nÕu kh«ng ®Ò ra mét chiÕn lîc ®Çu t ph¸t
triÓn c«ng nghÖ nhanh vµ v÷ng ch¾c.
Cã hai con ®êng c¬ b¶n ®Ó cã c«ng nghÖ lµ tù nghiªn cøu
ph¸t minh ra c«ng nghÖ vµ nhËp c«ng nghÖ tõ níc ngoµi. Dï lµ
tù nghiªn cøu hay nhËp tõ níc ngoµi còng cÇn ph¶i cã tiÒn, cÇn
ph¶i cã vèn ®Çu t. Mét ph¬ng ¸n ®æi míi c«ng nghÖ kh«ng
g¾n víi nguån vèn ®Çu t sÏ lµ ph¬ng ¸n kh«ng kh¶ thi.
2.4 §Çu t t¸c ®éng tíi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ
quèc tÕ
§Çu t mµ cô thÓ lµ ®Çu t níc ngoµi sÏ t¹o ra nh÷ng ¶nh h-
ëng tÝch cùc ®èi víi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi. Th«ng
qua c¸c h×nh thøc ®Çu t gi¸n tiÕp ODA, NGO, ViÖt Nam t¹o ra
mèi quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c níc vµ c¸c tæ chøc ®Çu t. §Çu t n-
íc ngoµi còng lµ tiÒn ®Ò cho nÒn kinh tÕ më ®a ViÖt Nam tham
gia vµo c¸c khu vùc kinh tÕ nh APEC hay gia nhËp Tæ chøc th-
¬ng m¹i thÕ giíi WTO.
II. nguån huy ®éng vèn ®Çu t vµ mèi quan hÖ gi÷a
chóng
1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i nguån vèn ®Çu t
§øng trªn gãc ®é nguån h×nh thµnh vµ môc tiªu sö dông, ta
cã thÓ ®a ra ®Þnh nghÜa vÒ vèn ®Çu t nh sau: Vèn ®Çu t lµ
tiÒn tÝch luü cña x· héi, cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh dÞch
vô, lµ tiÕt kiÖm cña d©n vµ vèn huy ®éng tõ c¸c nguån kh¸c
®îc ®a vµo sö dông trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi nh»m
duy tr× tiÒm lùc s½n cã vµ t¹o tiÒm lùc míi cho nÒn s¶n xuÊt x·
héi.
Tõ ®©y, ngêi ta ph©n lo¹i vèn ®Çu t ra thµnh 2 nguån :
- Vèn trong níc
- Vèn níc ngoµi
2. Mèi quan hÖ gi÷a nguån vèn trong níc vµ
nguån vèn níc ngoµi
Víi c¸ch chia nh trªn, ta cÇn xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a 2
nguån vèn nµy ®èi víi sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Víi
7
c¸c níc nghÌo, ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, vµ tõ ®ã ®Ó tho¸t ra khái
khã kh¨n th× mét vÊn ®Ò nan gi¶i ngay tõ ®Çu lµ thiÕu vèn
gay g¾t vµ tõ ®ã dÉn tíi thiÕu nhiÒu thø kh¸c cÇn thiÕt cho sù
ph¸t triÓn nh c«ng nghÖ, c¬ së h¹ tÇng… Do ®ã, trong nh÷ng
bíc ®i ban ®Çu, ®Ó t¹o ®îc có “hÝch” ®Çu tiªn cho sù ph¸t
triÓn, ®Ó cã ®îc tÝch luü ban ®Çu tõ trong níc cho ®Çu t ph¸t
triÓn kinh tÕ, kh«ng thÓ kh«ng huy ®éng vèn tõ níc ngoµi.
Kh«ng cã mét níc chËm ph¸t triÓn nµo trªn con ®êng ph¸t triÓn
l¹i kh«ng tranh thñ nguån vèn ®Çu t níc ngoµi, nhÊt lµ trong
diÒu kiÖn nÒn kinh tÕ më.
Tuy nhiªn, cë së vËt chÊt kü thuËt ®Ó cã thÓ tiÕp thu vµ
ph¸t huy t¸c dông cña vèn ®Çu t níc ngoµi ®èi víi sù ph¸t triÓn
kinh tÕ cña ®Êt níc l¹i chÝnh lµ khèi lîng vèn ®Çu t trong níc.
Tû lÖ gi÷a vèn huy ®éng ®îc ë trong níc ®Ó tiÕp nhËn vµ sö
dông cã hiÖu qu¶ vèn níc ngoµi tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm vµ
®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña mçi níc. ë trung Quèc, tû
lÖ nµy lµ 5:1, mét sè níc kh¸c lµ 3:1, ViÖt Nam, theo c¸c nhµ
kinh tÕ, tû lÖ nµy ph¶i lµ 2:1.
Nãi nh vËy ®Ó thÊy mét ®iÒu lµ : Nguån vèn huy ®éng
trong níc vµ nguån vèn huy ®éng tõ níc ngoµi cã mèi quan hÖ
chÆt chÏ víi nhau. Th«ng qua nhiÒu c¬ chÕ t¸c ®éng, c¶ trùc
tiÕp vµ gi¸n tiÕp, nguån vèn níc ngoµi cã t¸c dông rÊt lín lµm
cho nguån vèn trong níc t¨ng lªn c¶ vÒ quy m« vµ hiÖu qu¶ sö
dông. §ång thêi, c¸c nguån vèn trong níc còng t¸c ®éng tÝch cùc
trë l¹i ®èi víi nguån vèn níc ngoµi. Tuy nhiªn, trong nhiÒu trêng
hîp, hai nguån vèn nµy còng g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc
cho nhau vµ ¶nh hëng kh«ng tèt ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña
níc nhËn ®Çu t.
Tríc hÕt, ta h·y cïng xem xÐt t¸c déng cña nguån vèn trong
níc ®èi víi vèn níc ngoµi. Cã thÓ nãi, nguån vèn trong níc gi÷ vai
trß quyÕt ®Þnh trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc
gia, trong ®ã cã ViÖt Nam. XÐt vÒ l©u dµi th× nguån vèn ®¶m
b¶o cho sù t¨ng trëng kinh tÕ mét c¸ch liªn tôc, ®a ®Êt níc
®Õn sù phÇn vinh mét c¸ch ch¾c ch¾n vµ kh«ng phô thuéc
ph¶i lµ nguån vèn ®Çu t huy ®éng ®îc ë trong níc. Quy m« cña
nguån vèn trong níc lµ nh©n tè c¬ b¶n cho ph¸t triÓn kinh tÕ.
8
Thùc tÕ lµ trong mét kho¶ng thêi gian t¬ng ®èi dµi, nÒn kinh tÕ
níc ta l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng trÇm träng, s¶n xuÊt
kh«ng ph¸t triÓn. Nguyªn nh©n s©u xa vµ kh¸ch quan lµ nÒn
kinh tÕ xuÊt ph¸t ë tr×nh ®é thÊp kÐm, x¶n xuÊt nhá lµ phæ
biÕn l¹i bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ vµ hËu qu¶ chiÕn tranh
®Ó l¹i kh¸ nghiªm träng. Nhng nguyªn nh©n quyÕt ®Þnh lµ do
chóng ta ®· duy tr× qu¸ l©u m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung quan liªu bao cÊp, ®ãng cöa nÒn kinh tÕ c¶ bªn trong vµ
bªn ngoµi. HÖ qu¶ lµ chóng ta ®· k×m h·m c¸c nguån lùc (bao
gåm c¶ nguån vèn) trong níc, mÆt kh¸c, nh÷ng nguån vèn ®·
®îc sö dông l¹i kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. Tõ n¨m 1986,
§¶ng ®· chñ tr¬ng chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ sang vËn hµnh theo
c¬ chÕ thÞ trêng, thùc hiÖn nhÊt qu¸n nÒn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn, ph¸t huy tiÒm n¨ng cña toµn x· héi. KÓ tõ
mèc thêi gian nµy, víi sù n¨ng ®éng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ,
mét khèi lîng vèn lín ®· ®îc huy ®éng. Tuy cha ë mùc triÖt ®Ó
nhng lîng vèn nµy ®· t¹o ra mét bíc chuyÓn biÕn quan träng,
gãp phÇn quyÕt ®Þnh trong viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng kinh tÕ ë n-
íc ta. §¹t ®îc nh÷ng thµnh qu¶ nh vËy, mét phÇn quyÕt ®Þnh lµ
do nguån vèn trong níc ®· t¨ng ®¸ng kÓ. Nh vËy, quy m« vµ
hiÖu qu¶ sö dông vèn trong níc lµ ®éng lùc cho t¨ng trëng kinh
tÕ vµ qua ®ã thÓ hiÖn tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét
quèc gia. §èi víi c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh vµ c¸c nhµ ®Çu t níc
ngoµi, ®©y lµ tiªu chÝ hµng ®Çu ®Ó cho vay vèn hoÆc ®Çu t
trùc tiÕp. ë níc ta, cïng víi viÖc khai th«ng nguån vèn trong níc,
tõ n¨m 1998, nguån vèn níc ngoµi cho ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ
®· kh«ng ngõng gia t¨ng. Vµo nh÷ng n¨m 1997-1998, khi cuéc
khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc næ ra lµm cho tèc ®é
nÒn t¨ng trëng kinh tÕ bÞ sôt gi¶m m¹nh, kÐo theo sù suy gi¶m
cña khèi lîng vèn níc ngoµi ®Çu t vµo ViÖt Nam, vèn trong níc
vÉn tiÕp tôc gia t¨ng. Nhê nh÷ng nç lùc trªn, trong n¨m 2000
chóng ta ®· ng¨n chÆn ®îc sù gi¶m sót vÒ tèc ®é t¨ng trëng
vµ lµm cho nguån vèn níc ngoµi gia t¨ng trë l¹i víi søc hót cña
mét thÞ trêng æn ®Þnh vµ an toµn cho ho¹t ®éng ®Çu t.
Nh vËy, sù t¨ng trëng kinh tÕ ViÖt Nam víi nguån gèc lµ sù
gia t¨ng lîng vèn trong níc ®· t¹o uy tÝn cho thÞ trêng ViÖt Nam
9
®èi víi c¸c nhµ ®Çu t quèc tÕ vµ qua ®ã nguån vèn níc ngoµi
vµo ViÖt Nam ®· t¨ng ®¸ng kÓ. Sù t¸c ®éng cña vèn ®Çu t
trong níc ®èi víi sù t¨ng hay gi¶m cña ®Çu t níc ngoµi cßn thÓ
hiÖn ë chç : C¸c nguån vèn trong níc, ®¨c biÖt lµ nguån vèn cña
ng©n s¸ch nhµ níc ®îc sö dông ®Ó x©y c¬ së h¹ tÇng. C¬ së
h¹ tÇng cµng hiÖn ®¹i, cµng ®ång bé th× ho¹t ®éng ®Çu t
cµng thuËn lîi vµ khi ®ã dßng vèn ch¶y vµo cµng nhiÒu.
Theo nh÷ng ph©n tÝch trªn, nguån vèn trong níc cã ¶nh h-
ëng rÊt lín ®Õn c¸c nguån vèn níc ngoµi. §Õn lît m×nh, nguån
vèn huy ®éng tõ níc ngoµi ®· t¹c déng trë l¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ
ViÖt Nam mét c¸ch tÝch cùc vµ t¸c ®éng kh«ng nhá tíi nguån
vèn trong níc. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia kinh tÕ, tèc ®é
t¨ng GDP cña níc ta n¨m 1995 lµ 9,5% nhng nÕu kh«ng cã ®Çu
t trùc tiÕp níc ngoµi th× møc t¨ng trëng chØ ®¹t ®îc 5,2%, tøc
lµ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi ®· t¹o ra tèc ®é t¨ng trëng GDP lµ
4,3%. Cïng víi sù t¨ng trëng kinh tÕ, khu vùc kinh tÕ cã vèn
®Çu t níc ngoµi cßn t¹o ra mét khèi lîng lín viÖc lµm, t¨ng thu
nhËp cho ngêi lao ®éng. §©y chÝnh lµ nguån gèc cña tÝch luü
®Ó t¨ng vèn cho ®Çu t. MÆt kh¸c, ®êi sèng cña ngêi lao ®éng
®îc c¶i thiÖn, nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu ®îc ®¸p øng tèt h¬n,
c¸c nhu cÇu cao h¬n n¶y sinh, më ra nh÷ng c¬ héi lín ®èi víi
c¸c nhµ s¶n xuÊt. Nãi mét c¸ch kh¸c, nã gãp phÇn kÝch thÝch
c¸c nhµ cung øng t¨ng tÝch luü ®Ó më réng quy m« s¶n xuÊt
nh»m môc tiªu lîi nhuËn. Thùc tÕ lµ cïng víi chÝnh s¸ch më cöa,
kªu gäi ®Çu t níc ngoµi, tiÕt kiÖm trong níc ®· t¨ng liªn tôc c¶
vÒ quy m« tuyÖt ®èi vµ tû lÖ so víi GDP.
Khi nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc cã sù tham gia cña khu vùc cã
vèn ®Çu t níc ngoµi víi u ®iÓm vÒ c«ng nghÖ, kinh nghiÖm
qu¶n lý… sÏ lµm t¨ng tÝnh c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp
trong níc do yªu cÇu ph¶i s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶. ë khÝa c¹nh
kh¸c, th«ng qua c¸c nguån vèn níc ngoµi, th«ng qua hîp t¸c ®Çu
t víi níc ngoµi, nh÷ng nguån lùc cña nÒn kinh tÕ mµ tríc ®©y
cha ®îc sö dông hÕt (do kh«ng ®ñ vèn, do thiÕu c«ng nghÖ kü
thuËt, do kh«ng cã thÞ trêng) nay ®îc ®a vµo s¶n xuÊt b»ng
c¸ch hîp t¸c kinh doanh víi níc ngoµi. Cïng víi qu¸ tr×nh ho¹t
®éng cã hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp liªn doanh, phÇn vèn
10
gãp cña phÝa ViÖt Nam trong c¸c doanh nghiÖp ®ã còng t¨ng
lªn, cã nghÜa lµ quy m« vèn trong níc t¨ng lªn. Nh vËy, vai trß
cña vèn ®Çu t níc ngoµi thÓ hiÖn ë chç: víi sù cã mÆt cña
nguån vèn níc ngoµi, tÝnh hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng thÞ trêng
ViÖt Nam ®îc c¶i thiÖn vµ qua ®ã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn
nguån vèn trong níc.
Vèn huy ®éng trong níc vµ vèn huy ®éng tõ níc ngoµi cã
mèi quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau, hç trî nhau cïng gia t¨ng vÒ sè
lîng vµ hiÖu qu¶ sö dông. Kinh nghiÖm thùc tÕ cña c¸c níc trong
khu vùc ®· cho thÊy, nh÷ng n¨m khëi ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn kinh tÕ ®Òu ph¶i dùa vµo vèn níc ngoµi. Nguån vèn nµy
®· ®ãng gãp mét phÇn ®¸ng kÓ (®èi víi mét sè níc gãp phÇn
quyÕt ®Þnh nh Hµn Quèc, Philipin…) t¹o nªn sù ph¸t triÓn
nhanh cña c¸c níc nµy ®ång thêi ®a ®Õn sù lÖ thuéc nhiÒu
mÆt cña níc ®ã vµo níc ngoµi. MÆt kh¸c, do môc tiªu cña c¸c
nhµ ®Çu t níc ngoµi lµ lî nhuËn nªn viÖc hä ®Çu t vµo c¸c lânh
vùc cã tû suÊt lîi nhuËn cao lµ ®iÒu tÊt yÕu. Tuy nhiªn, mét khèi
lîng vèn lín tõ níc ngoµi ®Çu t vµo, trong nhiÒu trêng hîp, còng
khiÕn c¸c nguån vèn trong níc ph¶i chuyÓn sang nh÷ng híng
®Çu t kh¸c kh«ng thuËn lîi. ë níc ta, tuy sù tiªu cùc nµy cha ®îc
thÓ hiÖn râ nÐt nhng ®ã lµ bµi häc ®Ó chóng ta cã nh÷ng biÖn
ph¸p nh»m h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng kh«ng tèt cña vèn níc
ngoµi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ chóng ta ph¶i nhËn thøc ®îc vèn ®Çu
t chñ yÕu ph¶i dùa vµo tÝch luü trong níc vµ do ®ã ph¶i thùc
hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ nh»m
t¨ng nhanh tæng s¶n phÈm x· héi vµ thu nhËp quèc d©n,
khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm.
III. néi dung cña vèn ®Çu t ph¸t triÓn
1. Nguån vèn trong níc
§øng trªn gãc ®é vi m« cña nÒn kinh tÕ, chóng ta ph©n
chia nguån vèn trong níc theo c¸c nguån h×nh thµnh sau:
Vèn cña Doanh nghiÖp
quèc doanh
11
Nguån vèn trong níc Vèn cña Doanh nghiÖp ngoµi
quèc doanh
Vèn cña c¸c tæ chøc phi
lîi nhuËn
§øng trªn gãc ®é vÜ m«, chóng ta l¹i chia nguån vèn trong
níc theo c¸c nguån sau:
TiÕt kiÖm cña ChÝnh
phñ
Nguån vèn trong níc TiÕt kiÖm cña doanh nghiÖp
TiÕt kiÖm cña d©n c
Trong bµi nµy chóng ta sÏ nhÊt qu¸n ph©n tÝch nguån vèn
trong níc trªn quan ®iÓm kinh tÕ vÜ m«.
1.1 TiÕt kiÖm cña ChÝnh phñ (nguån vèn Nhµ
níc)
Nguån vèn ®Çu t nhµ níc bao gåm nguån vèn cña Ng©n
s¸ch nhµ níc, nguån vèn tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña nhµ níc
vµ nguån vèn ®Çu t ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp nhµ níc.
§èi víi nguån vèn ng©n s¸ch nhµ níc: §©y chÝnh
lµ nguån chi cña ng©n s¸ch nhµ níc cho ®Çu t. §ã lµ mét nguån
vèn ®Çu t quan träng trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi
cña mçi quèc gia. Nguån vèn nµy thêng ®îc sö dông cho c¸c dù
¸n kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi, quèc phßng, an ninh, hç trî
cho c¸c dù ¸n cña doanh nghiÖp ®Çu t vµo lÜnh vùc cÇn sù
tham gia cña nhµ níc, chi cho c«ng t¸c lËp vµ thùc hiÖn c¸c dù
¸n quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vïng, l·nh thæ,
quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ vµ n«ng th«n.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, quy m« tæng thu cña ng©n
s¸ch nhµ níc kh«ng ngõng gia t¨ng nhê më réng nhiÒu nguån
thu kh¸c nhau (huy ®éng qua thuÕ, phÝ, b¸n tµi nguyªn, b¸n
hay cho thuª tµi s¶n thuéc nhµ níc qu¶n lý…). §i cïng víi sù më
réng quy m« ng©n s¸ch, møc chi cho ®Çu t ph¸t triÓn tõ ng©n
12
s¸ch nhµ níc còng gia t¨ng ®¸ng kÓ, t¨ng tõ møc 2,3% GDP
n¨m 1991 lªn 6,1% GDP n¨m 1996.
Vèn tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña nhµ níc: Cïng
víi qu¸ tr×nh ®æi míi vµ më cöa, tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña
nhµ níc ngµy cµng ®ãng vai trß ®¸ng kÓ trong chiÕn lîc ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi. NÕu nh tríc n¨m 1990, vèn tÝn dông ®Çu t
ph¸t triÓn cña nhµ níc cha ®îc sö dông nh mét c«ng cô qu¶n lý
vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ th× trong giai ®o¹n 1991-2000, nguån
vèn nµy ®· cã møc t¨ng trëng ®¸ng kÓ vµ b¾t ®Çu cã vÞ trÝ
quan träng trong chÝnh s¸ch ®Çu t cña chÝnh phñ.
Nguån vèn tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña nhµ níc cã t¸c
dông tÝch cùc trong viÖc gi¶m ®¸ng kÓ sù bao cÊp vèn trùc tiÕp
cña nhµ níc. Víi c¬ chÕ tÝn dông, c¸c ®¬n vÞ sö dông nguån
vèn nµy ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c hoµn tr¶ vèn vay. Chñ ®Çu
t lµ ngêi vay vèn ph¶i tÝnh kü hiÖu qu¶ ®Çu t, sö dông vèn tiÕt
kiÖm h¬n. Vèn tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña nhµ níc lµ mét
h×nh thøc qu¸ ®é chuyÓn tõ ph¬ng thøc cÊp ph¸t ng©n s¸ch
sang ph¬ng thøc tÝn dông ®èi víi c¸c dù ¸n cã kh¶ n¨ng thu håi
vèn trùc tiÕp.
Bªn c¹nh ®ã, vèn tÝn dông ®Çu t cña nhµ níc cßn phôc vô
c«ng t¸c qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m«. Th«ng qua nguån
tÝn dông ®Çu t, nhµ níc thùc hiÖn viÖc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi cña ngµnh, vïng, lÜnh vùc theo ®Þnh híng chiÕn l-
îc cña m×nh. §øng ë khÝa c¹nh lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m«,
nguån vèn nµy kh«ng chØ thùc hiÖn môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ
mµ cßn thùc hiÖn c¶ môc tiªu ph¸t triÓn x· héi. ViÖc ph©n bæ
vµ sö dông vèn tÝn dông ®Çu t cßn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn
nh÷ng vïng kinh tÕ khã kh¨n, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi nh
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Vµ trªn hÕt, nguån vèn tÝn dông ®Çu t
ph¸t triÓn cña nhµ níc cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc chuyÓn
dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸.
Nguån vèn ®Çu t tõ doanh nghiÖp nhµ níc: §îc x¸c
®Þnh lµ thµnh phÇn gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc vÉn n¾m gi÷ mét khèi lîng vèn nhµ níc
kh¸ lín. Theo b¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c tæng kiÓm kª tµi s¶n
vµ x¸c ®Þnh l¹i gi¸ trÞ tµi s¶n doanh nghiÖp nhµ níc t¹i thêi
13
®iÓm 1/1/2000, tæng nguån vèn chñ së h÷u t¹i c¸c doanh
nghiÖp nhµ níc lµ 173.857 tû ®ång. MÆc dï vÉn cßn mét sè h¹n
chÕ nhng ®¸nh gi¸ mét c¸ch c«ng b»ng th× khu vùc kinh tÕ
nhµ níc víi sù tham gia cña c¸c doang nghiÖp nhµ níc vÉn ®ãng
vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn.
DNNN vÉn ®ãng gãp mét lîng lín vµo GDP cña nÒn kinh tÕ,
nép ng©n s¸ch chiÕm 40% tæng thu cña ng©n s¸ch nhµ níc,
t¹o viÖc lµm cho trªn 1,9 triÖu ngêi. Mét sè s¶n phÈm cña
doanh nghiÖp nhµ níc cã ®ãng gãp chñ yÕu vµo c©n b»ng hµng
ho¸ cña nÒn kinh tÕ nh: xi m¨ng, dÇu khÝ, bu chÝnh viÔn
th«ng…
Víi chñ tr¬ng tiÕp tôc ®æi míi doanh nghiÖp nhµ níc, hiÖu
qu¶ ho¹t ®éng cña khu vùc kinh tÕ nµy ngµy cµng ®îc kh¼ng
®Þnh, tÝch luü cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ngµy cµng gia
t¨ng vµ ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo tæng quy m« vèn ®Çu t cña
toµn x· héi.
1.2 TiÕt kiÖm cña doanh nghiÖp
Víi kho¶ng vµi v¹n doanh nghiÖp ngoµi nhµ níc (doanh
nghiÖp t nh©n, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n,
c¸c HTX) ®ang vµ sÏ ®i vµo ho¹t ®éng, phÇn tÝch luü cña c¸c
doanh nghiÖp nµy còng sÏ ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo tæng quy m«
vèn cña toµn x· héi.
Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi, c¬ chÕ më cöa nh»m huy
®éng mäi nguån lùc cho ®Çu t ®îc thùc hiÖn, trong nh÷ng n¨m
gÇn ®©y c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp d©n doanh cã nh÷ng bíc
ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Ho¹t ®éng ®Çu t tõ khu vùc nµy gia t¨ng
m¹nh mÏ. Hµng chôc ngµn doanh nghiÖp ®îc thµnh lËp míi víi sè
vèn hµng chôc tØ ®ång (chØ riªng 8 th¸ng ®Çu n¨m 2001, cã
kho¶ng 11 ngµn doanh nghiÖp míi ®îc thµnh lËp víi sè vèn
13.000 tØ ®ång). Nhµ níc còng cã nh÷ng hç trî thiÕt thùc nh»m
t¨ng cêng thªm søc m¹nh cho c¸c doanh nghiÖp t nh©n. C¸c
cuéc héi th¶o liªn tiÕp ®îc më ra, môc ®Ých lµ l¾ng nghe, tiÕp
nhËn ý kiÕn cña c¸c doanh nghiÖp, tõ ®ã tiÕn hµnh ®iÒu chØnh
luËt còng nh ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch míi t¹o diÒu kiÖn h¬n ®èi
víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh
14
khi héi nhËp quèc tÕ vµ khu vùc. §Æc biÖt lµ víi c¸c doanh
nghiÖp cã quy m« võa vµ nhá, c¸c dù ¸n hç trî vÒ luËt, nghiÖp
vô, viÖc thµnh lËp c¸c tæ chøc, hiÖp héi theo ngµnh nghÒ, lÜnh
vùc ®ang lµ nh÷ng ho¹t ®éng cã ý nghÜa ®îc §¶ng vµ Nhµ níc
quan t©m kÞp thêi, ®óng møc. Thùc tÕ cho thÊy, c¸c doanh
nghiÖp t nh©n ®· cã thªm nh÷ng søc m¹nh míi, ViÖt Nam ®·
®îc b¹n bÌ trªn thÕ giíi biÕt ®Õn qua nhiÒu th¬ng hiÖu næi
tiÕng, ®iÒu nµy cµng kh¼ng ®Þnh vai trß kh«ng nhá cña doanh
nghiÖp t nh©n còng nh sè lîng vèn huy ®éng ®îc tõ khu vùc
nµy. Dù b¸o trong thêi gian tíi, c¸c doanh nghiÖp sÏ cßn t¨ng
thªm c¶ vÒ sè lîng, quy m« vèn còng nh chÊt lîng ho¹t ®éng.
§©y sÏ lµ c©u hái ®Æt ra cho c¸c nhµ kinh tÕ trong viÖc qu¶n
lý ho¹t ®éng vµ còng sÏ lµ bµi to¸n cã nhiÒu lêi gi¶i cho viÖc
huy ®éng vèn ®Çu t tõ khu vùc ®îc ®¸nh gi¸ lµ cßn chøa Èn
nhiÒu tiÒm n¨ng nµy.
1.3 TiÕt kiÖm cña khu vùc d©n c
Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc, mét bé phËn
kh«ng nhá trong d©n c cã tiÒm n¨ng vÒ vèn do cã nguån thu
nhËp gia t¨ng hoÆc do tÝch luü truyÒn thèng, nh×n tæng quan,
nguån vèn tiÒm n¨ng trong d©n c kh«ng ph¶i lµ nhá, tån t¹i díi
d¹ng vµng, ngo¹i tÖ, tiÒn mÆt… Nguån vèn nµy xÊp xØ b»ng
80% tæng nguån vèn huy ®éng cña toµn bé hÖ thèng ng©n
hµng. Thùc tÕ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu cña
mét sè ng©n hµng th¬ng m¹i quèc doanh cho thÊy, chØ trong
thêi gian ng¾n ®· huy ®éng ®îc hµng ngµn tØ ®ång vµ hµng
chôc triÖu USD tõ khu vùc d©n c.
Víi kho¶ng 15 triÖu hé gia ®×nh ®ãng gãp kho¶ng 1/3 GDP,
trong giai ®o¹n 1996-2000 tiÕt kiÖm cña khu vùc d©n c chiÕm
kho¶ng 15% GDP. NhiÒu hé gia ®×nh ®· thùc sù trë thµnh c¸c
®¬n vÞ kinh tÕ n¨ng ®éng trong c¸c lÜnh vùc kinh doanh th-
¬ng m¹i, dÞch vô, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng
nghiÖp. ë møc ®é nhÊt ®Þnh, c¸c hé gia ®×nh còng sÏ lµ mét
trong sè c¸c nguån tËp trung vµ ph©n phèi vèn quan träng trong
nÒn kinh tÕ.
Vèn cña d©n c phô thuéc vµo thu nhËp vµ chi tiªu cña c¸c
hé gia ®×nh. Quy m« cña nguån tiÕt kiÖm nµy phô thuéc vµo:
15
Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña ®Êt níc (ë nh÷ng níc cã
tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp thêng cã quy m« vµ tû lÖ
tiÕt kiÖm thÊp).
TËp qu¸n tiªu dïng cña d©n c.
ChÝnh s¸ch ®éng viªn cña nhµ níc th«ng qua chÝnh
s¸ch thuÕ thu nhËp vµ c¸c kho¶n ®ãng gãp ®èi víi x·
héi.
2. Vèn níc ngoµi
2.1 Vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI)
§©y lµ vèn cña c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c nh©n níc ngoµi
®Çu t sang c¸c níc kh¸c vµ trùc tiÕp hoÆc tham gia qu¶n lý
qu¸ tr×nh sö dông vµ thu håi sè vèn bá ra. Vèn nay thêng kh«ng
®ñ lín ®Ó gi¶i quyÕt døt ®iÓm tõng vÊn ®Ò kinh tÕ-x· héi cña
níc nhËn ®Çu t. Tuy nhiªn, víi vèn ®Çu t trùc tiÕp, níc nhËn
®Çu t kh«ng ph¶i lo tr¶ nî, l¹i cã thÓ dÔ dµng cã ®îc c«ng nghÖ
(do nguêi ®Çu t ®em vµo gãp vèn vµ sö dông), trong ®ã cã c¶
c«ng nghÖ bÞ cÊm xuÊt theo con ®êng ngo¹i th¬ng, v× lý do
c¹nh tranh hay cÊm vËn níc nhËn ®Çu t; häc tËp ®îc kinh
nghiÖm qu¶n lý, t¸c phong lµm viÖc theo lèi c«ng nghiÖp cña níc
ngoµi, gi¸n tiÕp cã chç ®øng trªn thÞ trêng thÕ giíi, nhanh
chãng ®îc thÕ giíi biÕt ®Õn th«ng qua quan hÖ lµm ¨n víi nhµ
®Çu t. Níc nhËn ®Çu t trùc tiÕp ph¶i chia sÎ lîi Ých kinh tÕ do
®Çu t ®em l¹i víi ngêi ®Çu t theo møc ®é gãp vèn cña hä. V×
vËy cã quan ®iÓm cho r»ng ®Çu t trùc tiªp sÏ lµm c¹n kiÖt tµi
nguyªn cña níc nhËn ®Çu t.
Tïy theo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña m×nh c¸c níc ASEAN vµ NICs
§«ng ¸, cã níc dùa chñ yÕu vµo vèn ®Çu t gi¸n tiÕp (Hµn Quèc,
Philipin, Th¸i Lan, In®«nªsia, Malaixia), cã nhiÒu níc l¹i chñ
träng vèn ®Çu t trùc tiÕp (Singapo, H«ng K«ng).
§Ó thu hót nhanh c¸c nguån vèn ®Çu t trùc tiÕp tõ níc
ngoµi, c¸c níc ASEAN vµ NICs §«ng ¸ ®· t¹o m«i trêng thuËn lîi
cho nµh ®Çu t nh cung cÊp c¬ së h¹ tÇng, dÞch vô, cã luËt ®Çu
t u ®·i, luËt c¸c khu chÕ xuÊt. Híng thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi
ë c¸c níc ASEAN lµ kü thuËt cao, ë c¸c níc NICs lµ phôc vô xuÊt
khÈu.
16
2.2 Vèn ®Çu t gi¸n tiÕp
§©y lµ nguån vèn cña chÝnh phñ, c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c
tæ chøc phi chÝnh phñ ®îc thùc hiÖn díi c¸c h×nh thøc kh¸c
nhau lµ viÖn trî hoµn l¹i, viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, cho vay u ®·i
víi thêi h¹n dµi vµ l·i suÊt thÊp, kÓ c¶ vay theo h×nh thøc th«ng
thêng. Mét h×nh thøc phæ biÕn cña ®Çu t gi¸n tiÕp tån t¹i díi
lo¹i h×nh ODA-ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cña c¸c níc c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn. Vèn ®Çu t gi¸n tiÕp thêng lín, cho nªn cã t¸c
dông m¹nh vµ nhanh ®èi víi viÖc gi¶i quyÕt døt ®iÓm c¸c nhu
cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña níc nhËn ®Çu t. Vai trß ®Çu t
gi¸n tiÕp ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ x·
héi cña Hµn Quèc, Philipin nh÷ng n¨m sau gi¶i phãng vµ ®èi víi
ViÖt Nam nh÷ng n¨m chèng Mü cøu níc. Tuy nhiªn, tiÕp nhËn
vèn ®Çu t gi¸n tiÕp thêng g¾n víi sù tr¶ gi¸ vÒ chÝnh trÞ vµ
t×nh tr¹ng nî chång chÊt nÕu kh«ng sö dông hiÖu qu¶ vèn vay
vµ thùc hiÖn nghiªm ngÆt chÕ ®é tr¶ nî vay. C¸c níc §«ng Nam
¸ vµ Nics §«ng ¸ ®· thùc hiÖn gi¶i ph¸p vay dµi h¹n, vay ng¸n
h¹n rÊt h¹n chÕ vµ ®Æc biÖt kh«ng vay th¬ng m¹i. Vay dµi h¹n
l·i suÊt thÊp, viÖc tr¶ nî kh«ng khã kh¨n v× cã thêi gian ho¹t
®éng ®ñ ®Ó thu håi vèn.
Thùc chÊt nguån vèn ODA ®· ®îc ph©n bæ theo c¸c nguån
kh¸c nh vèn ng©n s¸ch nhµ níc, vèn tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn…
Tuy nhiªn, ë ®Ò ¸n nµy ®Ò cËp ®Õn víi vai trß nh lµ mét nguån
vèn níc ngoµi, kh«ng n»m trong c¬ cÊu cña tæng vèn ®Çu t
toµn x· héi, chØ ®a ra ®Ó so s¸nh vµ ®¸nh gi¸ nh»m t¨ng cêng
kh¶ n¨ng thu hót nguån vèn nµy ngµy cµng lín h¬n.
2.3 Nguån vèn tÝn dông tõ c¸c ng©n hµng th-
¬ng m¹i
§iÒu kiÖn u ®·i dµnh cho lo¹i vèn nµy kh«ng dÔ dµng nh
®èi víi nguån vèn ODA. Tuy nhiªn, bï l¹i nã cã u ®iÓm râ rµng
lµ kh«ng g¾n víi c¸c rµng buéc vÒ chÝnh trÞ, x· héi. MÆc dï vËy,
thñ tôc vay ®èi víi nguån vèn nµy thêng lµ t¬ng ®èi kh¾t khe,
thêi gian tr¶ nî nghiªm ngÆt, møc l·i suÊt cao lµ trë ng¹i kh«ng
nhá ®èi víi c¸c níc nghÌo.
Do ®îc ®¸nh gi¸ lµ møc l·i suÊt t¬ng ®èi cao còng nh sù
thËn träng trong kinh doanh ng©n hµng (tÝnh rñi ro ë níc ®i
17
vay, cña thô trêng thÕ giíi vµ xu híng l·i suÊt quèc tÕ), nguån
vèn tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i thêng ®îc sö dông
chñ yÕu ®Ó ®¸p øng nhu cÇu xuÊt nhËp khÈu vµ thêng lµ
ng¾n h¹n. Mét bé phËn cña nguån vèn nµy cã thÓ ®îc dïng ®Ó
®Çu t ph¸t triÓn. Tû träng cña nã cã thÓ gia t¨ng nÕu triÓn
väng t¨ng trëng cña nÒn kinh tÕ lµ l©u dµi, ®Æc biÖt lµ t¨ng
trëng xuÊt khÈu cña níc ®i vay lµ s¸ng sña. §èi víi ViÖt Nam,
viÖc tiÕp cËn ®èi víi nguån vèn nµy vÉn cßn kh¸ h¹n chÕ.
2.4 Vèn ®Çu t gi¸n tiÕp cña t nh©n níc ngoµi
th«ng qua thÞ trêng vèn quèc tÕ
Víi xu híng toµn cÇu ho¸, mèi liªn kÕt ngµy cµng t¨ng cña
c¸c thÞ trêng vèn quèc gia vµo hÖ thèng tµi chÝnh quèc tÕ ®·
t¹o nªn vÎ ®a d¹ng vÒ c¸c nguån vèn cho mçi quèc gia vµ lµm
t¨ng khèi lîng vèn lu chuyÓn trªn ph¹m vi toµn cÇu. Thùc tÕ cho
thÊy, mÆc dï trong vßng 30 n¨m qua tÊt c¶ c¸c nguån vèn ®Òu
cã sù gia t¨ng vÒ khèi lîng nhng luång vèn ®Çu t qua thÞ trêng
chøng kho¸n cã møc t¨ng nhanh h¬n c¸c luång vèn kh¸c. TÝnh
tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70 ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX,
vèn ®Çu t trùc tiÕp c¶u c¸c níc thuéc nhãm G7 chØ t¨ng 30 lÇn,
trong khi ®Çu t chøng kho¸n t¨ng kho¶ng 200 lÇn. Riªng trong
thËp kû 90, khèi lîng cæ phiÕu mµ c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t
triÓn ®· ph¸t hµnh trªn thÞ trêng vèn quèc tÕ ®· t¨ng 6 lÇn,
®¹t kho¶ng 4 tû USD.
Ngay t¹i nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn, dßng vèn ®Çu t qua thÞ
trêng chøng kho¸n còng gia t¨ng m¹nh mÏ. MÆc dï vµo nöa cuèi
nh÷ng n¨m 90, cã sù xuÊt hiÖn cña mét sè cuéc khñng ho¶ng
tµi chÝnh nhng ®Õn cuèi n¨m 1999 khèi lîng giao dÞch chøng
kho¸n t¹i c¸c thÞ trêng míi næi vÉn rÊt ®¸ng kÓ. Riªng n¨m
1999, dßng vèn ®Çu t díi d¹ng cæ phiÕu cña Ch©u ¸ ®· t¨ng
gÊp 3 lÇn n¨m 1998, ®¹t 15 tû USD.
§èi víi ViÖt Nam, ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh vµ
bÒn v÷ng, nh»m muc tiªu C«ng nghiÖp ho¸ vµ HiÖn ®¹i ho¸.
Nhµ níc rÊt coi träng viÖc huy ®éng mäi nguån vèn trong vµ
ngoµi níc ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¹o thªm c«ng ¨n viÖc
lµm, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Trong ®ã, nguån vèn huy
déng th«ng qua thÞ trêng vèn còng ®îc ChÝnh phñ quan t©m.
18
C¸c dÒ ¸n ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu c«ng ty
ra níc ngoµi còng ®· ®îc x©y dùng vµ xem xÐt. Tuy nhiªn, ®©y
lµ mét h×nh thøc huy ®éng vèn rÊt míi mÎ vµ cßn phøc t¹p ®èi
víi ViÖt Nam.
Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam hiÖn nay, h×nh thøc huy ®éng
vèn nµy cã nh÷ng u ®iÓm vµ nhîc ®iÓm sau:
VÒ u ®iÓm:
Cã thÓ huy ®éng vèn víi sè lîng lín trong thêi gian dµi
®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn cho nÒn kinh tÕ mµ kh«ng
bÞ rµng buéc bëi c¸c ®iÒu kiÖn vÒ tÝn dông. Bªn cho
vay khã sö dông quan hÖ cho vay ®Ó g©y søc Ðp víi
níc sö dông trong c¸c quan hÖ kh¸c.
T¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam tiÕp cËn víi thÞ trêng vèn
quèc tÕ. Víi viÖc trùc tiÕp tham gia thÞ trêng vèn quèc
tÕ, ®©y sÏ lµ c¬ héi t«t ®Ó thóc ®Èy thÞ trêng chøng
kho¸n ViÖt Nam ph¸t triÓn trong t¬ng lai.
Kh¶ n¨ng thanh to¸n cao do cã thÓ mua b¸n, trao ®æi
trªn thÞ trêng thø cÊp, chÝnh v× vËy h×nh thøc nµy t-
¬ng ®èi hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. Lý
do nµy cho phÐp ngêi ph¸t hµnh cã thÓ cã ®îc møc l·i
suÊt u ®·i h¬n so víi c¸c h×nh thøc vay nî kh¸c.
§èi víi h×nh thøc huy déng nµy, ngêi ®i vay cã thÓ
t¨ng thªm tÝnh hÊp dÉn b»ng c¸ch ®a ra mét sè yÕu
tè kÝch thÝch nh: cho phÐp chuyÓn ®æi tr¸i phiÕu
thµnh cæ phiÕu hoÆc nÕu mua ®ît nµy sÏ ®îc u tiªn
mua trong nh÷ng ®ît ph¸t hµnh sau. Víi nh÷ng yÕu tè
kÝch thÝch nh trªn th× cã thÓ khuyÕn khÝch nhiÒu ng-
êi mua tr¸i phiÕu h¬n.
Tuy nhiªn, bªn c¹nh ®ã th× h×nh thøc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu
ra thÞ trêng vèn quèc tÕ vÉn cßn mét sè trë ng¹i ®èi víi ViÖt
Nam. §ã còng lµ nhîc ®iÓm hay h¹n chÕ cña biÖn ph¸p huy
®éng vèn nµy.
HÖ sè tÝn nhiÖm cña ViÖt Nam rÊt thÊp, thËm chÝ ViÖt
Nam cha ®îc c¸c tæ chøc quèc tÕ xÕp h¹ng ®é tÝn
nhiÖm. ChÝnh v× vËy, nÕu ph¸t hµnh th× tr¸i phiÕu
cña ViÖt Nam sÏ ph¶i chÞu l·i suÊt ë møc cao.
19
ViÖt Nam vÉn cßn qu¸ Ýt kinh nghiÖm trong lÜnh vùc
nµy. Bªn c¹nh ®ã, so víi mét sè h×nh thøc huy ®éng
vèn kh¸c th× thêi gian chuÈn bÞ vÉn cßn t¬ng ®èi dµi.
Bëi vËy ®Ó ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ra thÞ trêng vèn quèc tÕ,
ViÖt Nam ph¶i nghiªn cøu, xem xÐt kü lìng, lùa chän cÈn thËn
h×nh thøc tr¸i phiÕu ph¸t hµnh, thêi gian ®¸o h¹n, thÞ trêng
ph¸t hµnh vµ nhµ bao tiªu phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña bªn ViÖt
Nam. H¬n n÷a, còng cÇn c©n nh¾c thËn träng gi÷a viÖc huy
®éng vèn qua ph¸t hµnh tr¸i phiÕu víi c¸c h×nh thøc huy ®éng
vèn kh¸c, nh ®Çu t trùc tiÕp vµ vay nî qua hÖ thèng ng©n
hµng. Ngoµi ra, bªn c¹nh viÖc x©y dùng dù ¸n cho viÖc ph¸t
hµnh tr¸i phiÕu, ViÖt Nam còng cÇn x©y dùng mét kÕ ho¹ch chi
tiÕt cho viÖc sö dông vèn cã hiÖu qu¶.
PhÇn II
thùc tr¹ng huy ®éng vèn ®Çu t ph¸t
triÓn ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa
qua
I. T×nh h×nh huy ®éng nguån vèn trong níc
1. TiÕt kiÖm cña ChÝnh phñ
Vèn ®Çu t tõ Ng©n s¸ch nhµ níc (NSNN): HiÖn nay chñ
yÕu tËp trung ®Çu t cho c¸c dù ¸n x©y dung c¬ së h¹ tÇng kinh
tÕ, v¨n ho¸, x· héi, an ning quèc phßng, ®Çu t hç trî vèn cho c¸c
doanh nghiÖp Nhµ níc, hç trî cho nguån vèn tÝn dông Nhµ níc vµ
20
Quü hç trî ®Çu t Quèc gia…C¸c dù ¸n ®Çu t b»ng nguån vèn
NSNN chñ yÕu lµ c¸c dù ¸n giao th«ng, thuû lîi, trång rõng ®Çu
nguån, rõng phßng hé, b¶o tån thiªn nhiªn, c¸c c«ng tr×nh v¨n
ho¸, x· héi, gi¸o dôc y tÕ, phóc lîi c«ng céng, nghiªn cøu khoa
häc, quèc phßng an ninh.
Nguån vèn ®Çu t tõ NSNN nh×n chung lµ t¨ng dÇn trong
c¸c n¨m tiÕp theo nhng so víi tæng vèn ®Çu t toµn x· héi th× tû
träng nµy l¹i gi¶m. NÕu nh giai ®o¹n 1991-1995 nguån vèn nµy
trong GDP chiÕm kho¶ng 6% th× giai ®o¹n 1996-1997 ®¹t
6,6%. NÕu so s¸nh nguån vèn ®Çu t ph¸t triÓn tõ NSNN trong
tæng sè vèn ®Çu t toµn x· héi th× tû träng nµy ®¹t 23,6%
trong thêi kú 1991-1995 (vèn NSNN lµ 54.830 tû ®ång) vµ ®¹t
21,9% trong thêi kú 1996-2000 (87.360 tû ®ång), gi¶m so víi
thêi kú 1986-1990, do trong c¬ cÊu tæng nguån vèn ®Çu t toµn
x· héi xuÊt hiÖn lîng vèn ®Çu t níc ngoµi t¬ng ®èi lín. Nh vËy,
tû träng b×nh qu©n cña nguån vèn NSNN so víi tæng vèn ®Çu
t toµn x· héi trong thêi kú 1991-2000 ®¹t 22,5% (vèn NSNN
trong thêi kú nµy ®¹t 142.194 tû ®ång). Trong 2 n¨m 1996-
1997 tû träng nguån vèn nµy cã xu híng t¨ng nhng ®Õn n¨m
1998, do ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh-tiÒn tÖ, kh¶
n¨ng thùc hiÖn t¬ng ®èi thÊp. §Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng huy
®éng vèn tõ NSNN CÝnh phñ ®· ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Çu t
ph¸t triÓn. Tr¸i phiÕu ®Çu t ph¸t triÓn cña ChÝnh phñ gãp phÇn
huy ®éng c¸c nguån lùc nhµn rçi trong x· héi cho ®Çu t. MÆt
kh¸c, nguån vèn ®Çu t ph¸t triÓn nµy sÏ gãp phÇn lµm s«i ®éng
l¹i qu¸ tr×nh ®Çu t, t¨ng “cÇu”, t¹o c¬ héi ®Çu t míi cho c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, kh¾c phôc t×nh tr¹ng suy tho¸i cña
nÒn kinh tÕ. H¬n n÷a, nguån vèn nµy gãp phÇn gi¶i quyÕt,
kh¾c phôc phÇn nµo hËu qu¶ chÝnh s¸ch ®Çu t trong nh÷ng
n¨m qua (®Çu t dµn tr¶i, trµn lan, hiÖu qu¶ thÊp, c¸c c«ng
tr×nh dë dang nhiÒu…).
Tû lÖ ®éng viªn GDP vµo ng©n s¸ch nhµ níc t¨ng trung
b×nh 13,1% GDP trong thêi kú 1986-1990 lªn 20,5% GDP thêi
kú 1991-1995 vµ hiÖn nay kho¶ng 22% GDP. Thu ng©n s¸ch
nhµ níc cã sù chuyÓn biÕn tÝch cùc, nguån thu trong níc t¨ng
nhanh vµ chiÕm phÇn chÝnh trong tæng thu ng©n s¸ch nhµ níc.