Thực trạng các quy định của pháp luật hình sự việt nam về hệ thống hình phạt và phương hướng hoàn thiện
- 12 trang
- file .pdf
Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217
Thực trạng các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam
về hệ thống hình phạt và phương hướng hoàn thiện
Lê Văn Cảm*, Trịnh Tiến Việt *
Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội,
144 Xuân Thuỷ, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam
Nhận ngày 24 tháng 12 năm 2008
Tóm tắt. Bài viết đề cập đến việc xây dựng khái niệm và phân tích thực trạng của các quy phạm
pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về hệ thống hình phạt, chỉ rõ những chuẩn mực đánh giá
thực trạng này. Qua đó, bài viết chỉ ra phương hướng hoàn thiện đối với các quy phạm tương ứng
bằng việc đề xuất mô hình lý luận của các kiến giải lập pháp dưới dạng các điều luật cụ thể. Ngoài
ra, còn đưa ra các luận chứng của các căn cứ về xã hội, y học và pháp lý cho việc bắt đầu triển khai
các nghiên cứu về tâm thần học với tư cách là một hướng nghiên cứu mới quan trọng và cần thiết
của các chuyên ngành khoa học pháp lý về tư pháp hình sự (nói riêng) và khoa học pháp lý (nói
chung) ở Việt Nam trong xu thế hội nhập quốc tế hiện nay.
1. Đặt vấn đề* định của PLHS (nói chung) nhằm bảo vệ một
cách hữu hiệu các quyền và tự do của con
1. Trong giai đoạn xây dựng Nhà nước người với tư cách là những giá trị xã hội cao
pháp quyền (NNPQ) và cải cách tư pháp quý nhất được thừa nhân chung của nền văn
(CCTP) ở Việt Nam đương đại, đặc biệt là minh nhân loại tránh khỏi sự xâm hại có tính
trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập của chất tội phạm, thì các quy định về HTHP (nói
nước ta với cộng đồng quốc tế hiện nay, thì riêng) phải nhằm phục hồi lại công lý (sự
việc nghiên cứu đánh giá thực trạng của các quy công bằng xã hội), phòng ngừa riêng-phòng
phạm pháp luật hình sự (PLHS) quốc gia hiện ngừa chung, đồng thời không được gây nên
hành về hệ thống hình phạt (HTHP) để từ đó đề
những đau đớn về thể xác và hạn thấp nhân
xuất các kiến giải lập pháp (KGLP) nhằm hoàn
phẩm con người; vì thực trạng các quy định
thiện hơn nữa các quy định này có ý nghĩa
của PLHS một quốc gia về hình phạt như thế
chính trị-xã hội to lớn và ý nghĩa khoa học-thực
nào sẽ chính là một trong những tiêu chí cơ
tiễn rất quan trọng trên bình diện dưới đây:
bản và quan trọng để đánh giá mức độ dân chủ và
1.1. Một là, về mặt lập pháp, trong bất kỳ
nhân đạo, pháp chế và nhân văn trong quốc gia
một NNPQ đích thực nào, nếu như các quy
đó ra sao.
_______ 1.2. Hai là, về mặt lý luận, hiện nay trong
*
Tác giả liên hệ. ĐT: 84-4-37547512. khoa học Luật hình sự Việt Nam xung quanh
E-mail: [email protected]
206
L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217 207
những vấn đề cần phải đánh giá thực trạng của có thể đề cập đến những vấn đề nào mà theo
các quy định của Bộ Luật hình sự (BLHS) năm quan điểm của chúng tôi là cơ bản và quan
1999 hiện hành về HTHP ra sao và theo những trọng hơn cả theo hệ thống gồm 03 Mục nhỏ
chuẩn mực nào (như: khái niệm, nội dung và (§) như sau: 1) Một số vấn đề về những
các mục đích của hình phạt trong PLHS quốc chuẩn mực đánh giá (CMĐG) thực trạng các
gia là gì, để hệ thống hình phạt đó được coi quy định của PLHS về HTHP; 2) Thực trạng
là khả thi thì cần phải có các tiêu chí gì và, các quy định của PLHS Việt Nam hiện hành
hiệu quả của hình phạt được bảo đảm bởi các về HTHP và; 3) Về các KGLP để hoàn thiện
yếu tố nào, v.v...), cũng vẫn đang còn tồn tại các quy định của PLHS quốc gia về HTHP.
nhiều ý kiến và cách hiểu khác nhau, mà vẫn
chưa có một quan điểm chính thống. 2. Nội dung vấn đề
1.3. Và cuối cùng, ba là, về mặt thực tiễn,
hoạt động áp dụng PLHS (nói chung) và áp §1. Một số vấn đề về những chuẩn mực
dụng hình phạt (nói riêng) của các Tòa án ở đánh giá thực trạng các quy định của pháp luật
Việt Nam trong giai đoạn hiện nay vẫn còn hình sự về hệ thống hình phạt
tồn tại nhiều vấn đề bức xúc đòi hỏi các nhà
1. Khái niệm CMĐG thực trạng các quy
khoa học-luật gia và các cán bộ thực tiễn
định của PLHS về HTHP là vấn đề chưa bao
trong lĩnh vực tư pháp hình sự (TPHS) đang
giờ được soạn thảo trong khoa học Luật hình
công tác tại các cơ quan bảo vệ pháp luật
sự của Việt Nam và của nước ngoài. Vì vậy,
(BVPL) và Tòa án của nước ta cần phải tiếp
trước tiên chúng ta cần phải bàn về khái niệm
tục cùng nhau nghiên cứu để lý giải và phân
đang nghiên cứu là gì (1) và sau đó, sẽ tiến
tích, luận chứng và đề xuất các ý kiến với nhà
hành phân tích là cần phải có những chuẩn
làm luật nhằm sớm khắc phục và loại trừ
những bất cập-nhược điểm-hạn chế nhất định. mực nào để có thể đánh giá được thực trạng
2. Như vậy, tất cả những điều đã được các quy định của PLHS về HTHP (2).
phân tích trên đây không chỉ cho phép khẳng 1.1. Khái niệm CMĐG thực trạng các quy
định ý nghĩa to lớn và quan trọng trên các định của PLHS về HTHP và nội hàm của nó. Khi
bình diện đã nêu của việc nghiên cứu để đánh bàn về vấn đề này chúng ta có thể đưa ra
giá các quy định của BLHS năm 1999 về HTHP định nghĩa khoa học của khái niệm đang
để từ đó đề xuất các KGLP nhằm hoàn thiện hơn nghiên cứu như sau: CMĐG thực trạng các
nữa các quy định này, mà còn là lý do luận quy định của PLHS về HTHP là bộ phận cấu
chứng cho sự cần thiết của nhiệm vụ được thành (BPCT) mà thông qua chúng (những
đặt ra cho bài viết này - giải quyết về mặt lý CMĐG đó) góp phần giúp cho xã hội có thể
luận thực trạng của hình phạt với tư cách là nhận thấy được ở các mức độ khác nhau bản
một trong năm (05) chế định cơ bản, trung chất, nội dung và các mục đích của hình
tâm, chủ yếu nhất được thừa nhận chung của phạt, tính khả thi của HTHP và hiệu quả của
PLHS, bên cạnh các chế định: 1) đạo luật hình phạt đạt được bởi các yếu tố bảo đảm
hình sự, 2) tội phạm, 3) trách nhiệm hình sự (YTBĐ) nào (nói riêng), cũng như hiệu lực
(TNHS) và 4) các biện pháp tha miễn. của PLHS và khả năng đấu tranh phòng và
3. Tuy nhiên, do tính chất phức tạp, đa dạng chống tội phạm của toàn bộ hệ thống tư pháp
và rộng lớn của những vấn đề về hệ thống hình hình sự (nói chung) trong một quốc gia. Phân
phạt nên trong phạm vi một bài báo khoa học tích nội hàm của khái niệm này cho thấy, giá
đăng trên tạp chí chuyên ngành chúng tôi chỉ trị của những CMĐG để đánh giá thực trạng
208 L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217
các quy định của PLHS trong một quốc gia về trọng cần phải được xác định và do đó, để
HTHP là ở chỗ - nếu đối chiếu với tổng thể nhận thấy rõ được thực trạng các quy định
chúng (những CMĐG đó) chúng ta có thể của PLHS về HTHP chúng ta cần phải căn cứ
hiểu được ở một chừng mức nhất định ba vào năm (05) CMĐG cơ bản sau: 1) Khái niệm
(03) nhóm vấn đề lớn và quan trọng có liên hình phạt (chính thống) trong PLHS của quốc
quan đến HTHP như sau: gia (tức là định nghĩa pháp lý (ĐNPL) của
1) Bản chất, nội dung và các mục đích của khái niệm hình phạt được nhà làm luật ghi
hình phạt trong PLHS của một quốc gia như nhận trong PLHS luật thực định) như thế
thế nào (Ví dụ: bản chất của hình phạt có vô nào; 2) Nội dung của hình phạt trong PLHS ra
nhân đạo hay không, nội dung của hình phạt sao; 3) Các mục đích của hình phạt trong
có khắc nghiệt và mang nặng yếu tố trấn áp PLHS là gì; 4) Để cho HTHP được coi là khả thi
về hình sự hay không, và các mục đích của thì cần phải có các tiêu chí gì và; 5) Hiệu quả
hình phạt có dã man-tàn bạo, gây nên những của hình phạt trong PLHS được bảo đảm bởi
đau đớn về thể xác-hạ thấp nhân phẩm con các yếu tố nào. Tại các điểm 2 đến 6 dưới đây
người và nhằm trả thù người bị kết án vì tội của Mục nhỏ (§1.) này chúng ta cần phải lần
phạm đã thực hiện hay không, v.v...);
lượt liệt kê và phân tích từng CMĐG này để
2) Tính khả thi của HTHP ra sao, hiệu quả
thấy rõ giá trị của chúng đối với việc xác
của hình phạt đạt được đến đâu và do các yếu
định thực trạng các quy định của PLHS về
tố nào bảo đảm (Ví dụ: các loại hình phạt
HTHP.
được quy định trong PLHS thực định có đem
2. Khái niệm hình phạt với tư cách là
lại kết quả thiết thực khi áp dụng đối với
CMĐG thứ nhất các quy định của PLHS về
người bị kết án hay không, mức độ tái phạm
tăng hay giảm-hệ lụy của việc cải tạo-giáo HTHP thể hiện ở chỗ: Nó (khái niệm hình
dục phạm nhân ra sao khi áp dụng loại hình phạt) góp phần giúp chúng ta có thể nhận
phạt tương ứng nào đó, v.v...); thấy được bản chất của hình phạt đã được ghi
3) Hiệu lực của PLHS ra sao và khả năng nhận trong PLHS thực định của một quốc
đấu tranh phòng-chống tội phạm của toàn bộ hệ gia. Chẳng hạn, theo BLHS Việt Nam năm
thống TPHS trong quốc gia đó như thế nào 1999 (đoạn 1 Điều 26) khái niệm này được
(Ví dụ: các quy định của PLHS về HTHP nhà làm luật nước ta định nghĩa “là biện pháp
cùng với các quy định khác của PLHS khi áp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước nhằm
dụng trong thực tiễn thể hiện hiệu lực thực tế tước bỏ quyền hoặc hạn chế quyền, lợi ích của
ra sao, từ đó cho thấy khả năng của cả hệ người phạm tội”.
thống TPHS của đất nước có đủ sức mạnh để 3. Nội dung của hình phạt với tư cách là
đấu tranh kiên quyết và có hiệu quả chống lại CMĐG thứ hai các quy định của PLHS về
sự đe dọa của sự gia tăng của tình hình phạm HTHP thể hiện ở chỗ: Nó (nội dung của hình
tội trên toàn lãnh thổ quốc gia hay tình trạng phạt) góp phần giúp chúng ta thể nhận thấy
phạm tội trên một địa phương nào đó như được Nhà nước xử sự đối với người đã thực
thế nào, có bảo vệ được một cách vững chắc hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật
các quyền và tự do của con người và của hình sự cấm như thế nào - sự lên án về mặt pháp
công dân, cũng như các lợi ích của Nhà nước lý hình sự của Nhà nước đối với người bị kết án
và của xã hội tránh khỏi được sự xâm hại của và được phản ánh bằng sự trừng phạt đối với
tội phạm hay không, v.v...). người đó vì đã có lỗi trong việc thực hiện tội phạm.
1.2. Phạm vi những CMĐG thực trạng các 4. Các mục đích của hình phạt với tư cách
quy định của PLHS về HTHP là vấn đề quan là CMĐG thứ ba các quy định của PLHS về
L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217 209
HTHP thể hiện ở chỗ: Nó (khái niệm hình người bị kết án. Do vậy, để một hệ thống hình
phạt) góp phần giúp chúng ta có thể nhận phạt được coi là khả thi, theo quan điểm của
thấy được cái mốc cuối cùng trong tương lai của chúng tôi cần phải có bốn (04) tiêu chí cơ bản
hình phạt đã được ghi nhận trong PLHS thực sau đây: 1) HTHP trong Phần chung phải
định của một quốc gia mà nhà làm luật mong được xây dựng một cách khoa học, cân đối và
muốn đạt được là gì (?). Chẳng hạn, theo hợp lý để làm cơ sở cho việc quy định một
BLHS Việt Nam năm 1999 (Điều 27) đó là: 1) cách chính xác các chế tài cụ thể đối với các tội
Đối với “người phạm tội” - “không chỉ nhằm phạm tương ứng trong Phần riêng BLHS; 2)
trừng trị... mà còn giáo dục... ngăn ngừa họ phạm Việc quy định trình tự áp dụng của các loại
tội mới” và; 2) Đối với những “người khác” - hình phạt trong HTHP phải tương ứng (phù
“còn nhằm giáo dục, tôn trọng pháp luật, đấu hợp) với sự phân chia các tội phạm thành các
tranh phòng ngừa và chống tội phạm”. Tuy loại (nhóm) nhất định trong Phần chung
nhiên, xuất phát từ nguyên tắc nhân đạo của BLHS; 3) Trong HTHP phải thể hiện rõ được
Luật hình sự và dưới góc độ xây dựng Nhà tính chất và mức độ nghiêm khắc khác nhau của
nước pháp quyền (NNPQ) Việt Nam hiện các loại hình phạt tương ứng với tính chất và
nay, theo quan điểm của chúng tôi - “trừng mức độ nguy hiểm cho xã hội của các loại (nhóm)
trị” không phải là mục đích của hình phạt mà tội phạm được quy định trong BLHS và; 4)
suy cho cùng chỉ là bản chất chủ yếu, chức năng Trong HTHP phải quy định một cách cụ thể,
và là thuộc tính cơ bản nhất của hình phạt, vì rõ ràng và chính xác trình tự, các căn cứ và
nếu như không có yếu tố trừng trị (mà chỉ có những điều kiện áp dụng của từng loại hình phạt
giáo dục đơn thuần) thì hình phạt nói riêng sẽ (nói chung), cũng như các giới hạn tối thiểu và
mất đi nội dung của nó - không cần thiết và do tối đa của các loại hình phạt có thời hạn (nói
đó, Luật hình sự nói chung sẽ trở nên vô nghĩa. riêng).
Chính vì vậy, theo chúng tôi, có thể chỉ ra 6. Các yếu tố bảo đảm hiệu quả của hình
bốn mục đích sau đây của hình phạt: 1) Góp phạt với tư cách là CMĐG thứ năm (và là
phần phục hồi lại công lý - sự công bằng xã hội; cuối cùng) các quy định của PLHS về HTHP
2) Cải tạo và giáo dục những người bị kết án, thể hiện ở chỗ: Chúng (các yếu tố bảo đảm
đồng thời ngăn ngừa họ phạm mới - ngăn (YTBĐ) này) góp phần giúp chúng ta có thể
ngừa riêng; 3) Góp phần giáo dục các thành nhận thấy được kết quả tích cực đạt được do các
viên khác trong xã hội ý thức tôn trọng, tuân mục đích của hình phạt được thực hiện trên cơ sở
thủ và chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật - tiết kiệm tối đa yếu tố trấn áp về hình sự khi
ngăn ngừa chung; 4) Hỗ trợ cho cuộc đấu tranh quyết định hình phạt và thi hành hình phạt trong
phòng và chống tội phạm. thực tiễn. Do vậy, hiệu quả của hình phạt chỉ
5. Các tiêu chí của một HTHP khả thi với có thể đạt được khi có sự tác động đến một
tư cách là CMĐG thứ tư các quy định của cách tích cực và đồng bộ của tám (08) YTBĐ
PLHS về HTHP thể hiện ở chỗ: Chúng (các chính sau đây: 1) Phải tuân thủ nghiêm chỉnh
tiêu chí này) góp phần giúp chúng ta có thể các nguyên tắc tiến bộ của Luật hình sự nói
nhận thấy được tính chất của danh mục các biện chung, cũng như các căn cứ quyết định hình
pháp cưỡng chế về hình sự nghiêm khắc nhất mà phạt nói riêng, đặc biệt là phải đảm bảo thực
trong những điều kiện như nhau khi hệ thống hiện tốt nguyên tắc không tránh khỏi trách
hình phạt đáp ứng được tổng hợp đầy đủ những nhiệm hình sự (TNHS) - phát hiện kịp thời và
tính chất đó thì sẽ góp phần đạt được hiệu quả cao nhanh chóng các tội phạm để xử lý chúng; 2)
của các hình phạt do Tòa án áp dụng đối với Phải đảm bảo được tính ổn định cao của hệ
210 L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217
thống PLHS, cũng như thực tiễn áp dụng thì tại các điểm từ 2-3 dưới đây chúng ta cần
PLHS nói chung và thực tiễn xét xử nói riêng; phải lần lượt làm sáng tỏ về mặt lý luận
3) Các bản án kết tội đối với những người bị những vấn đề cần nghiên cứu trong Mục nhỏ
kết án phải có ba điều kiện cơ bản để đạt được (§2) này theo hệ thống như sau: 1) Khái niệm
các mục đích của hình phạt - công minh, có căn thực trạng các quy định của PLHS về HTHP
cứ và đúng pháp luật; 4) Quá trình tội phạm và; 2) Đánh gia thực trạng các quy định của
hóa các hành vi nguy hiểm cho xã hội, cũng BLHS Việt Nam về HTHP.
như quá trình hình sự hóa nói chung (và hình 2. Khái niệm thực trạng các quy định của
phạt hóa nói riêng) phải phù hợp với các quy PLHS về HTHP mặc dù chưa được soạn
luật khách quan của sự phát triển xã hội trong thảo về mặt lý luận trong khoa học luật hình
giai đoạn nhất định tương ứng (về kinh tế, sự nhưng thông quan việc nghiên cứu các
chính trị, văn hóa, lịch sử, truyền thống, quy định này và thực tiễn áp dụng chúng có
v.v...); 5) Phải xác định đúng tiêu chí đánh giá thể được hiểu là tổng thể các quy phạm pháp
hiệu quả của hình phạt - mức độ tái phạm (Ví luật được nhà làm luật ghi nhận trong PLHS
dụ: nếu tình hình tội phạm trong từng thời (thực định) với tư cách là căn cứ pháp lý để Tòa
kỳ hay tình trạng phạm tội trong toàn quốc án áp dụng trong thực tiễn đối với những người
cho thấy tỷ lệ tái phạm tăng lên hoặc không bị kết án trên cơ sở bản án kết tội có hiệu lực
giảm xuống - hiệu quả phạt thấp và ngược
pháp luật mà việc phân tích các quy phạm này
lại, nếu tỷ lệ tái phạm giảm xuống - hiệu quả
cho thấy những ưu điểm và những ưu điểm và
của hình phạt cao); 6) Phải bảo đảm tốt quá
nhược điểm-hạn chế nhất định trên các bình diện
trình thi hành hình phạt - đưa các bản án và các
khác nhau.
quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án
3. Đánh giá thực trạng các quy định của
vào đời sống hiện thực, tức là phải làm cho
PLHS quốc gia hiện hành về HTHP. Trên cơ sở
chúng được thi hành một cách nghiêm chỉnh
khái niệm đã được nêu trên và nghiên cứu
bởi tất cả các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã
thực tiễn xét xử về việc áp dụng các loại hình
hội, những người có chức vụ và các công dân
phạt trong thời gian qua, chúng ta có thể đưa
hữu quan; 7) Phải thường xuyên nâng cao
ra sự đánh giá sau đây đối với thực trạng các
trình độ chuyên môn nghiệp vụ, kiến thức
pháp luật và đạo đức nghề nghiệp của các quy phạm PLHS quốc gia hiện hành (tức BLHS
cán bộ Tòa án và các cán bộ Tư pháp; 8) Và năm 1999) về HTHP để có thể nhận thấy rõ
cuối cùng, phải không ngừng tăng cường được những ưu điểm và nhược điểm-hạn chế
công tác giáo dục ý thức tôn trọng, tuân thủ và nhất định trên các bình diện khác nhau của
chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật đối với HTHP trong PLHS nước nhà mà từ đó đưa ra
những người đã chấp hành hình phạt xong các KGPL cho nhà làm luật để góp phần khắc
(nói riêng) và tất cả các thành viên trong xã phục những bất cập và nhược điểm-hạn chế đã
hội (nói chung). được chỉ ra nhằm hoàn thiện các quy định
tương ứng:
§2. Thực trạng các quy định của pháp luật 3.1. Thứ nhất, HTTP theo BLHS Việt Nam
hình sự Việt Nam hiện hành về hệ thống hình năm 1999 được nhà làm luật điều chỉnh tại
phạt Chương V độc lập “Hình phạt” với 15 điều
luật (các Điều 26 - 40) bằng các quy phạm
1. Phương pháp tiếp cận vấn đề. Để có thể
riêng biệt mà trong đó:1) giúp cho xã hội hiểu
đánh giá được chính xác thực trạng các quy
rõ được bản chất của hình phạt trong PLHS
định của BLHS Việt Nam về HTHP hiện nay
L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217 211
quốc gia vì lần đầu tiên (kể từ sau Cách mạng đây) ngoài HTHP nhà làm luật Việt Nam còn
tháng 8/1945 đến nay) đã chính thức ghi quy định một hệ thống các biện pháp cưỡng chế
nhận ĐNPL của khái niệm hình phạt (đoạn 1 (BPCC) về hình sự khác ít nghiêm khắc hơn hình
Điều 26) và; 2) đồng thời chỉ rõ mục đích của phạt tại: 1) Chương VI độc lập - năm biện
hình phạt là gì (Điều 27). pháp tư pháp (chung) đối với người phạm tội
3.2. Thứ hai, HTTP theo BLHS Việt Nam đã thành niên (từ Điều 41 đến Điều 44) mà tùy
năm 1999 quy định chặt chẽ và chính xác với từng trường hợp tương ứng cụ thể Tòa án có
những điều kiện áp dụng cụ thể 14 loại hình phạt thể áp dụng độc lập (hoặc cùng với hình phạt)
có tính chất bắt buộc đối với các Tòa án là: 1) và; 2) Điều 70 - hai biện pháp tư pháp (riêng)
Cảnh cáo; 2) Cải tạo không giam giữ (từ 6 có tính chất giáo dục phòng ngừa đối với
tháng đến 2 năm); 3) Tù có thời hạn (từ 3 người phạm tội chưa thành niên mà tùy từng
tháng đến 20 năm; 4) Tù chung thân; 5) Tử trường hợp tương ứng cụ thể Tòa án có thể
hình; 6) Cấm đảm nhiệm những chức vụ, áp dụng độc lập (hoặc cùng với hình phạt).
cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định 3.6. Thứ sáu, trong HTHP theo BLHS năm
(từ 2 năm đến 5 năm); 7) Cấm cư trú (từ 1 1999 (cũng như theo BLHS năm 1985 trước
năm đến 5 năm); 8) Quản chế (từ 1 năm đến 5 đây) nhà làm luật Việt Nam có điều chỉnh cụ
năm); 9) Tước một số quyền công dân (từ 1 thể căn cứ và những điều kiện cụ thể của việc áp
năm đến 5 năm); 10) Tịch thu tài sản; 11) Phạt dụng đối với từng loại hình phạt.
tiền và; 12) Trục xuất. 3.7. Thứ bảy, tuy nhiên, nếu đối chiếu với
3.3. Thứ ba, trong HTHP theo BLHS năm những CMĐG đã được phân tích trên đây thì
1999 thì: 1) năm loại hình phạt đầu tiên nêu các quy định của BLHS Việt Nam về HTHP
trên (1-5) là các hình phạt chính; 2) năm loại vẫn còn bộc lộ một loạt những bất cập và
hình phạt tiếp theo (6-10) là các hình phạt bổ nhược điểm-hạn chế trên các bình diện khác
sung; 3) hai loại hình phạt cuối cùng nêu trên
nhau (chưa chính xác về mặt khoa học, thiếu
(11-12) là hình phạt có thể tùy từng trường
chặt chẽ về lôgíc pháp lý, chưa đạt về mặt kỹ
hợp cụ thể tương ứng mà được áp dụng với
thuật lập pháp) cần phải được khắc phục:
tính chất là hình phạt chính chính hoặc là
1) Nội dung của hình phạt rất tiếc là vẫn
hình phạt bổ sung; 4) đối với người bị kết án
chưa được chính thức ghi nhận về mặt lập pháp
là người chưa thành niên - nhà làm luật quy
bằng một quy phạm riêng biệt nào đó trong
định là Tòa án chỉ được phép áp dụng ba loại
Phần chung BLHS Việt Nam (mặc dù nó có
hình phạt chính ít nghiêm khắc đầu tiên nêu
giá trị giúp chúng ta có thể nhận thấy được
trên (1-3), mà không được phép áp dụng hai
thuộc tính cơ bản của hình phạt chính là sự
loại hình phạt chính cuối cùng nghiêm khắc
lên án về mặt pháp lý hình sự của Nhà nước
khắc hơn cả nêu trên (4-5) và tất cả các loại
hình phạt bổ sung. đối với người bị kết án và được phản ánh
3.4. Thứ tư, trong HTHP theo BLHS năm bằng sự trừng phạt đối với người đó vì đã có
1999 (khác với theo BLHS năm 1985 trước lỗi trong việc thực hiện tội phạm.
đây) có một loại hình phạt được quy định với 2) Các mục đích của hình phạt góp phần
tính chất là hình phạt chính hoặc là hình phạt giúp chúng ta có thể nhận thấy được cái mốc
bổ sung và chỉ để áp dụng riêng đối với người cuối cùng trong tương lai của hình phạt đã được
nước ngoài phạm tội - trục xuất. ghi nhận trong PLHS quốc gia mà nhà làm
3.5. Thứ năm, trong HTHP theo BLHS năm luật mong muốn đạt được là gì (?), nhưng rất
1999 (cũng như theo BLHS năm 1985 trước tiếc là tại Điều 17 BLHS Việt Nam thì:
212 L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217
a) Việc sử dụng thuật ngữ “trừng trị” là tức là phải bổ sung vào điều luật về tư hình
chưa đạt lắm vì các lý do sau: ) Như đã trong Phần chung BLHS hai quy phạm mới
phân tích ở trên (xuất phát từ nguyên tắc là: a) Không áp dụng đối với ba (03) loại
nhân đạo của Luật hình sự và dưới góc độ người bị kết án - phụ nữ, người chưa thành
xây dựng NNPQ Việt Nam hiện nay, “trừng nên, nam giới trên 70 tuổi; b) Chỉ quy định tử
trị” không phải là mục đích của hình phạt mà hình đối với năm (05) nhóm tội đặc biệt nghiêm
suy cho cùng chỉ là bản chất chủ yếu, chức năng trọng - các tội đặc biệt nghiêm trọng xâm
và là thuộc tính cơ bản nhất của hình phạt); ) phạm tính mạng con người, các tội đặc biệt
Khi quy định hình phạt trong BLHS Việt nghiêm trọng xâm phạm an ninh quốc gia,
tính mạng con người, các tội đặc biệt nghiêm
Nam chắc chắn 100% là nhà làm luật không
trọng về tham nhũng, các tội đặc biệt nghiêm
bao giờ lấy mục đích “nhằm trừng trị” làm
trọng về ma túy, các tội đặc biệt nghiêm
chính; ) Mặt khác, hình phạt phải nhằm đạt
trọng xâm phạm hòa bình-an ninh của nhân
được một mục đích quan trọng nữa (mà trong
loại. Còn việc sửa đổi-bổ sung theo kiểu liệt
quy phạm tại Điều 27 vẫn còn thiếu - chưa
kê và đề nghị bỏ hình phạt từ hình tại 17/29
ghi nhận) là góp phần phục hồi lại công lý - sự CTTP như trong Tờ trình tóm tắt ngày
công bằng xã hội. Do vậy, theo chúng tôi, có 20/10/2008 của Chính phủ “Về án Luật sửa đổi-
thể chỉ rõ bốn (04) mục đích của hình phạt bổ sung một số điều của BLHS năm 1999” rõ
(như đã nêu ở trên). ràng là chưa bảo đảm tính khái quát, tính khoa
b) Việc sử dụng thuật ngữ “người phạm học và kỹ thuật lập pháp cao (vì cách làm này
tội” cũng chưa đạt lắm vì các lý do sau: ) mang đầy tính chắp vá).
nếu như người này tuy có thực hiện hành vi d) Về hình phạt tiền. Nếu xét theo thứ tự từ
phạm tội nhưng được miễn TNHS (kể cả nhẹ đến nặng của các loại hình phạt trong hệ
trước hoặc thậm chí sau khi bị xét xử) thì đều thống hình phạt của PLHS nước ta, thì phạt
không thể bị áp dụng hình phạt mà; ) trên thực tiền chỉ đứng ở vị trí thứ thứ hai - chỉ nặng hơn
tế chỉ có “người bị kết án” - người đã bị Tòa án cảnh cáo, nhưng lại nhẹ hơn cải tạo không giam
xét xử và tuyên bản án kết tội có hiệu lực giữ và tù có thời hạn; vậy mà đối với 02 loại
pháp luật - mới bị áp dụng hình phạt (nếu hình phạt sau thì BLHS có quy định việc trừ
không được miễn); do vậy, nhược điểm này thời gian tạm giam vào thời gian chấp hành
phải nhanh chóng được khắc phục ngay. 02 loại hình phạt này (mặc dù chúng nặng hơn
c) Về hình phạt tử hình. Đây là hình phạt phạt tiền), trong khi đó đối với phạt tiền thì
đặc biệt, nghiêm khắc nhất và vô nhân đạo lại không quy định việc trừ thời gian như vậy
nhất mà lẽ ra cần phải bị loại trừ khỏi HTHP (nhất là khi trong thực tiễn xét xử cho thấy:
của BLHS Việt Nam (hoặc nếu không thì có người phạm tội đã bị tạm giam và rồi cuối
cũng chỉ trong vài năm tới) vì hiện tại nó vẫn cùng hình phạt chính duy nhất được áp dụng
còn được quy định trong nhiều cấu thành tội chỉ là phạt tiền thì sao?). Chính vì thế, để đảm
phạm (CTTP). Tuy nhiên, nếu trong giai bảo nguyên tắc công minh (công bằng) của
đoạn hiện nay nhà làm luật nhận thấy vẫn cần PLHS trong giai đoạn xây dựng NNPQ Việt
thiết phải giữ lại hình phạt này, thì nên chăng Nam, rõ ràng là nhà làm luật Việt Nam cần
cần phải quy định sao cho phải bảo đảm tính quy định việc khấu trừ thời gian tạm giam
khái quát, tính khoa học, kỹ thuật lập pháp cao và (theo tỷ lệ bao nhiêu % là hợp lý thì tùy nhà làm
theo hướng nhân đạo hóa PLHS quốc gia (cho luật quyết định) đối với cả hình phạt tiền nữa
phù hợp với bối cảnh toàn cầu hóa và hội (nhất là khi nó được áp dụng với tính chất là
nhập của Việt Nam với cộng đồng quốc tế), hình phạt chính).
L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217 213
3.8. Và cuối cùng, thứ tám, nếu đối chiếu ngày 14/10/2008 của Ủy ban Tư pháp của
với 02 CMĐG thứ 4 và thứ 5 (đã được phân Quốc hội khóa XII “Về Dự án sửa đổi, bổ sung
tích trên đây) thì những bất cập và nhược một số điều của BLHS” là “... phải sửa đổi toàn
điểm-hạn chế trong các quy định của BLHS diện thì mới hoàn thiện được cơ bản các vấn
Việt Nam về HTHP (được chỉ ra tại tiết 3.7. đề trên...”. Chính vì lẽ đó, ngay từ năm 2005
điểm 3 này) ở các mức độ khác nhau khó mà có chúng tôi đã xây dựng mô hình lý luận
thể bảo đảm cho tính khả thi và đạt được (MHLL) về các KGLP để hoàn thiện các quy
hiệu quả cao của hình phạt được áp dụng. định của Phần chung BLHS năm 1999 với cơ
“Nguyên nhân chủ yếu của những bất cập và cấu từ 10 chương với 77 điều cũ hiện nay sẽ
nhược điểm-hạn chế trong BLHS năm 1999 nói tăng lên đến 5 phần gồm 21 chương với 125
chung trước hết nằm trong tính phi thực tiễn của điều (đó là chưa cộng cả 02 phần gồm 04
các quan chức phòng giấy khi soạn thảo BLHS chương với 20 điều nữa - Phần thứ tư “Về
năm 1999 (vì nếu chỉ ngồi trong bốn bức tường quyết định hình phạt” gồm 03 chương với 10
của cơ quan để đọc sách, nghiên cứu rồi đề xuất điều và Phần thứ năm “Về các quy định đối với
với cấp trên mà chưa hề trải qua một ngày nào người chưa thành niên phạm tội” gồm 01
trực tiếp làm công tác áp dụng PLHS ở các cơ Chương với 10 điều); trong số 125 điều theo
quan thực tiễn điều tra, truy tố hoặc xét xử thì MHLL mà chúng tôi đưa ra thì có: 66 điều
khó mà có thể ghi nhận được chính xác nội dung mới hoàn toàn, 27 điều sửa đổi-bổ sung và 32
được quy định sao cho phù hợp với tên gọi của điều giữ nguyên [1].
từng điều luật vì để có được kiến thức chuyên 2. Tuy nhiên, vì phạm vi bài báo khoa học
môn sâu-rộng và trình độ tổng hợp-khái quát cao đăng trên tạp chí chỉ có thể đề cập đến việc
về kỹ thuật lập pháp trong lĩnh vực TPHS, thì hoàn thiện các quy định của BLHS Việt Nam
nhất thiết có hiểu biết về thực tiễn)”. Đây chính năm 1999 về hệ thống hình phạt (chứ không
là điều mà ngay từ giữa những năm 80 của phải tất cả các quy phạm của Phần chung
thể kỷ trước (khi còn công tác ở Toà án Nhân BLHS) nên MHLL về các KGLP của chúng tôi
dân Tối cao (TANDTC) - cơ quan thực tiễn đưa ra đối với các quy định tương ứng trong
xét xử cao nhất của nước ta) tác giả của bài bài này là:
báo khoa học này đã nhất trí với ý kiến nhận
xét xác đáng này của nhà thực tiễn TPHS Phần thứ ba
hàng đầu của đất nước, Trưởng ban soạn Về trách nhiệm hình sự, hình phạt
thảo BLHS Việt Nam năm 1985, nguyên và biện pháp tư pháp
Chánh án TANDTC nhiệm kỳ 1997-2002 -
người Anh Cả của giới luật học nói chung và Chương XI
giới TPHS nói riêng ở Việt Nam, cố TS Trịnh Trách nhiệm hình sự (mới)
Hồng Dương. .......
Chương XII
Hình phạt
§3. Về các kiến giải lập pháp để hoàn thiện
các quy định của pháp luật hình sự quốc gia về (Các Điều 56-70 của mô hình lý luận)
hệ thống hình phạt Chương này sẽ bao gồm 15 điều (từ Điều
56 đến Điều 70) mà về cơ bản vẫn được giữ
1. Chúng tôi hoàn toàn đồng nhất với
nguyên và tương ứng với 15 điều (từ Điều 26
quan điểm nêu tại đoạn 5 điểm 2 Phần I
đến Điều 40) trong Chương V BLHS năm
trong Báo cáo thẩm tra số 1838/BC-UBTP 12
214 L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217
1999 hiện hành. Riêng chỉ có bốn điều sửa 3. (Có thể giữ nguyên như nội dung
đổi-bổ sung sẽ có nội dung là: khoản 3 Điều 30 BLHS năm 1999).
Điều 56. Khái niệm hình phạt (sau khi 4. Nếu người bị kết án đã bị tạm giam mà
đã sửa đổi-bổ sung Điều 26 BLHS năm 1999) hình phạt chính được áp dụng đối với người
Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm này là phạt tiền, thì thời gian tạm giam được
khắc nhất của Nhà nước được áp dụng trong bản trừ vào mức tiền bị phạt. Cứ một ngày tạm
án kết tội có hiệu luật pháp luật của Tòa án theo giam bằng____% tổng số mức tiền bị phạt
các quy định của Bộ luật này để tước bỏ hoặc hạn (mới).
chế quyền, tự do của người bị kết án(1). .......
Điều 57. Nội dung và các mục đích của Điều 65. Tử hình (sau khi đã sửa đổi-bổ
hình phạt (sau khi đã sửa đổi-bổ sung Điều sung Điều 35 BLHS năm 1999)
27 BLHS năm 1999) 1. Tử hình là hình phạt đặc biệt chỉ có thể
1. Nội dung của hình phạt là sự lên án về được quy định đối với các tội đặc biệt nghiêm
mặt pháp lý hình sự của Nhà nước đối với trọng xâm phạm an ninh quốc gia, các tội đặc biệt
người bị kết án và được phản ánh bằng sự nghiêm trọng xâm phạm tính mạng của con
trừng phạt đối với người đó vì đã có lỗi trong người, các tội đặc biệt nghiêm trọng về ma túy,
việc thực hiện tội phạm (mới). các tội đặc biệt nghiêm trọng về tham nhũng,
2. Các mục đích của hình phạt là: cũng như các tội xâm phạm hòa bình và an ninh
a) Góp phần phục hồi lại công lý; của nhân loại.
b) Cải tạo, giáo dục những người bị kết án và 2. Không được áp dụng hình phạt tử hình đối
ngăn ngừa họ phạm mới; với người bị kết án là phụ nữ, người chưa thành
c) Ngăn ngừa các thành viên khác trong xã niên hoặc nam giới trên 70 tuổi.
hội phạm tội, giáo dục họ ý thức tôn trọng, tuân 3. (Có thể giữ nguyên như nội dung đoạn
thủ và chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật; 3 Điều 35 BLHS năm 1999).
d) Hỗ trợ cho cuộc đấu tranh phòng và chống .......
tội phạm.
3. Việc áp dụng hình phạt không được Chương XIII
nhằm mục đích gây nên những đau đớn về Biện pháp tư pháp
thể xác hoặc hạ thấp nhân phẩm của con (Các Điều 71-75 của mô hình lý luận)
người (mới). Chương này sẽ bao gồm 5 điều (từ Điều
....... 71 đến Điều 75) trong đó chỉ có điều đầu tiên
Điều 60. Phạt tiền (sau khi đã sửa đổi-bổ (Điều 71) mới được bổ sung dưới đây, còn 4
sung Điều 30 BLHS năm 1999) điều khác sẽ vẫn được giữ nguyên và tương
1. (Có thể giữ nguyên như nội dung ứng với 4 điều (từ Điều 41 đến Điều 44) trong
khoản 1 Điều 30 BLHS năm 1999). Chương VI BLHS năm 1999 hiện hành.
2. (Có thể giữ nguyên như nội dung Điều 71. Khái niệm biện pháp tư pháp (mới)
khoản 2 Điều 30 BLHS năm 1999). 1. Biện pháp tư pháp là biện pháp cưỡng chế
về hình sự của Nhà nước ít nghiêm khắc hơn hình
_______ phạt được quy định trong Bộ luật này và do cơ
(1)
Trong MHLL này các chữ viết đứng là giữ nguyên quan tư pháp hình sự có thẩm quyền căn cứ vào
như nội dung của BLHS năm 1999 hiện hành, còn các giai đoạn tố tụng hình sự tương ứng cụ thể áp
chữ viết nghiêng là nội dung của các KGLP mà chúng dụng đối với người phạm tội nhằm hạn chế quyền,
tôi đề xuất sửa đổi, bổ sung.
Thực trạng các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam
về hệ thống hình phạt và phương hướng hoàn thiện
Lê Văn Cảm*, Trịnh Tiến Việt *
Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội,
144 Xuân Thuỷ, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam
Nhận ngày 24 tháng 12 năm 2008
Tóm tắt. Bài viết đề cập đến việc xây dựng khái niệm và phân tích thực trạng của các quy phạm
pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về hệ thống hình phạt, chỉ rõ những chuẩn mực đánh giá
thực trạng này. Qua đó, bài viết chỉ ra phương hướng hoàn thiện đối với các quy phạm tương ứng
bằng việc đề xuất mô hình lý luận của các kiến giải lập pháp dưới dạng các điều luật cụ thể. Ngoài
ra, còn đưa ra các luận chứng của các căn cứ về xã hội, y học và pháp lý cho việc bắt đầu triển khai
các nghiên cứu về tâm thần học với tư cách là một hướng nghiên cứu mới quan trọng và cần thiết
của các chuyên ngành khoa học pháp lý về tư pháp hình sự (nói riêng) và khoa học pháp lý (nói
chung) ở Việt Nam trong xu thế hội nhập quốc tế hiện nay.
1. Đặt vấn đề* định của PLHS (nói chung) nhằm bảo vệ một
cách hữu hiệu các quyền và tự do của con
1. Trong giai đoạn xây dựng Nhà nước người với tư cách là những giá trị xã hội cao
pháp quyền (NNPQ) và cải cách tư pháp quý nhất được thừa nhân chung của nền văn
(CCTP) ở Việt Nam đương đại, đặc biệt là minh nhân loại tránh khỏi sự xâm hại có tính
trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập của chất tội phạm, thì các quy định về HTHP (nói
nước ta với cộng đồng quốc tế hiện nay, thì riêng) phải nhằm phục hồi lại công lý (sự
việc nghiên cứu đánh giá thực trạng của các quy công bằng xã hội), phòng ngừa riêng-phòng
phạm pháp luật hình sự (PLHS) quốc gia hiện ngừa chung, đồng thời không được gây nên
hành về hệ thống hình phạt (HTHP) để từ đó đề
những đau đớn về thể xác và hạn thấp nhân
xuất các kiến giải lập pháp (KGLP) nhằm hoàn
phẩm con người; vì thực trạng các quy định
thiện hơn nữa các quy định này có ý nghĩa
của PLHS một quốc gia về hình phạt như thế
chính trị-xã hội to lớn và ý nghĩa khoa học-thực
nào sẽ chính là một trong những tiêu chí cơ
tiễn rất quan trọng trên bình diện dưới đây:
bản và quan trọng để đánh giá mức độ dân chủ và
1.1. Một là, về mặt lập pháp, trong bất kỳ
nhân đạo, pháp chế và nhân văn trong quốc gia
một NNPQ đích thực nào, nếu như các quy
đó ra sao.
_______ 1.2. Hai là, về mặt lý luận, hiện nay trong
*
Tác giả liên hệ. ĐT: 84-4-37547512. khoa học Luật hình sự Việt Nam xung quanh
E-mail: [email protected]
206
L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217 207
những vấn đề cần phải đánh giá thực trạng của có thể đề cập đến những vấn đề nào mà theo
các quy định của Bộ Luật hình sự (BLHS) năm quan điểm của chúng tôi là cơ bản và quan
1999 hiện hành về HTHP ra sao và theo những trọng hơn cả theo hệ thống gồm 03 Mục nhỏ
chuẩn mực nào (như: khái niệm, nội dung và (§) như sau: 1) Một số vấn đề về những
các mục đích của hình phạt trong PLHS quốc chuẩn mực đánh giá (CMĐG) thực trạng các
gia là gì, để hệ thống hình phạt đó được coi quy định của PLHS về HTHP; 2) Thực trạng
là khả thi thì cần phải có các tiêu chí gì và, các quy định của PLHS Việt Nam hiện hành
hiệu quả của hình phạt được bảo đảm bởi các về HTHP và; 3) Về các KGLP để hoàn thiện
yếu tố nào, v.v...), cũng vẫn đang còn tồn tại các quy định của PLHS quốc gia về HTHP.
nhiều ý kiến và cách hiểu khác nhau, mà vẫn
chưa có một quan điểm chính thống. 2. Nội dung vấn đề
1.3. Và cuối cùng, ba là, về mặt thực tiễn,
hoạt động áp dụng PLHS (nói chung) và áp §1. Một số vấn đề về những chuẩn mực
dụng hình phạt (nói riêng) của các Tòa án ở đánh giá thực trạng các quy định của pháp luật
Việt Nam trong giai đoạn hiện nay vẫn còn hình sự về hệ thống hình phạt
tồn tại nhiều vấn đề bức xúc đòi hỏi các nhà
1. Khái niệm CMĐG thực trạng các quy
khoa học-luật gia và các cán bộ thực tiễn
định của PLHS về HTHP là vấn đề chưa bao
trong lĩnh vực tư pháp hình sự (TPHS) đang
giờ được soạn thảo trong khoa học Luật hình
công tác tại các cơ quan bảo vệ pháp luật
sự của Việt Nam và của nước ngoài. Vì vậy,
(BVPL) và Tòa án của nước ta cần phải tiếp
trước tiên chúng ta cần phải bàn về khái niệm
tục cùng nhau nghiên cứu để lý giải và phân
đang nghiên cứu là gì (1) và sau đó, sẽ tiến
tích, luận chứng và đề xuất các ý kiến với nhà
hành phân tích là cần phải có những chuẩn
làm luật nhằm sớm khắc phục và loại trừ
những bất cập-nhược điểm-hạn chế nhất định. mực nào để có thể đánh giá được thực trạng
2. Như vậy, tất cả những điều đã được các quy định của PLHS về HTHP (2).
phân tích trên đây không chỉ cho phép khẳng 1.1. Khái niệm CMĐG thực trạng các quy
định ý nghĩa to lớn và quan trọng trên các định của PLHS về HTHP và nội hàm của nó. Khi
bình diện đã nêu của việc nghiên cứu để đánh bàn về vấn đề này chúng ta có thể đưa ra
giá các quy định của BLHS năm 1999 về HTHP định nghĩa khoa học của khái niệm đang
để từ đó đề xuất các KGLP nhằm hoàn thiện hơn nghiên cứu như sau: CMĐG thực trạng các
nữa các quy định này, mà còn là lý do luận quy định của PLHS về HTHP là bộ phận cấu
chứng cho sự cần thiết của nhiệm vụ được thành (BPCT) mà thông qua chúng (những
đặt ra cho bài viết này - giải quyết về mặt lý CMĐG đó) góp phần giúp cho xã hội có thể
luận thực trạng của hình phạt với tư cách là nhận thấy được ở các mức độ khác nhau bản
một trong năm (05) chế định cơ bản, trung chất, nội dung và các mục đích của hình
tâm, chủ yếu nhất được thừa nhận chung của phạt, tính khả thi của HTHP và hiệu quả của
PLHS, bên cạnh các chế định: 1) đạo luật hình phạt đạt được bởi các yếu tố bảo đảm
hình sự, 2) tội phạm, 3) trách nhiệm hình sự (YTBĐ) nào (nói riêng), cũng như hiệu lực
(TNHS) và 4) các biện pháp tha miễn. của PLHS và khả năng đấu tranh phòng và
3. Tuy nhiên, do tính chất phức tạp, đa dạng chống tội phạm của toàn bộ hệ thống tư pháp
và rộng lớn của những vấn đề về hệ thống hình hình sự (nói chung) trong một quốc gia. Phân
phạt nên trong phạm vi một bài báo khoa học tích nội hàm của khái niệm này cho thấy, giá
đăng trên tạp chí chuyên ngành chúng tôi chỉ trị của những CMĐG để đánh giá thực trạng
208 L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217
các quy định của PLHS trong một quốc gia về trọng cần phải được xác định và do đó, để
HTHP là ở chỗ - nếu đối chiếu với tổng thể nhận thấy rõ được thực trạng các quy định
chúng (những CMĐG đó) chúng ta có thể của PLHS về HTHP chúng ta cần phải căn cứ
hiểu được ở một chừng mức nhất định ba vào năm (05) CMĐG cơ bản sau: 1) Khái niệm
(03) nhóm vấn đề lớn và quan trọng có liên hình phạt (chính thống) trong PLHS của quốc
quan đến HTHP như sau: gia (tức là định nghĩa pháp lý (ĐNPL) của
1) Bản chất, nội dung và các mục đích của khái niệm hình phạt được nhà làm luật ghi
hình phạt trong PLHS của một quốc gia như nhận trong PLHS luật thực định) như thế
thế nào (Ví dụ: bản chất của hình phạt có vô nào; 2) Nội dung của hình phạt trong PLHS ra
nhân đạo hay không, nội dung của hình phạt sao; 3) Các mục đích của hình phạt trong
có khắc nghiệt và mang nặng yếu tố trấn áp PLHS là gì; 4) Để cho HTHP được coi là khả thi
về hình sự hay không, và các mục đích của thì cần phải có các tiêu chí gì và; 5) Hiệu quả
hình phạt có dã man-tàn bạo, gây nên những của hình phạt trong PLHS được bảo đảm bởi
đau đớn về thể xác-hạ thấp nhân phẩm con các yếu tố nào. Tại các điểm 2 đến 6 dưới đây
người và nhằm trả thù người bị kết án vì tội của Mục nhỏ (§1.) này chúng ta cần phải lần
phạm đã thực hiện hay không, v.v...);
lượt liệt kê và phân tích từng CMĐG này để
2) Tính khả thi của HTHP ra sao, hiệu quả
thấy rõ giá trị của chúng đối với việc xác
của hình phạt đạt được đến đâu và do các yếu
định thực trạng các quy định của PLHS về
tố nào bảo đảm (Ví dụ: các loại hình phạt
HTHP.
được quy định trong PLHS thực định có đem
2. Khái niệm hình phạt với tư cách là
lại kết quả thiết thực khi áp dụng đối với
CMĐG thứ nhất các quy định của PLHS về
người bị kết án hay không, mức độ tái phạm
tăng hay giảm-hệ lụy của việc cải tạo-giáo HTHP thể hiện ở chỗ: Nó (khái niệm hình
dục phạm nhân ra sao khi áp dụng loại hình phạt) góp phần giúp chúng ta có thể nhận
phạt tương ứng nào đó, v.v...); thấy được bản chất của hình phạt đã được ghi
3) Hiệu lực của PLHS ra sao và khả năng nhận trong PLHS thực định của một quốc
đấu tranh phòng-chống tội phạm của toàn bộ hệ gia. Chẳng hạn, theo BLHS Việt Nam năm
thống TPHS trong quốc gia đó như thế nào 1999 (đoạn 1 Điều 26) khái niệm này được
(Ví dụ: các quy định của PLHS về HTHP nhà làm luật nước ta định nghĩa “là biện pháp
cùng với các quy định khác của PLHS khi áp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước nhằm
dụng trong thực tiễn thể hiện hiệu lực thực tế tước bỏ quyền hoặc hạn chế quyền, lợi ích của
ra sao, từ đó cho thấy khả năng của cả hệ người phạm tội”.
thống TPHS của đất nước có đủ sức mạnh để 3. Nội dung của hình phạt với tư cách là
đấu tranh kiên quyết và có hiệu quả chống lại CMĐG thứ hai các quy định của PLHS về
sự đe dọa của sự gia tăng của tình hình phạm HTHP thể hiện ở chỗ: Nó (nội dung của hình
tội trên toàn lãnh thổ quốc gia hay tình trạng phạt) góp phần giúp chúng ta thể nhận thấy
phạm tội trên một địa phương nào đó như được Nhà nước xử sự đối với người đã thực
thế nào, có bảo vệ được một cách vững chắc hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật
các quyền và tự do của con người và của hình sự cấm như thế nào - sự lên án về mặt pháp
công dân, cũng như các lợi ích của Nhà nước lý hình sự của Nhà nước đối với người bị kết án
và của xã hội tránh khỏi được sự xâm hại của và được phản ánh bằng sự trừng phạt đối với
tội phạm hay không, v.v...). người đó vì đã có lỗi trong việc thực hiện tội phạm.
1.2. Phạm vi những CMĐG thực trạng các 4. Các mục đích của hình phạt với tư cách
quy định của PLHS về HTHP là vấn đề quan là CMĐG thứ ba các quy định của PLHS về
L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217 209
HTHP thể hiện ở chỗ: Nó (khái niệm hình người bị kết án. Do vậy, để một hệ thống hình
phạt) góp phần giúp chúng ta có thể nhận phạt được coi là khả thi, theo quan điểm của
thấy được cái mốc cuối cùng trong tương lai của chúng tôi cần phải có bốn (04) tiêu chí cơ bản
hình phạt đã được ghi nhận trong PLHS thực sau đây: 1) HTHP trong Phần chung phải
định của một quốc gia mà nhà làm luật mong được xây dựng một cách khoa học, cân đối và
muốn đạt được là gì (?). Chẳng hạn, theo hợp lý để làm cơ sở cho việc quy định một
BLHS Việt Nam năm 1999 (Điều 27) đó là: 1) cách chính xác các chế tài cụ thể đối với các tội
Đối với “người phạm tội” - “không chỉ nhằm phạm tương ứng trong Phần riêng BLHS; 2)
trừng trị... mà còn giáo dục... ngăn ngừa họ phạm Việc quy định trình tự áp dụng của các loại
tội mới” và; 2) Đối với những “người khác” - hình phạt trong HTHP phải tương ứng (phù
“còn nhằm giáo dục, tôn trọng pháp luật, đấu hợp) với sự phân chia các tội phạm thành các
tranh phòng ngừa và chống tội phạm”. Tuy loại (nhóm) nhất định trong Phần chung
nhiên, xuất phát từ nguyên tắc nhân đạo của BLHS; 3) Trong HTHP phải thể hiện rõ được
Luật hình sự và dưới góc độ xây dựng Nhà tính chất và mức độ nghiêm khắc khác nhau của
nước pháp quyền (NNPQ) Việt Nam hiện các loại hình phạt tương ứng với tính chất và
nay, theo quan điểm của chúng tôi - “trừng mức độ nguy hiểm cho xã hội của các loại (nhóm)
trị” không phải là mục đích của hình phạt mà tội phạm được quy định trong BLHS và; 4)
suy cho cùng chỉ là bản chất chủ yếu, chức năng Trong HTHP phải quy định một cách cụ thể,
và là thuộc tính cơ bản nhất của hình phạt, vì rõ ràng và chính xác trình tự, các căn cứ và
nếu như không có yếu tố trừng trị (mà chỉ có những điều kiện áp dụng của từng loại hình phạt
giáo dục đơn thuần) thì hình phạt nói riêng sẽ (nói chung), cũng như các giới hạn tối thiểu và
mất đi nội dung của nó - không cần thiết và do tối đa của các loại hình phạt có thời hạn (nói
đó, Luật hình sự nói chung sẽ trở nên vô nghĩa. riêng).
Chính vì vậy, theo chúng tôi, có thể chỉ ra 6. Các yếu tố bảo đảm hiệu quả của hình
bốn mục đích sau đây của hình phạt: 1) Góp phạt với tư cách là CMĐG thứ năm (và là
phần phục hồi lại công lý - sự công bằng xã hội; cuối cùng) các quy định của PLHS về HTHP
2) Cải tạo và giáo dục những người bị kết án, thể hiện ở chỗ: Chúng (các yếu tố bảo đảm
đồng thời ngăn ngừa họ phạm mới - ngăn (YTBĐ) này) góp phần giúp chúng ta có thể
ngừa riêng; 3) Góp phần giáo dục các thành nhận thấy được kết quả tích cực đạt được do các
viên khác trong xã hội ý thức tôn trọng, tuân mục đích của hình phạt được thực hiện trên cơ sở
thủ và chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật - tiết kiệm tối đa yếu tố trấn áp về hình sự khi
ngăn ngừa chung; 4) Hỗ trợ cho cuộc đấu tranh quyết định hình phạt và thi hành hình phạt trong
phòng và chống tội phạm. thực tiễn. Do vậy, hiệu quả của hình phạt chỉ
5. Các tiêu chí của một HTHP khả thi với có thể đạt được khi có sự tác động đến một
tư cách là CMĐG thứ tư các quy định của cách tích cực và đồng bộ của tám (08) YTBĐ
PLHS về HTHP thể hiện ở chỗ: Chúng (các chính sau đây: 1) Phải tuân thủ nghiêm chỉnh
tiêu chí này) góp phần giúp chúng ta có thể các nguyên tắc tiến bộ của Luật hình sự nói
nhận thấy được tính chất của danh mục các biện chung, cũng như các căn cứ quyết định hình
pháp cưỡng chế về hình sự nghiêm khắc nhất mà phạt nói riêng, đặc biệt là phải đảm bảo thực
trong những điều kiện như nhau khi hệ thống hiện tốt nguyên tắc không tránh khỏi trách
hình phạt đáp ứng được tổng hợp đầy đủ những nhiệm hình sự (TNHS) - phát hiện kịp thời và
tính chất đó thì sẽ góp phần đạt được hiệu quả cao nhanh chóng các tội phạm để xử lý chúng; 2)
của các hình phạt do Tòa án áp dụng đối với Phải đảm bảo được tính ổn định cao của hệ
210 L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217
thống PLHS, cũng như thực tiễn áp dụng thì tại các điểm từ 2-3 dưới đây chúng ta cần
PLHS nói chung và thực tiễn xét xử nói riêng; phải lần lượt làm sáng tỏ về mặt lý luận
3) Các bản án kết tội đối với những người bị những vấn đề cần nghiên cứu trong Mục nhỏ
kết án phải có ba điều kiện cơ bản để đạt được (§2) này theo hệ thống như sau: 1) Khái niệm
các mục đích của hình phạt - công minh, có căn thực trạng các quy định của PLHS về HTHP
cứ và đúng pháp luật; 4) Quá trình tội phạm và; 2) Đánh gia thực trạng các quy định của
hóa các hành vi nguy hiểm cho xã hội, cũng BLHS Việt Nam về HTHP.
như quá trình hình sự hóa nói chung (và hình 2. Khái niệm thực trạng các quy định của
phạt hóa nói riêng) phải phù hợp với các quy PLHS về HTHP mặc dù chưa được soạn
luật khách quan của sự phát triển xã hội trong thảo về mặt lý luận trong khoa học luật hình
giai đoạn nhất định tương ứng (về kinh tế, sự nhưng thông quan việc nghiên cứu các
chính trị, văn hóa, lịch sử, truyền thống, quy định này và thực tiễn áp dụng chúng có
v.v...); 5) Phải xác định đúng tiêu chí đánh giá thể được hiểu là tổng thể các quy phạm pháp
hiệu quả của hình phạt - mức độ tái phạm (Ví luật được nhà làm luật ghi nhận trong PLHS
dụ: nếu tình hình tội phạm trong từng thời (thực định) với tư cách là căn cứ pháp lý để Tòa
kỳ hay tình trạng phạm tội trong toàn quốc án áp dụng trong thực tiễn đối với những người
cho thấy tỷ lệ tái phạm tăng lên hoặc không bị kết án trên cơ sở bản án kết tội có hiệu lực
giảm xuống - hiệu quả phạt thấp và ngược
pháp luật mà việc phân tích các quy phạm này
lại, nếu tỷ lệ tái phạm giảm xuống - hiệu quả
cho thấy những ưu điểm và những ưu điểm và
của hình phạt cao); 6) Phải bảo đảm tốt quá
nhược điểm-hạn chế nhất định trên các bình diện
trình thi hành hình phạt - đưa các bản án và các
khác nhau.
quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án
3. Đánh giá thực trạng các quy định của
vào đời sống hiện thực, tức là phải làm cho
PLHS quốc gia hiện hành về HTHP. Trên cơ sở
chúng được thi hành một cách nghiêm chỉnh
khái niệm đã được nêu trên và nghiên cứu
bởi tất cả các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã
thực tiễn xét xử về việc áp dụng các loại hình
hội, những người có chức vụ và các công dân
phạt trong thời gian qua, chúng ta có thể đưa
hữu quan; 7) Phải thường xuyên nâng cao
ra sự đánh giá sau đây đối với thực trạng các
trình độ chuyên môn nghiệp vụ, kiến thức
pháp luật và đạo đức nghề nghiệp của các quy phạm PLHS quốc gia hiện hành (tức BLHS
cán bộ Tòa án và các cán bộ Tư pháp; 8) Và năm 1999) về HTHP để có thể nhận thấy rõ
cuối cùng, phải không ngừng tăng cường được những ưu điểm và nhược điểm-hạn chế
công tác giáo dục ý thức tôn trọng, tuân thủ và nhất định trên các bình diện khác nhau của
chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật đối với HTHP trong PLHS nước nhà mà từ đó đưa ra
những người đã chấp hành hình phạt xong các KGPL cho nhà làm luật để góp phần khắc
(nói riêng) và tất cả các thành viên trong xã phục những bất cập và nhược điểm-hạn chế đã
hội (nói chung). được chỉ ra nhằm hoàn thiện các quy định
tương ứng:
§2. Thực trạng các quy định của pháp luật 3.1. Thứ nhất, HTTP theo BLHS Việt Nam
hình sự Việt Nam hiện hành về hệ thống hình năm 1999 được nhà làm luật điều chỉnh tại
phạt Chương V độc lập “Hình phạt” với 15 điều
luật (các Điều 26 - 40) bằng các quy phạm
1. Phương pháp tiếp cận vấn đề. Để có thể
riêng biệt mà trong đó:1) giúp cho xã hội hiểu
đánh giá được chính xác thực trạng các quy
rõ được bản chất của hình phạt trong PLHS
định của BLHS Việt Nam về HTHP hiện nay
L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217 211
quốc gia vì lần đầu tiên (kể từ sau Cách mạng đây) ngoài HTHP nhà làm luật Việt Nam còn
tháng 8/1945 đến nay) đã chính thức ghi quy định một hệ thống các biện pháp cưỡng chế
nhận ĐNPL của khái niệm hình phạt (đoạn 1 (BPCC) về hình sự khác ít nghiêm khắc hơn hình
Điều 26) và; 2) đồng thời chỉ rõ mục đích của phạt tại: 1) Chương VI độc lập - năm biện
hình phạt là gì (Điều 27). pháp tư pháp (chung) đối với người phạm tội
3.2. Thứ hai, HTTP theo BLHS Việt Nam đã thành niên (từ Điều 41 đến Điều 44) mà tùy
năm 1999 quy định chặt chẽ và chính xác với từng trường hợp tương ứng cụ thể Tòa án có
những điều kiện áp dụng cụ thể 14 loại hình phạt thể áp dụng độc lập (hoặc cùng với hình phạt)
có tính chất bắt buộc đối với các Tòa án là: 1) và; 2) Điều 70 - hai biện pháp tư pháp (riêng)
Cảnh cáo; 2) Cải tạo không giam giữ (từ 6 có tính chất giáo dục phòng ngừa đối với
tháng đến 2 năm); 3) Tù có thời hạn (từ 3 người phạm tội chưa thành niên mà tùy từng
tháng đến 20 năm; 4) Tù chung thân; 5) Tử trường hợp tương ứng cụ thể Tòa án có thể
hình; 6) Cấm đảm nhiệm những chức vụ, áp dụng độc lập (hoặc cùng với hình phạt).
cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định 3.6. Thứ sáu, trong HTHP theo BLHS năm
(từ 2 năm đến 5 năm); 7) Cấm cư trú (từ 1 1999 (cũng như theo BLHS năm 1985 trước
năm đến 5 năm); 8) Quản chế (từ 1 năm đến 5 đây) nhà làm luật Việt Nam có điều chỉnh cụ
năm); 9) Tước một số quyền công dân (từ 1 thể căn cứ và những điều kiện cụ thể của việc áp
năm đến 5 năm); 10) Tịch thu tài sản; 11) Phạt dụng đối với từng loại hình phạt.
tiền và; 12) Trục xuất. 3.7. Thứ bảy, tuy nhiên, nếu đối chiếu với
3.3. Thứ ba, trong HTHP theo BLHS năm những CMĐG đã được phân tích trên đây thì
1999 thì: 1) năm loại hình phạt đầu tiên nêu các quy định của BLHS Việt Nam về HTHP
trên (1-5) là các hình phạt chính; 2) năm loại vẫn còn bộc lộ một loạt những bất cập và
hình phạt tiếp theo (6-10) là các hình phạt bổ nhược điểm-hạn chế trên các bình diện khác
sung; 3) hai loại hình phạt cuối cùng nêu trên
nhau (chưa chính xác về mặt khoa học, thiếu
(11-12) là hình phạt có thể tùy từng trường
chặt chẽ về lôgíc pháp lý, chưa đạt về mặt kỹ
hợp cụ thể tương ứng mà được áp dụng với
thuật lập pháp) cần phải được khắc phục:
tính chất là hình phạt chính chính hoặc là
1) Nội dung của hình phạt rất tiếc là vẫn
hình phạt bổ sung; 4) đối với người bị kết án
chưa được chính thức ghi nhận về mặt lập pháp
là người chưa thành niên - nhà làm luật quy
bằng một quy phạm riêng biệt nào đó trong
định là Tòa án chỉ được phép áp dụng ba loại
Phần chung BLHS Việt Nam (mặc dù nó có
hình phạt chính ít nghiêm khắc đầu tiên nêu
giá trị giúp chúng ta có thể nhận thấy được
trên (1-3), mà không được phép áp dụng hai
thuộc tính cơ bản của hình phạt chính là sự
loại hình phạt chính cuối cùng nghiêm khắc
lên án về mặt pháp lý hình sự của Nhà nước
khắc hơn cả nêu trên (4-5) và tất cả các loại
hình phạt bổ sung. đối với người bị kết án và được phản ánh
3.4. Thứ tư, trong HTHP theo BLHS năm bằng sự trừng phạt đối với người đó vì đã có
1999 (khác với theo BLHS năm 1985 trước lỗi trong việc thực hiện tội phạm.
đây) có một loại hình phạt được quy định với 2) Các mục đích của hình phạt góp phần
tính chất là hình phạt chính hoặc là hình phạt giúp chúng ta có thể nhận thấy được cái mốc
bổ sung và chỉ để áp dụng riêng đối với người cuối cùng trong tương lai của hình phạt đã được
nước ngoài phạm tội - trục xuất. ghi nhận trong PLHS quốc gia mà nhà làm
3.5. Thứ năm, trong HTHP theo BLHS năm luật mong muốn đạt được là gì (?), nhưng rất
1999 (cũng như theo BLHS năm 1985 trước tiếc là tại Điều 17 BLHS Việt Nam thì:
212 L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217
a) Việc sử dụng thuật ngữ “trừng trị” là tức là phải bổ sung vào điều luật về tư hình
chưa đạt lắm vì các lý do sau: ) Như đã trong Phần chung BLHS hai quy phạm mới
phân tích ở trên (xuất phát từ nguyên tắc là: a) Không áp dụng đối với ba (03) loại
nhân đạo của Luật hình sự và dưới góc độ người bị kết án - phụ nữ, người chưa thành
xây dựng NNPQ Việt Nam hiện nay, “trừng nên, nam giới trên 70 tuổi; b) Chỉ quy định tử
trị” không phải là mục đích của hình phạt mà hình đối với năm (05) nhóm tội đặc biệt nghiêm
suy cho cùng chỉ là bản chất chủ yếu, chức năng trọng - các tội đặc biệt nghiêm trọng xâm
và là thuộc tính cơ bản nhất của hình phạt); ) phạm tính mạng con người, các tội đặc biệt
Khi quy định hình phạt trong BLHS Việt nghiêm trọng xâm phạm an ninh quốc gia,
tính mạng con người, các tội đặc biệt nghiêm
Nam chắc chắn 100% là nhà làm luật không
trọng về tham nhũng, các tội đặc biệt nghiêm
bao giờ lấy mục đích “nhằm trừng trị” làm
trọng về ma túy, các tội đặc biệt nghiêm
chính; ) Mặt khác, hình phạt phải nhằm đạt
trọng xâm phạm hòa bình-an ninh của nhân
được một mục đích quan trọng nữa (mà trong
loại. Còn việc sửa đổi-bổ sung theo kiểu liệt
quy phạm tại Điều 27 vẫn còn thiếu - chưa
kê và đề nghị bỏ hình phạt từ hình tại 17/29
ghi nhận) là góp phần phục hồi lại công lý - sự CTTP như trong Tờ trình tóm tắt ngày
công bằng xã hội. Do vậy, theo chúng tôi, có 20/10/2008 của Chính phủ “Về án Luật sửa đổi-
thể chỉ rõ bốn (04) mục đích của hình phạt bổ sung một số điều của BLHS năm 1999” rõ
(như đã nêu ở trên). ràng là chưa bảo đảm tính khái quát, tính khoa
b) Việc sử dụng thuật ngữ “người phạm học và kỹ thuật lập pháp cao (vì cách làm này
tội” cũng chưa đạt lắm vì các lý do sau: ) mang đầy tính chắp vá).
nếu như người này tuy có thực hiện hành vi d) Về hình phạt tiền. Nếu xét theo thứ tự từ
phạm tội nhưng được miễn TNHS (kể cả nhẹ đến nặng của các loại hình phạt trong hệ
trước hoặc thậm chí sau khi bị xét xử) thì đều thống hình phạt của PLHS nước ta, thì phạt
không thể bị áp dụng hình phạt mà; ) trên thực tiền chỉ đứng ở vị trí thứ thứ hai - chỉ nặng hơn
tế chỉ có “người bị kết án” - người đã bị Tòa án cảnh cáo, nhưng lại nhẹ hơn cải tạo không giam
xét xử và tuyên bản án kết tội có hiệu lực giữ và tù có thời hạn; vậy mà đối với 02 loại
pháp luật - mới bị áp dụng hình phạt (nếu hình phạt sau thì BLHS có quy định việc trừ
không được miễn); do vậy, nhược điểm này thời gian tạm giam vào thời gian chấp hành
phải nhanh chóng được khắc phục ngay. 02 loại hình phạt này (mặc dù chúng nặng hơn
c) Về hình phạt tử hình. Đây là hình phạt phạt tiền), trong khi đó đối với phạt tiền thì
đặc biệt, nghiêm khắc nhất và vô nhân đạo lại không quy định việc trừ thời gian như vậy
nhất mà lẽ ra cần phải bị loại trừ khỏi HTHP (nhất là khi trong thực tiễn xét xử cho thấy:
của BLHS Việt Nam (hoặc nếu không thì có người phạm tội đã bị tạm giam và rồi cuối
cũng chỉ trong vài năm tới) vì hiện tại nó vẫn cùng hình phạt chính duy nhất được áp dụng
còn được quy định trong nhiều cấu thành tội chỉ là phạt tiền thì sao?). Chính vì thế, để đảm
phạm (CTTP). Tuy nhiên, nếu trong giai bảo nguyên tắc công minh (công bằng) của
đoạn hiện nay nhà làm luật nhận thấy vẫn cần PLHS trong giai đoạn xây dựng NNPQ Việt
thiết phải giữ lại hình phạt này, thì nên chăng Nam, rõ ràng là nhà làm luật Việt Nam cần
cần phải quy định sao cho phải bảo đảm tính quy định việc khấu trừ thời gian tạm giam
khái quát, tính khoa học, kỹ thuật lập pháp cao và (theo tỷ lệ bao nhiêu % là hợp lý thì tùy nhà làm
theo hướng nhân đạo hóa PLHS quốc gia (cho luật quyết định) đối với cả hình phạt tiền nữa
phù hợp với bối cảnh toàn cầu hóa và hội (nhất là khi nó được áp dụng với tính chất là
nhập của Việt Nam với cộng đồng quốc tế), hình phạt chính).
L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217 213
3.8. Và cuối cùng, thứ tám, nếu đối chiếu ngày 14/10/2008 của Ủy ban Tư pháp của
với 02 CMĐG thứ 4 và thứ 5 (đã được phân Quốc hội khóa XII “Về Dự án sửa đổi, bổ sung
tích trên đây) thì những bất cập và nhược một số điều của BLHS” là “... phải sửa đổi toàn
điểm-hạn chế trong các quy định của BLHS diện thì mới hoàn thiện được cơ bản các vấn
Việt Nam về HTHP (được chỉ ra tại tiết 3.7. đề trên...”. Chính vì lẽ đó, ngay từ năm 2005
điểm 3 này) ở các mức độ khác nhau khó mà có chúng tôi đã xây dựng mô hình lý luận
thể bảo đảm cho tính khả thi và đạt được (MHLL) về các KGLP để hoàn thiện các quy
hiệu quả cao của hình phạt được áp dụng. định của Phần chung BLHS năm 1999 với cơ
“Nguyên nhân chủ yếu của những bất cập và cấu từ 10 chương với 77 điều cũ hiện nay sẽ
nhược điểm-hạn chế trong BLHS năm 1999 nói tăng lên đến 5 phần gồm 21 chương với 125
chung trước hết nằm trong tính phi thực tiễn của điều (đó là chưa cộng cả 02 phần gồm 04
các quan chức phòng giấy khi soạn thảo BLHS chương với 20 điều nữa - Phần thứ tư “Về
năm 1999 (vì nếu chỉ ngồi trong bốn bức tường quyết định hình phạt” gồm 03 chương với 10
của cơ quan để đọc sách, nghiên cứu rồi đề xuất điều và Phần thứ năm “Về các quy định đối với
với cấp trên mà chưa hề trải qua một ngày nào người chưa thành niên phạm tội” gồm 01
trực tiếp làm công tác áp dụng PLHS ở các cơ Chương với 10 điều); trong số 125 điều theo
quan thực tiễn điều tra, truy tố hoặc xét xử thì MHLL mà chúng tôi đưa ra thì có: 66 điều
khó mà có thể ghi nhận được chính xác nội dung mới hoàn toàn, 27 điều sửa đổi-bổ sung và 32
được quy định sao cho phù hợp với tên gọi của điều giữ nguyên [1].
từng điều luật vì để có được kiến thức chuyên 2. Tuy nhiên, vì phạm vi bài báo khoa học
môn sâu-rộng và trình độ tổng hợp-khái quát cao đăng trên tạp chí chỉ có thể đề cập đến việc
về kỹ thuật lập pháp trong lĩnh vực TPHS, thì hoàn thiện các quy định của BLHS Việt Nam
nhất thiết có hiểu biết về thực tiễn)”. Đây chính năm 1999 về hệ thống hình phạt (chứ không
là điều mà ngay từ giữa những năm 80 của phải tất cả các quy phạm của Phần chung
thể kỷ trước (khi còn công tác ở Toà án Nhân BLHS) nên MHLL về các KGLP của chúng tôi
dân Tối cao (TANDTC) - cơ quan thực tiễn đưa ra đối với các quy định tương ứng trong
xét xử cao nhất của nước ta) tác giả của bài bài này là:
báo khoa học này đã nhất trí với ý kiến nhận
xét xác đáng này của nhà thực tiễn TPHS Phần thứ ba
hàng đầu của đất nước, Trưởng ban soạn Về trách nhiệm hình sự, hình phạt
thảo BLHS Việt Nam năm 1985, nguyên và biện pháp tư pháp
Chánh án TANDTC nhiệm kỳ 1997-2002 -
người Anh Cả của giới luật học nói chung và Chương XI
giới TPHS nói riêng ở Việt Nam, cố TS Trịnh Trách nhiệm hình sự (mới)
Hồng Dương. .......
Chương XII
Hình phạt
§3. Về các kiến giải lập pháp để hoàn thiện
các quy định của pháp luật hình sự quốc gia về (Các Điều 56-70 của mô hình lý luận)
hệ thống hình phạt Chương này sẽ bao gồm 15 điều (từ Điều
56 đến Điều 70) mà về cơ bản vẫn được giữ
1. Chúng tôi hoàn toàn đồng nhất với
nguyên và tương ứng với 15 điều (từ Điều 26
quan điểm nêu tại đoạn 5 điểm 2 Phần I
đến Điều 40) trong Chương V BLHS năm
trong Báo cáo thẩm tra số 1838/BC-UBTP 12
214 L.V. Cảm, T.T. Việt / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008) 206-217
1999 hiện hành. Riêng chỉ có bốn điều sửa 3. (Có thể giữ nguyên như nội dung
đổi-bổ sung sẽ có nội dung là: khoản 3 Điều 30 BLHS năm 1999).
Điều 56. Khái niệm hình phạt (sau khi 4. Nếu người bị kết án đã bị tạm giam mà
đã sửa đổi-bổ sung Điều 26 BLHS năm 1999) hình phạt chính được áp dụng đối với người
Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm này là phạt tiền, thì thời gian tạm giam được
khắc nhất của Nhà nước được áp dụng trong bản trừ vào mức tiền bị phạt. Cứ một ngày tạm
án kết tội có hiệu luật pháp luật của Tòa án theo giam bằng____% tổng số mức tiền bị phạt
các quy định của Bộ luật này để tước bỏ hoặc hạn (mới).
chế quyền, tự do của người bị kết án(1). .......
Điều 57. Nội dung và các mục đích của Điều 65. Tử hình (sau khi đã sửa đổi-bổ
hình phạt (sau khi đã sửa đổi-bổ sung Điều sung Điều 35 BLHS năm 1999)
27 BLHS năm 1999) 1. Tử hình là hình phạt đặc biệt chỉ có thể
1. Nội dung của hình phạt là sự lên án về được quy định đối với các tội đặc biệt nghiêm
mặt pháp lý hình sự của Nhà nước đối với trọng xâm phạm an ninh quốc gia, các tội đặc biệt
người bị kết án và được phản ánh bằng sự nghiêm trọng xâm phạm tính mạng của con
trừng phạt đối với người đó vì đã có lỗi trong người, các tội đặc biệt nghiêm trọng về ma túy,
việc thực hiện tội phạm (mới). các tội đặc biệt nghiêm trọng về tham nhũng,
2. Các mục đích của hình phạt là: cũng như các tội xâm phạm hòa bình và an ninh
a) Góp phần phục hồi lại công lý; của nhân loại.
b) Cải tạo, giáo dục những người bị kết án và 2. Không được áp dụng hình phạt tử hình đối
ngăn ngừa họ phạm mới; với người bị kết án là phụ nữ, người chưa thành
c) Ngăn ngừa các thành viên khác trong xã niên hoặc nam giới trên 70 tuổi.
hội phạm tội, giáo dục họ ý thức tôn trọng, tuân 3. (Có thể giữ nguyên như nội dung đoạn
thủ và chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật; 3 Điều 35 BLHS năm 1999).
d) Hỗ trợ cho cuộc đấu tranh phòng và chống .......
tội phạm.
3. Việc áp dụng hình phạt không được Chương XIII
nhằm mục đích gây nên những đau đớn về Biện pháp tư pháp
thể xác hoặc hạ thấp nhân phẩm của con (Các Điều 71-75 của mô hình lý luận)
người (mới). Chương này sẽ bao gồm 5 điều (từ Điều
....... 71 đến Điều 75) trong đó chỉ có điều đầu tiên
Điều 60. Phạt tiền (sau khi đã sửa đổi-bổ (Điều 71) mới được bổ sung dưới đây, còn 4
sung Điều 30 BLHS năm 1999) điều khác sẽ vẫn được giữ nguyên và tương
1. (Có thể giữ nguyên như nội dung ứng với 4 điều (từ Điều 41 đến Điều 44) trong
khoản 1 Điều 30 BLHS năm 1999). Chương VI BLHS năm 1999 hiện hành.
2. (Có thể giữ nguyên như nội dung Điều 71. Khái niệm biện pháp tư pháp (mới)
khoản 2 Điều 30 BLHS năm 1999). 1. Biện pháp tư pháp là biện pháp cưỡng chế
về hình sự của Nhà nước ít nghiêm khắc hơn hình
_______ phạt được quy định trong Bộ luật này và do cơ
(1)
Trong MHLL này các chữ viết đứng là giữ nguyên quan tư pháp hình sự có thẩm quyền căn cứ vào
như nội dung của BLHS năm 1999 hiện hành, còn các giai đoạn tố tụng hình sự tương ứng cụ thể áp
chữ viết nghiêng là nội dung của các KGLP mà chúng dụng đối với người phạm tội nhằm hạn chế quyền,
tôi đề xuất sửa đổi, bổ sung.