Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học học phần giáo dục học ở trường đại học
- 268 trang
- file .pdf
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM
-----���-----
HỒ THỊ DUNG
THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP
TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN GIÁO DỤC HỌC
Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục
Mã số: 62.14.01.02
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: GS. TSKH THÁI DUY TUYÊN
HÀ NỘI - 2013
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công
bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận án
Hồ Thị Dung
ii
Lời cảm ơn!
Để hoàn thành công trình nghiên cứu này tôi đã nhận được sự giúp đỡ
nhiệt tình của các tập thể và cá nhân.
Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc về sự giúp đỡ tận tình của
thầy giáo hướng dẫn khoa học: GS. TSKH Thái Duy Tuyên
Tôi xin chân thành cảm ơn các nhà khoa học, các Thầy giáo, Cô giáo,
Trung tâm đào tạo và bồi dưỡng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam đã tạo
mọi điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành luận án.
Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ quý báu của Ban Giám Hiệu, Khoa Tâm lý -
giáo dục trường Đại học Hồng Đức đã động viên, khuyến khích và tạo mọi
điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự hợp tác nhiệt tình của các công tác viên,
giảng viên và sinh viên các trường Đại học sư phạm Hà Nội, trường Đại học
Hồng Đức Thanh Hoá, trường Đại học sư phạm Huế, trường Đại học Sài gòn,
trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.
Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp đã quan
tâm, chia sẻ, động viên tôi trong quá trình thực hiện luận án.
Tác giả luận án
HỒ THỊ DUNG
iii
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan................................................................................................................i
Lời cảm ơn ................................................................................................................. ii
Mục lục...................................................................................................................... iii
Danh mục chú giải các chữ viết tắt .......................................................................... vii
Danh mục các bảng biểu ........................................................................................... ix
Danh mục các biểu đồ .................................................................................................x
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu ..........................................................................................3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ....................................................................3
4. Giả thuyết khoa học. ...........................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................3
6. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................3
7. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................4
8. Những luận điểm cơ bản cần bảo vệ ...................................................................5
9. Những đóng góp mới của luận án.......................................................................6
10. Cấu trúc của luận án: ........................................................................................7
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI
TẬP TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN GIÁO DỤC HỌC Ở TRƯỜNG
ĐẠI HỌC ...................................................................................................................8
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .................................................................................8
1.1.1. Trên thế giới ..................................................................................................8
1.1.2. Ở Việt Nam ................................................................................................11
1.2. Một số khái niệm cơ bản ..................................................................................14
1.2.1. Thiết kế .......................................................................................................14
1.2.2. Bài tập .........................................................................................................14
1.2.3. Hệ thống bài tập ..........................................................................................17
1.2.4. Thiết kế hệ thống bài tập ............................................................................19
1.2.5. Bài tập Giáo dục học...................................................................................19
iv
1.3. Những vấ n đề cơ bản về bài tập ......................................................................20
1.3.1. Vai trò của bài tập trong quá trình dạy học ................................................20
1.3.2. Phân loại bài tập ..........................................................................................23
1.4. Một số vấn đề lí luận về dạy học đại học ........................................................32
1.4.1. Bản chất của quá trình dạy học (QTDH) đại học ......................................32
1.4.2. Phương pháp dạy học đại học .....................................................................35
1.4.3. Hình thức tổ chức dạy học đại học .............................................................36
1.5. Phương thức đào tạo theo học chế tín chỉ ......................................................38
1.5.1. Khái niệm...................................................................................................38
1.5.2. Đặc điểm của học chế tín chỉ ......................................................................38
1.5.3. Ưu, nhược điểm của HCTC ........................................................................39
1.5.4. Phương pháp dạy học theo hệ thống tín chỉ................................................40
1.6. Những đặc trưng cơ bản của học phần Giáo dục học ở trường Đại học .............41
1.6.1. Đặc điểm học phần Giáo dục học ...............................................................41
1.6.2. Nội dung, chương trình học phần GDH ở trường Đại học hiện nay .........42
Kết luận chương 1 ...................................................................................................46
Chương 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI
TẬP TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN GIÁO DỤC HỌC Ở TRƯỜNG
ĐẠI HỌC .................................................................................................................48
2.1. Mục đích, nội dung, đối tượng và phương pháp điều tra.............................48
2.1.1. Mục đích điều tra ........................................................................................48
2.1.2. Nội dung điều tra ........................................................................................48
2.1.3. Đối tượng điều tra .......................................................................................48
2.1.4. Phương pháp điều tra. .................................................................................49
2.2. Kết quả khảo sát thực trạng............................................................................49
2.2.1. Nhận thức của giảng viên và sinh viên về sự cần thiết, ý nghĩa của
việc sử dụng bài tập trong dạy học môn GDH .....................................................49
2.2.2. Nhận thức của GV về yêu cầu, qui trình thiết kế và sử dụng bài tập ........53
2.2.3. Thực trạng sử dụng bài tập trong dạy học học phần Giáo dục học ............64
Kết luận chương 2 ...................................................................................................76
Chương 3: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP GIÁO
DỤC HỌC Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC .......................................................................79
v
3.1. Thiết kế hệ thống bài tập .................................................................................79
3.1.1. Nguyên tắc chung khi thiết kế hệ thống bài tập .........................................79
3.1.2. Yêu cầu thiết kế hệ thống bài tập ................................................................82
3.1.3. Qui trình thiết kế hệ thống bài tập ..............................................................85
3.2. Sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học ........................................................92
3.2.1. Nguyên tắc chung khi sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học .................92
3.2.2. Yêu cầu khi sử dụng hệ thống bài tập trong các loại giờ học .....................93
3.2.3. Qui trình sử dụng bài tập trong các giờ học ...............................................96
3.3. Thiết kế hệ thống bài tập học phần Giáo dục học .......................................114
3.3.1. Cơ sở để thiết kế hệ thống bài tập học phần Giáo dục học .......................114
3.3.2. Thiết kế minh hoạ một số bài tập học phần Giáo dục học.......................116
3.4. Điều kiện để thiết kế và sử dụng HTBT trong dạy học học phần
GDH có hiệu quả ...................................................................................................116
3.4.1. Điều kiện để thiết kế HTBT trong dạy học học phần Giáo dục học có
hiệu quả ................................................................................................................116
3.4.2. Điều kiện để sử dụng HTBT trong dạy học học phần Giáo dục học hiệu quả......117
Kết luận chương 3 .................................................................................................118
Chương 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................120
4.1. Khái quát chung về quá trình thực nghiệm .................................................120
4.1.1. Mục đích thực nghiệm ..............................................................................120
4.1.2. Nội dung thực nghiệm ..............................................................................120
4.1.3. Đối tượng thực nghiệm .............................................................................120
4.1.4. Tiến trình thực nghiệm .............................................................................121
4.1.5. Chuẩn và thang đánh giá thực nghiệm .....................................................123
4.2. Giai đoạn thực nghiệm vòng 1 ......................................................................127
4.2.1. Phân tích kết quả trước thực nghiệm ........................................................127
4.2.2. Thực nghiệm vòng 1 .................................................................................130
4.2.3 Đánh giá chung về kết quả thực nghiệm sau vòng 1 .................................137
4.3. Thực nghiệm vòng 2 .......................................................................................138
4.3.1. Phân tích kết quả trước thực nghiệm ........................................................138
4.3.2. Thực nghiệm vòng 2 .................................................................................141
4.3.3. Đánh giá chung về kết quả th ực nghiệm sau vòng 2 ................................149
vi
4.4. Đánh giá của giảng viên và SV tham gia sau quá trình thực nghiệm .......153
4.5. Những khó khăn với GV và SV khi sử dụng BT trong dạy học môn GDH ........154
4.5.1. Đối với GV ...............................................................................................154
4.5.2. Đối với SV ...............................................................................................155
Kết luận chương 4 ................................................................................................155
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................158
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ
ĐƯỢC CÔNG BỐ .................................................................................................161
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................162
PHỤ LỤC ..............................................................................................................1PL
vii
DANH MỤC CHÚ GIẢI CÁC CHỮ VIẾT TẮ T
TT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ
1 BT Bài tập
2 BTĐT Bài tập định tính
3 CĐ Cao đẳng
4 CĐSP Cao đẳng sư phạm
5 CH Câu hỏi
6 CNTT Công nghệ thông tin
7 CT Cần thiết
8 DH Dạy học
9 DHGQVĐ Dạy học giải quyết vấn đề
10 ĐH Đại học
11 ĐC Đối chứng
12 ĐHSP Đại học sư phạm
13 GD Giáo dục
14 GDH Giáo dục học
15 GD–ĐT Giáo dục – đào tạo
16 GV Giảng viên
17 GVCN Giáo viên chủ nhiệm
18 GDĐC Giáo dục đại cương
19 GDQD Giáo dục quốc dân
20 GDTC Giáo dục thể chất
21 GDCN Giáo dục chuyên nghiệp
22 GQVĐ Giải quyết vấn đề
23 HS Học sinh
24 HQ Hiệu quả
25 HTBT Hệ thống bài tập
26 HCTC Học chế tín chỉ
27 KLSP Kết luận sư phạm
28 KN Kỹ năng
29 KTSP Kiến tập sư phạm
30 KX Kỹ xảo
31 KHQ Khá hiệu quả
viii
32 MB Miền Bắc
33 MN Miền Nam
34 MT Miền Trung
35 MĐGD Mục đích giáo dục
36 NDGD Nội dung giáo dục
37 NC Nghiên cứu
38 ND Nội dung
39 PPDH Phương pháp dạy học
40 PPGD Phương pháp giáo dục
41 PT Phổ thông
42 QLNN Quản lí nhà nước
43 QLGD Quản lí giáo dục
44 QTGD Quá trình giáo dục
45 QTDH Quá trình dạy học
46 RHQ Rất hiệu quả
47 RCT Rất cần thiết
48 TB Thứ bậc
49 TC Tín chỉ
50 TN Thực nghiệm
51 THCVĐ Tình huống có vấn đề
52 THPT Trung học phổ thông
53 THCS Trung học cơ sở
54 TLTK Tài liệu tham khảo
55 TTSP Thực tập sư phạm
ix
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1: Nhận thức của GV và SV về sự cần thiết của việc sử dụng BT trong
dạy học môn Giáo dục học ........................................................................ 49
Bảng 2.2: Nhận thức của GV và SV về ý nghÜa của việc giải bài tập GDH ........... 51
Bảng 2.3: Nhận thức của GV về những yêu cầu khi thiết kế một BT ....................... 53
Bảng 2.4: Nhận thức của GV về qui trình thiết kế một bài tập ................................. 54
Bảng 2.5: Nhận thức của GV về những yêu cầu khi thiết kế HTBT cho một bài học ............ 56
Bảng 2.6: Nhận thức của GV về qui trình thiết kế HTBT cho một bài học ............... 57
Bảng 2.7: Nhận thức của GV về những yêu cầu khi thiết kế HTBT cho một
giáo trình .................................................................................................... 59
Bảng 2.8: Nhận thức của GV về qui trình thiết kế HTBT cho một giáo trình ........... 60
Bảng 2.9: Nhận thức của GV về qui trình sử dụng BT trong các giờ học ................. 62
Bảng 2.10: Đánh giá của GV và SV về mức độ sử dụng BT trong dạy học môn GDH .......... 64
Bảng 2.11: Các nguồn thông tin GV sử dụng để thiết kế BT ....................................... 66
Bảng 2.12: Các nguồn tài liệu SV sử dụng để giải các BT giáo dục học ..................... 67
Bảng 2.13: Tự đánh giá của SV về việc giải các bài tập GDH .................................... 69
Bảng 2.14: Tự đánh giá của GV về hiệu quả của việc sử dụng BT trong DH môn GDH .... 70
Bảng 2.15: Đánh giá của GV và tự đánh giá của SV về những khó khăn khi giải
BT GDH..................................................................................................... 71
Bảng 4.1: Đối tượng thực nghiệm ............................................................................ 120
Bảng 4.2: Phân phối tần suất điểm kiểm tra đầu vào của các lớp TN và lớp ĐC .......... 127
Bảng 4.3: Phân phối tần suất (%) SV đạt điểm ........................................................ 128
Bảng 4.4: Bảng thống kê các tham số kết quả lần 1 (TN vòng 1)............................ 128
Bảng 4.5: Phân phối tần suất điểm kiểm tra lần thứ 2 (vòng 1) của các lớp thực
nghiệm và lớp đối chứng. ........................................................................ 130
Bảng 4.6: Phân phối tần suất (%) SV đạt điểm. ....................................................... 131
Bảng 4.7: Bảng thống kê các tham số kết quả lần 2 (TN vòng 1). ........................... 131
Bảng 4.8: Phân phối tần suất điểm kiểm tra lần 3 (vòng 1) của lớp TN và ĐC ........... 134
Bảng 4 .9 Phân phối tần suất (%) SV đạt điểm ........................................................ 135
Bảng 4.10: Bảng thống kê các tham số kết quả lần 3 (TN vòng 1) ............................ 135
Bảng 4.11: Phân phối tần xuất điểm kiểm tra đầu vào của các lớp TN và ĐC .......... 138
Bảng 4.12: Phân phối tần suất (%) SV đạt điểm. (Vòng 2) ....................................... 139
Bảng 4.13: Bảng thống kê các tham số kết quả lần 1 (TN vòng 2) ............................ 139
Bảng 4.14: Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra thứ 2 (Vòng 2) của các lớp thực
nghiệm và lớp đối chứng ......................................................................... 142
Bảng 4.15: Phân phối tần suất (%) SV đạt điểm bài kiểm tra thứ 2 (Vòng 2) ........... 142
Bảng 4.16: Bảng thống kê các tham số kết quả lần 2 (TN vòng 2) ............................ 142
Bảng 4.17: Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra thứ 3(Vòng 2) của lớp TN và
lớp ĐC ...................................................................................................... 145
Bảng 4.18: Phân phối tần suất (%) SV đạt điểm bài kiểm tra thứ 3 (Vòng 2) ............ 146
Bảng 4.19: Bảng thống kê các tham số kết quả thực nghiệm lần 3 (vòng 2) ............. 146
Bảng 4.20: Đánh giá mức độ phù hợp của qui trình thiết kế một bài tập ................... 150
Bảng 4.21: Đánh giá mức độ phù hợp của qui trình thiết kế hệ thống bài tập cho
một bài học ............................................................................................... 151
Bảng 4.22: Đánh giá mức độ phù hợp của qui trình thiết kế hệ thống bài tập cho
một giáo trình ........................................................................................... 152
x
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 4.1: So sánh kết quả kiểm tra trước thực nghiệm (vòng 1) giữa lớp
TN1 và ĐC 1 .....................................................................................128
Biểu đồ 4.2: So sánh kết quả kiểm tra trước thực nghiệm (vòng 1) giữa lớp
TN 2 và ĐC 2 ....................................................................................129
Biểu đồ 4.3: So sánh kết quả kiểm tra lần thứ 2 (vòng 1) giữa lớp TN2 và ĐC 2 ......131
Biểu đồ 4.4: So sánh kết quả kiểm tra lần thứ 2 (vòng 1) giữa các lớp TN1 và ĐC 1....132
Biểu đồ 4.5: So sánh kết quả bài kiểm tra lần thứ 3 (vòng 1) giữa lớp TN1 và ĐC 1.....135
Biểu đồ 4.6: So sánh kết quả điểm kiểm tra thứ 3 (vòng 1) giữa lớp TN 2 và ĐC 2........136
Biểu đồ 4.7: So sánh kết quả kiểm tra trước thực nghiệm (vòng 2) của lớp TN
3 và ĐC 3 ..........................................................................................139
Biểu đồ 4.8: So sánh kết quả kiểm tra trước thực nghiệm (vòng 2) của lớp TN
4 và ĐC 4 ..........................................................................................140
Biểu đồ 4.9: So sánh kết quả bài kiểm tra lần 2 (vò ng 2) của các lớp TN 3 và ĐC 3....143
Biểu đồ 4.10: So sánh kết quả bài kiểm tra lần 2 (vòng 2) của các lớp TN 4 và ĐC 4....143
Biểu đồ 4.11: So sánh kết quả bài kiểm tra lần 3 (vòng 2) của các lớp TN 3 và ĐC 3....146
Biểu đồ 4.12: So sánh kết quả bài kiểm tra lần 3 (vòng 2) của các lớp TN 4 và ĐC 4....147
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1. Trong dạy học, sử dụng bài tập (BT) là một phương tiện quan trọng góp
phần thực hiện tốt nội dung cơ bản của nguyên lí giáo dục: Học đi đôi với hành, lí
luận gắn liền với thực tiễn, đồng thời bồi dưỡng hứng thú, rèn luyện những kỹ năng
học tập cho SV, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo tại các trường
chuyên nghiệp hiện nay.
Do vậy, thiết kế và sử dụng một hệ thống BT đa dạng và hiệu quả trong dạy
học là vấn đề đặc biệt quan trọng, tuy nhiên làm thế nào để có một hệ thống BT
hay, hấp dẫn thì hiện nay còn ít được bàn tới. Đặc biệt kỹ thuật thiết kế BT, thiết kế
hệ thống BT cho một bài học , thiết kế hệ thống BT cho một giáo trình và qui trình
sử dụng BT trong dạy học theo phương thức đào tạo tín chỉ thì chưa có một công
trình khoa học nào đi sâu nghiên cứu.
Việc sử dụng BT trong dạy học hiện nay còn nhiều bất cập, chúng tôi nhận
thấy phương pháp sử dụng BT trong dạy học của GV hiện nay chưa hợp lý. Hệ
thống BT giảng viên sử dụng chủ yếu nhằm củng cố tri thức, việc phân loại BT để
rèn luyện tư duy logic, các kỹ năng nghề, phát triển tính sáng tạo trong giải quyết
vấn đề của SV chưa được chú trọng. Do vậy, kết quả kiểm tra môn học cho thấy SV
có thể tái hiện tốt lý thuyết, nhưng kỹ năng thực hành môn học chưa tốt, khả năng
đị nh hướng và giải quyết vấn đề còn nhiều yếu kém.
2. Nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên là một nhiệm vụ quan trọng của các
trường sư phạm hiện nay . Trong những năm vừa qua, việc xây dựng và phát triển
đội ngũ giáo viên đã được giáo viên nhận thức đầy đủ và đã tạo được phong trào
học tập ở mọi nơi . Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, công tác đào tạo còn bộc lộ
những hạn chế như: p hương pháp giảng dạy của GV vẫn còn nặng về truyền thụ lý
thuyết, nhẹ về thực hành, luyện tập; công tác rèn luyện nghiệp vụ sư phạm (NVSP)
chưa được thực hiện thường xuyên và quan tâm đúng mức, điểm đầu vào của SV tại
các trường sư phạm hoặc các trường đại học đa ngành có khoa sư phạm trong
những năm gần đây thấp, nhiều ngành đạt điểm sàn theo qui định của Bộ Giáo dục
– đào tạo, bản thân SV còn lười học , thụ động, động cơ học tập chưa tốt .... Do vậy,
giải quyết mâu thuẫn trên, cần đổi mới toàn diện công tác đào tạo của trường
2
ĐHSP, trong đó việc đổi mới cách dạy của GV theo hướng phát triển tính chủ động,
độc lập, tích cực của SV trong học tậ p, rèn luyện kỹ năng nghề là một yêu cầu có
tính cấp thiết trong giai đoạn hiện nay.
3. Trong trường sư phạm, Giáo dục học (GDH) là môn học nghiệp vụ, có vai
trò đặc biệt quan trọng trong việc rèn luyện cho SV những kỹ năng nghề, ý thức,
đạo đức nghề nghiệp. Trong giáo trình môn GDH, sau mỗi chương thường có câu
hỏi và một số BT dưới dạng chủ đề kèm theo. Tuy nhiên, việc rèn luyện kỹ năng
dạy học và giáo dục cho SV thông qua môn học này chưa được thường xuyên. Các
BT sử dụng trong dạy học GDH thường mang tính chất kinh nghiệm, thiếu tính hệ
thống, chưa được xây dựng và sử dụng trên một cơ sở lý l uận rõ ràng.
Đánh giá kết quả học tập các học phần Giáo dục học cho thấy: Kết quả học
tập của SV còn thấp, phần thực hành, xử lý tình huống nghề còn nhiều hạn chế.
Điều này thể hiện rõ khi SV đi kiến tập sư phạm (KTSP), thực tập sư phạm (TTSP)
việc thực h iện một số kỹ năng còn yếu như kỹ năng nêu và giải quyết vấn đề
(GQVĐ), kỹ năng thiết kế, kỹ năng tổ chức hoạt động, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng
xử lý tình huống.... Thực trạng trên có nhiều nguyên nhân như phương ph áp giảng
dạy của GV còn thiên về truyền thụ lý thuyết, nhẹ về thực hành, một bộ phận GV
chưa chú trọng sử dụng BT trong các giờ học, do vậy thời lượng dành cho luyện
tập, thực hành thường bị cắt xén, các BT sử dụng còn đơn giản, chưa đi sâu vào
khai thác tính sáng tạo của người học, chưa chú trọn g nhiều đến đánh giá năng lực
phân tích, tổng hợp hoá, khái quát hoá vấn đề của SV. Khi đánh giá “tay nghề” của
giáo sinh trong các đợt KTSP, TTSP, giáo viên phổ thông còn nương nhẹ và chưa
phản ánh đúng thực chất trình độ, khả năng của giáo sinh.
Ngoài ra, bản thân SV còn coi GDH là môn học phụ, việc rèn luyện các kỹ
năng nghề chưa có sự chủ động và luyện tập thường xuyên. Do vậy, việc biến quá
trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo trong nhà trường chưa thực sự đạt được kết
quả như mong muốn.
4. Dạy học tại các trường đại học hiện nay được thực hiện theo phương thức
đào tạo tín chỉ, phương thức đào tạo mới này nhằm tăng cường khả năng tự học của
SV. Do vậy, thiết kế và sử dụng hệ thống BT trong dạy học sẽ giúp SV chủ động
trong học tập, rèn nghề không chỉ trên lớp mà cả ngoài giờ lên lớp nhằm góp phần
nâng cao chất lượng GD đại học.
3
Do vậy, việc lựa chọn đề tài: “Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập trong
dạy học học phần GDH ở trường Đại học.” là vấn đề cấp thiết nhằm góp phần
thực hiện mục tiêu giáo dục đại học trong giai đoạn hiện nay.
2. Mục đích nghiên cứu
Thiết kế hệ thống bài tập và đề xuất qui trình sử dụng chúng trong dạy học
nhằm kích thích sinh viên chủ động tìm kiếm tri thức thông qua các hành động học,
góp phần nâng cao chất lượng đào tạo GV tại các trường ĐHSP hiện nay.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động dạy học môn GDH tại các trường ĐH.
3.2. Đối tượng nghiên cứu : Mối quan hệ của bài tập với các thành tố của quá trình
dạy học.
4. Giả thuyết khoa học.
Nếu thiết kế được một hệ thống bài tập GDH đảm bảo đa dạng và cân đối
giữa BT lý thuyết – BT thực hành, BT tái hiện – BT sáng tạo, đồng thời sử dụng hệ
thống BT phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học trong học tập thì
sẽ nâng cao chất lượng GD - ĐT tại các trường đại học sư phạm hiện nay.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc thiết kế và sử dụng hệ thống BT trong dạy
học học phần Giáo dục học ở trường Đại học
5.2. Khảo sát thực trạng việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học học
phần giáo dục học ở trường Đại học.
5.3. Thiết kế hệ thống BT và sử dụng hệ thống BT theo qui trình đã đề xuất.
5.4. Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng tính khoa học, tính khả thi
của hệ thống bài tập Giáo dục học và quy trình sử dụng đã đề xuất.
6. Phạm vi nghiên cứu
6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu hệ thống bài
tập phần I: Những vấn đề chung của GDH (Học phần: GDH) tại các trường đại học.
6.2. Giới hạn về đối tượng nghiên c ứu: Sinh viên năm thứ hai hệ Đại học sư phạm
chính quy, giảng viên giảng dạy môn Tâm lý – Giáo dục
6.3. Giới hạn về địa bàn, thời gian nghiên cứu.
- Khảo sát điều tra tại các trường: Đại học (ĐH) Sư phạm Hà Nội, ĐH Hồng
Đức, ĐH sư phạm Huế, ĐH Sài gòn, ĐH sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh
4
- Thực nghiệm sư phạm: Tại trường Đại học Hồng Đức.
Phần thực nghiệm tập trung sử dụng hệ thống bài tập trong các chương II, III
(Phần 1) nhằm kiểm chứng tính khả thi của quy trình sử dụng và hệ thống BT GDH
xây dựng, đồng th ời bước đầu rèn luyện cho si nh viên 1 số kỹ năng nghề cơ bản.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận
Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp , hệ thống hoá, khái quát hoá,
phương pháp tổng quan so sánh, phương pháp lịch sử qua việc nghiên cứu các tài liệu
trong và ngoài nước có liên quan nhằm xác định những khái niệm cơ bản của đề tài:
- Các văn kiện, nghị quyết của Đảng và Nhà nước Việt Nam về giáo dục.
- Các tác phẩm tâm lý học, giáo dục học.
- Tổng quan các công trình nghiên cứu khoa học GD trực tiếp liên quan đến
các vấn đề về thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập trong giảng dạy môn GDH.
- Các chương trình đào tạo nghiệp vụ cho GV phổ thông của các cơ sở đào
tạo trong nước, nhằm rút ra những điểm mạnh và điểm yếu của các c hương trình
đào tạo.
7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
a. Phương pháp điều tra
Sử dụng phương pháp điều tra nhằm thu thập thông tin về thực trạng vấn đề
nghiên cứu như: Nhận thức của GV và SV về sự cần thiết của việc sử dụng BT
trong dạy học Giáo dục học, nhận thức của GV về những yêu cầu, qui trình thiết kế
và sử dụng BT, những khó khăn của SV trong quá trình thực hiện các BT, hiệu qủa
của việc sử dụng BT. Kiểm chứng tính khả thi của qui trình thiết kế và sử dụng hệ
thống BT trong dạy học.
- Đánh giá của GV và SV về tính khả thi của hệ thống bài tập học phần
“Giáo dục học” và quy trình sử dụng hệ thống bài tập đó.
- Hình thức thực hiện: Xây dựng các mẫu phiếu dành cho GV giảng dạy môn
GDH và SV sư phạm ở 1 số trường ĐH.
- Đối tượng điều tra: 62 GV giảng dạy môn GDH và 551 sinh viên năm thứ 2
thuộc các trường: ĐH sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, ĐH Sài gòn, ĐH Huế, Đại
học Hồng Đức, Đại học sư phạm Hà Nội . Phương pháp điều tra được thực hiện ở
SV các khoa sư phạm không chuyên . Phiếu trả lời không hợp lệ, không sử dụng.
5
b. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động
Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động được sử dụng trong việc
nghiên cứu, đánh giá thực trạng và phân tích kết quả thực nghiệm.
Sản phẩm hoạt động của sinh viên đối với hoạt động học được thể hiện qua
kết quả của các bài kiểm tra lý thuyết, bài thảo luận nhóm và vở tự học. Ngoài ra,
nghiên cứu hồ sơ giảng dạy của giảng viên.
c. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Sử dụng phương pháp thực ngh iệm sư phạm với mục đích kiểm nghiệm
tính đúng đắn, tính khả thi và tính hiệu quả của qui trình sử dụng BT và hệ thống
BT GDH đã xây dựng. Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng giả
thuyết khoa học.
Thực nghiệm được tiến hành trên sinh viên trường ĐH Hồng Đức – Thanh Hóa.
d. Phương pháp thống kê toán học
Phương pháp thống kê toán học được sử dụng nhằm xử lý các kết quả thu
được trong quá trình nghiên cứu.
đ. Các phương pháp hỗ trợ khác
Ngoài các phương pháp trên, chúng tôi sử dụng thêm các phương pháp như:
- Phương pháp quan sát: Quan sát giáo viên sử dụng BT trong dạy học phần
Giáo dục học với các giờ học: Lý thuyết, thảo luận/ xemina, thực hành, bài tập .
- Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Nhằm thu thập những thông tin đánh
giá về phiếu điều tra, qui trình thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết kinh nghiệm hoạt động của
GV sau khi sử dụng BT trong dạy học phần Giáo dục học.
Kết quả sử dụng các phương pháp này nhằm bổ sung cho kết quả nghiên cứu
phần thực trạng và phần thực n ghiệm.
Trong các phương pháp nghiên cứu trên, phương pháp nghiên cứu lý luận,
phương pháp điều tra giáo dục và phương pháp thực nghiệm được coi là những
phương pháp chính của đề tài.
8. Những luận điểm cơ bản cần bảo vệ
8.1. Bản chất quá trình dạy học ở đại học là hoạt động nhận thức của SV mang tính
chất nghiên cứu nhằm chiếm lĩnh hệ thống tri thức, những phương pháp và hệ thống
kĩ năng nghề nghiệp. Do vậy, dạy học đại học là quá trình GV tổ chức, điều khiển,
6
hướng dẫn SV giải quyết các nhiệm vụ học tập nhằm tích cực hoá hoạt động nhận
thức, rèn luyện năng lực tư duy độc lập, chủ động, sáng tạo trong giải quyết vấn đề
(GQVĐ). Sử dụng hệ thống BT trong dạy học là một trong những phương tiện cơ
bản góp phần thực hiện mục tiêu trên.
8.2. Để thiết kế một hệ thống BT, giảng viên cần thực hiện các nhiệm vụ sau:
- Thiết kế một BT
- Thiết kế hệ thống BT cho một bài học
- Thiết kế hệ thống BT cho một giáo trình.
Trong đó, cần đảm bảo sự cân đối giữa BT lý thuyết – BT thực hành, BT tái
hiện – BT sáng tạo nhằm tạo đ ược hứng thú, tính tự giác, tích cực của SV trong học
tập. Ngoài ra, hệ thống BT đảm bảo phù hợp với nội dung, thời gian của mỗi
chương học, mỗi bài học.
8.3. Thiết kế và sử dụng BT có hiệu quả cần xác định các yêu cầu, nguyên tắc, qui
trình thiết kế BT, giúp GV và những nhà nghiên cứu chủ động thiết kế được một hệ
thống BT phù hợp với đặc trưng môn học và sử dụng BT kích thích hứng thú, tính
tích cực, chủ động của SV trong giải quyết vấn đề , qua đó người học chiếm lĩnh tri
thức mới, kỹ năng, kỹ xảo và các cách thức hoạt động sáng tạo, góp phần nâng cao
hiệu quả dạy học tại các trường Đại học hiện nay.
8.4. Giáo dục học là môn nghiệp vụ trong chương trình đào tạo giáo viên ở các
trường sư phạm, đây là môn học nhằm hình thành cho SV những kỹ năng cơ bản
của nghề dạy học. Vì vậy, hệ thống BT GDH cần phản ánh thực tiễn giáo dục phổ
thông, phù hợp với ngành nghề đào tạo và đặc điểm nhận thức của SV.
9. Những đóng góp mới của luận án
9.1. Về lý luận
- Luận án làm rõ hơn những vấn đề lý luận về BT, những điểm mới trong
chương trình Giáo dục học tại các trường đại học hiện nay theo phương thức đào
tạo tín chỉ.
- Hoàn thiện và phát triển kỹ thuật thiết kế và sử dụng BT trong dạy học bao
gồm các yêu cầu, nguyên tắc, qui trình thiết kế : một bài tập, hệ thống BT cho một
bài học, hệ thống BT cho một giáo trình và sử dụng BT phù hợp với đặc trưng của
mỗi giờ học.
7
9.2. Về thực tiễn
- Khảo sát thực trạng nhằm tìm hiểu nhận thức của GV, SV về sự cần thiết, ý
nghĩa của việc sử dụng BT trong d ạy học, nhận thức của GV về yêu cầu, nguyên tắc,
qui trình thiết kế và sử dụng BT trong dạy học, những nguyên nhân chủ quan và khách
quan có ảnh hưởng kết quả học tập môn Giáo dục học của SV, trong đó xác định được
một số nguyên nhân chủ quan như: Hiểu biết thực tiễn của SV còn hạn chế, bản thân
SV còn lười học, chưa coi trọng môn học, sinh viên chưa biết cách học và giải quyết
vấn đề có hiệu quả là những nguyên nhân có ảnh hưởng lớn hơn cả.
- Vận dụng kỹ thuật thiết kế BT để thiết kế 74 bài tập học phần Giáo dục
học trong phần: Những vấn đề chung cuả GDH gồm BT lý thuyết và BT thực
hành, BT tái hiện – BT sáng tạo trong đó chương I: 14 BT, chương II: 29 BT,
chương III: 31 BT và tổ chức thực nghiệm hệ thống bài tập đã thiết kế.
10. Cấu trúc của luận án:
Ngoài phần mở đầu và kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục,
nội dung luận án thể hiện ở 4 chương: (Chương 1,2,3,4). Cụ thể:
Chương 1: Cơ sở lí luận của việc thiết kế và sử dụng bài tập trong dạy học
học phần Giáo dục học ở trường đại học.
Chương 2: Cơ sở thực tiễn của việc thiết kế và sử dụng bài tập trong dạy học
học phần Giáo dục học ở trường đại học
Chương 3: Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập Giáo dục học ở trường đại học.
Chương 4: Thực nghiệm sư phạm.
8
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP
TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN GIÁO DỤC HỌC
Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Trên thế giới
Vấn đề thiết kế và sử dụng hệ thống BT trong dạy học đã được nhiều nhà
khoa học trên thế giới quan tâ m. Ngay từ thế kỷ 18, nhà giáo dục Thu ỵ Sĩ (1746 –
1827) Pestalogi đã khẳng định: “Khả năng thực hiện những điều mà trái tim và khối
óc đòi hỏi phần lớn là tuỳ thuộc vào những kỹ năng hành động của con người.
Những kỹ năng này được hình thành là nhờ một hệ thống các bài luyện tập đặc biệt,
có hệ thống và mức độ khó khăn, phức tạp tăng dần với yêu cầu từ kỹ năn g đơn
giản đến kỹ năng phức tạp”. [62, tr 120].
Tác giả Sharma và R. Ahmed [60] cho rằng: Bản chất hoạt động học tập của
SV là hoạt động tự học, tự nghiên cứu, GV có thể hướng dẫn SV phương pháp học
tập bằng nhiều hình thức khác nhau tùy theo tính chất, đặc thù môn học và nội dung
của mỗi bài học. Theo ông dù với hình thức dạy học nào thì cũng đều phải thực hiện
các giai đoạn sau:
- Giai đoạn 1: GV thiết kế bài tập, cung cấp nguồn tài liệ u cần thiết cho BT
và chỉ dẫn cụ thể những gì sinh viên phải làm để hoàn thành BT.
- Giai đoạn 2: Giáo viên tổ chức cho sinh viê n tự nghiên cứu, tự làm BT với
sự hỗ trợ của những thông tin sẵn có.
- Giai đoạn 3: Giáo viên làm việc với sinh viên trên lớp th eo hình thức cá
nhân hay tập thể thông qua những hình thức khác nhau: Thảo luận, xêmina, củng cố
ôn tập, kiểm tra, đánh giá và tự kiểm tra, đánh giá.
Đầu thế kỷ XX, L.X Vưgotxki (1896 – 1934) - nhà tâm lí học Xô Viết khi
nghiên cứu mối quan hệ giữa dạy học và sự phát triển trí tuệ của học sinh, ông đã
xây dựng lí thuyết “Vùng cận phát triển ”. Vưgotxki viết: “….dạy học không сhỉ
đi sau sự phát triển, cũng không chỉ đi đồng hành với sự phát triển mà nó còn đi
trước sự phát triển, thúc đẩy nó đi xa và tạo ra trong nó những hình thành
mới”.[102, 231].
9
Theo Vưgotxki, tại mỗi thời điểm trong sự phát triển của trẻ em đều có 2
trình độ : mức phát triển hiện tại và vùng phát triển gần nhất . Có thể nhận biết 2
trình độ này thông qua việc HS giải quyết các nhiệm vụ học tập với 2 mức độ khác
nhau. Mức thứ nhất là các BT mà trẻ tự thực hiện được, và mức thứ 2 là các BT khó
cần có sự giúp đỡ của người lớn.
Vì vậy, người GV cần phải biết thiết kế những BT học tập – nhận thức
hướng vào vùng phát triển gần nhất của HS. Nếu hôm nay, những BT đó thuộc
vùng phát triển gần nhất của HS thì ngày mai nhờ có quá trình dạy học nó sẽ
chuyển thành vùng phát triển hiện tại của người học. Lí thuyết về “Vùng cận phát
triển” của Vưgotxki đã ảnh hưởng lớn đến lí luận xây dựng BT lúc bấy giờ và đã
thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới.
Cuối những năm 80 của thế kỷ XX, một số tác giả Liên Xô (cũ) như: G.C.
Koschuc [103]; G.A. Ball [100], V. C. Avanhexop [96, 97, 98, 99]... coi quá trình
dạy học là quá trình tổ chức c ho học sinh thực hiện các BT. Ngoài ra, các tác giả
Socolovskaia 1971, Abramova,P.B. Gophman, Kadoshicov,... [55], [59] đã có nhiều
bài viết/công trình đề cập đến bản chất, ý nghĩa, nội dung, phương pháp thiết kế, sử
dụng câu hỏi, bài tập trong dạy học. Hệ thống các câu hỏi và bài tập mà các tác giả
thiết kế đã góp phần cải tiến phương pháp dạy học lúc bấy giờ theo hướng phát huy
tính tích cực hoạt động nhận thức của học sinh trong các nhà trường ở Liên Xô
Bàn về các loại BT, nhiều tác giả như I. Lecner, N. A Rubakin, Rretke,
Robert J. Marzano, Debra J. Pickering, Jane E. Pollock, I.F Kharlamôv, N. V.
Borđôpxkaia và A.A. Rean [76], [77], [58], [34], [101]…. đã đề cập đến các dạng
bài tập sau: (BT) nhận thức, BT rèn luyện kỹ năng thực hành, BT tình huống, B T
sáng tạo..., trong đó BT tình huống được các tác giả đề cập nhiều hơn cả. Việc đa
dạng hoá các loạ i hình BT không chỉ bồi dưỡng cho SV kỹ năng giải quyết các
nhiệm vụ họ c tập một cách linh hoạt , mà còn phát huy tính sáng tạo của SV khi xử
lí trong cùng một tình huống. Cụ thể:
Tác phẩm “ Bài tập nhận thức” của các nhà khoa học người Nga tên là I.
Lecner, N. A Rubakin [76], Rretke [77] đã đánh giá rất cao vai trò của BT nhận
thức trong hoạt động tự học của sinh viên. Theo các tác giả, g iải BT nhận thức
không chỉ củng cố những tri thức mà còn là con đường hướng SV biết tìm ra
những tri thức mới trong những kiến thức đã học. Với ý tưởng trên, các nhà khoa
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM
-----���-----
HỒ THỊ DUNG
THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP
TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN GIÁO DỤC HỌC
Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục
Mã số: 62.14.01.02
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: GS. TSKH THÁI DUY TUYÊN
HÀ NỘI - 2013
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công
bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận án
Hồ Thị Dung
ii
Lời cảm ơn!
Để hoàn thành công trình nghiên cứu này tôi đã nhận được sự giúp đỡ
nhiệt tình của các tập thể và cá nhân.
Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc về sự giúp đỡ tận tình của
thầy giáo hướng dẫn khoa học: GS. TSKH Thái Duy Tuyên
Tôi xin chân thành cảm ơn các nhà khoa học, các Thầy giáo, Cô giáo,
Trung tâm đào tạo và bồi dưỡng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam đã tạo
mọi điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành luận án.
Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ quý báu của Ban Giám Hiệu, Khoa Tâm lý -
giáo dục trường Đại học Hồng Đức đã động viên, khuyến khích và tạo mọi
điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự hợp tác nhiệt tình của các công tác viên,
giảng viên và sinh viên các trường Đại học sư phạm Hà Nội, trường Đại học
Hồng Đức Thanh Hoá, trường Đại học sư phạm Huế, trường Đại học Sài gòn,
trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.
Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp đã quan
tâm, chia sẻ, động viên tôi trong quá trình thực hiện luận án.
Tác giả luận án
HỒ THỊ DUNG
iii
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan................................................................................................................i
Lời cảm ơn ................................................................................................................. ii
Mục lục...................................................................................................................... iii
Danh mục chú giải các chữ viết tắt .......................................................................... vii
Danh mục các bảng biểu ........................................................................................... ix
Danh mục các biểu đồ .................................................................................................x
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu ..........................................................................................3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ....................................................................3
4. Giả thuyết khoa học. ...........................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................3
6. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................3
7. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................4
8. Những luận điểm cơ bản cần bảo vệ ...................................................................5
9. Những đóng góp mới của luận án.......................................................................6
10. Cấu trúc của luận án: ........................................................................................7
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI
TẬP TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN GIÁO DỤC HỌC Ở TRƯỜNG
ĐẠI HỌC ...................................................................................................................8
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .................................................................................8
1.1.1. Trên thế giới ..................................................................................................8
1.1.2. Ở Việt Nam ................................................................................................11
1.2. Một số khái niệm cơ bản ..................................................................................14
1.2.1. Thiết kế .......................................................................................................14
1.2.2. Bài tập .........................................................................................................14
1.2.3. Hệ thống bài tập ..........................................................................................17
1.2.4. Thiết kế hệ thống bài tập ............................................................................19
1.2.5. Bài tập Giáo dục học...................................................................................19
iv
1.3. Những vấ n đề cơ bản về bài tập ......................................................................20
1.3.1. Vai trò của bài tập trong quá trình dạy học ................................................20
1.3.2. Phân loại bài tập ..........................................................................................23
1.4. Một số vấn đề lí luận về dạy học đại học ........................................................32
1.4.1. Bản chất của quá trình dạy học (QTDH) đại học ......................................32
1.4.2. Phương pháp dạy học đại học .....................................................................35
1.4.3. Hình thức tổ chức dạy học đại học .............................................................36
1.5. Phương thức đào tạo theo học chế tín chỉ ......................................................38
1.5.1. Khái niệm...................................................................................................38
1.5.2. Đặc điểm của học chế tín chỉ ......................................................................38
1.5.3. Ưu, nhược điểm của HCTC ........................................................................39
1.5.4. Phương pháp dạy học theo hệ thống tín chỉ................................................40
1.6. Những đặc trưng cơ bản của học phần Giáo dục học ở trường Đại học .............41
1.6.1. Đặc điểm học phần Giáo dục học ...............................................................41
1.6.2. Nội dung, chương trình học phần GDH ở trường Đại học hiện nay .........42
Kết luận chương 1 ...................................................................................................46
Chương 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI
TẬP TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN GIÁO DỤC HỌC Ở TRƯỜNG
ĐẠI HỌC .................................................................................................................48
2.1. Mục đích, nội dung, đối tượng và phương pháp điều tra.............................48
2.1.1. Mục đích điều tra ........................................................................................48
2.1.2. Nội dung điều tra ........................................................................................48
2.1.3. Đối tượng điều tra .......................................................................................48
2.1.4. Phương pháp điều tra. .................................................................................49
2.2. Kết quả khảo sát thực trạng............................................................................49
2.2.1. Nhận thức của giảng viên và sinh viên về sự cần thiết, ý nghĩa của
việc sử dụng bài tập trong dạy học môn GDH .....................................................49
2.2.2. Nhận thức của GV về yêu cầu, qui trình thiết kế và sử dụng bài tập ........53
2.2.3. Thực trạng sử dụng bài tập trong dạy học học phần Giáo dục học ............64
Kết luận chương 2 ...................................................................................................76
Chương 3: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP GIÁO
DỤC HỌC Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC .......................................................................79
v
3.1. Thiết kế hệ thống bài tập .................................................................................79
3.1.1. Nguyên tắc chung khi thiết kế hệ thống bài tập .........................................79
3.1.2. Yêu cầu thiết kế hệ thống bài tập ................................................................82
3.1.3. Qui trình thiết kế hệ thống bài tập ..............................................................85
3.2. Sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học ........................................................92
3.2.1. Nguyên tắc chung khi sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học .................92
3.2.2. Yêu cầu khi sử dụng hệ thống bài tập trong các loại giờ học .....................93
3.2.3. Qui trình sử dụng bài tập trong các giờ học ...............................................96
3.3. Thiết kế hệ thống bài tập học phần Giáo dục học .......................................114
3.3.1. Cơ sở để thiết kế hệ thống bài tập học phần Giáo dục học .......................114
3.3.2. Thiết kế minh hoạ một số bài tập học phần Giáo dục học.......................116
3.4. Điều kiện để thiết kế và sử dụng HTBT trong dạy học học phần
GDH có hiệu quả ...................................................................................................116
3.4.1. Điều kiện để thiết kế HTBT trong dạy học học phần Giáo dục học có
hiệu quả ................................................................................................................116
3.4.2. Điều kiện để sử dụng HTBT trong dạy học học phần Giáo dục học hiệu quả......117
Kết luận chương 3 .................................................................................................118
Chương 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................120
4.1. Khái quát chung về quá trình thực nghiệm .................................................120
4.1.1. Mục đích thực nghiệm ..............................................................................120
4.1.2. Nội dung thực nghiệm ..............................................................................120
4.1.3. Đối tượng thực nghiệm .............................................................................120
4.1.4. Tiến trình thực nghiệm .............................................................................121
4.1.5. Chuẩn và thang đánh giá thực nghiệm .....................................................123
4.2. Giai đoạn thực nghiệm vòng 1 ......................................................................127
4.2.1. Phân tích kết quả trước thực nghiệm ........................................................127
4.2.2. Thực nghiệm vòng 1 .................................................................................130
4.2.3 Đánh giá chung về kết quả thực nghiệm sau vòng 1 .................................137
4.3. Thực nghiệm vòng 2 .......................................................................................138
4.3.1. Phân tích kết quả trước thực nghiệm ........................................................138
4.3.2. Thực nghiệm vòng 2 .................................................................................141
4.3.3. Đánh giá chung về kết quả th ực nghiệm sau vòng 2 ................................149
vi
4.4. Đánh giá của giảng viên và SV tham gia sau quá trình thực nghiệm .......153
4.5. Những khó khăn với GV và SV khi sử dụng BT trong dạy học môn GDH ........154
4.5.1. Đối với GV ...............................................................................................154
4.5.2. Đối với SV ...............................................................................................155
Kết luận chương 4 ................................................................................................155
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................158
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ
ĐƯỢC CÔNG BỐ .................................................................................................161
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................162
PHỤ LỤC ..............................................................................................................1PL
vii
DANH MỤC CHÚ GIẢI CÁC CHỮ VIẾT TẮ T
TT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ
1 BT Bài tập
2 BTĐT Bài tập định tính
3 CĐ Cao đẳng
4 CĐSP Cao đẳng sư phạm
5 CH Câu hỏi
6 CNTT Công nghệ thông tin
7 CT Cần thiết
8 DH Dạy học
9 DHGQVĐ Dạy học giải quyết vấn đề
10 ĐH Đại học
11 ĐC Đối chứng
12 ĐHSP Đại học sư phạm
13 GD Giáo dục
14 GDH Giáo dục học
15 GD–ĐT Giáo dục – đào tạo
16 GV Giảng viên
17 GVCN Giáo viên chủ nhiệm
18 GDĐC Giáo dục đại cương
19 GDQD Giáo dục quốc dân
20 GDTC Giáo dục thể chất
21 GDCN Giáo dục chuyên nghiệp
22 GQVĐ Giải quyết vấn đề
23 HS Học sinh
24 HQ Hiệu quả
25 HTBT Hệ thống bài tập
26 HCTC Học chế tín chỉ
27 KLSP Kết luận sư phạm
28 KN Kỹ năng
29 KTSP Kiến tập sư phạm
30 KX Kỹ xảo
31 KHQ Khá hiệu quả
viii
32 MB Miền Bắc
33 MN Miền Nam
34 MT Miền Trung
35 MĐGD Mục đích giáo dục
36 NDGD Nội dung giáo dục
37 NC Nghiên cứu
38 ND Nội dung
39 PPDH Phương pháp dạy học
40 PPGD Phương pháp giáo dục
41 PT Phổ thông
42 QLNN Quản lí nhà nước
43 QLGD Quản lí giáo dục
44 QTGD Quá trình giáo dục
45 QTDH Quá trình dạy học
46 RHQ Rất hiệu quả
47 RCT Rất cần thiết
48 TB Thứ bậc
49 TC Tín chỉ
50 TN Thực nghiệm
51 THCVĐ Tình huống có vấn đề
52 THPT Trung học phổ thông
53 THCS Trung học cơ sở
54 TLTK Tài liệu tham khảo
55 TTSP Thực tập sư phạm
ix
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1: Nhận thức của GV và SV về sự cần thiết của việc sử dụng BT trong
dạy học môn Giáo dục học ........................................................................ 49
Bảng 2.2: Nhận thức của GV và SV về ý nghÜa của việc giải bài tập GDH ........... 51
Bảng 2.3: Nhận thức của GV về những yêu cầu khi thiết kế một BT ....................... 53
Bảng 2.4: Nhận thức của GV về qui trình thiết kế một bài tập ................................. 54
Bảng 2.5: Nhận thức của GV về những yêu cầu khi thiết kế HTBT cho một bài học ............ 56
Bảng 2.6: Nhận thức của GV về qui trình thiết kế HTBT cho một bài học ............... 57
Bảng 2.7: Nhận thức của GV về những yêu cầu khi thiết kế HTBT cho một
giáo trình .................................................................................................... 59
Bảng 2.8: Nhận thức của GV về qui trình thiết kế HTBT cho một giáo trình ........... 60
Bảng 2.9: Nhận thức của GV về qui trình sử dụng BT trong các giờ học ................. 62
Bảng 2.10: Đánh giá của GV và SV về mức độ sử dụng BT trong dạy học môn GDH .......... 64
Bảng 2.11: Các nguồn thông tin GV sử dụng để thiết kế BT ....................................... 66
Bảng 2.12: Các nguồn tài liệu SV sử dụng để giải các BT giáo dục học ..................... 67
Bảng 2.13: Tự đánh giá của SV về việc giải các bài tập GDH .................................... 69
Bảng 2.14: Tự đánh giá của GV về hiệu quả của việc sử dụng BT trong DH môn GDH .... 70
Bảng 2.15: Đánh giá của GV và tự đánh giá của SV về những khó khăn khi giải
BT GDH..................................................................................................... 71
Bảng 4.1: Đối tượng thực nghiệm ............................................................................ 120
Bảng 4.2: Phân phối tần suất điểm kiểm tra đầu vào của các lớp TN và lớp ĐC .......... 127
Bảng 4.3: Phân phối tần suất (%) SV đạt điểm ........................................................ 128
Bảng 4.4: Bảng thống kê các tham số kết quả lần 1 (TN vòng 1)............................ 128
Bảng 4.5: Phân phối tần suất điểm kiểm tra lần thứ 2 (vòng 1) của các lớp thực
nghiệm và lớp đối chứng. ........................................................................ 130
Bảng 4.6: Phân phối tần suất (%) SV đạt điểm. ....................................................... 131
Bảng 4.7: Bảng thống kê các tham số kết quả lần 2 (TN vòng 1). ........................... 131
Bảng 4.8: Phân phối tần suất điểm kiểm tra lần 3 (vòng 1) của lớp TN và ĐC ........... 134
Bảng 4 .9 Phân phối tần suất (%) SV đạt điểm ........................................................ 135
Bảng 4.10: Bảng thống kê các tham số kết quả lần 3 (TN vòng 1) ............................ 135
Bảng 4.11: Phân phối tần xuất điểm kiểm tra đầu vào của các lớp TN và ĐC .......... 138
Bảng 4.12: Phân phối tần suất (%) SV đạt điểm. (Vòng 2) ....................................... 139
Bảng 4.13: Bảng thống kê các tham số kết quả lần 1 (TN vòng 2) ............................ 139
Bảng 4.14: Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra thứ 2 (Vòng 2) của các lớp thực
nghiệm và lớp đối chứng ......................................................................... 142
Bảng 4.15: Phân phối tần suất (%) SV đạt điểm bài kiểm tra thứ 2 (Vòng 2) ........... 142
Bảng 4.16: Bảng thống kê các tham số kết quả lần 2 (TN vòng 2) ............................ 142
Bảng 4.17: Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra thứ 3(Vòng 2) của lớp TN và
lớp ĐC ...................................................................................................... 145
Bảng 4.18: Phân phối tần suất (%) SV đạt điểm bài kiểm tra thứ 3 (Vòng 2) ............ 146
Bảng 4.19: Bảng thống kê các tham số kết quả thực nghiệm lần 3 (vòng 2) ............. 146
Bảng 4.20: Đánh giá mức độ phù hợp của qui trình thiết kế một bài tập ................... 150
Bảng 4.21: Đánh giá mức độ phù hợp của qui trình thiết kế hệ thống bài tập cho
một bài học ............................................................................................... 151
Bảng 4.22: Đánh giá mức độ phù hợp của qui trình thiết kế hệ thống bài tập cho
một giáo trình ........................................................................................... 152
x
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 4.1: So sánh kết quả kiểm tra trước thực nghiệm (vòng 1) giữa lớp
TN1 và ĐC 1 .....................................................................................128
Biểu đồ 4.2: So sánh kết quả kiểm tra trước thực nghiệm (vòng 1) giữa lớp
TN 2 và ĐC 2 ....................................................................................129
Biểu đồ 4.3: So sánh kết quả kiểm tra lần thứ 2 (vòng 1) giữa lớp TN2 và ĐC 2 ......131
Biểu đồ 4.4: So sánh kết quả kiểm tra lần thứ 2 (vòng 1) giữa các lớp TN1 và ĐC 1....132
Biểu đồ 4.5: So sánh kết quả bài kiểm tra lần thứ 3 (vòng 1) giữa lớp TN1 và ĐC 1.....135
Biểu đồ 4.6: So sánh kết quả điểm kiểm tra thứ 3 (vòng 1) giữa lớp TN 2 và ĐC 2........136
Biểu đồ 4.7: So sánh kết quả kiểm tra trước thực nghiệm (vòng 2) của lớp TN
3 và ĐC 3 ..........................................................................................139
Biểu đồ 4.8: So sánh kết quả kiểm tra trước thực nghiệm (vòng 2) của lớp TN
4 và ĐC 4 ..........................................................................................140
Biểu đồ 4.9: So sánh kết quả bài kiểm tra lần 2 (vò ng 2) của các lớp TN 3 và ĐC 3....143
Biểu đồ 4.10: So sánh kết quả bài kiểm tra lần 2 (vòng 2) của các lớp TN 4 và ĐC 4....143
Biểu đồ 4.11: So sánh kết quả bài kiểm tra lần 3 (vòng 2) của các lớp TN 3 và ĐC 3....146
Biểu đồ 4.12: So sánh kết quả bài kiểm tra lần 3 (vòng 2) của các lớp TN 4 và ĐC 4....147
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1. Trong dạy học, sử dụng bài tập (BT) là một phương tiện quan trọng góp
phần thực hiện tốt nội dung cơ bản của nguyên lí giáo dục: Học đi đôi với hành, lí
luận gắn liền với thực tiễn, đồng thời bồi dưỡng hứng thú, rèn luyện những kỹ năng
học tập cho SV, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo tại các trường
chuyên nghiệp hiện nay.
Do vậy, thiết kế và sử dụng một hệ thống BT đa dạng và hiệu quả trong dạy
học là vấn đề đặc biệt quan trọng, tuy nhiên làm thế nào để có một hệ thống BT
hay, hấp dẫn thì hiện nay còn ít được bàn tới. Đặc biệt kỹ thuật thiết kế BT, thiết kế
hệ thống BT cho một bài học , thiết kế hệ thống BT cho một giáo trình và qui trình
sử dụng BT trong dạy học theo phương thức đào tạo tín chỉ thì chưa có một công
trình khoa học nào đi sâu nghiên cứu.
Việc sử dụng BT trong dạy học hiện nay còn nhiều bất cập, chúng tôi nhận
thấy phương pháp sử dụng BT trong dạy học của GV hiện nay chưa hợp lý. Hệ
thống BT giảng viên sử dụng chủ yếu nhằm củng cố tri thức, việc phân loại BT để
rèn luyện tư duy logic, các kỹ năng nghề, phát triển tính sáng tạo trong giải quyết
vấn đề của SV chưa được chú trọng. Do vậy, kết quả kiểm tra môn học cho thấy SV
có thể tái hiện tốt lý thuyết, nhưng kỹ năng thực hành môn học chưa tốt, khả năng
đị nh hướng và giải quyết vấn đề còn nhiều yếu kém.
2. Nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên là một nhiệm vụ quan trọng của các
trường sư phạm hiện nay . Trong những năm vừa qua, việc xây dựng và phát triển
đội ngũ giáo viên đã được giáo viên nhận thức đầy đủ và đã tạo được phong trào
học tập ở mọi nơi . Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, công tác đào tạo còn bộc lộ
những hạn chế như: p hương pháp giảng dạy của GV vẫn còn nặng về truyền thụ lý
thuyết, nhẹ về thực hành, luyện tập; công tác rèn luyện nghiệp vụ sư phạm (NVSP)
chưa được thực hiện thường xuyên và quan tâm đúng mức, điểm đầu vào của SV tại
các trường sư phạm hoặc các trường đại học đa ngành có khoa sư phạm trong
những năm gần đây thấp, nhiều ngành đạt điểm sàn theo qui định của Bộ Giáo dục
– đào tạo, bản thân SV còn lười học , thụ động, động cơ học tập chưa tốt .... Do vậy,
giải quyết mâu thuẫn trên, cần đổi mới toàn diện công tác đào tạo của trường
2
ĐHSP, trong đó việc đổi mới cách dạy của GV theo hướng phát triển tính chủ động,
độc lập, tích cực của SV trong học tậ p, rèn luyện kỹ năng nghề là một yêu cầu có
tính cấp thiết trong giai đoạn hiện nay.
3. Trong trường sư phạm, Giáo dục học (GDH) là môn học nghiệp vụ, có vai
trò đặc biệt quan trọng trong việc rèn luyện cho SV những kỹ năng nghề, ý thức,
đạo đức nghề nghiệp. Trong giáo trình môn GDH, sau mỗi chương thường có câu
hỏi và một số BT dưới dạng chủ đề kèm theo. Tuy nhiên, việc rèn luyện kỹ năng
dạy học và giáo dục cho SV thông qua môn học này chưa được thường xuyên. Các
BT sử dụng trong dạy học GDH thường mang tính chất kinh nghiệm, thiếu tính hệ
thống, chưa được xây dựng và sử dụng trên một cơ sở lý l uận rõ ràng.
Đánh giá kết quả học tập các học phần Giáo dục học cho thấy: Kết quả học
tập của SV còn thấp, phần thực hành, xử lý tình huống nghề còn nhiều hạn chế.
Điều này thể hiện rõ khi SV đi kiến tập sư phạm (KTSP), thực tập sư phạm (TTSP)
việc thực h iện một số kỹ năng còn yếu như kỹ năng nêu và giải quyết vấn đề
(GQVĐ), kỹ năng thiết kế, kỹ năng tổ chức hoạt động, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng
xử lý tình huống.... Thực trạng trên có nhiều nguyên nhân như phương ph áp giảng
dạy của GV còn thiên về truyền thụ lý thuyết, nhẹ về thực hành, một bộ phận GV
chưa chú trọng sử dụng BT trong các giờ học, do vậy thời lượng dành cho luyện
tập, thực hành thường bị cắt xén, các BT sử dụng còn đơn giản, chưa đi sâu vào
khai thác tính sáng tạo của người học, chưa chú trọn g nhiều đến đánh giá năng lực
phân tích, tổng hợp hoá, khái quát hoá vấn đề của SV. Khi đánh giá “tay nghề” của
giáo sinh trong các đợt KTSP, TTSP, giáo viên phổ thông còn nương nhẹ và chưa
phản ánh đúng thực chất trình độ, khả năng của giáo sinh.
Ngoài ra, bản thân SV còn coi GDH là môn học phụ, việc rèn luyện các kỹ
năng nghề chưa có sự chủ động và luyện tập thường xuyên. Do vậy, việc biến quá
trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo trong nhà trường chưa thực sự đạt được kết
quả như mong muốn.
4. Dạy học tại các trường đại học hiện nay được thực hiện theo phương thức
đào tạo tín chỉ, phương thức đào tạo mới này nhằm tăng cường khả năng tự học của
SV. Do vậy, thiết kế và sử dụng hệ thống BT trong dạy học sẽ giúp SV chủ động
trong học tập, rèn nghề không chỉ trên lớp mà cả ngoài giờ lên lớp nhằm góp phần
nâng cao chất lượng GD đại học.
3
Do vậy, việc lựa chọn đề tài: “Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập trong
dạy học học phần GDH ở trường Đại học.” là vấn đề cấp thiết nhằm góp phần
thực hiện mục tiêu giáo dục đại học trong giai đoạn hiện nay.
2. Mục đích nghiên cứu
Thiết kế hệ thống bài tập và đề xuất qui trình sử dụng chúng trong dạy học
nhằm kích thích sinh viên chủ động tìm kiếm tri thức thông qua các hành động học,
góp phần nâng cao chất lượng đào tạo GV tại các trường ĐHSP hiện nay.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động dạy học môn GDH tại các trường ĐH.
3.2. Đối tượng nghiên cứu : Mối quan hệ của bài tập với các thành tố của quá trình
dạy học.
4. Giả thuyết khoa học.
Nếu thiết kế được một hệ thống bài tập GDH đảm bảo đa dạng và cân đối
giữa BT lý thuyết – BT thực hành, BT tái hiện – BT sáng tạo, đồng thời sử dụng hệ
thống BT phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học trong học tập thì
sẽ nâng cao chất lượng GD - ĐT tại các trường đại học sư phạm hiện nay.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc thiết kế và sử dụng hệ thống BT trong dạy
học học phần Giáo dục học ở trường Đại học
5.2. Khảo sát thực trạng việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học học
phần giáo dục học ở trường Đại học.
5.3. Thiết kế hệ thống BT và sử dụng hệ thống BT theo qui trình đã đề xuất.
5.4. Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng tính khoa học, tính khả thi
của hệ thống bài tập Giáo dục học và quy trình sử dụng đã đề xuất.
6. Phạm vi nghiên cứu
6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu hệ thống bài
tập phần I: Những vấn đề chung của GDH (Học phần: GDH) tại các trường đại học.
6.2. Giới hạn về đối tượng nghiên c ứu: Sinh viên năm thứ hai hệ Đại học sư phạm
chính quy, giảng viên giảng dạy môn Tâm lý – Giáo dục
6.3. Giới hạn về địa bàn, thời gian nghiên cứu.
- Khảo sát điều tra tại các trường: Đại học (ĐH) Sư phạm Hà Nội, ĐH Hồng
Đức, ĐH sư phạm Huế, ĐH Sài gòn, ĐH sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh
4
- Thực nghiệm sư phạm: Tại trường Đại học Hồng Đức.
Phần thực nghiệm tập trung sử dụng hệ thống bài tập trong các chương II, III
(Phần 1) nhằm kiểm chứng tính khả thi của quy trình sử dụng và hệ thống BT GDH
xây dựng, đồng th ời bước đầu rèn luyện cho si nh viên 1 số kỹ năng nghề cơ bản.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận
Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp , hệ thống hoá, khái quát hoá,
phương pháp tổng quan so sánh, phương pháp lịch sử qua việc nghiên cứu các tài liệu
trong và ngoài nước có liên quan nhằm xác định những khái niệm cơ bản của đề tài:
- Các văn kiện, nghị quyết của Đảng và Nhà nước Việt Nam về giáo dục.
- Các tác phẩm tâm lý học, giáo dục học.
- Tổng quan các công trình nghiên cứu khoa học GD trực tiếp liên quan đến
các vấn đề về thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập trong giảng dạy môn GDH.
- Các chương trình đào tạo nghiệp vụ cho GV phổ thông của các cơ sở đào
tạo trong nước, nhằm rút ra những điểm mạnh và điểm yếu của các c hương trình
đào tạo.
7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
a. Phương pháp điều tra
Sử dụng phương pháp điều tra nhằm thu thập thông tin về thực trạng vấn đề
nghiên cứu như: Nhận thức của GV và SV về sự cần thiết của việc sử dụng BT
trong dạy học Giáo dục học, nhận thức của GV về những yêu cầu, qui trình thiết kế
và sử dụng BT, những khó khăn của SV trong quá trình thực hiện các BT, hiệu qủa
của việc sử dụng BT. Kiểm chứng tính khả thi của qui trình thiết kế và sử dụng hệ
thống BT trong dạy học.
- Đánh giá của GV và SV về tính khả thi của hệ thống bài tập học phần
“Giáo dục học” và quy trình sử dụng hệ thống bài tập đó.
- Hình thức thực hiện: Xây dựng các mẫu phiếu dành cho GV giảng dạy môn
GDH và SV sư phạm ở 1 số trường ĐH.
- Đối tượng điều tra: 62 GV giảng dạy môn GDH và 551 sinh viên năm thứ 2
thuộc các trường: ĐH sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, ĐH Sài gòn, ĐH Huế, Đại
học Hồng Đức, Đại học sư phạm Hà Nội . Phương pháp điều tra được thực hiện ở
SV các khoa sư phạm không chuyên . Phiếu trả lời không hợp lệ, không sử dụng.
5
b. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động
Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động được sử dụng trong việc
nghiên cứu, đánh giá thực trạng và phân tích kết quả thực nghiệm.
Sản phẩm hoạt động của sinh viên đối với hoạt động học được thể hiện qua
kết quả của các bài kiểm tra lý thuyết, bài thảo luận nhóm và vở tự học. Ngoài ra,
nghiên cứu hồ sơ giảng dạy của giảng viên.
c. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Sử dụng phương pháp thực ngh iệm sư phạm với mục đích kiểm nghiệm
tính đúng đắn, tính khả thi và tính hiệu quả của qui trình sử dụng BT và hệ thống
BT GDH đã xây dựng. Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng giả
thuyết khoa học.
Thực nghiệm được tiến hành trên sinh viên trường ĐH Hồng Đức – Thanh Hóa.
d. Phương pháp thống kê toán học
Phương pháp thống kê toán học được sử dụng nhằm xử lý các kết quả thu
được trong quá trình nghiên cứu.
đ. Các phương pháp hỗ trợ khác
Ngoài các phương pháp trên, chúng tôi sử dụng thêm các phương pháp như:
- Phương pháp quan sát: Quan sát giáo viên sử dụng BT trong dạy học phần
Giáo dục học với các giờ học: Lý thuyết, thảo luận/ xemina, thực hành, bài tập .
- Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Nhằm thu thập những thông tin đánh
giá về phiếu điều tra, qui trình thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết kinh nghiệm hoạt động của
GV sau khi sử dụng BT trong dạy học phần Giáo dục học.
Kết quả sử dụng các phương pháp này nhằm bổ sung cho kết quả nghiên cứu
phần thực trạng và phần thực n ghiệm.
Trong các phương pháp nghiên cứu trên, phương pháp nghiên cứu lý luận,
phương pháp điều tra giáo dục và phương pháp thực nghiệm được coi là những
phương pháp chính của đề tài.
8. Những luận điểm cơ bản cần bảo vệ
8.1. Bản chất quá trình dạy học ở đại học là hoạt động nhận thức của SV mang tính
chất nghiên cứu nhằm chiếm lĩnh hệ thống tri thức, những phương pháp và hệ thống
kĩ năng nghề nghiệp. Do vậy, dạy học đại học là quá trình GV tổ chức, điều khiển,
6
hướng dẫn SV giải quyết các nhiệm vụ học tập nhằm tích cực hoá hoạt động nhận
thức, rèn luyện năng lực tư duy độc lập, chủ động, sáng tạo trong giải quyết vấn đề
(GQVĐ). Sử dụng hệ thống BT trong dạy học là một trong những phương tiện cơ
bản góp phần thực hiện mục tiêu trên.
8.2. Để thiết kế một hệ thống BT, giảng viên cần thực hiện các nhiệm vụ sau:
- Thiết kế một BT
- Thiết kế hệ thống BT cho một bài học
- Thiết kế hệ thống BT cho một giáo trình.
Trong đó, cần đảm bảo sự cân đối giữa BT lý thuyết – BT thực hành, BT tái
hiện – BT sáng tạo nhằm tạo đ ược hứng thú, tính tự giác, tích cực của SV trong học
tập. Ngoài ra, hệ thống BT đảm bảo phù hợp với nội dung, thời gian của mỗi
chương học, mỗi bài học.
8.3. Thiết kế và sử dụng BT có hiệu quả cần xác định các yêu cầu, nguyên tắc, qui
trình thiết kế BT, giúp GV và những nhà nghiên cứu chủ động thiết kế được một hệ
thống BT phù hợp với đặc trưng môn học và sử dụng BT kích thích hứng thú, tính
tích cực, chủ động của SV trong giải quyết vấn đề , qua đó người học chiếm lĩnh tri
thức mới, kỹ năng, kỹ xảo và các cách thức hoạt động sáng tạo, góp phần nâng cao
hiệu quả dạy học tại các trường Đại học hiện nay.
8.4. Giáo dục học là môn nghiệp vụ trong chương trình đào tạo giáo viên ở các
trường sư phạm, đây là môn học nhằm hình thành cho SV những kỹ năng cơ bản
của nghề dạy học. Vì vậy, hệ thống BT GDH cần phản ánh thực tiễn giáo dục phổ
thông, phù hợp với ngành nghề đào tạo và đặc điểm nhận thức của SV.
9. Những đóng góp mới của luận án
9.1. Về lý luận
- Luận án làm rõ hơn những vấn đề lý luận về BT, những điểm mới trong
chương trình Giáo dục học tại các trường đại học hiện nay theo phương thức đào
tạo tín chỉ.
- Hoàn thiện và phát triển kỹ thuật thiết kế và sử dụng BT trong dạy học bao
gồm các yêu cầu, nguyên tắc, qui trình thiết kế : một bài tập, hệ thống BT cho một
bài học, hệ thống BT cho một giáo trình và sử dụng BT phù hợp với đặc trưng của
mỗi giờ học.
7
9.2. Về thực tiễn
- Khảo sát thực trạng nhằm tìm hiểu nhận thức của GV, SV về sự cần thiết, ý
nghĩa của việc sử dụng BT trong d ạy học, nhận thức của GV về yêu cầu, nguyên tắc,
qui trình thiết kế và sử dụng BT trong dạy học, những nguyên nhân chủ quan và khách
quan có ảnh hưởng kết quả học tập môn Giáo dục học của SV, trong đó xác định được
một số nguyên nhân chủ quan như: Hiểu biết thực tiễn của SV còn hạn chế, bản thân
SV còn lười học, chưa coi trọng môn học, sinh viên chưa biết cách học và giải quyết
vấn đề có hiệu quả là những nguyên nhân có ảnh hưởng lớn hơn cả.
- Vận dụng kỹ thuật thiết kế BT để thiết kế 74 bài tập học phần Giáo dục
học trong phần: Những vấn đề chung cuả GDH gồm BT lý thuyết và BT thực
hành, BT tái hiện – BT sáng tạo trong đó chương I: 14 BT, chương II: 29 BT,
chương III: 31 BT và tổ chức thực nghiệm hệ thống bài tập đã thiết kế.
10. Cấu trúc của luận án:
Ngoài phần mở đầu và kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục,
nội dung luận án thể hiện ở 4 chương: (Chương 1,2,3,4). Cụ thể:
Chương 1: Cơ sở lí luận của việc thiết kế và sử dụng bài tập trong dạy học
học phần Giáo dục học ở trường đại học.
Chương 2: Cơ sở thực tiễn của việc thiết kế và sử dụng bài tập trong dạy học
học phần Giáo dục học ở trường đại học
Chương 3: Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập Giáo dục học ở trường đại học.
Chương 4: Thực nghiệm sư phạm.
8
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP
TRONG DẠY HỌC HỌC PHẦN GIÁO DỤC HỌC
Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Trên thế giới
Vấn đề thiết kế và sử dụng hệ thống BT trong dạy học đã được nhiều nhà
khoa học trên thế giới quan tâ m. Ngay từ thế kỷ 18, nhà giáo dục Thu ỵ Sĩ (1746 –
1827) Pestalogi đã khẳng định: “Khả năng thực hiện những điều mà trái tim và khối
óc đòi hỏi phần lớn là tuỳ thuộc vào những kỹ năng hành động của con người.
Những kỹ năng này được hình thành là nhờ một hệ thống các bài luyện tập đặc biệt,
có hệ thống và mức độ khó khăn, phức tạp tăng dần với yêu cầu từ kỹ năn g đơn
giản đến kỹ năng phức tạp”. [62, tr 120].
Tác giả Sharma và R. Ahmed [60] cho rằng: Bản chất hoạt động học tập của
SV là hoạt động tự học, tự nghiên cứu, GV có thể hướng dẫn SV phương pháp học
tập bằng nhiều hình thức khác nhau tùy theo tính chất, đặc thù môn học và nội dung
của mỗi bài học. Theo ông dù với hình thức dạy học nào thì cũng đều phải thực hiện
các giai đoạn sau:
- Giai đoạn 1: GV thiết kế bài tập, cung cấp nguồn tài liệ u cần thiết cho BT
và chỉ dẫn cụ thể những gì sinh viên phải làm để hoàn thành BT.
- Giai đoạn 2: Giáo viên tổ chức cho sinh viê n tự nghiên cứu, tự làm BT với
sự hỗ trợ của những thông tin sẵn có.
- Giai đoạn 3: Giáo viên làm việc với sinh viên trên lớp th eo hình thức cá
nhân hay tập thể thông qua những hình thức khác nhau: Thảo luận, xêmina, củng cố
ôn tập, kiểm tra, đánh giá và tự kiểm tra, đánh giá.
Đầu thế kỷ XX, L.X Vưgotxki (1896 – 1934) - nhà tâm lí học Xô Viết khi
nghiên cứu mối quan hệ giữa dạy học và sự phát triển trí tuệ của học sinh, ông đã
xây dựng lí thuyết “Vùng cận phát triển ”. Vưgotxki viết: “….dạy học không сhỉ
đi sau sự phát triển, cũng không chỉ đi đồng hành với sự phát triển mà nó còn đi
trước sự phát triển, thúc đẩy nó đi xa và tạo ra trong nó những hình thành
mới”.[102, 231].
9
Theo Vưgotxki, tại mỗi thời điểm trong sự phát triển của trẻ em đều có 2
trình độ : mức phát triển hiện tại và vùng phát triển gần nhất . Có thể nhận biết 2
trình độ này thông qua việc HS giải quyết các nhiệm vụ học tập với 2 mức độ khác
nhau. Mức thứ nhất là các BT mà trẻ tự thực hiện được, và mức thứ 2 là các BT khó
cần có sự giúp đỡ của người lớn.
Vì vậy, người GV cần phải biết thiết kế những BT học tập – nhận thức
hướng vào vùng phát triển gần nhất của HS. Nếu hôm nay, những BT đó thuộc
vùng phát triển gần nhất của HS thì ngày mai nhờ có quá trình dạy học nó sẽ
chuyển thành vùng phát triển hiện tại của người học. Lí thuyết về “Vùng cận phát
triển” của Vưgotxki đã ảnh hưởng lớn đến lí luận xây dựng BT lúc bấy giờ và đã
thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới.
Cuối những năm 80 của thế kỷ XX, một số tác giả Liên Xô (cũ) như: G.C.
Koschuc [103]; G.A. Ball [100], V. C. Avanhexop [96, 97, 98, 99]... coi quá trình
dạy học là quá trình tổ chức c ho học sinh thực hiện các BT. Ngoài ra, các tác giả
Socolovskaia 1971, Abramova,P.B. Gophman, Kadoshicov,... [55], [59] đã có nhiều
bài viết/công trình đề cập đến bản chất, ý nghĩa, nội dung, phương pháp thiết kế, sử
dụng câu hỏi, bài tập trong dạy học. Hệ thống các câu hỏi và bài tập mà các tác giả
thiết kế đã góp phần cải tiến phương pháp dạy học lúc bấy giờ theo hướng phát huy
tính tích cực hoạt động nhận thức của học sinh trong các nhà trường ở Liên Xô
Bàn về các loại BT, nhiều tác giả như I. Lecner, N. A Rubakin, Rretke,
Robert J. Marzano, Debra J. Pickering, Jane E. Pollock, I.F Kharlamôv, N. V.
Borđôpxkaia và A.A. Rean [76], [77], [58], [34], [101]…. đã đề cập đến các dạng
bài tập sau: (BT) nhận thức, BT rèn luyện kỹ năng thực hành, BT tình huống, B T
sáng tạo..., trong đó BT tình huống được các tác giả đề cập nhiều hơn cả. Việc đa
dạng hoá các loạ i hình BT không chỉ bồi dưỡng cho SV kỹ năng giải quyết các
nhiệm vụ họ c tập một cách linh hoạt , mà còn phát huy tính sáng tạo của SV khi xử
lí trong cùng một tình huống. Cụ thể:
Tác phẩm “ Bài tập nhận thức” của các nhà khoa học người Nga tên là I.
Lecner, N. A Rubakin [76], Rretke [77] đã đánh giá rất cao vai trò của BT nhận
thức trong hoạt động tự học của sinh viên. Theo các tác giả, g iải BT nhận thức
không chỉ củng cố những tri thức mà còn là con đường hướng SV biết tìm ra
những tri thức mới trong những kiến thức đã học. Với ý tưởng trên, các nhà khoa