Tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh vĩnh phúc
- 123 trang
- file .pdf
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
ĐỖ THỊ VĂN
TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH PHÚC
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH
THÁI NGUYÊN - 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
ĐỖ THỊ VĂN
TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH PHÚC
Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh
Mã số: 60.34.01.02
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS. Cù Chí Lợi
THÁI NGUYÊN - 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn “Tăng cường quản lý thu Bảo hiểm xã hội
trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc” là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu
khoa học độc lập, nghiêm túc của bản thân tôi. Luận văn này chưa từng được
công bố trên bất kể phương tiện truyền thông nào.
Các số liệu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đáng tin cậy và được
xử lý khách quan, trung thực. Trong quá trình nghiên cứu tôi có tham khảo
một số tài liệu đã được liệt kê ở phần sau.
Các giải pháp nêu trong luận văn được rút ra từ những cơ sở lý luận và
quá trình nghiên cứu thực tiễn.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình.
Thái Nguyên, tháng .... năm 2014
Tác giả luận văn
Đỗ Thị Văn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
ii
LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo đã giảng dạy
tôi trong toàn khóa học, cung cấp những kiến thức cần thiết, cơ sở lý luận
khoa học để tôi có thể hoàn thành bài luận văn này.
Thứ hai, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới GS.TS. Cù Chí Lợi đã tận
tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình viết và hoàn thành luận văn này, từ xây
dựng đề cương đến hoàn thiện bài luận văn.
Thứ ba, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô giáo trong Hội đồng
khoa học trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên, Khoa
Đào tạo Sau đại học, Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái
Nguyên đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
Thứ tư, tôi gửi lời cảm ơn tới Ban Giám đốc, các đồng nghiệp trong cơ
quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc đã tạo điêu kiện cho tôi được đi học và
giúp đỡ tôi rất nhiều về số liệu trong quá trình hoàn thành bài luận văn.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới những người thân trong
gia đình, bạn bè, những người đã luôn động viên, khích lệ tôi trong suốt
quá trình học tập và hoàn thành luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng .... năm 2014
Tác giả luận văn
Đỗ Thị Văn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT....................................................................... vii
DANH MỤC BẢNG ..................................................................................... viii
DANH MỤC SƠ ĐỒ ....................................................................................... x
MỞ ÐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài.................................................. 1
2. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................. 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................. 2
4. Những đóng góp mới của luận văn ........................................................... 3
5. Kết cấu của luận văn ................................................................................. 4
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ THU BẢO
HIỂM XÃ HỘI................................................................................. 5
1.1. Một số vấn đề lý luận chung về Bảo hiểm xã hội .................................. 5
1.1.1. Tính tất yếu khách quan của BHXH ............................................... 5
1.1.2. Khái niệm về BHXH ....................................................................... 8
1.1.3. Bản chất BHXH .............................................................................. 9
1.1.4. Đối tượng BHXH .......................................................................... 11
1.1.5. Chức năng của BHXH .................................................................. 12
1.2. Những vấn đề chung về quản lý thu BHXH ........................................ 14
1.2.1. Vai trò của công tác thu BHXH trong việc tạo lập quỹ BHXH ... 14
1.2.2. Vai trò của công tác thu trong việc tạo lập mối quan hệ giữa các
bên trong BHXH ..................................................................................... 15
1.2.3. Công tác thu trong việc tạo đảm bảo công bằng trong BHXH ........ 16
1.3. Cơ sở pháp lý, các quy định của Nhà nước Việt Nam về thu BHXH .... 16
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
iv
1.3.1. Những quy phạm pháp luật chủ yếu điều chỉnh công tác quản lý
thu BHXH ở Việt Nam ........................................................................... 17
1.3.2. Quy định về công tác quản lý thu BHXH của BHXH Việt Nam ...... 18
1.4. Nội dung công tác quản lý thu –nộp bảo hiểm xã hội ......................... 20
1.4.1. Quản lý đối tượng tham gia BHXH .............................................. 21
1.4.2. Quản lý mức thu BHXH ............................................................... 23
1.4.3. Tổ chức thu BHXH ....................................................................... 25
1.5. Nhân tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH .......................................... 27
1.5.1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế và thu nhập bình quân đầu người ...... 27
1.5.2. Chính sách tiền lương ................................................................... 27
1.5.3. Tuổi nghỉ hưu ................................................................................ 28
1.5.4. Chính sách lao động và việc làm .................................................. 28
1.5.5. Nhận thức, ý thức, tâm lý, thói quen của người lao động và người sử
dụng lao động; sự quan tâm lãnh đạo của cấp ủy Đảng và chính quyền .......30
1.5.6. Mức độ chi trả các chế độ ................................................................. 30
1.5.7. Chế tài xử phạt vi phạm về BHXH ............................................... 31
1.6. Kinh nghiệm về thu - chi và quản lý quỹ BHXH của các nước trên
thế giới ........................................................................................................ 32
1.6.1. Kinh nghiệm thu - chi và quản lý quỹ BHXH của Philippin ........ 32
1.6.2. Kinh nghiệm về thu - chi và quản lý quỹ BHXH của CHLB Đức 33
................... 34
........................ 35
Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................. 37
2.1. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................. 37
2.2. Phương pháp nghiên cứu...................................................................... 37
2.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu ....................................................... 37
2.2.2. Phương pháp phân tích.................................................................. 38
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
v
2.3. Các tiêu chí đánh giá việc quản lý thu BHXH ..................................... 39
Chƣơng 3. THỰC TRẠNG TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM
XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH PHÚC ........................... 41
3.1. Giới thiệu chung về Bảo hiểm xã hội Việt Nam và Bảo hiểm xã hội
tỉnh Vĩnh Phúc............................................................................................. 41
3.1.1. Bảo hiểm xã hội Việt Nam............................................................ 41
3.1.2. Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc ................................................... 45
3.2. Thực trạng công tác quản lý thu BHXH ở tỉnh Vĩnh Phúc.................. 53
3.2.1. Đối tượng tham gia BHXH ........................................................... 53
3.2.2. Phương thức đóng và mức đóng BHXH ....................................... 59
3.2.3. Quản lý công tác thu BHXH ......................................................... 60
3.2.4. Công tác quản lý thu - nộp BHXH ............................................... 66
3.2.5. Quản lý truy thu nợ đọng BHXH .................................................. 67
...... 70
3.2.7. Quản lý tài liệu .............................................................................. 71
3.3. Phân tích những nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu bảo hiểm xã hội 72
3.3.1. Nhận thức, ý thức, tâm lý, thói quen của người lao động và người
sử dụng lao động ..................................................................................... 72
3.3.2. Tốc độ tăng kinh tế và thu nhập bình quân đầu người .................. 73
3.3.4. Công tác thanh tra, kiểm tra của các cấp chính quyền .................. 76
3.4. Đánh giá việc tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc ................................................................................................... 77
3.4.1. Những mặt đã đạt được ................................................................. 77
3.4.2. Những mặt còn tồn tại ................................................................... 79
3.4.3. Nguyên nhân và bài học kinh nghiệm .......................................... 80
Chƣơng 4. GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ THU BHXH TRÊN
ÐỊA BÀN TỈNH VĨNH PHÚC TRONG THỜI GIAN TỚI ..... 84
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
vi
4.1. Quan điểm, phương hướng phát triển hoạt động BHXH Việt Nam đến
năm 2020 ..................................................................................................... 84
4.1.1. Quan điểm về hoàn thiện và phát triển hoạt động Bảo hiểm xã hội
ở Việt Nam đến năm 2020 ...................................................................... 84
4.1.2. Phương hướng phát triển hoạt động Bảo hiểm xã hội ở Việt Nam
đến năm 2020 .......................................................................................... 86
4.2. Một số biện pháp để tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc .................................................................................................... 88
4.2.1 Một số nguyên tắc trong việc tăng cường quản lý thu bảo hiểm
xã hội ...................................................................................................... 88
4.2.2. Nhóm các giải pháp tổ chức thu bảo hiểm xã hội ......................... 89
4.2.3. Nhóm các giải pháp cho cơ quan BHXH...................................... 95
4.3. Một số kiến nghị để tăng cường công tác quản lý thu BHXH trên địa
bàn tỉnh Vĩnh Phúc .................................................................................... 103
4.3.1. Kiến nghị với Nhà nước .............................................................. 103
4.3.2. Kiến nghị với cấp uỷ, chính quyền địa phương .......................... 104
KẾT LUẬN .................................................................................................. 107
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 110
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
vii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp
BHXH : Bảo hiểm xã hội
BHXHBB : Bảo hiểm xã hội bắt buộc
BHXHTN : Bảo hiểm xã hội tự nguyện
BHYT : Bảo hiểm y tế
BTC : Bộ tài chính
BYT : Bộ Y Tế
DNNN : Doanh nghiệp Nhà nước
DNNQD : Doanh nghiệp ngoài quốc doanh
NLĐ : Người lao động
TN&QLHS : Tiếp nhận và quản lý hồ sơ
UBND : Ủy ban nhân dân
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
viii
DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1: Số lao động tham gia BHXHBB trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc giai
đoạn 2011 - 2013 ............................................................................ 53
Bảng 3.2: Tỷ trọng người lao động tham gia BHXHBB trên địa bàn tỉnh Vĩnh
Phúc giai đoạn 2011 - 2013 ............................................................ 55
Bảng 3.3: Số đơn vị sử dụng lao động tham gia BHXHBB trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc giai đoạn 2011 - 2013 ................................................... 56
Bảng 3.4: Tỷ trọng đơn vị tham gia BHXHBB trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc
giai đoạn 2011 - 2013 ..................................................................... 58
Bảng 3.5: Mức đóng BHXH hàng tháng của NLÐ và NSDLÐ ở tỉnh Vĩnh
Phúc giai đoạn 2011- 2013 ............................................................. 59
Bảng 3.6: Mức đóng BHXH hàng tháng của NLĐ và NSDLĐ ở tỉnh Vĩnh
Phúc giai đoạn 2011- 2013 ............................................................. 60
Bảng 3.7: Tình hình thu BHXH bắt buộc khối HCNN, tại BHXH tỉnh Vĩnh
Phúc (2011-2013)............................................................................ 61
Bảng 3.8: Tình hình thu BHXH bắt buộc khối DNNN tại BHXH tỉnh Vĩnh
Phúc (2011-2013)............................................................................ 62
Bảng 3.9: Tình hình thu BHXH bắt buộc khối DNNQD tại BHXH tỉnh Vĩnh
Phúc (2011-2013)............................................................................ 63
Bảng 3.10: Tình hình thu BHXH bắt buộc khối hợp tác xã tại BHXH tỉnh
Vĩnh Phúc (2011-2013)................................................................... 64
Bảng 3.11: Tình hình thu BHXH bắt buộc khối Hộ kinh doanh cá thể tại
BHXH tỉnh Vĩnh Phúc (2011-2013) ............................................... 65
Bảng 3.12: Tình hình nợ đọng BHXH tỉnh Vĩnh Phúc (2011-2013).............. 68
Bảng 3.13: Báo cáo công tác quản lý BHXH tỉnh Vĩnh Phúc (2011-2013) ... 72
về pháp
luật BHXH đối với 100 DN điều tra ............................................... 73
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
ix
Bảng 3.15. Bảng tổng thu nhập quân của người lao động 100 DN
điều tra............................................................................................. 74
100 DNNQD .......................... 75
Bảng 3.17. Bảng tổng hợp tình hình thanh tra, kiểm tra công tác thực hiện luật
BHXH tại các DNNQD .................................................................. 76
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
x
DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 3.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy cơ quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc.... 49
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
1
MỞ ÐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Từ khi luật BHXH ban hành ngày 29 tháng 6 năm 2006, trong điều 2
viết rất rõ đối tượng áp dụng để tham gia BHXH. Bảo hiểm xã hội là sự bảo
đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc
mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất
nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.
BHXH nước ta là một trong những chính sách lớn của Đảng và Nhà
nước đối với toàn bộ NLĐ. Tuy nhiên có Nghị định 12/NĐ-CP ngày
23/01/1995 thì các đối tượng tham gia đóng, hưởng BHXH đã được mở rộng
đến tất cả các thành phần kinh tế. Theo thống kê cho thấy số lao động tham
gia BHXH tăng hàng năm khoảng 5,5%, số thu BHXH tăng bình quân khoảng
8% và hình thành quỹ BHXH độc lập với ngân sách Nhà nước sang cơ chế
quỹ BHXH chủ yếu dựa trên nguồn thu do NLĐ, chủ sử dụng lao động đóng
góp để chi trả các chế độ BHXH
BHXH tỉnh Vĩnh Phúc là một đơn vị BHXH cấp tỉnh, trực thuộc
BHXH Việt Nam, có chức năng giúp Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam thực
hiện các chế độ, chính sách BHXH, Bảo hiểm y tế (BHYT), Bảo hiểm thất
nghiệp và quản lý quỹ BHXH, BHYT, Bảo hiểm thất nghiệp trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc. Cùng chung với điều kiện kinh tế khó khăn của đất nước trong
ba năm gần đây thì số lao động chưa tham gia BHXH tập trung chủ yếu ở các
đơn vị ngoài quốc doanh chiếm 1 tỷ lệ không nhỏ so với lực lượng lao động
trong toàn xã hội, các chủ sử dụng lao động cố tìm cách trốn đóng BHXH,
lạm dụng tiền BHXH để làm vốn sản xuất kinh doanh... Đó cũng là một trong
những thách thức đối với cơ quan BHXH tỉnh trong việc quản lý thu BHXH
nói riêng làm giảm hiệu quả của cơ quan BHXH trong việc quản lý thu
BHXH. Chính vì điều kiện kinh tế như hiện nay đòi hỏi cơ quan BHXH Việt
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
2
Nam nói chung và cơ quan BHXH tỉnh Vĩnh Phúc nói riêng phải tăng công
tác quản lý thu BHXH thực sự có hiệu quả. Do vậy việc nghiên cứu để tăng
cường công tác quản lý thu BHXH tại cơ quan BHXH tỉnh Vĩnh Phúc là hết
sức cần thiết. Để đảm bảo nguyên tắc thu đúng, thu đủ, thu kịp thời đáp ứng
được những yêu cầu trong công tác quản lý thu BHXH phải có: “Tăng cường
quản lý thu Bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc”.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Đề tài được thực hiện nhằm đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý
thu Bảo hiểm xã hội, góp phần triển khai thực hiện có hiệu quả và nâng cao
chất lượng hoạt động của BHXH tỉnh Vĩnh Phúc.
2.2. Mục tiêu cụ thể
Phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu BHXH tại tỉnh Vĩnh
Phúc, những bài học kinh nghiệm, những mặt còn hạn chế. Đánh giá thực
trạng tăng cường quản lý thu tại cơ quan BHXH, những kết quả đạt được và
những hạn chế trong thực thi nhiệm vụ. Đề xuất những giải pháp nhằm tăng
cường quản lý thu BHXH trên điạ bàn tỉnh Vĩnh Phúc.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
- Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về bảo hiểm xã hội
và thu bảo hiểm xã hội/
- Đánh giá thực trạng công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bảo hiểm
xã hội của Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc
- Xác định các yếu tố ảnh hưởng tới công tác quản lý thu bảo hiểm xã
hội ở tỉnh Vĩnh Phúc.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
3
- Đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý thu bảo hiểm
xã hội trên địa bàn Tỉnh Vĩnh Phúc.
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
3.2.1. Phạm vi nội dung nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là các giải pháp nhằm tăng cường công
tác thu BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc.
3.2.2. Phạm vi thời gian
Tính đến tháng 12 năm 2013 số tiền nợ đọng BHXH là 9.200 tỷ đồng.
Đặc biệt, có nhiều đơn vị để nợ trong thời gian dài, gây ảnh hưởng đến quyền
lợi của người lao động. Không ít trường hợp chủ doanh nghiệp trích tiền
lương của người lao động để đóng BHXH, nhưng không nộp hoặc khi các cơ
quan thanh tra, xử lý thì doanh nghiệp mới chịu nộp. Xuất phát từ thực tế đó,
luận văn phân tích thực trạng vấn đề đóng BHXH của các doanh nghiệp với
phạm vi nghiên cứu của đề tài là tập trung nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Vĩnh
Phúc trong giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2013.
3.2.3. Phạm vi không gian
Đề tài được thực hiện tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc.
4. Những đóng góp mới của luận văn
4.1. Về lý luận
Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý
thu BHXH và đưa ra những luận chứng mới về cơ sở lý luận, nội dung và vai
trò của ngành BHXH.
4.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
Trên cơ sở phân tích, đánh giá về thực trạng thu BHXH trên địa bàn
tỉnh từ năm 2011 đến năm 2013 luận văn phân tích thực trạng vấn đề đóng
BHXH của các doanh nghiệp, đặc biệt tập trung đánh giá các nguyên nhân
chủ doanh nghiệp muốn trốn tránh việc tham gia BHXH cho người lao động,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
4
người lao động thiếu hiểu biết về chính sách BHXH không dám đấu tranh với
chủ sử dụng lao động, sợ mất việc làm, vì vậy quyền lợi của người lao động
bị bỏ rơi. Trách nhiệm thuộc về người lao động, chủ sử dụng lao động hay cơ
quan quản lý nhà nước về lao động tại địa phương; Đưa ra những biện pháp
khắc phục. Từ những phân tích này, luận văn đã đóng góp hệ thống các biện
pháp khả thi mang ý nghĩa thực tiễn cao nhằm làm tăng số lao động được
tham gia BHXH, tăng mức thụ hưởng từ các chế độ, chính sách BHXH của
người lao động, góp phần làm tăng số thu. Từ thành quả nghiên cứu trong
công trình khoa học này đề tài đã đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường
công tác quản lý thu trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, mục lục, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và
các phụ lục, luận văn được cấu trúc bao gồm 4 chương:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về BHXH và thu BHXH;
Chƣơng 2: Phương pháp nghiên cứu;
Chƣơng 3: Thực trạng tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc;
Chƣơng 4: Giải pháp tăng cường công tác quản lý thu BHXH trên địa
bàn tỉnh Vĩnh Phúc trong thời gian tới.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
5
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI
VÀ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI
1.1. Một số vấn đề lý luận chung về Bảo hiểm xã hội
1.1.1. Tính tất yếu khách quan của BHXH
Con người muốn tồn tại và phát triển luôn cần phải thoả mãn các nhu cầu
tối thiểu về vật chất và tinh thần, và để thoả mãn các nhu cầu đó con người phải
lao động, sáng tạo sản xuất ra các sản phẩm. Tuy nhiên, con người không phải bao
giờ cũng gặp thuận lợi, có đủ thu nhập và điều kiện sinh sống mà rủi ro luôn đi
kèm với con người. Trong nhiều trường hợp rủi ro bất ngờ xảy ra làm giảm hoặc
mất khả năng lao động như ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp… Khi rơi
vào các trường hợp đó các nhu cầu cần thiết của cuộc sống con người không vì thế
mà giảm đi hoặc mất đi, thậm chí còn tăng thêm hoặc phát sinh những nhu cầu
mới như chi phí khám chữa bệnh khi ốm đau xảy ra. Bởi vậy, muốn duy trì đảm
bảo cuộc sống NLĐ đòi hỏi phải có nguồn thu nhập thay thế để bù đắp.
Khi nền sản xuất hàng hoá phát triển, sản xuất mang tính chuyên môn hoá
cao thì quan hệ thuê mướn lao động ra đời và ngày càng phát triển. Những người
làm công phải hoàn toàn dựa vào tiền lương làm nguồn sống chủ yếu, khi ốm
đau, tai nạn, sinh đẻ… Thì phải nghỉ việc và không có lương, cuộc sống của họ
bị đe doạ. NLĐ đã ý thức được sự cần thiết phải có thu nhập đề phòng khi họ
gặp rủi ro tai nạn bất ngờ nên họ đấu tranh đòi giới chủ phải cam kết đảm bảo
một số thu nhập nhất định để họ trang trải những nhu cầu thiết yếu khi ốm đau,
thai sản… Lúc đầu giới chủ cam kết đảm bảo cho NLĐ những khoản thu nhập
nhất định đó. Song nhiều khi rủi ro xảy ra liên tục buộc người chủ phải chi ra
những khoản tiền lớn mà họ không muốn. Do vậy, giới chủ đã chi nhiều hơn nên
xuất hiện mâu thuẫn và tranh chấp giữa chủ và thợ, mâu thuẫn ngày càng gay
gắt. Đứng trước tình tình đó, nhà nước là người thứ ba đứng ra giải quyết mâu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
6
thuẫn và điều hoà lợi ích giữa chủ và thợ, cụ thể: yêu cầu cả chủ và thợ đều phải
đóng góp những khoản tiền nhất định để hình thành quỹ, đồng thời nhà nước hỗ
trợ một phần để giúp các bên giải quyết khó khăn.
Từ đó và giới chủ và thợ đều được đảm bảo và họ thấy có lợi các
nguồn đóng góp và sự hỗ trợ của nhà nước hình thành nên quỹ tiền tệ tập
trung - quỹ BHXH.
Sự xuất hiện của BHXH là một tất yếu khách quan khi mà mọi
thành viên trong xã hội đều cảm thấy sự cần thiết phải tham gia hệ thống
BHXH và sự cần thiết được BHXH. Từ khía cạnh kinh tế thì tham gia
BHXH và được BHXH là sự phản ánh một quy luật có tính khách quan:
quy luật cung - cầu. Vì vậy, BHXH đã trở thành nhu cầu và quyền lợi của
người lao động và được thừa nhận là một nhu cầu tất yếu khách quan, một
trong những quyền lợi của con người như trong Tuyên ngôn nhân quyền
của Đại hội đồng Liên hợp quốc đã nêu.
Đối người lao động: Trong cuộc sống hàng ngày không ai dám chắc
chắn rằng mình sẽ không gặp phải rủi ro. Do vậy trong quá trình lao động, sản
xuất kinh doanh phải đóng góp đầy đủ, kịp thời vào quỹ BHXH theo mức
chung, sau đó NLĐ có quyền được hưởng trợ cấp về BHXH, căn cứ vào sự
đóng góp và theo chế độ quy định, khi NLĐ gặp phải những rủi ro như: ốm
đau, tai nạn lao động hoặc mắc các bệnh nghề nghiệp xẩy ra, làm cho bị mất
khả năng lao động tạm thời hoặc vĩnh viễn, dẫn đến nguồn thu nhập của họ bị
giảm đi hoặc không còn nữa; hoặc NLĐ bị chết trong khi con cái đang tuổi vị
thành niên, bố mẹ già không nơi nương tựa... Những rủi ro này không chỉ làm
giảm thu nhập của NLĐ mà còn làm giảm nguồn lực tài chính của họ và gia
đình họ. Vậy chính sách BHXH góp phần ổn định cuộc sống cho NLĐ và gia
đình họ, tạo niềm tin cho NLĐ, góp phần nâng cao năng suất lao động.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
7
Đối với doanh nghiệp: Trong doanh nghiệp, mối quan hệ giữa chủ
SDLĐ và NLĐ là mối quan hệ chặt chẽ, ràng buộc nhau bởi quyền lợi và
trách nhiệm của mỗi bên. Các doanh nghiệp vừa phải tạo điều kiện làm việc
tốt cho NLĐ, phải trả công cho họ và phải có trách nhiệm giúp đỡ khi họ
không may gặp phải rủi ro trong quá trình lao động, sự quan tâm đó thể hiện
qua việc tham gia, đóng góp đầy đủ BHXH cho NLĐ, khi không may NLĐ
gặp phải rủi ro thì cơ quan BHXH sẽ chi trả chế độ cho NLĐ. Vậy BHXH
góp phần ổn định sản xuất kinh doanh, giúp người SDLĐ đỡ phải bỏ ra một
khoản tiền lớn, nhiều khi là rất lớn để thực hiện trách nhiệm của mình đối với
NLĐ khi họ gặp phải những rủi ro.
Đối với Nhà nước và xã hội : Trong nền kinh tế thị trường, đặc biệt là
quy luật cạnh tranh, nhiều trường hợp đã đẩy một số doanh nghiệp vào tình
trạng bất ổn, thậm trí phá sản dẫn đến hàng loạt NLĐ bị mất việc làm, không
đảm bảo được cuộc sống và tạo ra nhiều vấn đề phức tạp. Vì thế để đảm bảo
nền kinh tế xã hội phát triển bình thường, xét về phía trách nhiệm của xã hội,
Nhà nước sẽ phải xây dựng hệ thống pháp luật về BHXH, tổ chức thực hiện
các chính sách về BHXH và Nhà nước sử dụng pháp luật để can thiệp vào
mối quan hệ chủ SDLĐ và NLĐ, đảm bảo những quyền lợi xã hội cho NLĐ,
tạo sự công bằng, bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ của công dân đồng thời
cùng có trách nhiệm đóng góp và hỗ trợ thêm để đảm bảo thực hiện các chế
độ BHXH đối với NLĐ. Như vậy, đứng trước những rủi ro trong cuộc sống
của NLĐ, trong quá trình lao động, sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp
và cả xã hội đều cần phải có một nguồn lực tài chính đủ lớn nhằm đảm bảo
cho sự ổn định cuộc sống cho NLĐ, hoạt động của các tổ chức xã hội và sự
ổn định về mặt chính trị, trật tự an toàn xã hội ...
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
8
Tham gia BHXH tức là trong quá trình lao động cả NLĐ và người SDLĐ
trích ra một phần thu nhập của mình để cùng Nhà nước thành lập nên một quỹ
tài chính BHXH.
Cùng với sự tiến bộ của xã hội và tiến bộ của loài người, BHXH đã được
coi như là nhu cầu khách quan của con người và được xem như là một trong
những quyền cơ bản của con người và được Đại hội đồng liên hiệp quốc thừa
nhận và nghi vào tuyên ngôn nhân quyền ngày 10/12/1948 như sau: " Tất cả mọi
người với tư cách là thành viên của xã hội đều có quyền hưởng BHXH. Quyền
đó đặt cơ sở trên sự thoả mãn các quyền kinh tế xã hội và văn hoá cần cho nhân
cách và sự tự do phát triển con người"
1.1.2. Khái niệm về BHXH
Theo luật Bảo hiểm xã hội thì BHXH là biện pháp Nhà nước sử dụng để
đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người tham gia bảo hiểm
khi họ gặp phải những biến cố rủi ro, sự kiện bảo hiểm làm suy giảm sức khoẻ,
mất khả năng lao động, mất việc làm, hết tuổi lao động, chết, gắn liền với quá
trình tạo lập và sử dụng quỹ bảo hiểm xã hội.
Theo định nghĩa của tổ chức lao động quốc tế: “BHXH là sự bảo vệ của
xã hội đối với các thành viên của mình khi họ gặp khó khăn do bị mất hoặc giảm
thu nhập gây ra bởi ốm đau, mất khả năng lao động, tuổi già, tàn tật và chết. Hơn
nữa BHXH còn bảo vệ cho việc chăm sóc y tế, sức khoẻ và trợ cấp cho các gia
đình khi cần thiết”. Định nghĩa này phản ánh một cách tổng quan về mục tiêu,
bản chất và chức năng của BHXH đối với mỗi quốc gia. Mục tiêu cuối cùng của
bảo hiểm xã hội là hướng tới sự phát triển của mỗi cá nhân trong cộng đồng và
của toàn xã hội đối với mọi người.
Theo từ điển bách khoa Việt Nam: Bảo hiểm xã hội là sự đảm bảo
thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp
phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động như: ốm đau, thai
sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, tử tuất, già yếu, mất việc làm, trên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
ĐỖ THỊ VĂN
TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH PHÚC
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH
THÁI NGUYÊN - 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
ĐỖ THỊ VĂN
TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH PHÚC
Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh
Mã số: 60.34.01.02
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS. Cù Chí Lợi
THÁI NGUYÊN - 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn “Tăng cường quản lý thu Bảo hiểm xã hội
trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc” là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu
khoa học độc lập, nghiêm túc của bản thân tôi. Luận văn này chưa từng được
công bố trên bất kể phương tiện truyền thông nào.
Các số liệu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đáng tin cậy và được
xử lý khách quan, trung thực. Trong quá trình nghiên cứu tôi có tham khảo
một số tài liệu đã được liệt kê ở phần sau.
Các giải pháp nêu trong luận văn được rút ra từ những cơ sở lý luận và
quá trình nghiên cứu thực tiễn.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình.
Thái Nguyên, tháng .... năm 2014
Tác giả luận văn
Đỗ Thị Văn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
ii
LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo đã giảng dạy
tôi trong toàn khóa học, cung cấp những kiến thức cần thiết, cơ sở lý luận
khoa học để tôi có thể hoàn thành bài luận văn này.
Thứ hai, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới GS.TS. Cù Chí Lợi đã tận
tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình viết và hoàn thành luận văn này, từ xây
dựng đề cương đến hoàn thiện bài luận văn.
Thứ ba, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô giáo trong Hội đồng
khoa học trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên, Khoa
Đào tạo Sau đại học, Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái
Nguyên đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
Thứ tư, tôi gửi lời cảm ơn tới Ban Giám đốc, các đồng nghiệp trong cơ
quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc đã tạo điêu kiện cho tôi được đi học và
giúp đỡ tôi rất nhiều về số liệu trong quá trình hoàn thành bài luận văn.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới những người thân trong
gia đình, bạn bè, những người đã luôn động viên, khích lệ tôi trong suốt
quá trình học tập và hoàn thành luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng .... năm 2014
Tác giả luận văn
Đỗ Thị Văn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT....................................................................... vii
DANH MỤC BẢNG ..................................................................................... viii
DANH MỤC SƠ ĐỒ ....................................................................................... x
MỞ ÐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài.................................................. 1
2. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................. 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................. 2
4. Những đóng góp mới của luận văn ........................................................... 3
5. Kết cấu của luận văn ................................................................................. 4
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ THU BẢO
HIỂM XÃ HỘI................................................................................. 5
1.1. Một số vấn đề lý luận chung về Bảo hiểm xã hội .................................. 5
1.1.1. Tính tất yếu khách quan của BHXH ............................................... 5
1.1.2. Khái niệm về BHXH ....................................................................... 8
1.1.3. Bản chất BHXH .............................................................................. 9
1.1.4. Đối tượng BHXH .......................................................................... 11
1.1.5. Chức năng của BHXH .................................................................. 12
1.2. Những vấn đề chung về quản lý thu BHXH ........................................ 14
1.2.1. Vai trò của công tác thu BHXH trong việc tạo lập quỹ BHXH ... 14
1.2.2. Vai trò của công tác thu trong việc tạo lập mối quan hệ giữa các
bên trong BHXH ..................................................................................... 15
1.2.3. Công tác thu trong việc tạo đảm bảo công bằng trong BHXH ........ 16
1.3. Cơ sở pháp lý, các quy định của Nhà nước Việt Nam về thu BHXH .... 16
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
iv
1.3.1. Những quy phạm pháp luật chủ yếu điều chỉnh công tác quản lý
thu BHXH ở Việt Nam ........................................................................... 17
1.3.2. Quy định về công tác quản lý thu BHXH của BHXH Việt Nam ...... 18
1.4. Nội dung công tác quản lý thu –nộp bảo hiểm xã hội ......................... 20
1.4.1. Quản lý đối tượng tham gia BHXH .............................................. 21
1.4.2. Quản lý mức thu BHXH ............................................................... 23
1.4.3. Tổ chức thu BHXH ....................................................................... 25
1.5. Nhân tố ảnh hưởng tới quản lý thu BHXH .......................................... 27
1.5.1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế và thu nhập bình quân đầu người ...... 27
1.5.2. Chính sách tiền lương ................................................................... 27
1.5.3. Tuổi nghỉ hưu ................................................................................ 28
1.5.4. Chính sách lao động và việc làm .................................................. 28
1.5.5. Nhận thức, ý thức, tâm lý, thói quen của người lao động và người sử
dụng lao động; sự quan tâm lãnh đạo của cấp ủy Đảng và chính quyền .......30
1.5.6. Mức độ chi trả các chế độ ................................................................. 30
1.5.7. Chế tài xử phạt vi phạm về BHXH ............................................... 31
1.6. Kinh nghiệm về thu - chi và quản lý quỹ BHXH của các nước trên
thế giới ........................................................................................................ 32
1.6.1. Kinh nghiệm thu - chi và quản lý quỹ BHXH của Philippin ........ 32
1.6.2. Kinh nghiệm về thu - chi và quản lý quỹ BHXH của CHLB Đức 33
................... 34
........................ 35
Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................. 37
2.1. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................. 37
2.2. Phương pháp nghiên cứu...................................................................... 37
2.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu ....................................................... 37
2.2.2. Phương pháp phân tích.................................................................. 38
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
v
2.3. Các tiêu chí đánh giá việc quản lý thu BHXH ..................................... 39
Chƣơng 3. THỰC TRẠNG TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM
XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH PHÚC ........................... 41
3.1. Giới thiệu chung về Bảo hiểm xã hội Việt Nam và Bảo hiểm xã hội
tỉnh Vĩnh Phúc............................................................................................. 41
3.1.1. Bảo hiểm xã hội Việt Nam............................................................ 41
3.1.2. Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc ................................................... 45
3.2. Thực trạng công tác quản lý thu BHXH ở tỉnh Vĩnh Phúc.................. 53
3.2.1. Đối tượng tham gia BHXH ........................................................... 53
3.2.2. Phương thức đóng và mức đóng BHXH ....................................... 59
3.2.3. Quản lý công tác thu BHXH ......................................................... 60
3.2.4. Công tác quản lý thu - nộp BHXH ............................................... 66
3.2.5. Quản lý truy thu nợ đọng BHXH .................................................. 67
...... 70
3.2.7. Quản lý tài liệu .............................................................................. 71
3.3. Phân tích những nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu bảo hiểm xã hội 72
3.3.1. Nhận thức, ý thức, tâm lý, thói quen của người lao động và người
sử dụng lao động ..................................................................................... 72
3.3.2. Tốc độ tăng kinh tế và thu nhập bình quân đầu người .................. 73
3.3.4. Công tác thanh tra, kiểm tra của các cấp chính quyền .................. 76
3.4. Đánh giá việc tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc ................................................................................................... 77
3.4.1. Những mặt đã đạt được ................................................................. 77
3.4.2. Những mặt còn tồn tại ................................................................... 79
3.4.3. Nguyên nhân và bài học kinh nghiệm .......................................... 80
Chƣơng 4. GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ THU BHXH TRÊN
ÐỊA BÀN TỈNH VĨNH PHÚC TRONG THỜI GIAN TỚI ..... 84
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
vi
4.1. Quan điểm, phương hướng phát triển hoạt động BHXH Việt Nam đến
năm 2020 ..................................................................................................... 84
4.1.1. Quan điểm về hoàn thiện và phát triển hoạt động Bảo hiểm xã hội
ở Việt Nam đến năm 2020 ...................................................................... 84
4.1.2. Phương hướng phát triển hoạt động Bảo hiểm xã hội ở Việt Nam
đến năm 2020 .......................................................................................... 86
4.2. Một số biện pháp để tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc .................................................................................................... 88
4.2.1 Một số nguyên tắc trong việc tăng cường quản lý thu bảo hiểm
xã hội ...................................................................................................... 88
4.2.2. Nhóm các giải pháp tổ chức thu bảo hiểm xã hội ......................... 89
4.2.3. Nhóm các giải pháp cho cơ quan BHXH...................................... 95
4.3. Một số kiến nghị để tăng cường công tác quản lý thu BHXH trên địa
bàn tỉnh Vĩnh Phúc .................................................................................... 103
4.3.1. Kiến nghị với Nhà nước .............................................................. 103
4.3.2. Kiến nghị với cấp uỷ, chính quyền địa phương .......................... 104
KẾT LUẬN .................................................................................................. 107
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 110
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
vii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp
BHXH : Bảo hiểm xã hội
BHXHBB : Bảo hiểm xã hội bắt buộc
BHXHTN : Bảo hiểm xã hội tự nguyện
BHYT : Bảo hiểm y tế
BTC : Bộ tài chính
BYT : Bộ Y Tế
DNNN : Doanh nghiệp Nhà nước
DNNQD : Doanh nghiệp ngoài quốc doanh
NLĐ : Người lao động
TN&QLHS : Tiếp nhận và quản lý hồ sơ
UBND : Ủy ban nhân dân
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
viii
DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1: Số lao động tham gia BHXHBB trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc giai
đoạn 2011 - 2013 ............................................................................ 53
Bảng 3.2: Tỷ trọng người lao động tham gia BHXHBB trên địa bàn tỉnh Vĩnh
Phúc giai đoạn 2011 - 2013 ............................................................ 55
Bảng 3.3: Số đơn vị sử dụng lao động tham gia BHXHBB trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc giai đoạn 2011 - 2013 ................................................... 56
Bảng 3.4: Tỷ trọng đơn vị tham gia BHXHBB trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc
giai đoạn 2011 - 2013 ..................................................................... 58
Bảng 3.5: Mức đóng BHXH hàng tháng của NLÐ và NSDLÐ ở tỉnh Vĩnh
Phúc giai đoạn 2011- 2013 ............................................................. 59
Bảng 3.6: Mức đóng BHXH hàng tháng của NLĐ và NSDLĐ ở tỉnh Vĩnh
Phúc giai đoạn 2011- 2013 ............................................................. 60
Bảng 3.7: Tình hình thu BHXH bắt buộc khối HCNN, tại BHXH tỉnh Vĩnh
Phúc (2011-2013)............................................................................ 61
Bảng 3.8: Tình hình thu BHXH bắt buộc khối DNNN tại BHXH tỉnh Vĩnh
Phúc (2011-2013)............................................................................ 62
Bảng 3.9: Tình hình thu BHXH bắt buộc khối DNNQD tại BHXH tỉnh Vĩnh
Phúc (2011-2013)............................................................................ 63
Bảng 3.10: Tình hình thu BHXH bắt buộc khối hợp tác xã tại BHXH tỉnh
Vĩnh Phúc (2011-2013)................................................................... 64
Bảng 3.11: Tình hình thu BHXH bắt buộc khối Hộ kinh doanh cá thể tại
BHXH tỉnh Vĩnh Phúc (2011-2013) ............................................... 65
Bảng 3.12: Tình hình nợ đọng BHXH tỉnh Vĩnh Phúc (2011-2013).............. 68
Bảng 3.13: Báo cáo công tác quản lý BHXH tỉnh Vĩnh Phúc (2011-2013) ... 72
về pháp
luật BHXH đối với 100 DN điều tra ............................................... 73
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
ix
Bảng 3.15. Bảng tổng thu nhập quân của người lao động 100 DN
điều tra............................................................................................. 74
100 DNNQD .......................... 75
Bảng 3.17. Bảng tổng hợp tình hình thanh tra, kiểm tra công tác thực hiện luật
BHXH tại các DNNQD .................................................................. 76
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
x
DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 3.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy cơ quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc.... 49
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
1
MỞ ÐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Từ khi luật BHXH ban hành ngày 29 tháng 6 năm 2006, trong điều 2
viết rất rõ đối tượng áp dụng để tham gia BHXH. Bảo hiểm xã hội là sự bảo
đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của NLĐ khi họ bị giảm hoặc
mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất
nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội.
BHXH nước ta là một trong những chính sách lớn của Đảng và Nhà
nước đối với toàn bộ NLĐ. Tuy nhiên có Nghị định 12/NĐ-CP ngày
23/01/1995 thì các đối tượng tham gia đóng, hưởng BHXH đã được mở rộng
đến tất cả các thành phần kinh tế. Theo thống kê cho thấy số lao động tham
gia BHXH tăng hàng năm khoảng 5,5%, số thu BHXH tăng bình quân khoảng
8% và hình thành quỹ BHXH độc lập với ngân sách Nhà nước sang cơ chế
quỹ BHXH chủ yếu dựa trên nguồn thu do NLĐ, chủ sử dụng lao động đóng
góp để chi trả các chế độ BHXH
BHXH tỉnh Vĩnh Phúc là một đơn vị BHXH cấp tỉnh, trực thuộc
BHXH Việt Nam, có chức năng giúp Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam thực
hiện các chế độ, chính sách BHXH, Bảo hiểm y tế (BHYT), Bảo hiểm thất
nghiệp và quản lý quỹ BHXH, BHYT, Bảo hiểm thất nghiệp trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc. Cùng chung với điều kiện kinh tế khó khăn của đất nước trong
ba năm gần đây thì số lao động chưa tham gia BHXH tập trung chủ yếu ở các
đơn vị ngoài quốc doanh chiếm 1 tỷ lệ không nhỏ so với lực lượng lao động
trong toàn xã hội, các chủ sử dụng lao động cố tìm cách trốn đóng BHXH,
lạm dụng tiền BHXH để làm vốn sản xuất kinh doanh... Đó cũng là một trong
những thách thức đối với cơ quan BHXH tỉnh trong việc quản lý thu BHXH
nói riêng làm giảm hiệu quả của cơ quan BHXH trong việc quản lý thu
BHXH. Chính vì điều kiện kinh tế như hiện nay đòi hỏi cơ quan BHXH Việt
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
2
Nam nói chung và cơ quan BHXH tỉnh Vĩnh Phúc nói riêng phải tăng công
tác quản lý thu BHXH thực sự có hiệu quả. Do vậy việc nghiên cứu để tăng
cường công tác quản lý thu BHXH tại cơ quan BHXH tỉnh Vĩnh Phúc là hết
sức cần thiết. Để đảm bảo nguyên tắc thu đúng, thu đủ, thu kịp thời đáp ứng
được những yêu cầu trong công tác quản lý thu BHXH phải có: “Tăng cường
quản lý thu Bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc”.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Đề tài được thực hiện nhằm đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý
thu Bảo hiểm xã hội, góp phần triển khai thực hiện có hiệu quả và nâng cao
chất lượng hoạt động của BHXH tỉnh Vĩnh Phúc.
2.2. Mục tiêu cụ thể
Phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu BHXH tại tỉnh Vĩnh
Phúc, những bài học kinh nghiệm, những mặt còn hạn chế. Đánh giá thực
trạng tăng cường quản lý thu tại cơ quan BHXH, những kết quả đạt được và
những hạn chế trong thực thi nhiệm vụ. Đề xuất những giải pháp nhằm tăng
cường quản lý thu BHXH trên điạ bàn tỉnh Vĩnh Phúc.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
- Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về bảo hiểm xã hội
và thu bảo hiểm xã hội/
- Đánh giá thực trạng công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bảo hiểm
xã hội của Bảo hiểm xã hội tỉnh Vĩnh Phúc
- Xác định các yếu tố ảnh hưởng tới công tác quản lý thu bảo hiểm xã
hội ở tỉnh Vĩnh Phúc.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
3
- Đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý thu bảo hiểm
xã hội trên địa bàn Tỉnh Vĩnh Phúc.
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
3.2.1. Phạm vi nội dung nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là các giải pháp nhằm tăng cường công
tác thu BHXH tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc.
3.2.2. Phạm vi thời gian
Tính đến tháng 12 năm 2013 số tiền nợ đọng BHXH là 9.200 tỷ đồng.
Đặc biệt, có nhiều đơn vị để nợ trong thời gian dài, gây ảnh hưởng đến quyền
lợi của người lao động. Không ít trường hợp chủ doanh nghiệp trích tiền
lương của người lao động để đóng BHXH, nhưng không nộp hoặc khi các cơ
quan thanh tra, xử lý thì doanh nghiệp mới chịu nộp. Xuất phát từ thực tế đó,
luận văn phân tích thực trạng vấn đề đóng BHXH của các doanh nghiệp với
phạm vi nghiên cứu của đề tài là tập trung nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Vĩnh
Phúc trong giai đoạn từ năm 2011 đến năm 2013.
3.2.3. Phạm vi không gian
Đề tài được thực hiện tại BHXH tỉnh Vĩnh Phúc.
4. Những đóng góp mới của luận văn
4.1. Về lý luận
Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý
thu BHXH và đưa ra những luận chứng mới về cơ sở lý luận, nội dung và vai
trò của ngành BHXH.
4.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
Trên cơ sở phân tích, đánh giá về thực trạng thu BHXH trên địa bàn
tỉnh từ năm 2011 đến năm 2013 luận văn phân tích thực trạng vấn đề đóng
BHXH của các doanh nghiệp, đặc biệt tập trung đánh giá các nguyên nhân
chủ doanh nghiệp muốn trốn tránh việc tham gia BHXH cho người lao động,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
4
người lao động thiếu hiểu biết về chính sách BHXH không dám đấu tranh với
chủ sử dụng lao động, sợ mất việc làm, vì vậy quyền lợi của người lao động
bị bỏ rơi. Trách nhiệm thuộc về người lao động, chủ sử dụng lao động hay cơ
quan quản lý nhà nước về lao động tại địa phương; Đưa ra những biện pháp
khắc phục. Từ những phân tích này, luận văn đã đóng góp hệ thống các biện
pháp khả thi mang ý nghĩa thực tiễn cao nhằm làm tăng số lao động được
tham gia BHXH, tăng mức thụ hưởng từ các chế độ, chính sách BHXH của
người lao động, góp phần làm tăng số thu. Từ thành quả nghiên cứu trong
công trình khoa học này đề tài đã đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường
công tác quản lý thu trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, mục lục, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và
các phụ lục, luận văn được cấu trúc bao gồm 4 chương:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về BHXH và thu BHXH;
Chƣơng 2: Phương pháp nghiên cứu;
Chƣơng 3: Thực trạng tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh
Vĩnh Phúc;
Chƣơng 4: Giải pháp tăng cường công tác quản lý thu BHXH trên địa
bàn tỉnh Vĩnh Phúc trong thời gian tới.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
5
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI
VÀ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI
1.1. Một số vấn đề lý luận chung về Bảo hiểm xã hội
1.1.1. Tính tất yếu khách quan của BHXH
Con người muốn tồn tại và phát triển luôn cần phải thoả mãn các nhu cầu
tối thiểu về vật chất và tinh thần, và để thoả mãn các nhu cầu đó con người phải
lao động, sáng tạo sản xuất ra các sản phẩm. Tuy nhiên, con người không phải bao
giờ cũng gặp thuận lợi, có đủ thu nhập và điều kiện sinh sống mà rủi ro luôn đi
kèm với con người. Trong nhiều trường hợp rủi ro bất ngờ xảy ra làm giảm hoặc
mất khả năng lao động như ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp… Khi rơi
vào các trường hợp đó các nhu cầu cần thiết của cuộc sống con người không vì thế
mà giảm đi hoặc mất đi, thậm chí còn tăng thêm hoặc phát sinh những nhu cầu
mới như chi phí khám chữa bệnh khi ốm đau xảy ra. Bởi vậy, muốn duy trì đảm
bảo cuộc sống NLĐ đòi hỏi phải có nguồn thu nhập thay thế để bù đắp.
Khi nền sản xuất hàng hoá phát triển, sản xuất mang tính chuyên môn hoá
cao thì quan hệ thuê mướn lao động ra đời và ngày càng phát triển. Những người
làm công phải hoàn toàn dựa vào tiền lương làm nguồn sống chủ yếu, khi ốm
đau, tai nạn, sinh đẻ… Thì phải nghỉ việc và không có lương, cuộc sống của họ
bị đe doạ. NLĐ đã ý thức được sự cần thiết phải có thu nhập đề phòng khi họ
gặp rủi ro tai nạn bất ngờ nên họ đấu tranh đòi giới chủ phải cam kết đảm bảo
một số thu nhập nhất định để họ trang trải những nhu cầu thiết yếu khi ốm đau,
thai sản… Lúc đầu giới chủ cam kết đảm bảo cho NLĐ những khoản thu nhập
nhất định đó. Song nhiều khi rủi ro xảy ra liên tục buộc người chủ phải chi ra
những khoản tiền lớn mà họ không muốn. Do vậy, giới chủ đã chi nhiều hơn nên
xuất hiện mâu thuẫn và tranh chấp giữa chủ và thợ, mâu thuẫn ngày càng gay
gắt. Đứng trước tình tình đó, nhà nước là người thứ ba đứng ra giải quyết mâu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
6
thuẫn và điều hoà lợi ích giữa chủ và thợ, cụ thể: yêu cầu cả chủ và thợ đều phải
đóng góp những khoản tiền nhất định để hình thành quỹ, đồng thời nhà nước hỗ
trợ một phần để giúp các bên giải quyết khó khăn.
Từ đó và giới chủ và thợ đều được đảm bảo và họ thấy có lợi các
nguồn đóng góp và sự hỗ trợ của nhà nước hình thành nên quỹ tiền tệ tập
trung - quỹ BHXH.
Sự xuất hiện của BHXH là một tất yếu khách quan khi mà mọi
thành viên trong xã hội đều cảm thấy sự cần thiết phải tham gia hệ thống
BHXH và sự cần thiết được BHXH. Từ khía cạnh kinh tế thì tham gia
BHXH và được BHXH là sự phản ánh một quy luật có tính khách quan:
quy luật cung - cầu. Vì vậy, BHXH đã trở thành nhu cầu và quyền lợi của
người lao động và được thừa nhận là một nhu cầu tất yếu khách quan, một
trong những quyền lợi của con người như trong Tuyên ngôn nhân quyền
của Đại hội đồng Liên hợp quốc đã nêu.
Đối người lao động: Trong cuộc sống hàng ngày không ai dám chắc
chắn rằng mình sẽ không gặp phải rủi ro. Do vậy trong quá trình lao động, sản
xuất kinh doanh phải đóng góp đầy đủ, kịp thời vào quỹ BHXH theo mức
chung, sau đó NLĐ có quyền được hưởng trợ cấp về BHXH, căn cứ vào sự
đóng góp và theo chế độ quy định, khi NLĐ gặp phải những rủi ro như: ốm
đau, tai nạn lao động hoặc mắc các bệnh nghề nghiệp xẩy ra, làm cho bị mất
khả năng lao động tạm thời hoặc vĩnh viễn, dẫn đến nguồn thu nhập của họ bị
giảm đi hoặc không còn nữa; hoặc NLĐ bị chết trong khi con cái đang tuổi vị
thành niên, bố mẹ già không nơi nương tựa... Những rủi ro này không chỉ làm
giảm thu nhập của NLĐ mà còn làm giảm nguồn lực tài chính của họ và gia
đình họ. Vậy chính sách BHXH góp phần ổn định cuộc sống cho NLĐ và gia
đình họ, tạo niềm tin cho NLĐ, góp phần nâng cao năng suất lao động.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
7
Đối với doanh nghiệp: Trong doanh nghiệp, mối quan hệ giữa chủ
SDLĐ và NLĐ là mối quan hệ chặt chẽ, ràng buộc nhau bởi quyền lợi và
trách nhiệm của mỗi bên. Các doanh nghiệp vừa phải tạo điều kiện làm việc
tốt cho NLĐ, phải trả công cho họ và phải có trách nhiệm giúp đỡ khi họ
không may gặp phải rủi ro trong quá trình lao động, sự quan tâm đó thể hiện
qua việc tham gia, đóng góp đầy đủ BHXH cho NLĐ, khi không may NLĐ
gặp phải rủi ro thì cơ quan BHXH sẽ chi trả chế độ cho NLĐ. Vậy BHXH
góp phần ổn định sản xuất kinh doanh, giúp người SDLĐ đỡ phải bỏ ra một
khoản tiền lớn, nhiều khi là rất lớn để thực hiện trách nhiệm của mình đối với
NLĐ khi họ gặp phải những rủi ro.
Đối với Nhà nước và xã hội : Trong nền kinh tế thị trường, đặc biệt là
quy luật cạnh tranh, nhiều trường hợp đã đẩy một số doanh nghiệp vào tình
trạng bất ổn, thậm trí phá sản dẫn đến hàng loạt NLĐ bị mất việc làm, không
đảm bảo được cuộc sống và tạo ra nhiều vấn đề phức tạp. Vì thế để đảm bảo
nền kinh tế xã hội phát triển bình thường, xét về phía trách nhiệm của xã hội,
Nhà nước sẽ phải xây dựng hệ thống pháp luật về BHXH, tổ chức thực hiện
các chính sách về BHXH và Nhà nước sử dụng pháp luật để can thiệp vào
mối quan hệ chủ SDLĐ và NLĐ, đảm bảo những quyền lợi xã hội cho NLĐ,
tạo sự công bằng, bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ của công dân đồng thời
cùng có trách nhiệm đóng góp và hỗ trợ thêm để đảm bảo thực hiện các chế
độ BHXH đối với NLĐ. Như vậy, đứng trước những rủi ro trong cuộc sống
của NLĐ, trong quá trình lao động, sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp
và cả xã hội đều cần phải có một nguồn lực tài chính đủ lớn nhằm đảm bảo
cho sự ổn định cuộc sống cho NLĐ, hoạt động của các tổ chức xã hội và sự
ổn định về mặt chính trị, trật tự an toàn xã hội ...
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
8
Tham gia BHXH tức là trong quá trình lao động cả NLĐ và người SDLĐ
trích ra một phần thu nhập của mình để cùng Nhà nước thành lập nên một quỹ
tài chính BHXH.
Cùng với sự tiến bộ của xã hội và tiến bộ của loài người, BHXH đã được
coi như là nhu cầu khách quan của con người và được xem như là một trong
những quyền cơ bản của con người và được Đại hội đồng liên hiệp quốc thừa
nhận và nghi vào tuyên ngôn nhân quyền ngày 10/12/1948 như sau: " Tất cả mọi
người với tư cách là thành viên của xã hội đều có quyền hưởng BHXH. Quyền
đó đặt cơ sở trên sự thoả mãn các quyền kinh tế xã hội và văn hoá cần cho nhân
cách và sự tự do phát triển con người"
1.1.2. Khái niệm về BHXH
Theo luật Bảo hiểm xã hội thì BHXH là biện pháp Nhà nước sử dụng để
đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người tham gia bảo hiểm
khi họ gặp phải những biến cố rủi ro, sự kiện bảo hiểm làm suy giảm sức khoẻ,
mất khả năng lao động, mất việc làm, hết tuổi lao động, chết, gắn liền với quá
trình tạo lập và sử dụng quỹ bảo hiểm xã hội.
Theo định nghĩa của tổ chức lao động quốc tế: “BHXH là sự bảo vệ của
xã hội đối với các thành viên của mình khi họ gặp khó khăn do bị mất hoặc giảm
thu nhập gây ra bởi ốm đau, mất khả năng lao động, tuổi già, tàn tật và chết. Hơn
nữa BHXH còn bảo vệ cho việc chăm sóc y tế, sức khoẻ và trợ cấp cho các gia
đình khi cần thiết”. Định nghĩa này phản ánh một cách tổng quan về mục tiêu,
bản chất và chức năng của BHXH đối với mỗi quốc gia. Mục tiêu cuối cùng của
bảo hiểm xã hội là hướng tới sự phát triển của mỗi cá nhân trong cộng đồng và
của toàn xã hội đối với mọi người.
Theo từ điển bách khoa Việt Nam: Bảo hiểm xã hội là sự đảm bảo
thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp
phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động như: ốm đau, thai
sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, tử tuất, già yếu, mất việc làm, trên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/