Tăng cường quản lý của nhà nước về tiêu chuẩn hoá trong lĩnh vực nông sản thực phẩm
- 77 trang
- file .doc
Lêi nãi ®Çu
Ngµy nay chÊt lîng cã mét vai trß rÊt quan träng trong
®êi sèng kinh tÕ - x· héi. Nã lµ mét nh©n tè quyÕt ®Þnh tíi
sù thµnh b¹i cña bÊt cø doanh nghiÖp nµo, quèc gia nµo khi
tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ.
§Ó cã thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ hoµ nhËp vµo nÒn kinh
tÕ thÕ giíi ®èi víi níc ta, lµ mét quèc gia cã nÒn kinh tÕ
chËm ph¸t triÓn chÊt lîng s¶n phÈm cha cao vµ kh«ng æn
®Þnh th× viÖc ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt lîng lµ mét yªu
cÇu hÕt søc cÇn thiÕt.
Muèn ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt lîng, ®ßi hái ph¶i cã
nhËn thøc ®óng ®¾n vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý khoa häc.
Thùc tÕ xÐt vÒ bÒ mÆt kh¸ch quan mµ nãi th× chÊt lîng s¶n
phÈm hµng ho¸ nãi chung lµ nh thÕ. Nhng khi ®· ®i s©u
vµo t×m hiÓu vÊn ®Ò chÊt lîng hµng ho¸ n«ng s¶n thùc
phÈm th× míi thÊy ®îc nhiÒu vÊn ®Ò ®Æt ra trong c«ng t¸c
qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc nµy.
§Ó h×nh thµnh lªn mét c¬ cÊu qu¶n lý còng nh sù ®iÒu
tiÕt cña nhµ níc trong lÜnh vùc nµy thùc sù lµ c¶ mét qu¸
tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña luËt ph¸p quèc gia. §Ó
t×m hiÓu vÒ thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tiªu
chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc N«ng s¶n - Thùc phÈm ra sao?
Còng nh cã thÓ ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p gãp phÇn thóc
®Èy c«ng t¸c qu¶n lý chÊt lîng trong lÜnh vùc nµy em ®· lùa
chän ®Ò tµi:
"T¨ng cêng qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tiªu chuÈn ho¸
trong lÜnh vùc N«ng s¶n - Thùc phÈm".
Bµi viÕt cña em gåm 3 phÇn:
1
PhÇn I. Lý luËn chung vÒ qu¶n lý nhµ níc trong lÜnh vùc
tiªu chuÈn ho¸ chÊt lîng n«ng s¶n thùc phÈm.
PhÇn II. Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc vÒ tiªu
chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc N«ng s¶n - Thùc phÈm
PhÇn III. Nh÷ng kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt vÒ t¨ng cêng qu¶n
lý nhµ níc trong lÜnh vùc tiªu chuÈn ho¸ chÊt lîng N«ng s¶n -
Thùc phÈm
Tríc khi ®i vµo tõng néi dung cô thÓ em xin ch©n thµnh
c¶m ¬n sù híng dÉn chØ b¶o cña thÇy gi¸o: NguyÔn §×nh
Phan, sù gióp ®ì cña c¸c c«, c¸c b¸c ë trung t©m tiªu chuÈn
chÊt lîng (thuéc Tæng côc TC§LCL) ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho em
hoµn thµnh bµi viÕt nµy.
Do kiÕn thøc cßn h¹n chÕ nªn khi tr×nh bµy sÏ kh«ng
tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em rÊt mong sÏ nhËn ®îc sù chØ
b¶o cña thÇy cïng c¸c c«, c¸c b¸c.
Hµ Néi, n¨m 2001
Sinh viªn
TrÞnh Minh
Th¹o
2
PhÇn I:
Lý luËn chung vÒ qu¶n lý nhµ níc trong lÜnh vùc tiªu
chuÈn ho¸ chÊt lîng N«ng s¶n - Thùc phÈm
1. Kh¸i qu¸t vÒ N«ng s¶n - Thùc phÈm, c¸c kh¸i
niÖm c¬ b¶n:
* Tæ chøc tiªu chuÈn ho¸ qu¶n lý, ISO (mµ cô thÓ lµ ban
kü thuËt TC34) vµ uû ban tiªu chuÈn ho¸ quèc tÕ vÒ thùc
phÈm - CAC lµ 2 tæ chøc lín nhÊt hiÖn nay tiÕn hµnh c«ng
t¸c tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc n«ng s¶n thùc phÈm.
Níc ta lµ thµnh viªn cña ISO tõ 1977. Tõ ®ã ®Õn nay
c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ quèc tÕ nãi chung vµ c«ng t¸c tiªu
chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc n«ng s¶n thùc phÈm nãi riªng
kh«ng ngõng ®îc ®Èy m¹nh bëi lÏ ®©y lµ con ®êng hiÖu
qu¶ nhÊt, gióp chóng ta tõng bíc n©ng cao chÊt lîng hµng
ho¸ n«ng s¶n vµ xuÊt khÈu. Hµng lo¹t tiªu chuÈn ISO ®· ®îc
sö dông ®Ó x©y dùng tiªu chuÈn ViÖt Nam nh tiªu chuÈn
trong lÜnh vùc chÌ, cµ phª...
Tuy nhiªn do ®Æc tÝnh quan träng cña hµng ho¸ n«ng
s¶n, tæ chøc l¬ng thùc thÕ giíi FAO vµ tæ chøc y tÕ thÕ giíi -
WHO ®· phèi hîp trong ch¬ng tr×nh hçn hîp FAO/WHO vÒ
c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸.
§Ó thùc hiÖn ch¬ng tr×nh nµy hai tæ chøc trªn ®· thµnh
lËp uû ban tiªu chuÈn ho¸ quèc tÕ thùc phÈm vÒ CAC vµo
n¨m 1962 nh»m b¶o vÖ søc khoÎ cho ngêi tiªu dïng vµ an
toµn, tin tëng trong lu th«ng thùc phÈm. HiÖn nay ®©y lµ
tæ chøc quèc tÕ vÒ tiªu chuÈn cã sè thµnh viªn ®«ng nhÊt
trong ®ã phÇn lín lµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.
Nh ®· tr×nh bµy ë trªn ViÖt Nam lµ níc n«ng nghiÖp
3
thuéc khèi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. H¬n n÷a trong nÒn kinh
tÕ thÞ trêng víi xu híng t¹o ®éng lùc cho c¸c doanh nghiÖp
trong níc ph¸t triÓn th× rÊt cÇn cã sù hç trî, qu¶n lý cña nhµ
níc mµ cô thÓ ph¶i nãi ®Õn ë ®©y lµ c«ng t¸c qu¶n lý cña
nhµ níc táng c¸c lÜnh vùc kinh tÕ nãi chung vµ c«ng t¸c tiªu
chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc n«ng s¶n thùc phÈm nãi riªng. V×
®Æc tÝnh cña hµng ho¸ N«ng s¶n - Thùc phÈm lµ rÊt quan
träng ®èi víi ngêi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Mµ ®Æc biÖt ®èi víi
ViÖt Nam lµ níc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, ®ang dÇn
chuyÓn m×nh sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng v× vËy rÊt cÇn cã
sù quan t©m cña nhµ níc tíi lÜnh vùc nµy. Tríc hÕt lµ ®Ó
b¶o vÖ ngêi tiªu dïng sau ®ã còng cã thÓ coi c«ng t¸c tiªu
chuÈn ho¸ díi sù qu¶n lý cña nhµ níc lµ mét biÖn ph¸p
khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp n©ng cao chÊt lîng s¶n
phÈm hµng ho¸ n«ng s¶n - thùc phÈm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh
tranh kh«ng nh÷ng chØ cã thÞ trêng trong níc mµ c¶ trªn thÞ
trêng quèc tÕ.
* C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n:
§Ó hiÓu ®îc c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn n«ng s¶n -
thùc phÈm chóng ta ph¶i xem xÐt c¸c kh¸i niÖm chung cña
n«ng s¶n - thùc phÈm. Kh«ng ph¶i dÔ dµng cã thÓ t¸ch biÖt
®îc 2 kh¸i niÖm nµy bëi lÏ gi÷a n«ng s¶n vµ thùc phÈm cã
quan hÖ mËt thiÕt víi nhau.
- N«ng s¶n lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh lao ®éng n«ng
nghiÖp, s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra chñ yÕu nh»m môc ®Ých
phôc vô cho qu¸ tr×nh chÕ biÕn thùc phÈm.
- Thùc phÈm lµ kÕt qu¶ cña hµng lo¹t c¸c thao t¸c quy
tr×nh chÕ biÕn tõ n«ng s¶n mµ cã ®îc. Môc ®Ých cuèi cïng
lµ ®¸p øng nhu cÇu ¨n uèng sinh sèng cña con ngêi. H¬n
n÷a muèn xem xÐt nghiªn cøu qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng t¸c
4
qu¶n lý cña nhµ níc ra sao chóng ta cÇn ph¶i thÊy ®îc vai trß
cña n«ng s¶n - thùc phÈm ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ ®èi víi con
ngêi.
Tõ ®ã sÏ xem xÐt c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc trong
lÜnh vùc tiªu chuÈn ho¸ n«ng s¶n - thùc phÈm.
2. Vai trß vµ ý nghÜa cña n«ng s¶n - thùc phÈm
a) Vai trß.
L¬ng thùc - thùc phÈm lµ nhu cÇu thiÕt yÕu trong ®êi
sèng con ngêi. Nã ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ còng nh mäi mÆt cña ho¹t ®éng v¨n ho¸ - x· héi.
ChÝnh v× vËy §¶ng vµ Nhµ níc ta rÊt chó träng tíi sù ph¸t
triÓn n«ng nghiÖp mét c¸ch toµn diÖn, ®ång thêi còng rÊt
quan t©m tíi viÖc ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn
thùc phÈm nh»m t¹o nªn nhiÒu thùc phÈm hµng ho¸ ®¶m
b¶o an ninh l¬ng thùc vµ t¹o nªn nh÷ng s¶n phÈm tho¶ m·n
nhu cÇu tiªu dïng trong níc vµ xuÊt khÈu lµm c¬ së v÷ng
ch¾c cho nÒn kinh tÕ quèc d©n tiÕn lªn c«ng nghiÖp ho¸ vµ
hiÖn ®¹i ho¸.
Bªn c¹nh viÖc ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó t¨ng c-
êng sè lîng chóng ta còng ®Æc biÖt quan t©m tíi viÖc n©ng
cao chÊt lîng, l¬ng thùc, thùc phÈm, ®¶m b¶o an toµn vÖ
sinh nh»m t¨ng cêng chÊt lîng cuéc sèng cho nh©n d©n vµ
®¶m b¶o søc khoÎ l©u dµi cho ngêi tiªu dïng vµ t¬ng lai cho
gièng nßi.
Kh¸c víi nhiÒu lo¹i hµng ho¸ kh¸c l¬ng thùc, thùc phÈm
lµ mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt. Nhê cã nã mµ con ngêi míi cã
thÓ sèng, tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Nã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn
cuéc sèng cña mçi ngêi, bëi v× hµng ngµy ai còng cÇn thøc
¨n vµ níc uèng. X· héi cµng v¨n minh th× chÊt lîng thùc
phÈm còng v× thÕ mµ t¨ng lªn kh«ng ngõng.
5
Tríc ®©y ViÖt Nam chØ lµ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu.
N«ng d©n lµm ra n«ng s¶n víi môc ®Ých tù cung, tù cÊp cho
chÝnh cuéc sèng gia ®×nh hoÆc mét phÇn ®îc b¸n ra trong
ph¹m vi kh«ng gian hÑp. Thùc phÈm lµm ra phÇn lín ë d¹ng
®¬n gi¶n, chñ yÕu ®îc chÕ biÕn trùc tiÕp trong c¸c bÕp gia
®×nh.
b) ý nghÜa
Tríc ®©y ViÖt Nam chØ lµ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu.
N«ng d©n lµm ra n«ng s¶n víi môc ®Ých phôc vô cho chÝnh
cuéc sèng cña hä lµ chñ yÕu cho nªn hä kh«ng quan t©m
®Õn c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc nµy.
Bíc sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®Ó chuyÓn m×nh tõng
bíc tiÕn lªn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Muèn t¨ng kh¶
n¨ng c¹nh tranh vµ n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸ nãi chung
vµ hµng ho¸ n«ng s¶n thùc phÈm nãi riªng cÇn ph¶i cã c«ng
t¸c qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc
n«ng s¶n - thùc phÈm.
Qua viÖc nghiªn cøu th× thÊy r»ng c«ng t¸c qu¶n lý cña
nhµ níc mµ thùc hiÖn tèt, tr¸nh ®îc mäi sai sãt sÏ cã ý nghÜa
rÊt lín ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.
- Thø nhÊt: T¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸
n«ng s¶n - thùc phÈm trong níc, n©ng cao chÊt lîng s¶n
phÈm.
- Thø hai: B¶o ®¶m søc khoÎ cho ngêi tiªu dïng vµ ®¶m
b¶o tin tëng x¸c ®¸ng trong viÖc lu th«ng l¬ng thùc.
- Thø 3: KiÖn toµn tèt h¬n n÷a bé m¸y qu¶n lý cña nhµ
níc b»ng viÖc ph©n ngµnh qu¶n lý trong tõng lÜnh vùc cô
thÓ. T¹o ra sù liªn kÕt gi÷a c¸c ngµnh, c¸c bé víi nhau.
Tãm l¹i qua viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy sÏ cho chóng ta
6
thÊy ®îc ý nghÜa cña hµng ho¸ n«ng s¶n thùc phÈm rÊt lín
trong nÒn kinh tÕ ®Êt níc. Mµ ®Æc biÖt h¬n n÷a lµ phôc vô
cho cuéc sèng cña con ngêi ngµy mét n©ng cao ®¸p øng tèt
h¬n c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc trong lÜnh vùc nµy t¹o ®µ
ph¸t triÓn kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi.
V× thÕ ngêi ta Ýt quan t©m tíi viÖc tiªu chuÈn ho¸ thùc
phÈm nh lµ mét yÕu tè quan träng nh»m t¹o nªn n«ng s¶n
hµng ho¸ vµ viÖc gi¸o dôc tiªu chuÈn ho¸ trong x· héi còng
kh«ng cÇn ®îc ®Æt ra.
Tõ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu chóng ta tõng bíc tiÕn
lªn c«ng nghiÖp ho¸. N«ng nghiÖp chuyÓn dÇn tõ ngµnh s¶n
xuÊt n«ng s¶n tù cÊp, tù tóc sang n«ng s¶n thùc phÈm hµng
ho¸. §©y lµ mét bíc tiÕn quan träng trong nÒn s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp cña níc ta.
HiÖn nay n«ng s¶n - thùc phÈm lµm ra kh«ng chØ lu
th«ng trªn thÞ trêng cña mét ®Þa ph¬ng mµ ®· më réng ra
nhiÒu n¬i kh¸c xa h¬n.
NhiÒu n«ng s¶n thùc phÈm ®· trë thµnh mÆt hµng xuÊt
khÈu quan träng cña ®Êt níc nh: chÌ, cµ phª, h¹t ®iÒu, h¹t
tiªu rau qu¶, thuû s¶n, ®Æc biÖt lµ g¹o. Tõ mét níc lu«n
lu«n thiÕu l¬ng thùc chóng ta ®· trë thµnh mét quèc gia
xuÊt khÈu g¹o ®iÒu ®ã ®· t¹o nªn mét khu«n mÆt ViÖt
Nam míi trªn thÞ trêng ngò cèc thÕ giíi.
Qua t×m hiÓu c¸c ®Æc trng cña hµng ho¸ n«ng s¶n -
thùc phÈm chóng ta thÊy ®îc vai trß cña nã ®èi víi ®êi sèng
kinh tÕ - x· héi hÕt søc to lín. Kh«ng nh÷ng nã chiÕm tû
träng t¬ng ®èi lín trong nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc mµ cßn lµ
mét thø "nguyªn liÖu" sèng cho ngêi d©n. H¬n n÷a trong
thêi ®¹i ngµy nay bÊt kú mét s¶n phÈm nµo muèn trë thµnh
hµng ho¸ cã chÊt lîng, cã thÞ trêng æn ®Þnh vµ cã hiÖu qu¶
7
kinh tÕ cao ®Òu ph¶i quan t©m tíi tiªu chuÈn ho¸. Khi c«ng
t¸c qu¶n lý cña nhµ níc ®· ®Èy nhanh viÖc n©ng cao chÊt l-
îng hµng ho¸ n«ng s¶n thùc phÈm còng cã nghÜa lµ tiÕn
thªm mét bíc trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
®Êt níc.
3. S¶n xuÊt, tiªu dïng cña thÕ giíi - ViÖt Nam
Trong m«i trêng c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t hiÖn nay,
c¸c níc ®ang cã nh÷ng nç lùc nh»m t×m kiÕm gi¶i ph¸p ®Ó
t¨ng cêng xuÊt khÈu vµ h¹n chÕ nhËp khÈu. XuÊt khÈu lµ
môc tiªu híng tíi cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. ViÖt Nam
còng ®ang cè g¾ng më réng thÞ trêng xuÊt khÈu cña m×nh
th«ng qua viÖc ®Ò ra vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nh»m
®¸p øng c¸c yªu cÇu th¬ng m¹i cña níc nhËp khÈu.
HiÖn nay xuÊt khÈu chiÕm tû träng ®¸ng kÓ trong GDP
cña ®Êt níc trong ®ã n«ng s¶n lµ mét trong nh÷ng mÆt
hµng xuÊt khÈu chÝnh.
C¸c nhµ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu ViÖt Nam ®ang ®øng tr-
íc nh÷ng yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn, chÊt lîng vµ m«i trêng.
Nh÷ng yÕu tè hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó më réng thÞ trêng vµ
®¶m b¶o t¨ng trëng xuÊt khÈu mét c¸ch bÒn v÷ng, ®Æc
biÖt trong xuÊt khÈu hµng n«ng s¶n.
ViÖc nghiªn cøu t×m hiÓu c¸c yªu cÇu vµ t¸c ®éng cña
tiªu chuÈn chÊt lîng vµ m«i trêng ®èi víi hµng n«ng s¶n lµ
hÕt søc cÇn thiÕt vµ quan träng.
a) NhËn thøc cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vÒ
tiªu chuÈn chÊt lîng vµ m«i trêng:
Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra míi nhÊt cña vô chÝnh s¸ch kinh
tÕ ®a biªn (Bé th¬ng m¹i) th× kh«ng Ýt doanh nghiÖp ViÖt
Nam hiÖn nay cha hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ c¸c tiªu chuÈn kü
8
thuËt vµ tiªu chuÈn m«i trêng quèc tÕ. §èi víi hä c¸c tiªu
chuÈn vÒ vÖ sinh, kiÓm dÞch, tiªu chuÈn m«i trêng, tiªu
chuÈn kü thuËt, mÉu m· s¶n phÈm vµ bao gãi s¶n phÈm
®Òu thuéc kh¸i niÖm "chÊt lîng s¶n xuÊt". NhiÒu khi c¸c
ho¹t ®éng c¶i tiÕn chÊt lîng s¶n phÈm chØ míi chñ yÕu ®îc
tËp trung vµo viÖc n©ng cao gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸
hoÆc c¶i tiÕn mÉu m·, bao b× chø cha ®îc tËp trung ®óng
møc vµo c¸c khÝa c¹nh kü thuËt hay tiªu chuÈn kü thuËt vÖ
sinh kiÓm dÞch (SPS) vµ m«i trêng.
TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®Òu nhËn thøc ®îc r»ng, chÊt
lîng s¶n phÈm lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh, nh»m
n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hä trªn thÞ trêng quèc
tÕ, nªn hä ®· rÊt chó träng ®Õn viÖc n©ng cao chÊt lîng
s¶n phÈm. Tuy nhiªn cho ®Õn nay c¸c doanh nghiÖp vÉn míi
chØ nh×n nhËn c¸ch tèt nhÊt ®Ó n©ng cao chÊt lîng s¶n
phÈm lµ ¸p dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ c¸c hÖ thèng qu¶n
lý chÊt lîng hiÖn ®¹i nh Bé tiªu chuÈn ISO 9000, chø cha
nhËn thÊy vai trß to lín cña hÖ thèng qu¶n lý m«i trêng ISO
14000. C¸c doanh nghiÖp hÇu nh kh«ng cã th«ng tin vÒ c¸c
hiÖp ®Þnh m«i trêng ®a ph¬ng hoÆc c¸c quy ®Þnh cña
WTO liªn quan ®Õn m«i trêng.
VÊn ®Ò m«i trêng míi chØ ®îc c¸c doanh nghiÖp ®Ò cËp
®Õn ®îc gãc ®é b¶o vÖ m«i trêng trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt. VÝ dô nh vÊn ®Ò xö lý chÊt th¶i, an toµn vÖ sinh n¬i
lµm viÖc...
b) Yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn m«i trêng cña c¸c níc
nhËp khÈu
Yªu cÇu cña c¸c níc nhËp khÈu ®èi víi mét s¶n phÈm nµo
®ã th× rÊt kh¸c nhau... Mçi níc cã mét hÖ thèng tiªu chuÈn
riªng vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¶i tu©n thñ ®Ó ®¸p
9
øng yªu cÇu cña mçi lo¹i tiªu chuÈn, trong ®ã cã tiªu chuÈn
vÒ m«i trêng. §iÒu nµy trªn thùc tÕ nhiÒu khi ®· h¹n chÕ
kh¶ n¨ng më réng thÞ trêng cña c¸c doanh nghiÖp hoÆc do
hÖ thèng s¶n xuÊt cña hä kh«ng ®ñ linh ho¹t ®Ó ®¸p øng
víi tÊt c¶ c¸c lo¹i yªu cÇu ®Æc thï cña c¸c níc b¹n hµng,
hoÆc do hä kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t ®Ó ®¸p øng c¸c tiªu
chuÈn ®îc ®Æt ra. NhiÒu níc quy ®Þnh tiªu chuÈn chÊt lîng
vµ m«i trêng hÕt søc cao nh»m b¶o ®¶m an toµn vÖ sinh vµ
søc khoÎ cho ngêi tiªu dïng. §iÒu nµy ®· lµm cho c¸c doanh
nghiÖp muèn xuÊt khÈu s¶n phÈm cña m×nh sang c¸c níc
®ã gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt
Nam, mét khi hÇu hÕt c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c trang thiÕt bÞ
cßn l¹c hËu th× vÊn ®Ò m«i trêng vÉn sÏ cßn lµ mét th¸ch
thøc lín cho viÖc më réng thÞ trêng vµ t¨ng cêng xuÊt khÈu.
C¸c doanh nghiÖp cho r»ng, viÖc hµi hoµ tiªu chuÈn víi tiªu
chuÈn cña c¸c níc nhËp khÈu lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p
h÷u hiÖu nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho th¬ng m¹i ph¸t
triÓn.
c) T¸c ®éng cña tiªu chuÈn chÊt lîng vµ m«i trêng
®Õn hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu:
* C¸c vÊn ®Ò vÒ thñ tôc ®¸nh gi¸ phï hîp tiªu chuÈn c¸c
níc nhËp khÈu. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, ®a sè c¸c
Tæng c«ng ty nhµ níc xuÊt khÈu n«ng s¶n ®Òu cã bé phËn
kiÓm tra vµ qu¶n lý chÊt lîng riªng.
Mét sè b¹n hµng nhËp khÈu (víi nh÷ng l« hµng cô thÓ)
c«ng nhËn c¸c bé phËn kiÓm tra chÊt lîng nµy vµ cho phÐp
hä gi¸m ®Þnh vµ chøng nhËn chÊt lîng hµng ho¸ xuÊt khÈu.
Táng trêng hîp kh¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ph¶i xin giÊy
chøng nhËn b¶o ®¶m chÊt lîng t¹i mét c¬ quan ®îc chØ
®Þnh, vÝ dô nh Vina Control hoÆc mét c¬ quan gi¸m ®Þnh
hµng ho¸ níc ngoµi.
10
Mét sè níc nhËp khÈu l¹i yªu cÇu hµng ho¸ nhËp khÈu
vµo níc hä ph¶i cã giÊy chøng nhËn chÊt lîng cña mét c¬
quan ®îc chØ ®Þnh t¹i níc hä. Thñ tôc nµy thêng mÊt rÊt
nhiÒu thêi gian vµ tèn kÐm. Còng cã trêng hîp níc nhËp khÈu
cho phÐp mét c¬ quan gi¸m ®Þnh cña níc xuÊt khÈu cÊp
giÊy chøng nhËn chÊt lîng nhng thñ tôc gi¸m ®Þnh ph¶i
tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c híng dÉn vµ chØ thÞ cña hä. C¸c
thñ tôc nµy thêng rÊt tèn kÐm vµ dÉn ®Õn sù chËm chÔ
trong viÖc giao hµng.
* C¸c vÊn ®Ò vÒ tiªu chuÈn kü thuËt vµ vÖ sinh kiÓm
dÞch.
Yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn kü thuËt vµ vÖ sinh kiÓm dÞch th-
êng ®îc quy ®Þnh trong hîp ®ång gi÷a bªn xuÊt khÈu vµ
bªn nhËp khÈu, tuú theo tõng trêng hîp cô thÓ mµ c¸c quy
®Þnh cã thÓ kh¸c nhau. Trong ®a sè c¸c trêng hîp n«ng s¶n
xuÊt khÈu kh¸c ph¶i tu©n thñ c¸c yªu cÇu chÊt lîng rÊt
nghiªm ngÆt cña níc nhËp khÈu. ViÖc ®¸p øng yªu cÇu chÊt
lîng ®îc chøng nhËn th«ng qua "GiÊy chøng nhËn chÊt lîng"
do c¸c c¬ quan kh¸c nhau cÊp.
Mét sè nhµ nhËp khÈu níc ngoµi khi nhËp khÈu n«ng s¶n
tõ ViÖt Nam ph¶i hoµn thµnh rÊt nhiÒu thñ tôc nhËp khÈu vµ
kiÓm tra chÊt lîng phøc t¹p ë níc hä.
VÝ dô cã nhµ nhËp khÈu ph¶i xin giÊy giíi thiÖu cña Bé
trëng N«ng nghiÖp hoÆc hiÖp héi n«ng nghiÖp khi nhËp mét
mÆt hµng n«ng s¶n nµo ®ã. Nh÷ng thñ tôc phiÒn hµ nµy t¹i
níc nhËp khÈu ®«i khi còng lµm n¶n chÝ mét sè nhµ nhËp
khÈu muèn lµm ¨n víi ViÖt Nam.
Còng cã nhiÒu níc ®Æt ra tiªu chuÈn chÊt lîng cao ®èi víi
hµng n«ng s¶n nhËp khÈu, ®Æc biÖt lµ mÆt hµng rau qu¶
(nh tiªu chuÈn vÒ hµm lîng chÊt b¶o vÖ thùc vËt, chÊt phô
11
gia, ®éc tè, kim lo¹i nÆng, ®é Èm, nÊm mèc v.v...
C¸c tiªu chuÈn nµy thËm chÝ cßn cao h¬n c¶ c¸c tiªu
chuÈn quèc tÕ. Mét sè níc nhËp khÈu l¹i quy ®Þnh viÖc nhËp
khÈu n«ng s¶n ph¶i tu©n thñ nh÷ng luËt lÖ vµ quy ®Þnh
nhÊt ®Þnh; vÝ dô luËt b¶o vÖ c©y trång, luËt an toµn vÖ
sinh thùc phÈm, c¸c quy ®Þnh vÒ chÊt phô gia thùc phÈm
v.v... Tuy nhiªn nh÷ng quy ®Þnh nµy kh«ng ph¶i lóc nµo
còng minh b¹ch, nhÊt qu¸n vµ ®îc c«ng bè réng r·i ®Ó c¸c
nhµ s¶n xuÊt níc ngoµi biÕt.
* Chi phÝ ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn kü
thuËt vµ m«i trêng. TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®Òu rÊt chó
träng ®Õn viÖc c¶i tiÕn chÊt lîng s¶n phÈm cña m×nh. C¸ch
tèt nhÊt theo hä nghÜ ®Ó lµm ®îc ®iÒu nµy lµ ¸p dông hÖ
thèng qu¶n lý chÊt lîng ISO 9000.
Tuy nhiªn chi phÝ cô thÓ cho viÖc ®Çu t nµy kh«ng ®îc
c¸c doanh nghiÖp ®Ò cËp tíi. NhiÒu doanh nghiÖp cho r»ng
c¸c yªu cÇu cña níc nhËp khÈu ®èi víi hµng n«ng s¶n rÊt
cao. Muèn ®¸p øng c¸c yªu cÇu nµy th× ph¶i mÊt nhiÒu thêi
gian vµ tiÒn cña. VÝ dô: (Ph¹t do giao hµng chËm, phô tréi
chi phÝ kinh doanh, phÝ gi¸m ®Þnh hµng ho¸ v.v...).
* Sù ph©n biÖt ®èi xö cña níc nhËp khÈu ®èi víi c¸c níc
xuÊt khÈu.
Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t cña vô chÝnh s¸ch kinh tÕ §a biªn
(Bé th¬ng m¹i) th× sù ph©n biÖt c¬ b¶n nhÊt lµ ph©n biÖt
®èi xö vÒ thuÕ quan. NhiÒu níc nhËp khÈu kh«ng cho ViÖt
Nam hëng thuÕ suÊt theo quy chÕ. Do ®ã hµng xuÊt khÈu
cña ViÖt Nam khã c¹nh tranh ®îc víi hµng cïng lo¹i cña c¸c n-
íc xuÊt khÈu kh¸c.
C¸c níc nhËp khÈu còng thêng ph©n lo¹i c¸c níc xuÊt
khÈu theo nh÷ng tiªu chuÈn chÊt lîng m«i trêng vµ SPS cña
12
m×nh.
Trong nhiÒu trêng hîp ViÖt Nam kh«ng ®îc n»m trong
danh s¸ch u ®·i vµ v× vËy mµ mét sè s¶n phÈm cña ViÖt
Nam kh«ng ®îc nhËp khÈu trong khi s¶n phÈm t¬ng tù cña
mét sè níc kh¸c vÉn ®îc phÐp nhËp khÈu.
d) T×nh h×nh th¬ng m¹i trong lÜnh vùc tiªu chuÈn
ho¸ n«ng s¶n - thùc phÈm:
Th¬ng m¹i ViÖt Nam
26-6-1999 - Trang 4.
- 5 th¸ng ®Çu n¨m 1999 c¶ níc ®· xuÊt khÈu 1,94 triÖu
tÊn g¹o trÞ gi¸ 457 triÖu USD.
- TÝnh ®Õn hÕt th¸ng 10 n¨m 1999 kim ng¹ch xuÊt
khÈu thuû s¶n c¶ níc ®¹t 769 triÖu USD. Trong ®ã xuÊt
khÈu sang thÞ trêng ch©u ¸ chiÕm 70%, ch©u ¢u 10%,
ch©u Mü 15%.
13
XuÊt khÈu T11 vµ 11 th¸ng n¨m 1999
§¬n vÞ tÝnh: Ngh×n tÊn vµ triÖu USD
ChÝnh thøc ¦íc tÝnh Céng dån 11 11 th¸ng
T10/1999 T11/1999 th¸ng 1999 1999 so cïng
kú n¨m tríc
(%)
MÆt hµng Lîng Gi¸ Lîng Gi¸ Lîng Gi¸ Lîng Gi¸
chñ yÕu trÞ trÞ trÞ trÞ
L¹c nh©n 4,5 2,4 4 2,5 54 32 65,6 81,0
Cao su 29 14 35 17 215 117 126,9 102,1
Cµ phª 39 38,9 55 56 383 481 114,6 92,1
ChÌ 3,6 3,5 5 6,6 30 38 97,1 79,9
G¹o 240 41 220 43,6 4246 964 120,4 100,3
H¹t ®iÒu 1,7 9,5 1,2 7 14 83 58,8 77,6
H¹t tiªu 1,4 6,0 9 4 34 136 258,7 235,3
Rau qu¶ 7,8 5 68 130,3
H¶i s¶n 97 105 893
XuÊt khÈu n¨m 2000
§¬n vÞ tÝnh: Ngh×n tÊn, triÖu USD
Thùc hiÖn 11 ¦íc tÝnh ¦íc tÝnh c¶ ¦íc tÝnh c¶
th¸ng n¨m T12/2000 n¨m 2000 n¨m 2000 so
2000 víi 1999
MÆt hµng Lîng Gi¸ Lîng Gi¸ Lîng Gi¸ Lîng Gi¸
trÞ trÞ trÞ trÞ
H¶i s¶n 1325 150 1475 151,9
G¹o 3212 616 288 52 3500 668 77,6 65,2
Cµ phª 614 449 80 36 694 485 144,0 82,9
Rau qu¶ 185 20 205 195,2
Cao su 245 150 35 20 280 170 105,7 115,8
H¹t tiªu 35,7 141 0,5 1 36,2 142 104 103,6
H¹t ®iÒu 23,3 116 3,1 14 26,4 130 143,4 118,2
ChÌ 40,7 47 4,0 7 44,7 53,4 122,8 118,7
14
L¹c 74,2 40 4,0 2 78,2 42 140,9 128,7
15
* Dù b¸o cung cÇu vÒ l¬ng thùc trong giai ®o¹n 2001-
2005:
- Tæng s¶n lîng l¬ng thùc trong 5 n¨m dù kiªn ®¹t 175 -
180 triÖu tÊn t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 2,2%.
- S¶n lîng l¬ng thùc hµng ho¸ ®¹t 70 - 75 triÖu tÊn,
chiÕm 47,5% tæng s¶n lîng (b×nh qu©n mçi n¨m ®¹t 14
triÖu tÊn).
- S¶n lîng l¬ng thùc hµng ho¸ ®a vµo tiªu dïng sÏ ®¹t
kho¶ng 25-30 triÖu tÊn, chiÕm 14% tæng s¶n lîng.
- Lîng g¹o ®Ó xuÊt khÈu dù kiÕn ®¹t 14-16 triÖu tÊn
(kho¶ng 28-33 triÖu tÊn thãc) b×nh qu©n xuÊt khÈu 3,5 -
4,2 triÖu tÊn g¹o mçi n¨m.
* Dù b¸o vÒ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh n¨m 2001.
- Cµ phª:
+ Tæng s¶n lîng 91 triÖu bao (mçi bao 60 kg) t¨ng 1,6%
so víi vô tríc.
+ Tæng nhu cÇu 76,9 triÖu bao.
+ Dù tr÷ 69 triÖu bao.
+ C¸c thÞ trêng tiªu thô chÝnh: Canada, Mü, c¸c níc
§«ng ¢u, Mü Latinh, B¾c Phi, ViÔn §«ng, Nga.
- Thuû s¶n: ThÞ trêng thuû s¶n sÏ s«i ®éng h¬n v× 2
b¹n hµng ®øng ®Çu nhËp khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam lµ
NhËt B¶n vµ Hµn Quèc ®ang trªn ®µ t¨ng trëng kinh tÕ nªn
nhu cÇu nhËp thuû s¶n cã thÓ t¨ng. Bªn c¹nh ®ã Mü lµ thÞ
trêng nhiÒu triÓn väng. Cã thÓ n¨m tíi gi¸ t«m sÏ t¨ng.
- §êng:
+ Tæng s¶n lîng: 131 triÖu tÊn gi¶m 5 triÖu tÊn so víi
n¨m 2000.
16
+ Tæng nhu cÇu: 137-140 triÖu tÊn.
+ Dù b¸o gi¸ ®êng sÏ phôc håi trong n¨m tíi.
17
XuÊt khÈu g¹o cµ phª cao su 1996-2000
1996 1997 1998 1999 2000
SL G.tr SL G.tr SL G.tr SL G.tr SL G.tr
Þ Þ Þ Þ Þ
G¹o (triÖu 3,0 855 3,5 870 3,7 102 4,5 102 3,5 668
tÊn) 4 5
Cµ phª (1000 239 337 389 491 382 584 482 585 694 485
tÊn)
Cao su (1000 111 150 195 191 191 128 265 147 280 170
tÊn)
4. Sù cÇn thiÕt ph¶i cã c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc
Nh chóng ta ®· biÕt thùc phÈm lµ kÕt qu¶ cña c¸c quy
tr×nh chÕ biÕn n«ng s¶n mµ cã ®îc. V× vËy muèn thÊy ®îc
sù cÇn thiÕt ph¶i cã c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc th× ph¶i
®i s©u t×m hiÓu t×nh h×nh qu¶n lý an toµn n«ng s¶n ë níc
ta trong nh÷ng n¨m qua ra sao?
Theo thèng kª cha ®Çy ®ñ cña Bé y tÕ n¨m 1997 cã 558
vô ngé ®éc thøc ¨n víi 6421 ngêi m¾c vµ 46 ngêi chÕt. Cã
nh÷ng vô ngé ®éc ®· lµm cho hµng ngµn ca ph¶i vµo bÖnh
viÖn nh vô ngé ®éc t¹i mét xÝ nghiÖp giÇy da ë B×nh D¬ng.
NÕu theo c¸ch tÝnh cña WHO th× trong n¨m 1997 ®· cã
hµng triÖu ngêi bÞ ngé ®éc thùc phÈm. Ngay tõ ®Çu n¨m
1998 còng ®· x¶y ra hµng lo¹t vô ngé ®éc thøc ¨n mµ ®iÓn
h×nh lµ vô ngé ®éc thøc ¨n ë trêng mÇm non 11A thµnh phè
Hå ChÝ Minh víi hµng tr¨m ch¸u bÞ bÖnh. Nguyªn nh©n chñ
yÕu cña c¸c vô ngé ®éc lµ do ph¬ng thøc b¶o qu¶n vµ chÕ
biÕn thøc ¨n kh«ng hîp vÖ sinh lµm cho thùc phÈm bÞ nhiÔm
18
vi sinh vËt g©y bÖnh. C¸c vô ngé ®éc cã thÓ g©y thiÖt h¹i
rÊt lín cho søc khoÎ vµ kinh tÕ cña mét quèc gia. Ngay c¶ ë
mét níc ph¸t triÓn nh Hoa Kú th× hµng n¨m cã hµng chôc
triÖu lît ngêi bÞ èm vµ 10.000 ngêi chÕt do vi sinh vËt g©y
bÖnh cã trong thùc phÈm, con sè thiÖt h¹i do ngé ®éc thùc
phÈm còng lªn tíi hµng chôc tû ®« la.
T¹i ViÖt Nam thiÖt h¹i cña nh©n d©n vµ nhµ níc trong
n¨m 1997 do yÕu kÐm trong c«ng t¸c vÖ sinh thùc phÈm víi
íc tÝnh s¬ bé còng ®· tíi hµng ngµn tû ®ång.
N¨m 1999 víi con sè thèng kª cha ®Çy ®ñ vÒ ngé ®éc
thùc phÈm cña 44 tØnh, thµnh phè tÝnh ®Õn ngµy
20/12/1999 ®· x¶y ra 224 vô ngé ®éc thùc phÈm víi 5489
ngêi m¾c, trong ®ã cã 59 trêng hîp tö vong.
Ngoµi nh÷ng t¸c h¹i do thùc phÈm kh«ng an toµn cßn cã
nh÷ng nguy h¹i tiÒm Èn kh¸c: D lîng thuèc trõ s©u, ph©n
ho¸ häc trong rau qu¶, d lîng thuèc t¨ng träng trong thÞt...
C¸c vÊn ®Ò mang tÝnh chÊt x· héi nh bu«n lËu thuèc b¶o vÖ
thùc vËt, ®ang lµ vÊn ®Ò bøc xóc.
TÖ s¶n xuÊt bu«n b¸n hµng gi¶ còng lµ mét nguyªn
nh©n ®¸ng lo ng¹i. Nguån thùc phÈm nhËp khÈu chóng ta
míi chØ kiÓm so¸t ®îc sè hµng nhËp qua ®êng chÝnh ng¹ch.
§èi víi nguån thùc phÈm trong níc vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m
lµ ®¨ng ký vµ kiÓm tra chÊt lîng.
ViÖt Nam ®ang thiÕu mét hÖ thèng qu¶n lý vµ mét c¬
chÕ ho¹t ®éng phï hîp víi yªu cÇu thùc tiÔn. Bªn c¹nh ®ã hÖ
thèng luËt ph¸p vÒ qu¶n lý thùc phÈm cña chóng ta râ rµng
lµ cha hoµn thiÖn, cßn nhiÒu kho¶n cÇn ®îc hoµn chØnh ®Ó
phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ ®a thµnh phÇn vµ qu¸ tr×nh
héi nhËp quèc tÕ cña ViÖt Nam. Sù phèi kÕt hîp qu¶n lý gi÷a
c¸c ngµnh liªn quan ®Ó ®¶m b¶o an toµn thùc phÈm cha ®-
19
îc chÆt chÏ. NhiÒu vô viÖc chóng ta cßn tá ra lóng tóng cha
t×m ra ®îc híng gi¶i quyÕt phï hîp.
Trªn ®©y lµ mét sè vÝ dô chung vµ t×nh h×nh qu¶n lý
chÊt lîng vÖ sinh an toµn thùc phÈm ë níc ta. Qua ®ã míi
thÊy r»ng cÇn ph¶i cã mét c«ng t¸c qu¶n lý míi cña nhµ níc
mét c¸ch toµn diÖn vµ chÆt chÏ.
20
Ngµy nay chÊt lîng cã mét vai trß rÊt quan träng trong
®êi sèng kinh tÕ - x· héi. Nã lµ mét nh©n tè quyÕt ®Þnh tíi
sù thµnh b¹i cña bÊt cø doanh nghiÖp nµo, quèc gia nµo khi
tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ.
§Ó cã thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ hoµ nhËp vµo nÒn kinh
tÕ thÕ giíi ®èi víi níc ta, lµ mét quèc gia cã nÒn kinh tÕ
chËm ph¸t triÓn chÊt lîng s¶n phÈm cha cao vµ kh«ng æn
®Þnh th× viÖc ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt lîng lµ mét yªu
cÇu hÕt søc cÇn thiÕt.
Muèn ®¶m b¶o vµ n©ng cao chÊt lîng, ®ßi hái ph¶i cã
nhËn thøc ®óng ®¾n vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý khoa häc.
Thùc tÕ xÐt vÒ bÒ mÆt kh¸ch quan mµ nãi th× chÊt lîng s¶n
phÈm hµng ho¸ nãi chung lµ nh thÕ. Nhng khi ®· ®i s©u
vµo t×m hiÓu vÊn ®Ò chÊt lîng hµng ho¸ n«ng s¶n thùc
phÈm th× míi thÊy ®îc nhiÒu vÊn ®Ò ®Æt ra trong c«ng t¸c
qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc nµy.
§Ó h×nh thµnh lªn mét c¬ cÊu qu¶n lý còng nh sù ®iÒu
tiÕt cña nhµ níc trong lÜnh vùc nµy thùc sù lµ c¶ mét qu¸
tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña luËt ph¸p quèc gia. §Ó
t×m hiÓu vÒ thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tiªu
chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc N«ng s¶n - Thùc phÈm ra sao?
Còng nh cã thÓ ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p gãp phÇn thóc
®Èy c«ng t¸c qu¶n lý chÊt lîng trong lÜnh vùc nµy em ®· lùa
chän ®Ò tµi:
"T¨ng cêng qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tiªu chuÈn ho¸
trong lÜnh vùc N«ng s¶n - Thùc phÈm".
Bµi viÕt cña em gåm 3 phÇn:
1
PhÇn I. Lý luËn chung vÒ qu¶n lý nhµ níc trong lÜnh vùc
tiªu chuÈn ho¸ chÊt lîng n«ng s¶n thùc phÈm.
PhÇn II. Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc vÒ tiªu
chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc N«ng s¶n - Thùc phÈm
PhÇn III. Nh÷ng kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt vÒ t¨ng cêng qu¶n
lý nhµ níc trong lÜnh vùc tiªu chuÈn ho¸ chÊt lîng N«ng s¶n -
Thùc phÈm
Tríc khi ®i vµo tõng néi dung cô thÓ em xin ch©n thµnh
c¶m ¬n sù híng dÉn chØ b¶o cña thÇy gi¸o: NguyÔn §×nh
Phan, sù gióp ®ì cña c¸c c«, c¸c b¸c ë trung t©m tiªu chuÈn
chÊt lîng (thuéc Tæng côc TC§LCL) ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho em
hoµn thµnh bµi viÕt nµy.
Do kiÕn thøc cßn h¹n chÕ nªn khi tr×nh bµy sÏ kh«ng
tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em rÊt mong sÏ nhËn ®îc sù chØ
b¶o cña thÇy cïng c¸c c«, c¸c b¸c.
Hµ Néi, n¨m 2001
Sinh viªn
TrÞnh Minh
Th¹o
2
PhÇn I:
Lý luËn chung vÒ qu¶n lý nhµ níc trong lÜnh vùc tiªu
chuÈn ho¸ chÊt lîng N«ng s¶n - Thùc phÈm
1. Kh¸i qu¸t vÒ N«ng s¶n - Thùc phÈm, c¸c kh¸i
niÖm c¬ b¶n:
* Tæ chøc tiªu chuÈn ho¸ qu¶n lý, ISO (mµ cô thÓ lµ ban
kü thuËt TC34) vµ uû ban tiªu chuÈn ho¸ quèc tÕ vÒ thùc
phÈm - CAC lµ 2 tæ chøc lín nhÊt hiÖn nay tiÕn hµnh c«ng
t¸c tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc n«ng s¶n thùc phÈm.
Níc ta lµ thµnh viªn cña ISO tõ 1977. Tõ ®ã ®Õn nay
c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ quèc tÕ nãi chung vµ c«ng t¸c tiªu
chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc n«ng s¶n thùc phÈm nãi riªng
kh«ng ngõng ®îc ®Èy m¹nh bëi lÏ ®©y lµ con ®êng hiÖu
qu¶ nhÊt, gióp chóng ta tõng bíc n©ng cao chÊt lîng hµng
ho¸ n«ng s¶n vµ xuÊt khÈu. Hµng lo¹t tiªu chuÈn ISO ®· ®îc
sö dông ®Ó x©y dùng tiªu chuÈn ViÖt Nam nh tiªu chuÈn
trong lÜnh vùc chÌ, cµ phª...
Tuy nhiªn do ®Æc tÝnh quan träng cña hµng ho¸ n«ng
s¶n, tæ chøc l¬ng thùc thÕ giíi FAO vµ tæ chøc y tÕ thÕ giíi -
WHO ®· phèi hîp trong ch¬ng tr×nh hçn hîp FAO/WHO vÒ
c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸.
§Ó thùc hiÖn ch¬ng tr×nh nµy hai tæ chøc trªn ®· thµnh
lËp uû ban tiªu chuÈn ho¸ quèc tÕ thùc phÈm vÒ CAC vµo
n¨m 1962 nh»m b¶o vÖ søc khoÎ cho ngêi tiªu dïng vµ an
toµn, tin tëng trong lu th«ng thùc phÈm. HiÖn nay ®©y lµ
tæ chøc quèc tÕ vÒ tiªu chuÈn cã sè thµnh viªn ®«ng nhÊt
trong ®ã phÇn lín lµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.
Nh ®· tr×nh bµy ë trªn ViÖt Nam lµ níc n«ng nghiÖp
3
thuéc khèi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. H¬n n÷a trong nÒn kinh
tÕ thÞ trêng víi xu híng t¹o ®éng lùc cho c¸c doanh nghiÖp
trong níc ph¸t triÓn th× rÊt cÇn cã sù hç trî, qu¶n lý cña nhµ
níc mµ cô thÓ ph¶i nãi ®Õn ë ®©y lµ c«ng t¸c qu¶n lý cña
nhµ níc táng c¸c lÜnh vùc kinh tÕ nãi chung vµ c«ng t¸c tiªu
chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc n«ng s¶n thùc phÈm nãi riªng. V×
®Æc tÝnh cña hµng ho¸ N«ng s¶n - Thùc phÈm lµ rÊt quan
träng ®èi víi ngêi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Mµ ®Æc biÖt ®èi víi
ViÖt Nam lµ níc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, ®ang dÇn
chuyÓn m×nh sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng v× vËy rÊt cÇn cã
sù quan t©m cña nhµ níc tíi lÜnh vùc nµy. Tríc hÕt lµ ®Ó
b¶o vÖ ngêi tiªu dïng sau ®ã còng cã thÓ coi c«ng t¸c tiªu
chuÈn ho¸ díi sù qu¶n lý cña nhµ níc lµ mét biÖn ph¸p
khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp n©ng cao chÊt lîng s¶n
phÈm hµng ho¸ n«ng s¶n - thùc phÈm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh
tranh kh«ng nh÷ng chØ cã thÞ trêng trong níc mµ c¶ trªn thÞ
trêng quèc tÕ.
* C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n:
§Ó hiÓu ®îc c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn n«ng s¶n -
thùc phÈm chóng ta ph¶i xem xÐt c¸c kh¸i niÖm chung cña
n«ng s¶n - thùc phÈm. Kh«ng ph¶i dÔ dµng cã thÓ t¸ch biÖt
®îc 2 kh¸i niÖm nµy bëi lÏ gi÷a n«ng s¶n vµ thùc phÈm cã
quan hÖ mËt thiÕt víi nhau.
- N«ng s¶n lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh lao ®éng n«ng
nghiÖp, s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra chñ yÕu nh»m môc ®Ých
phôc vô cho qu¸ tr×nh chÕ biÕn thùc phÈm.
- Thùc phÈm lµ kÕt qu¶ cña hµng lo¹t c¸c thao t¸c quy
tr×nh chÕ biÕn tõ n«ng s¶n mµ cã ®îc. Môc ®Ých cuèi cïng
lµ ®¸p øng nhu cÇu ¨n uèng sinh sèng cña con ngêi. H¬n
n÷a muèn xem xÐt nghiªn cøu qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng t¸c
4
qu¶n lý cña nhµ níc ra sao chóng ta cÇn ph¶i thÊy ®îc vai trß
cña n«ng s¶n - thùc phÈm ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ ®èi víi con
ngêi.
Tõ ®ã sÏ xem xÐt c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc trong
lÜnh vùc tiªu chuÈn ho¸ n«ng s¶n - thùc phÈm.
2. Vai trß vµ ý nghÜa cña n«ng s¶n - thùc phÈm
a) Vai trß.
L¬ng thùc - thùc phÈm lµ nhu cÇu thiÕt yÕu trong ®êi
sèng con ngêi. Nã ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ còng nh mäi mÆt cña ho¹t ®éng v¨n ho¸ - x· héi.
ChÝnh v× vËy §¶ng vµ Nhµ níc ta rÊt chó träng tíi sù ph¸t
triÓn n«ng nghiÖp mét c¸ch toµn diÖn, ®ång thêi còng rÊt
quan t©m tíi viÖc ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn
thùc phÈm nh»m t¹o nªn nhiÒu thùc phÈm hµng ho¸ ®¶m
b¶o an ninh l¬ng thùc vµ t¹o nªn nh÷ng s¶n phÈm tho¶ m·n
nhu cÇu tiªu dïng trong níc vµ xuÊt khÈu lµm c¬ së v÷ng
ch¾c cho nÒn kinh tÕ quèc d©n tiÕn lªn c«ng nghiÖp ho¸ vµ
hiÖn ®¹i ho¸.
Bªn c¹nh viÖc ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó t¨ng c-
êng sè lîng chóng ta còng ®Æc biÖt quan t©m tíi viÖc n©ng
cao chÊt lîng, l¬ng thùc, thùc phÈm, ®¶m b¶o an toµn vÖ
sinh nh»m t¨ng cêng chÊt lîng cuéc sèng cho nh©n d©n vµ
®¶m b¶o søc khoÎ l©u dµi cho ngêi tiªu dïng vµ t¬ng lai cho
gièng nßi.
Kh¸c víi nhiÒu lo¹i hµng ho¸ kh¸c l¬ng thùc, thùc phÈm
lµ mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt. Nhê cã nã mµ con ngêi míi cã
thÓ sèng, tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Nã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn
cuéc sèng cña mçi ngêi, bëi v× hµng ngµy ai còng cÇn thøc
¨n vµ níc uèng. X· héi cµng v¨n minh th× chÊt lîng thùc
phÈm còng v× thÕ mµ t¨ng lªn kh«ng ngõng.
5
Tríc ®©y ViÖt Nam chØ lµ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu.
N«ng d©n lµm ra n«ng s¶n víi môc ®Ých tù cung, tù cÊp cho
chÝnh cuéc sèng gia ®×nh hoÆc mét phÇn ®îc b¸n ra trong
ph¹m vi kh«ng gian hÑp. Thùc phÈm lµm ra phÇn lín ë d¹ng
®¬n gi¶n, chñ yÕu ®îc chÕ biÕn trùc tiÕp trong c¸c bÕp gia
®×nh.
b) ý nghÜa
Tríc ®©y ViÖt Nam chØ lµ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu.
N«ng d©n lµm ra n«ng s¶n víi môc ®Ých phôc vô cho chÝnh
cuéc sèng cña hä lµ chñ yÕu cho nªn hä kh«ng quan t©m
®Õn c«ng t¸c tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc nµy.
Bíc sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®Ó chuyÓn m×nh tõng
bíc tiÕn lªn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Muèn t¨ng kh¶
n¨ng c¹nh tranh vµ n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸ nãi chung
vµ hµng ho¸ n«ng s¶n thùc phÈm nãi riªng cÇn ph¶i cã c«ng
t¸c qu¶n lý cña nhµ níc vÒ tiªu chuÈn ho¸ trong lÜnh vùc
n«ng s¶n - thùc phÈm.
Qua viÖc nghiªn cøu th× thÊy r»ng c«ng t¸c qu¶n lý cña
nhµ níc mµ thùc hiÖn tèt, tr¸nh ®îc mäi sai sãt sÏ cã ý nghÜa
rÊt lín ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.
- Thø nhÊt: T¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸
n«ng s¶n - thùc phÈm trong níc, n©ng cao chÊt lîng s¶n
phÈm.
- Thø hai: B¶o ®¶m søc khoÎ cho ngêi tiªu dïng vµ ®¶m
b¶o tin tëng x¸c ®¸ng trong viÖc lu th«ng l¬ng thùc.
- Thø 3: KiÖn toµn tèt h¬n n÷a bé m¸y qu¶n lý cña nhµ
níc b»ng viÖc ph©n ngµnh qu¶n lý trong tõng lÜnh vùc cô
thÓ. T¹o ra sù liªn kÕt gi÷a c¸c ngµnh, c¸c bé víi nhau.
Tãm l¹i qua viÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy sÏ cho chóng ta
6
thÊy ®îc ý nghÜa cña hµng ho¸ n«ng s¶n thùc phÈm rÊt lín
trong nÒn kinh tÕ ®Êt níc. Mµ ®Æc biÖt h¬n n÷a lµ phôc vô
cho cuéc sèng cña con ngêi ngµy mét n©ng cao ®¸p øng tèt
h¬n c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc trong lÜnh vùc nµy t¹o ®µ
ph¸t triÓn kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi.
V× thÕ ngêi ta Ýt quan t©m tíi viÖc tiªu chuÈn ho¸ thùc
phÈm nh lµ mét yÕu tè quan träng nh»m t¹o nªn n«ng s¶n
hµng ho¸ vµ viÖc gi¸o dôc tiªu chuÈn ho¸ trong x· héi còng
kh«ng cÇn ®îc ®Æt ra.
Tõ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu chóng ta tõng bíc tiÕn
lªn c«ng nghiÖp ho¸. N«ng nghiÖp chuyÓn dÇn tõ ngµnh s¶n
xuÊt n«ng s¶n tù cÊp, tù tóc sang n«ng s¶n thùc phÈm hµng
ho¸. §©y lµ mét bíc tiÕn quan träng trong nÒn s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp cña níc ta.
HiÖn nay n«ng s¶n - thùc phÈm lµm ra kh«ng chØ lu
th«ng trªn thÞ trêng cña mét ®Þa ph¬ng mµ ®· më réng ra
nhiÒu n¬i kh¸c xa h¬n.
NhiÒu n«ng s¶n thùc phÈm ®· trë thµnh mÆt hµng xuÊt
khÈu quan träng cña ®Êt níc nh: chÌ, cµ phª, h¹t ®iÒu, h¹t
tiªu rau qu¶, thuû s¶n, ®Æc biÖt lµ g¹o. Tõ mét níc lu«n
lu«n thiÕu l¬ng thùc chóng ta ®· trë thµnh mét quèc gia
xuÊt khÈu g¹o ®iÒu ®ã ®· t¹o nªn mét khu«n mÆt ViÖt
Nam míi trªn thÞ trêng ngò cèc thÕ giíi.
Qua t×m hiÓu c¸c ®Æc trng cña hµng ho¸ n«ng s¶n -
thùc phÈm chóng ta thÊy ®îc vai trß cña nã ®èi víi ®êi sèng
kinh tÕ - x· héi hÕt søc to lín. Kh«ng nh÷ng nã chiÕm tû
träng t¬ng ®èi lín trong nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc mµ cßn lµ
mét thø "nguyªn liÖu" sèng cho ngêi d©n. H¬n n÷a trong
thêi ®¹i ngµy nay bÊt kú mét s¶n phÈm nµo muèn trë thµnh
hµng ho¸ cã chÊt lîng, cã thÞ trêng æn ®Þnh vµ cã hiÖu qu¶
7
kinh tÕ cao ®Òu ph¶i quan t©m tíi tiªu chuÈn ho¸. Khi c«ng
t¸c qu¶n lý cña nhµ níc ®· ®Èy nhanh viÖc n©ng cao chÊt l-
îng hµng ho¸ n«ng s¶n thùc phÈm còng cã nghÜa lµ tiÕn
thªm mét bíc trªn con ®êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
®Êt níc.
3. S¶n xuÊt, tiªu dïng cña thÕ giíi - ViÖt Nam
Trong m«i trêng c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t hiÖn nay,
c¸c níc ®ang cã nh÷ng nç lùc nh»m t×m kiÕm gi¶i ph¸p ®Ó
t¨ng cêng xuÊt khÈu vµ h¹n chÕ nhËp khÈu. XuÊt khÈu lµ
môc tiªu híng tíi cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. ViÖt Nam
còng ®ang cè g¾ng më réng thÞ trêng xuÊt khÈu cña m×nh
th«ng qua viÖc ®Ò ra vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nh»m
®¸p øng c¸c yªu cÇu th¬ng m¹i cña níc nhËp khÈu.
HiÖn nay xuÊt khÈu chiÕm tû träng ®¸ng kÓ trong GDP
cña ®Êt níc trong ®ã n«ng s¶n lµ mét trong nh÷ng mÆt
hµng xuÊt khÈu chÝnh.
C¸c nhµ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu ViÖt Nam ®ang ®øng tr-
íc nh÷ng yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn, chÊt lîng vµ m«i trêng.
Nh÷ng yÕu tè hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó më réng thÞ trêng vµ
®¶m b¶o t¨ng trëng xuÊt khÈu mét c¸ch bÒn v÷ng, ®Æc
biÖt trong xuÊt khÈu hµng n«ng s¶n.
ViÖc nghiªn cøu t×m hiÓu c¸c yªu cÇu vµ t¸c ®éng cña
tiªu chuÈn chÊt lîng vµ m«i trêng ®èi víi hµng n«ng s¶n lµ
hÕt søc cÇn thiÕt vµ quan träng.
a) NhËn thøc cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vÒ
tiªu chuÈn chÊt lîng vµ m«i trêng:
Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra míi nhÊt cña vô chÝnh s¸ch kinh
tÕ ®a biªn (Bé th¬ng m¹i) th× kh«ng Ýt doanh nghiÖp ViÖt
Nam hiÖn nay cha hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ c¸c tiªu chuÈn kü
8
thuËt vµ tiªu chuÈn m«i trêng quèc tÕ. §èi víi hä c¸c tiªu
chuÈn vÒ vÖ sinh, kiÓm dÞch, tiªu chuÈn m«i trêng, tiªu
chuÈn kü thuËt, mÉu m· s¶n phÈm vµ bao gãi s¶n phÈm
®Òu thuéc kh¸i niÖm "chÊt lîng s¶n xuÊt". NhiÒu khi c¸c
ho¹t ®éng c¶i tiÕn chÊt lîng s¶n phÈm chØ míi chñ yÕu ®îc
tËp trung vµo viÖc n©ng cao gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸
hoÆc c¶i tiÕn mÉu m·, bao b× chø cha ®îc tËp trung ®óng
møc vµo c¸c khÝa c¹nh kü thuËt hay tiªu chuÈn kü thuËt vÖ
sinh kiÓm dÞch (SPS) vµ m«i trêng.
TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®Òu nhËn thøc ®îc r»ng, chÊt
lîng s¶n phÈm lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh, nh»m
n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hä trªn thÞ trêng quèc
tÕ, nªn hä ®· rÊt chó träng ®Õn viÖc n©ng cao chÊt lîng
s¶n phÈm. Tuy nhiªn cho ®Õn nay c¸c doanh nghiÖp vÉn míi
chØ nh×n nhËn c¸ch tèt nhÊt ®Ó n©ng cao chÊt lîng s¶n
phÈm lµ ¸p dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ c¸c hÖ thèng qu¶n
lý chÊt lîng hiÖn ®¹i nh Bé tiªu chuÈn ISO 9000, chø cha
nhËn thÊy vai trß to lín cña hÖ thèng qu¶n lý m«i trêng ISO
14000. C¸c doanh nghiÖp hÇu nh kh«ng cã th«ng tin vÒ c¸c
hiÖp ®Þnh m«i trêng ®a ph¬ng hoÆc c¸c quy ®Þnh cña
WTO liªn quan ®Õn m«i trêng.
VÊn ®Ò m«i trêng míi chØ ®îc c¸c doanh nghiÖp ®Ò cËp
®Õn ®îc gãc ®é b¶o vÖ m«i trêng trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt. VÝ dô nh vÊn ®Ò xö lý chÊt th¶i, an toµn vÖ sinh n¬i
lµm viÖc...
b) Yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn m«i trêng cña c¸c níc
nhËp khÈu
Yªu cÇu cña c¸c níc nhËp khÈu ®èi víi mét s¶n phÈm nµo
®ã th× rÊt kh¸c nhau... Mçi níc cã mét hÖ thèng tiªu chuÈn
riªng vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¶i tu©n thñ ®Ó ®¸p
9
øng yªu cÇu cña mçi lo¹i tiªu chuÈn, trong ®ã cã tiªu chuÈn
vÒ m«i trêng. §iÒu nµy trªn thùc tÕ nhiÒu khi ®· h¹n chÕ
kh¶ n¨ng më réng thÞ trêng cña c¸c doanh nghiÖp hoÆc do
hÖ thèng s¶n xuÊt cña hä kh«ng ®ñ linh ho¹t ®Ó ®¸p øng
víi tÊt c¶ c¸c lo¹i yªu cÇu ®Æc thï cña c¸c níc b¹n hµng,
hoÆc do hä kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t ®Ó ®¸p øng c¸c tiªu
chuÈn ®îc ®Æt ra. NhiÒu níc quy ®Þnh tiªu chuÈn chÊt lîng
vµ m«i trêng hÕt søc cao nh»m b¶o ®¶m an toµn vÖ sinh vµ
søc khoÎ cho ngêi tiªu dïng. §iÒu nµy ®· lµm cho c¸c doanh
nghiÖp muèn xuÊt khÈu s¶n phÈm cña m×nh sang c¸c níc
®ã gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt
Nam, mét khi hÇu hÕt c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c trang thiÕt bÞ
cßn l¹c hËu th× vÊn ®Ò m«i trêng vÉn sÏ cßn lµ mét th¸ch
thøc lín cho viÖc më réng thÞ trêng vµ t¨ng cêng xuÊt khÈu.
C¸c doanh nghiÖp cho r»ng, viÖc hµi hoµ tiªu chuÈn víi tiªu
chuÈn cña c¸c níc nhËp khÈu lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p
h÷u hiÖu nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho th¬ng m¹i ph¸t
triÓn.
c) T¸c ®éng cña tiªu chuÈn chÊt lîng vµ m«i trêng
®Õn hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu:
* C¸c vÊn ®Ò vÒ thñ tôc ®¸nh gi¸ phï hîp tiªu chuÈn c¸c
níc nhËp khÈu. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, ®a sè c¸c
Tæng c«ng ty nhµ níc xuÊt khÈu n«ng s¶n ®Òu cã bé phËn
kiÓm tra vµ qu¶n lý chÊt lîng riªng.
Mét sè b¹n hµng nhËp khÈu (víi nh÷ng l« hµng cô thÓ)
c«ng nhËn c¸c bé phËn kiÓm tra chÊt lîng nµy vµ cho phÐp
hä gi¸m ®Þnh vµ chøng nhËn chÊt lîng hµng ho¸ xuÊt khÈu.
Táng trêng hîp kh¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ph¶i xin giÊy
chøng nhËn b¶o ®¶m chÊt lîng t¹i mét c¬ quan ®îc chØ
®Þnh, vÝ dô nh Vina Control hoÆc mét c¬ quan gi¸m ®Þnh
hµng ho¸ níc ngoµi.
10
Mét sè níc nhËp khÈu l¹i yªu cÇu hµng ho¸ nhËp khÈu
vµo níc hä ph¶i cã giÊy chøng nhËn chÊt lîng cña mét c¬
quan ®îc chØ ®Þnh t¹i níc hä. Thñ tôc nµy thêng mÊt rÊt
nhiÒu thêi gian vµ tèn kÐm. Còng cã trêng hîp níc nhËp khÈu
cho phÐp mét c¬ quan gi¸m ®Þnh cña níc xuÊt khÈu cÊp
giÊy chøng nhËn chÊt lîng nhng thñ tôc gi¸m ®Þnh ph¶i
tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c híng dÉn vµ chØ thÞ cña hä. C¸c
thñ tôc nµy thêng rÊt tèn kÐm vµ dÉn ®Õn sù chËm chÔ
trong viÖc giao hµng.
* C¸c vÊn ®Ò vÒ tiªu chuÈn kü thuËt vµ vÖ sinh kiÓm
dÞch.
Yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn kü thuËt vµ vÖ sinh kiÓm dÞch th-
êng ®îc quy ®Þnh trong hîp ®ång gi÷a bªn xuÊt khÈu vµ
bªn nhËp khÈu, tuú theo tõng trêng hîp cô thÓ mµ c¸c quy
®Þnh cã thÓ kh¸c nhau. Trong ®a sè c¸c trêng hîp n«ng s¶n
xuÊt khÈu kh¸c ph¶i tu©n thñ c¸c yªu cÇu chÊt lîng rÊt
nghiªm ngÆt cña níc nhËp khÈu. ViÖc ®¸p øng yªu cÇu chÊt
lîng ®îc chøng nhËn th«ng qua "GiÊy chøng nhËn chÊt lîng"
do c¸c c¬ quan kh¸c nhau cÊp.
Mét sè nhµ nhËp khÈu níc ngoµi khi nhËp khÈu n«ng s¶n
tõ ViÖt Nam ph¶i hoµn thµnh rÊt nhiÒu thñ tôc nhËp khÈu vµ
kiÓm tra chÊt lîng phøc t¹p ë níc hä.
VÝ dô cã nhµ nhËp khÈu ph¶i xin giÊy giíi thiÖu cña Bé
trëng N«ng nghiÖp hoÆc hiÖp héi n«ng nghiÖp khi nhËp mét
mÆt hµng n«ng s¶n nµo ®ã. Nh÷ng thñ tôc phiÒn hµ nµy t¹i
níc nhËp khÈu ®«i khi còng lµm n¶n chÝ mét sè nhµ nhËp
khÈu muèn lµm ¨n víi ViÖt Nam.
Còng cã nhiÒu níc ®Æt ra tiªu chuÈn chÊt lîng cao ®èi víi
hµng n«ng s¶n nhËp khÈu, ®Æc biÖt lµ mÆt hµng rau qu¶
(nh tiªu chuÈn vÒ hµm lîng chÊt b¶o vÖ thùc vËt, chÊt phô
11
gia, ®éc tè, kim lo¹i nÆng, ®é Èm, nÊm mèc v.v...
C¸c tiªu chuÈn nµy thËm chÝ cßn cao h¬n c¶ c¸c tiªu
chuÈn quèc tÕ. Mét sè níc nhËp khÈu l¹i quy ®Þnh viÖc nhËp
khÈu n«ng s¶n ph¶i tu©n thñ nh÷ng luËt lÖ vµ quy ®Þnh
nhÊt ®Þnh; vÝ dô luËt b¶o vÖ c©y trång, luËt an toµn vÖ
sinh thùc phÈm, c¸c quy ®Þnh vÒ chÊt phô gia thùc phÈm
v.v... Tuy nhiªn nh÷ng quy ®Þnh nµy kh«ng ph¶i lóc nµo
còng minh b¹ch, nhÊt qu¸n vµ ®îc c«ng bè réng r·i ®Ó c¸c
nhµ s¶n xuÊt níc ngoµi biÕt.
* Chi phÝ ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ tiªu chuÈn kü
thuËt vµ m«i trêng. TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®Òu rÊt chó
träng ®Õn viÖc c¶i tiÕn chÊt lîng s¶n phÈm cña m×nh. C¸ch
tèt nhÊt theo hä nghÜ ®Ó lµm ®îc ®iÒu nµy lµ ¸p dông hÖ
thèng qu¶n lý chÊt lîng ISO 9000.
Tuy nhiªn chi phÝ cô thÓ cho viÖc ®Çu t nµy kh«ng ®îc
c¸c doanh nghiÖp ®Ò cËp tíi. NhiÒu doanh nghiÖp cho r»ng
c¸c yªu cÇu cña níc nhËp khÈu ®èi víi hµng n«ng s¶n rÊt
cao. Muèn ®¸p øng c¸c yªu cÇu nµy th× ph¶i mÊt nhiÒu thêi
gian vµ tiÒn cña. VÝ dô: (Ph¹t do giao hµng chËm, phô tréi
chi phÝ kinh doanh, phÝ gi¸m ®Þnh hµng ho¸ v.v...).
* Sù ph©n biÖt ®èi xö cña níc nhËp khÈu ®èi víi c¸c níc
xuÊt khÈu.
Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t cña vô chÝnh s¸ch kinh tÕ §a biªn
(Bé th¬ng m¹i) th× sù ph©n biÖt c¬ b¶n nhÊt lµ ph©n biÖt
®èi xö vÒ thuÕ quan. NhiÒu níc nhËp khÈu kh«ng cho ViÖt
Nam hëng thuÕ suÊt theo quy chÕ. Do ®ã hµng xuÊt khÈu
cña ViÖt Nam khã c¹nh tranh ®îc víi hµng cïng lo¹i cña c¸c n-
íc xuÊt khÈu kh¸c.
C¸c níc nhËp khÈu còng thêng ph©n lo¹i c¸c níc xuÊt
khÈu theo nh÷ng tiªu chuÈn chÊt lîng m«i trêng vµ SPS cña
12
m×nh.
Trong nhiÒu trêng hîp ViÖt Nam kh«ng ®îc n»m trong
danh s¸ch u ®·i vµ v× vËy mµ mét sè s¶n phÈm cña ViÖt
Nam kh«ng ®îc nhËp khÈu trong khi s¶n phÈm t¬ng tù cña
mét sè níc kh¸c vÉn ®îc phÐp nhËp khÈu.
d) T×nh h×nh th¬ng m¹i trong lÜnh vùc tiªu chuÈn
ho¸ n«ng s¶n - thùc phÈm:
Th¬ng m¹i ViÖt Nam
26-6-1999 - Trang 4.
- 5 th¸ng ®Çu n¨m 1999 c¶ níc ®· xuÊt khÈu 1,94 triÖu
tÊn g¹o trÞ gi¸ 457 triÖu USD.
- TÝnh ®Õn hÕt th¸ng 10 n¨m 1999 kim ng¹ch xuÊt
khÈu thuû s¶n c¶ níc ®¹t 769 triÖu USD. Trong ®ã xuÊt
khÈu sang thÞ trêng ch©u ¸ chiÕm 70%, ch©u ¢u 10%,
ch©u Mü 15%.
13
XuÊt khÈu T11 vµ 11 th¸ng n¨m 1999
§¬n vÞ tÝnh: Ngh×n tÊn vµ triÖu USD
ChÝnh thøc ¦íc tÝnh Céng dån 11 11 th¸ng
T10/1999 T11/1999 th¸ng 1999 1999 so cïng
kú n¨m tríc
(%)
MÆt hµng Lîng Gi¸ Lîng Gi¸ Lîng Gi¸ Lîng Gi¸
chñ yÕu trÞ trÞ trÞ trÞ
L¹c nh©n 4,5 2,4 4 2,5 54 32 65,6 81,0
Cao su 29 14 35 17 215 117 126,9 102,1
Cµ phª 39 38,9 55 56 383 481 114,6 92,1
ChÌ 3,6 3,5 5 6,6 30 38 97,1 79,9
G¹o 240 41 220 43,6 4246 964 120,4 100,3
H¹t ®iÒu 1,7 9,5 1,2 7 14 83 58,8 77,6
H¹t tiªu 1,4 6,0 9 4 34 136 258,7 235,3
Rau qu¶ 7,8 5 68 130,3
H¶i s¶n 97 105 893
XuÊt khÈu n¨m 2000
§¬n vÞ tÝnh: Ngh×n tÊn, triÖu USD
Thùc hiÖn 11 ¦íc tÝnh ¦íc tÝnh c¶ ¦íc tÝnh c¶
th¸ng n¨m T12/2000 n¨m 2000 n¨m 2000 so
2000 víi 1999
MÆt hµng Lîng Gi¸ Lîng Gi¸ Lîng Gi¸ Lîng Gi¸
trÞ trÞ trÞ trÞ
H¶i s¶n 1325 150 1475 151,9
G¹o 3212 616 288 52 3500 668 77,6 65,2
Cµ phª 614 449 80 36 694 485 144,0 82,9
Rau qu¶ 185 20 205 195,2
Cao su 245 150 35 20 280 170 105,7 115,8
H¹t tiªu 35,7 141 0,5 1 36,2 142 104 103,6
H¹t ®iÒu 23,3 116 3,1 14 26,4 130 143,4 118,2
ChÌ 40,7 47 4,0 7 44,7 53,4 122,8 118,7
14
L¹c 74,2 40 4,0 2 78,2 42 140,9 128,7
15
* Dù b¸o cung cÇu vÒ l¬ng thùc trong giai ®o¹n 2001-
2005:
- Tæng s¶n lîng l¬ng thùc trong 5 n¨m dù kiªn ®¹t 175 -
180 triÖu tÊn t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 2,2%.
- S¶n lîng l¬ng thùc hµng ho¸ ®¹t 70 - 75 triÖu tÊn,
chiÕm 47,5% tæng s¶n lîng (b×nh qu©n mçi n¨m ®¹t 14
triÖu tÊn).
- S¶n lîng l¬ng thùc hµng ho¸ ®a vµo tiªu dïng sÏ ®¹t
kho¶ng 25-30 triÖu tÊn, chiÕm 14% tæng s¶n lîng.
- Lîng g¹o ®Ó xuÊt khÈu dù kiÕn ®¹t 14-16 triÖu tÊn
(kho¶ng 28-33 triÖu tÊn thãc) b×nh qu©n xuÊt khÈu 3,5 -
4,2 triÖu tÊn g¹o mçi n¨m.
* Dù b¸o vÒ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh n¨m 2001.
- Cµ phª:
+ Tæng s¶n lîng 91 triÖu bao (mçi bao 60 kg) t¨ng 1,6%
so víi vô tríc.
+ Tæng nhu cÇu 76,9 triÖu bao.
+ Dù tr÷ 69 triÖu bao.
+ C¸c thÞ trêng tiªu thô chÝnh: Canada, Mü, c¸c níc
§«ng ¢u, Mü Latinh, B¾c Phi, ViÔn §«ng, Nga.
- Thuû s¶n: ThÞ trêng thuû s¶n sÏ s«i ®éng h¬n v× 2
b¹n hµng ®øng ®Çu nhËp khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam lµ
NhËt B¶n vµ Hµn Quèc ®ang trªn ®µ t¨ng trëng kinh tÕ nªn
nhu cÇu nhËp thuû s¶n cã thÓ t¨ng. Bªn c¹nh ®ã Mü lµ thÞ
trêng nhiÒu triÓn väng. Cã thÓ n¨m tíi gi¸ t«m sÏ t¨ng.
- §êng:
+ Tæng s¶n lîng: 131 triÖu tÊn gi¶m 5 triÖu tÊn so víi
n¨m 2000.
16
+ Tæng nhu cÇu: 137-140 triÖu tÊn.
+ Dù b¸o gi¸ ®êng sÏ phôc håi trong n¨m tíi.
17
XuÊt khÈu g¹o cµ phª cao su 1996-2000
1996 1997 1998 1999 2000
SL G.tr SL G.tr SL G.tr SL G.tr SL G.tr
Þ Þ Þ Þ Þ
G¹o (triÖu 3,0 855 3,5 870 3,7 102 4,5 102 3,5 668
tÊn) 4 5
Cµ phª (1000 239 337 389 491 382 584 482 585 694 485
tÊn)
Cao su (1000 111 150 195 191 191 128 265 147 280 170
tÊn)
4. Sù cÇn thiÕt ph¶i cã c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc
Nh chóng ta ®· biÕt thùc phÈm lµ kÕt qu¶ cña c¸c quy
tr×nh chÕ biÕn n«ng s¶n mµ cã ®îc. V× vËy muèn thÊy ®îc
sù cÇn thiÕt ph¶i cã c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc th× ph¶i
®i s©u t×m hiÓu t×nh h×nh qu¶n lý an toµn n«ng s¶n ë níc
ta trong nh÷ng n¨m qua ra sao?
Theo thèng kª cha ®Çy ®ñ cña Bé y tÕ n¨m 1997 cã 558
vô ngé ®éc thøc ¨n víi 6421 ngêi m¾c vµ 46 ngêi chÕt. Cã
nh÷ng vô ngé ®éc ®· lµm cho hµng ngµn ca ph¶i vµo bÖnh
viÖn nh vô ngé ®éc t¹i mét xÝ nghiÖp giÇy da ë B×nh D¬ng.
NÕu theo c¸ch tÝnh cña WHO th× trong n¨m 1997 ®· cã
hµng triÖu ngêi bÞ ngé ®éc thùc phÈm. Ngay tõ ®Çu n¨m
1998 còng ®· x¶y ra hµng lo¹t vô ngé ®éc thøc ¨n mµ ®iÓn
h×nh lµ vô ngé ®éc thøc ¨n ë trêng mÇm non 11A thµnh phè
Hå ChÝ Minh víi hµng tr¨m ch¸u bÞ bÖnh. Nguyªn nh©n chñ
yÕu cña c¸c vô ngé ®éc lµ do ph¬ng thøc b¶o qu¶n vµ chÕ
biÕn thøc ¨n kh«ng hîp vÖ sinh lµm cho thùc phÈm bÞ nhiÔm
18
vi sinh vËt g©y bÖnh. C¸c vô ngé ®éc cã thÓ g©y thiÖt h¹i
rÊt lín cho søc khoÎ vµ kinh tÕ cña mét quèc gia. Ngay c¶ ë
mét níc ph¸t triÓn nh Hoa Kú th× hµng n¨m cã hµng chôc
triÖu lît ngêi bÞ èm vµ 10.000 ngêi chÕt do vi sinh vËt g©y
bÖnh cã trong thùc phÈm, con sè thiÖt h¹i do ngé ®éc thùc
phÈm còng lªn tíi hµng chôc tû ®« la.
T¹i ViÖt Nam thiÖt h¹i cña nh©n d©n vµ nhµ níc trong
n¨m 1997 do yÕu kÐm trong c«ng t¸c vÖ sinh thùc phÈm víi
íc tÝnh s¬ bé còng ®· tíi hµng ngµn tû ®ång.
N¨m 1999 víi con sè thèng kª cha ®Çy ®ñ vÒ ngé ®éc
thùc phÈm cña 44 tØnh, thµnh phè tÝnh ®Õn ngµy
20/12/1999 ®· x¶y ra 224 vô ngé ®éc thùc phÈm víi 5489
ngêi m¾c, trong ®ã cã 59 trêng hîp tö vong.
Ngoµi nh÷ng t¸c h¹i do thùc phÈm kh«ng an toµn cßn cã
nh÷ng nguy h¹i tiÒm Èn kh¸c: D lîng thuèc trõ s©u, ph©n
ho¸ häc trong rau qu¶, d lîng thuèc t¨ng träng trong thÞt...
C¸c vÊn ®Ò mang tÝnh chÊt x· héi nh bu«n lËu thuèc b¶o vÖ
thùc vËt, ®ang lµ vÊn ®Ò bøc xóc.
TÖ s¶n xuÊt bu«n b¸n hµng gi¶ còng lµ mét nguyªn
nh©n ®¸ng lo ng¹i. Nguån thùc phÈm nhËp khÈu chóng ta
míi chØ kiÓm so¸t ®îc sè hµng nhËp qua ®êng chÝnh ng¹ch.
§èi víi nguån thùc phÈm trong níc vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m
lµ ®¨ng ký vµ kiÓm tra chÊt lîng.
ViÖt Nam ®ang thiÕu mét hÖ thèng qu¶n lý vµ mét c¬
chÕ ho¹t ®éng phï hîp víi yªu cÇu thùc tiÔn. Bªn c¹nh ®ã hÖ
thèng luËt ph¸p vÒ qu¶n lý thùc phÈm cña chóng ta râ rµng
lµ cha hoµn thiÖn, cßn nhiÒu kho¶n cÇn ®îc hoµn chØnh ®Ó
phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ ®a thµnh phÇn vµ qu¸ tr×nh
héi nhËp quèc tÕ cña ViÖt Nam. Sù phèi kÕt hîp qu¶n lý gi÷a
c¸c ngµnh liªn quan ®Ó ®¶m b¶o an toµn thùc phÈm cha ®-
19
îc chÆt chÏ. NhiÒu vô viÖc chóng ta cßn tá ra lóng tóng cha
t×m ra ®îc híng gi¶i quyÕt phï hîp.
Trªn ®©y lµ mét sè vÝ dô chung vµ t×nh h×nh qu¶n lý
chÊt lîng vÖ sinh an toµn thùc phÈm ë níc ta. Qua ®ã míi
thÊy r»ng cÇn ph¶i cã mét c«ng t¸c qu¶n lý míi cña nhµ níc
mét c¸ch toµn diÖn vµ chÆt chÏ.
20