T104 mâu thuẫn biện chứng và sự thống nhất giữa các mặt đối lập
- 27 trang
- file .pdf
Lêi nãi ®Çu
M©u thuÉn lµ hiÖn t-îng cã trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc: tù nhiªn,
x· héi vµ t- duy con ng-êi. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, mÆt trËn còng
mang tÝnh phæ biÕn, ch¼n h¹n nh- cung - cÇu tÝch luü vµ tiªu dïng,
tÝnh kÕ ho¹ch ho¸ cña tõng xÝ nghiÖp, tõng c«ng ty vµ tÝnh tù ph¸t v«
chÝnh phñ cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸… M©u thuÉn tån t¹i khi sù vËt
xuÊt hiÖn ®Õn khi sù vËt kÕt thóc. Trong mçi mét sù vËt m©u thuÉn
h×nh thµnh kh«ng ph¶i chØ lµ mét mµ lµ nhiÒu m©u thuÉn, vµ sù vËt
trong cïng mét lóc cã nhiÒu mÆt ®èi lËp th× m©u thuÉn nµy mÊt ®i
th× m©u thuÉn kh¸c l¹i h×nh thµnh.
Trong sù nghiÖp ®æi míi ë n-íc ta do §¶ng khëi x-íng vµ
l·nh ®¹o ®· dµnh ®-îc nhiÒu th¾ng lîi b-íc ®Çu mang tÝnh quyÕt
®Þnh, quan träng trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ quan liªu
bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh
h-íng x· héi chñ nghÜa. Trong nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã ®· ®¹t ®-îc
nhiÒu thµnh c«ng to lín nh-ng trong nh÷ng thµnh c«ng ®ã lu«n lu«n
tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn lµm k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c«ng cuéc
1
®æi míi. §ßi hái ph¶i ®-îc gi¶i quyÕt vµ nÕu ®-îc gi¶i quyÕt sÏ thóc
®Èy cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.
Víi mong muèn t×m hiÓu thªm nh÷ng vÊn ®Ò cña nÒn kinh tÕ,
quan ®iÓm lý luËn còng nh- nh÷ng v-íng m¾c trong gi¶i ph¸p, quy
tr×nh xö lý c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ - x· héi cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh
tiÕn hµnh c¶i c¸ch trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ em chän lµm ®Ò tµi
cho tiÓu luËn m«n triÕt häc M¸c - Lªnin.
2
Néi dung
I. Lý luËn chung
Mçi mét sù vËt, hiÖn t-îng ®ang tån t¹i ®Òu lµ mét thÓ thèng
nhÊt ®-îc cÊu thµnh bëi c¸c mÆt, c¸c khuynh h-íng, c¸c thuéc tÝnh
ph¸t triÓn ng-îc chiÒu nhau, ®èi lËp nhau…ë ®©y chóng ta chia lµm
hai phÇn.
1. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp trong mét thÓ thèng
nhÊt.
Trong phÐp biÖn chøng duy vËt, kh¸i niÖm mÆt ®èi lËp lµ sù
kh¸i qu¸t nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng khuynh h-íng ng-îc chiÒu nhau
tån t¹i trong cïng mét sù vËt hiÖn t-îng, t¹o nªn sù vËt hiÖn t-îng
®ã. Do ®ã, cÇn ph¶i ph©n biÖt r»ng bÊt kú hai mÆt ®èi lËp nµo còng
t¹o thµnh m©u thuÉn. Bëi v× trong c¸c sù vËt hiÖn t-îng cña thÕ giíi
kh¸ch quan kh«ng ph¶i chØ tån t¹i hai mÆt ®èi lËp. Trong cïng mét
thêi ®iÓm ë mçi sù vËt hiÖn t-îng cã thÓ cïng tån t¹i nhiÒu mÆt ®èi
lËp. ChØ cã nh÷ng mÆt ®èi lËp lµ tån t¹i thèng nhÊt trong cïng mét
sù vËt nh- mét chØnh thÓ, nh-ng cã khuynh h-íng ph¸t triÓn ng-îc
chiÒu nhau, bµi trõ, phñ ®Þnh vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau th× cã hai mÆt
3
®èi lËp nh- vËy míi gäi lµ hai mÆt ®èi lËp m©u thuÉn "thèng nhÊt"
cña hai mÆt ®èi lËp ®-îc hiÓu víi ý nghÜa kh«ng ph¶i chung ®øng
c¹nh nhau mµ n-¬ng tùa vµo nhau, t¹o ra sù phï hîp c©n b»ng nh-
liªn hÖ phô thuéc, quy ®Þnh vµ rµng buéc lÉn nhau. MÆt ®èi lËp nµy
lÊy mÆt ®èi lËp kia lµm tiÒn ®Ò cho sù tån t¹i cña m×nh vµ ng-îc l¹i.
NÕu thiªu mét trong hai mÆt ®èi lËp chÝnh t¹o thµnh sù vËt th× nhÊt
®Þnh kh«ng cã sù tån t¹i cña sù vËt. Bëi vËy sù thèng nhÊt cña c¸c
mÆt ®èi lËp lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®-îc cho sù tån t¹i cña bÊt
kú sù vËt nµo.
- Thø nhÊt: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chung nhÊt ®-îc kh¸i
qu¸t tõ c¸c mÆt phï hîp kh¸c nhau ph¶n ¸nh ®ù¬c b¶n chÊt cña sù
phï hîp cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.
- Thø hai: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm "®éng" ph¶n ¸nh ®-îc
tr¹ng th¸i biÕn ®æi th-êng xuyªn cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn trong
quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt.
- Thø ba: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm cã ý nghÜa thùc tiÔn. Ngoµi
ý nghÜa nhËn thøc, kh¸i niÖm vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ
lùc l-îng s¶n xuÊt ®-îc coi lµ tho¶ ®¸ng ph¶i cã t¸c dông ®Þnh
h-íng, chØ d©n cho viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt, sao cho nh÷ng
4
quan hÖ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng phï hîp cao nhÊt víi lùc l-îng s¶n
xuÊt.
Tuy nhiªn, kh¸i niÖm thèng nhÊt nµy chØ mang tÝnh t-¬ng ®èi,
b¶n th©n néi dung kh¸i niÖm còng ®· nãi lªn tÝnh chÊt t-¬ng ®èi cña
nã; Thèng nhÊt cña c¸i ®èi lËp, trong thèng nhÊt ®· bao hµm vµ chøa
®ùng trong nã sù ®èi lËp.
§Êu tranh c¸c mÆt ®èi lËp.
Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp trong cïng mét sù vËt kh«ng
t¸ch rêi sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. Bëi v× c¸c mÆt ®èi lËp
cïng tån t¹i trong mét sù vËt thèng nhÊt nh- mét chØnh thÓ trän vÑn
nh-ng kh«ng n»m yªn bªNhµ n-íc hau mµ ®iÒu chØnh chuyÓn ho¸
lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn cña b¶n th©n sù vËt. Sù ®Êu
tranh chuyÓn ho¸, bµi trõ, phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt trong thÕ
giíi kh¸ch quan thÓ hiÖn d-íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau.
2. ChuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp
Kh«ng ph¶i bÊt kú sù ®Êu tranh nµo cña c¸c mÆt ®èi lËp ®Òu
dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. ChØ cã sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt
®èi lËp ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn
cÇn thiÕt míi dÉn ®Ðn chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þnh nhau. Trong
giíi tù nhiªn, chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp th-êng diÔn ra mét
5
c¸ch tù ph¸t, cßn trong x· héi, chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp nhÊt
thiÕt ph¶i diÔn ra th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ng-êi.
Do ®ã, kh«ng nªn hiÓu sù chuyÓn ho¸ lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt
®èi lËp chØ lµ sù ho¸n ®æi vÞ trÝ mét c¸ch ®¬n gi¶n, m¸y mãc. Th«ng
th-êng th× m©u thuÉn chuyÓn ho¸ theo hai ph-¬ng thøc:
Ph-¬ng thøc thø nhÊt: MÆt ®èi lËp nµy chuyÓn ho¸ thµnh mÆt
®èi lËp kia nh-ng ë tr×nh ®é cao h¬n xÐt vÒ ph-¬ng diÖn chÊt cña sù
vËt.
C¸c mÆt ®èi lËp nµy l¹i ®Êu tranh chuyÓn ho¸ vµ phñ ®Þnh lÉn
nhau ®Ó t¹o thµnh sù vËt míi h¬n. Cø nh- vËy mµ c¸c sù vËt, hiÖn
t-îng trong thÕ giíi kh¸ch quan th-êng xuyªn ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi
kh«ng ngõng. V× vËy, m©u thuÉn lµ nguån gèc vµ ®éng lùc cña mäi
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
II. TÝnh tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt Nam
1. Kinh tÕ thÞ tr-êng vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm
Sù nghiÖp ®æi míi ë ViÖt Nam theo ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa lµ mét tÊt yÕu lÞch sö. Nã nh»m dÉn ®Õn nh÷ng môc tiªu rÊt cô
thÓ vµ mang tÝnh c¸ch m¹ng. Nã thay cò ®æi míi hµng lo¹t vÊn ®Ò lý
6
luËn vµ thùc tiÔn, c¶ vÒ kinh tÕ vµ chu tr×nh x· héi, nã b¶o vÖ ph¸t
triÓn chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t- t-ëng Hå ChÝ Minh trong ®iÒu
kiÖn, hoµn c¶nh míi.
Nh- chóng ta ®· biÕt tõ khi chñ nghÜa x· héi ®-îc x©y dùng,
tÊt c¶ c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa ®Òu thùc hiÖn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch
tËp trung c¬ chÕ vËn hµnh vµ qu¶n lý kinh tÕ nµy ®-îc duy tr× trong
mét thêi gian kh¸ dµi vµ xem nh- lµ mét ®Æc tr-ng riªng biÖt cña
chñ nghÜa x· héi, lµ c¸i ®èi lËp víi c¬ chÕ thÞ tr-êng cña CNTB. Sù
thùc th× kh«ng ph¶i hoµn toµn nh- vËy, nÒn kinh tÕ tËp trung kh«ng
chØ lµ s¶n phÈm riªng biÖt cña CNXH, còng nh- nÒn kinh tÕ tËp
trung kh«ng chØ lµ s¶n phÈm riªng biÖt cña CNXH, còng nh- nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng ph¶i duy nhÊt ®-îc thiÕt lËp trong CNTB.
NÒn kinh tÕ tËp trung ®· ®-îc c¸c n-íc t- b¶n ¸p dông tõ tr-íc
nhiÒu n-íc x¸c lËp chÕ ®é XHCN. Nh-ng c¸c n-íc TBCN ®· xãa bá
c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sau khi chiÕn tranh kÕt thóc vµ ®· ®¹t
®-îc nh÷ng thµnh tùu lín vÒ kinh tÕ, x· héi. Nh-ng c«ng b»ng mµ
nãi, nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng còng ch-a ph¶i lµ c¸i duy nhÊt b¶o ®¶m
cho sù t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn cña x· héi.
2. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch
quan trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc.
7
Thùc tiÔn vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi nh÷ng n¨m gÇn
®©y cho thÊy, m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ theo h-íng thÞ tr-êng cã sù
®iÒu tiÕt vÜ m« tõ trung t©m, trong bèi c¶nh cña thêi ®¹i ngµy nay, lµ
m« h×nh hîp lý h¬n c¶. M« h×nh nµy, vÒ ®¹i thÓ cã thÓ ®¸p øng
nh÷ng th¸ch thøc cña sù ph¸t triÓn.
ë n-íc ta, viÖc thùc hiÖn m« h×nh nµy, trong thùc tÕ, ch¼ng
nh÷ng lµ néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi mµ h¬n thÕ n÷a cßn lµ
c«ng cô, lµ ph-¬ng thøc ®Ó n-íc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng CNXH.
NÒn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay chØ cã thÓ nãi ®ang trong giai
®o¹n qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp tõ nÒn kinh tÕ tËp trung, hµnh chÝnh, bao
cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo
®Þnh h-íng XHCN. Do vËy nh÷ng ®Æc ®iÓm cña giai ®o¹n qu¸ ®é
trong nÒn kinh tÕ n-íc ta, ®-¬ng nhiªn lµ mét vÊn ®Ò rÊt cã ý nghÜa,
rÊt cÇn ®-îc nghiªn cøu, xem xÐt. NhËn thøc ®-îc nh÷ng ®Æc ®iÓm
phøc t¹p cña giai ®o¹n qu¸ ®é, chi phèi nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã, chóng ta
sÏ tr¸nh ®ù¬c nh÷ng sai lÇm chñ quan, nãng véi, duy ý chÝ hoÆc
nh÷ng khuynh h-íng cùc ®oan, m¸y mãc, sao chÐp, chÊp nhËn
nguyªn b¶n kinh tÕ thÞ tr-êng tõ bªn ngoµi vµo.
Kinh tÕ thÞ tr-êng , nh- chóng ta ®· biÕt, lµ mét kiÓu quan hÖ
kinh tÕ - x· héi mµ trong ®ã s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi g¾n liÒn
8
víi thÞ tr-êng, tøc lµ g¾n chÆt víi quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ. Víi
quan hÖ cung - cÇu…
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nÐt biÓu hiÖn cã tÝnh chÊt bÒ mÆt
cña ®êi s«ng x· héi quan hÖ hµng ho¸.
NÕu nh- tr-íc ®©y, nÒn kinh tÕ n-íc ta chØ cã mét kiÓu së h÷u
t-¬ng ®èi thuÇn nhÊt víi hai thµnh phÇn tËp thÓ vµ quèc doanh, th×
hiÖn nay, cïng víi thµnh phÇn së h÷u chñ ®¹o lµ së h÷u Nhµ n-íc,
cßn tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c. Nh÷ng h×nh thøc së h÷u ®ã,
trong thùc tÕ vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ, kh«ng h¼n ®· ®ång bé víi
nhau, ®«i khi chóng cßn cã m©u thuÉn víi nhau. Song vÒ tæng thÓ,
chóng lµ nh÷ng bé phËn kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng
®¸p øng nh÷ng ®ßi hái ®a d¹ng vµ n¨ng ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng.
Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ë n-íc ta, thÞ
tr-êng võa lµ c¨n cø, võa lµ ®èi t-îng cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸.
ViÖc ®iÒu tiÕt vÜ m« ®èi víi thÞ tr-êng, mét mÆt lµm cho nÒn kinh tÕ
n-íc ta thùc sù trë thµnh mét thÞ tr-êng thèng nhÊt - thèng nhÊt
trong c¶ n-íc vµ thèng nhÊt víi thÞ tr-êng thÕ giíi - mÆt kh¸c cßn cã
t¸c dông lµm cho mçi ®¬n vÞ kinh tÕ ph¶i tù kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng vµ
vai trß cña m×nh trong thÞ tr-êng.
9
Tuy nhiªn, nhËn ra søc m¹nh cña c¬ chÕ thÞ tr-êng bao nhiªu,
chóng ta l¹i còng hiÓu râ h¬n bÊynhiªu mÆt tr¸i cña nã ®èi víi sù
vËn ®éng cña ®êi sèng x· héi. Sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ ®-¬ng nhiªn lµ
mét môc tiªu cña ph¸t triÓn x· héi; nã cã kh¶ n¨ng t¹o ra ®iÒu kiÖn
®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. Nh-ng t¨ng tr-ëng kinh tÕ kh«ng
nhÊt thiÕt ®i liÒn víi tiÕn bé x· héi. Do vËy, nh÷ng quan niÖm cña
§¶ng ta, ®Ó thùc hiÖn sù nghiÖp x· héi CNXH víi môc tiªu d©n
giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh, nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
nhÊt thiÕt ph¶i cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi
chñ nghÜa.
III. Quy luËt m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh x©y
dùng nÒn kinh tÕ ë n-íc ta hiÖn nay
1. Thùc chÊt nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt Nam
1.1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ tr-êng
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét kiÓu quan hÖ kinh tÕ mµ trong ®ã, s¶n
xuÊt x· héi g¾n chÆt víi thÞ tr-êng, tøc lµ g¾n chÆt chÏ víi quan hÖ
hµng ho¸ - tiÒn tÖ,l víi quan hÖ cung cÇu… Trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng nÐt biÓu hiÖn cã tÝnh chÊt bÒ mÆt cña ®êi sèng x· héi lµ quan
hÖ hµng ho¸. Mäi ho¹t ®éng x· héi ®Òu ph¶i tÝnh ®Õn quan hÖ hµng
10
ho¸, hay Ýt nhÊt còng ph¶i sö dông c¸c quan hÖ hµng ho¸ nh- m¾t
kh©u trung gian
1.2. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta
Thµnh tùu cña 15 n¨m ®æi míi võa qua ë n-íc ta ®· cã t¸c
dông lµm cho n-íc ta quen dÇn víi c¸c quan hÖ hµng ho¸. Hµm
l-îng kinh tÕ trong c¸c ho¹t ®éng x· héi ngµy cµng ®-îc chó ý.
Nh÷ng kÕ ho¹ch nh÷ng ho¹t ®éng x· héi bÊt chÊp kinh tÕ hoÆc phi
kinh tÕ ®· gi¶m ®¸ng kÓ. B-íc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng nµy
®-¬ng nhiªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã,nh-ng dÉu
sao nã còng nãi lªn søc sèng vµ kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña nh÷ng quan
hÖ thÞ tr-êng "ë ViÖt Nam, dï nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng míi chØ ®ang
h×nh thµnh, cßn ®ang trong nh÷ng b-íc chËp ch÷ng ban ®Çu vµ ®-îc
®iÒu tiÕt mét c¸ch cã ý thøc theo ®Þnh h-íng XHCN, song còng t¸c
®éng kh¸ râ ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi vµ ®Ó l¹i ®ã nh÷ng dÊu
Ên cña m×nh…" NÕu nh- tr-íc ®©y, nÒn kinh tÕ n-íc ta chØ cã mét
kiÓu së h÷u thuÇn nhÊt víi hai thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ vµ quèc
doanh, th× hiÖn nay cïng víi thµnh phÇn së h÷u chñ ®¹o lµ së h÷u
Nhµ n-íc th× cßn tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn së h÷u kh¸c, vÒ tæng thÓ,
chóng lµ nh÷ng bé phËn kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng
®¸p øng nh÷ng ®ßi hái ®a d¹ng vµ n¨ng ®éng cña kinh tÕ thÞ tr-êng.
11
Trªn con ®-êng CNH- H§H, viÖc chóng ta b¾t ®Çu sö dông thÞ
tr-êng nh- mét c«ng cô, mét ph-¬ng thøc ®Ó ®¶m b¶o t¨ng tr-ëng
kinh tÕ, trªn thùc tÕ, ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc vÒ c¶ ph-¬ng
diÖn, thùc tiÔn lÉn ph-¬ng diÖn nhËn thøc.
Trong nÒn kinh tÕ th nhiÒu thµnh phÇn ë n-íc ta, thÞ tr-êng
võa lµ c¨n cø, võa lµ ®èi t-îng cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸. ViÖc ®iÒu
tiÕt vÜ m« ®èi víi thÞ tr-êng, mét mÆt lµ nÒn kinh tÕ n-íc ta thùc sù
trë thµnh mét thÞ tr-êng thèng nhÊt.
2. Nh÷ng m©u thuÉn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh x©y dùng
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë n-íc
ta
Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× kinh tÕ
quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ: "chÝnh trÞ lµ sù biÓu hiÖn tËp trung cña kinh tÕ?.
Trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi loµi ng-êi kh«ng ph¶i b¸o vÒ còng cã
vÊn ®Ò chÝnh trÞ x· héi nguyªn thuû ch-a cã giai cÊp, ch-a cã vÊn ®Ò
chÝnh trÞ. Tõ khi x· héi xuÊt hiÖn giai cÊp vµ Nhµ n-íc th× vÊn ®Ò
chÝnh trÞ míi h×nh thµnh. VÊn ®Ò chÝnh trÞ lµ vÊn ®Ò thuéc quan hÖ
giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp. Trung t©m cña vÊn ®Ò chÝnh trÞ lµ vÊn
®Ò ®Êu tranh gi÷a c¸c giai cÊp c¸c lùc l-îng x· héi nh»m giµnh vµ
gi÷ chÝnh quyÒn Nhµ n-íc vµ sö dông chÝnh quyÒn ®ã lµm c«ng cô
12
®Ó x©y dùng vµ b¶o vÖ chÕ ®é x· héi phï hîp víi lîi Ých cña giai
cÊp cÇm quyÒn.
QuyÒn lùc chÝnh trÞ lµ c«ng cô m¹nh mÏ nhÊt ®Ó b¶o vÖ chÕ ®é
x· héi. Sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ vÒ kinh tÕ. §Êu tranh giai cÊp, vÒ
thùc chÊt lµ ®Êu tranh v× lîi Ých kinh tÕ, ®-îc thùc hiÖn th«ng qua
®Êu tranh chÝnh trÞ. VÊn ®Ò kinh tÕ kh«ng thÓ t¸ch rêi vÊn ®Ò chÝnh
trÞ mµ nã ®-îc xem xÐt gi¶i quyÕt theo mét lËp trêng chÝnh trÞ nhÊt
®Þnh. Giai cÊp nµo cÇm quyÒn còng h-íng kinh tÕ ph¸t triÓn theo lËp
tr-êng chÝnh trÞ cña giai cÊp ®ã nh»m phôc vô cho môc tiªu kinh tÕ
x· héi nhÊt ®Þnh. Vµ lËp tr-êng chÝnh trÞ ®óng hay sai sÏ thóc ®Èy
hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.
Trong khi ®Ò ra ®æi míi chÝnh trÞ. §¶ng ta lu«n nhÊn m¹nh
ph¶i æn ®Þnh chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ t¨ng c-¬ng sù l·nh ®¹o cña
§¶ng. §iÒu nµy t-ëng nh- mét nghÞch lý nh-ng hoµn toµn cã lý vµ
khoa häc.
æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t lµ giai cÊp cÇm
quyÒn ph¶i t¨ng c-êng quyÒn lùc chÝnh trÞ cña m×nh; Nhµ n-íc cña
giai cÊp ®ã ph¶i m¹nh vµ cã hiÖu lùc, luËt ph¸p ph¶i nghiªm minh;
chÕ ®é x· héi ®· x¸c lËp ph¶i ®-îc gi÷ v÷ng. §èi víi n-íc ta hiÖn
nay, æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ thùc chÊt lµ gi÷ v÷ng vµ t¨ng c-êng vai trß
13
l·nh ®¹o cña §¶ng, t¨ng c-êng vai trß cña Nhµ n-íc XHCH, b¶o vÖ
vµ x©y dùng thµnh c«ng CNXH.
æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ l¹i kh«ng thÓ t¸ch rêi ®æi míi vÒ chÝnh trÞ.
Nh-ng ®æi míi chÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ ®æi míi v« nguyªn t¾c, mµ
®æi míi lµ ®Ó gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ t¨ng c-êng
vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, vai trß tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ n-íc
XHCH. §æi míi chÝnh trÞ ph¶i g¾n liÕn víi ®æi míi vÒ kinh tÕ, phï
hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña kinh tÕ th× míi cã thÓ t¨ng c-êng vai
trß l·nh ®¹o cña §¶ng vµ vai trß tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ n-íc
XHCN, vµ nhê ®ã míi gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. Song ®æi míi
vÒ kinh tÕ còng kh«ng ph¶i ®æi míi mét c¸ch tuú tiÖn mµ theo mét
®Þnh h-íng nhÊt ®Þnh. §ã lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung sang "nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ
tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa" hay nãi ng¾n gän lµ kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng
XHCN. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng XHCN
lµ nh»m thùc hiÖn môc tiªu "d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng
v¨n minh", vµ ®ã còng lµ c¬ së ®Ó gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ.
Tãm l¹i: æn ®Þnh vµ ®æi míi vÒ chÝnh trÞ lµ hai mÆt ®èi lËp
nh-ng thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau. Cã æn ®Þnh th× míi ®æi míi,
14
vµ ®æi míi ®iÒu kiÖn æn ®Þnh, hai mÆt ®ã t¸c ®éng qua l¹i víi nhau
vµ g¾n bã chÆt chÏ víi ®æi míi kinh tÕ, trªn nÒn t¶ng cña ®æi míi
kinh tÕ.
+ M©u thuÉn gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
Trong cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ
n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta hiÖn nay, vÊn ®Ò lùc l-îng
s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng, lùc
l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt, lùc l-îng s¶n
xuÊt lµ yÕu tè ®éng, lu«n lu«n thay ®æi. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t
triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× quan hÖ s¶n xuÊt sÏ kh«ng cßn
phï hîp n÷a vµ trë thµnh yÕu tè k×m h·m lùc l-îng s¶n xuÊt vµ ph¸t
triÓn. §Ó më ®-êng cho lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, cÇn thay thÕ
quan hÖ s¶n xuÊt cò b»ng mét quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh
chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. ChÝnh quan hÖ s¶n
xuÊt tù ph¸t triÓn ®Ó phï hîp víi lùc l-îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n
xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt. ChÝnh
quan hÖ s¶n xuÊt tù ph¸t triÓn phï hîp víi lùc l-îng s¶n xuÊt, quan
hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh ch©t vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt,
®ã lµ quy luËt kinh tÕ chung cho sù ph¸t triÓn x· héi.
15
+ M©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh th¸i së h÷u tr-íc ®©y vµ trong kinh
tÕ thÞ tr-êng
Tr-íc ®©y ng-êi ta quan niÖm nh÷ng h×nh thøc së h÷u trong
chñ nghÜa x· héi: së h÷u XHCN tån t¹i d-íi hai h×nh thøc së h÷u
toµn d©n vµ së h÷u tËpthÓ. Sù tån t¹i hai h×nh thøc së h÷u ®ã lµ tÊt
yÕu kh¸ch quan bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö khi tiÕn hµnh c¸ch m¹ng
CNXH vµ XDCNXH, quyÕt ®Þnh. Sau khi giµnh ®-îc chÝnh quyÒn
giai cÊp c«ng nh©n ®øng tr-íc hai h×nh thøc së h÷u t- nh©n kh¸c
nhau. Së h÷u t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa vµ së h÷u t- nh©n cña nh÷ng
ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá.Thùc tÕ ®ßi hái giai cÊp c«ng nh©n
ph¶i cã th¸i ®é vµ ph¸t triÓn gi¶i quyÕt kh¸c nhau. §èi víi h×nh thøc
së h÷u t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa b»ng c¸ch t-íc ®o¹t hoÆc chuéc l¹i
®Ó chuyÓn th¼ng lªn së h÷u toµn d©n, cßn ®èi víi h×nh thøc së h÷u t-
nh©n cña nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá th× kh«ng thÓ dïng
nh÷ng biÖn ph¸p nh- trªn mµ ph¶i kiªn tr× gi¸o dôc, thuyÕt phôc tæ
chøc hä trªn c¬ së tù nguyÖn chuyÓn lªn së h÷u tËp thÓ b»ng con
®-êng hîp t¸c ho¸ hai h×nh thøc. Së h÷u ®ã lµ hai con ®-êng ®¨cj
thï lªn CNCS cña giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng d©n tËp thÓ.
C¸c h×nh thøc së h÷u tr-íc ®©y vµ trong thêi kú qu¸ ®é chuyÓn
sang kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt Nam
16
H¬n m-êi n¨m ®æi míi theo ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta ®·
chøng minh tÝnh ®óng ®¾n cña ®-êng lèi ®æi míi, cña chÝnh s¸ch ®a
d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u do §¶ng ta khëi x-íng vµ l·nh ®¹o
toµn d©n thùc hiÖn.
Trong giai ®o¹n hiÖn nay nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn theo ®Þnh h-íng XHCN mµ chóng ta ®ang x©y dùng vµ ph¸t
triÓn bao gåm nhiÌu h×nh thøc së h÷u nh- së h÷u toµn d©n, së h÷u
Nhµ n-íc, së h÷u tËp thÓ, së h÷u c¸ thÓ vµ së h÷u c¬ b¶n lµ c«ng
h÷u vµ t- h÷u, cßn c¸c h×nh thøc kh¸c chØ lµ h×nh thøc trung gian,
qu¸ ®é hoÆc hçn hîp.
VÒ së h÷u toµn d©n: tr-íc ®©y ng-êi ta quan niÖm së h÷u toµn
d©n trïng víi së h÷u Nhµ n-íc
NÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn th× ®-¬ng nhiªn lµ nã
bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u, trong ®ã kinh tÕ quèc doanh gi÷ vÞ
trÝ then chèt, liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t
triÓn theo h-íng cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh. Nhµ n-íc qu¶n lý kinh
tÕ víi t- c¸ch lµ c¬ quan cã quyÒn lùc ®¹i diÖn cho lîi Ých cña nh©n
d©n vµ lµ ®¹i diÖn ®èi víi tµi snr së h÷u cña toµn d©n.
ë n-íc ta hiÖn nay, nh- hiÕn ph¸p vµ luËt ®Êt ®ai ®· quy ®Þnh
râ ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n . XÐt vÒ mÆt kinh tÕ ®Êt ®ai lµ
17
ph-¬ng tiÖn tån t¹i c¬ b¶n cña c¶ mét céng ®ång x· héi. XÐt vÒ mÆt
x· héi ®Êt ®ai lµ l·nh thæ n¬i c- tró cña c¶ mét céng ®ång. ThÕ
nh-ng khi xÐt trªn c¶ hai ph-¬ng diÖn cã thÓ nãi r»ng ®Êt ®ai kh«ng
thÓ lµ ®èi t-îng cña riªng ai. Tuy nhiªn, suy cho cïng ®Êt ®ai kh«ng
theer lµ ®èi t-îng së h÷u. Bëi thÕ, dï lµ ®Æc biÖt th× trong nÒn kinh
tÕ hµng ho¸ nã vÉn ph¶i vËn ®éng theo quy luËt cña thÞ tr-êng vµ
chÞu sù ®iÒu tiÕt cña quy luËt ®ã. ViÖc ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n
mµ Nhµ n-íc lµ ng-êi ®¹i diÖn së h÷u vµ qu¶n lý kh«ng hÒ m©u
thuÉn víi viÖc trao quyÒn cho c¸c hé n«ng d©n, kÓ c¶ quyÒn chuyÓn
nh-îng, quyÒn sö dông ®Êt ®ai nÕu biÕt gi¶i quyÕt cô thÓ c¸c vÊn ®Ò
së h÷u, biÕt t¸ch quyÒn së h÷u víi quyÒn sö dông.
VÒ së h÷u Nhµ n-íc
Trong thêi kú bao cÊp tr-íc ®©y kh«ng chØ cã n-íc ta mµ cßn
cã nh÷ng n-íc kh¸c trong hÖ thèng c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa
th-êng ®ång nhÊt së h÷u Nhµ n-íc víi së h÷u toµn d©n. Do nhÇm
lÉn nh- vËy mµ trong mét thêi gian kh¸ l©u, ng-êi ta th-êng bá quªn
h×nh thøc së h÷u Nhµ n-íc chØ quan t©m ®Æc biÖt ®Õn së h÷u toµn
d©n víi chÕ ®é c«ng h÷u tån t¹i d-íi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n
vµ tËp thÓ. Vµ còng bëi së h÷u toµn d©n gøan víi sù ph¸t triÓn cña
khu vùc kinh tÕ quèc doanh mµ chóng ta ra søc quèc doanh ho¸ nÒn
18
kinh tÕ víi niÒm tin cho r»ng chØ nh- vËy míi cã chñ nghÜa x· héi
nhiÒu h¬n. Thùc ra, víi quan niÖm ®ã, së h÷u toµn d©n ®· trë thµnh
së h÷u kh«ng ph¶i cña mét chñ thÓ cô thÓ nµo c¶.
VÒ së h÷u tËp thÓ.
ë n-íc ta tr-íc ®©y së h÷u tËp thÓ chñ yÕu tån t¹i d-íi h×nh
thøc HTX (gåm c¶ HTX n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp) víi
néi dung lµ c¶ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông ®Òu lµ cña chung mµ c¸c x·
viªn lµ chñ së h÷u chÝnh. V× vËy víi h×nh thøc së h÷u nµy, quyÒn
mua b¸n hoÆc quyÒn nh-îng t- liÖu s¶n xuÊt, trong thùc tÕ s¶n xuÊt
vµ l-u th«ng hµng ho¸ ë n-íc ta diÔn ra hÕt søc phøc t¹p. QuyÒn cña
c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt th-êng rÊt h¹n chÕ, song ®«i khi l¹i cã t×nh
tr¹mg l¹m quyÒn. Sù kh«ng x¸c ®Þnh, sù nhËp nh»ng víi quyÒn së
h÷u Nhµ n-íc vµ së h÷u t- nh©n tr¸ h×nh còng lµ hiÖn t-îng phæ
biÕn. §Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ã, trong bèi c¶nh cña nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng hiÖn nay cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn mua b¸n vµ chuyÓn
nh-îng t- liÖu s¶n xuÊt ®èi víi c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt kinh doanh. ChØ
cã nh- vËy th× së h÷u tËp thÓ míi cã thÓ trë thµnh h×nh thøc së h÷u
cã hiÖu qu¶.
+ M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ tr-êng vµ môc tiªu x©y dùng con
ng-êi XHCN.
19
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cho r»ng muèn x©y dùng chñ nghÜa x·
héi tr-íc hÕt ph¶i cã con ng-êi XHCN. YÕu tè con ng-êi gi÷ vai trß
cùc kú quan träng trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng, bëi v× con ng-êi lµ
chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, cña mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n
ho¸. Con ng-êi ph¸t triÓn cao vÒ trÝ tuÖ, c-êng tr¸ng vÒ thÓ chÊt,
phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc lµ ®éng lùc cña sù
nghiÖp x©y dùng x· héi míi, lµ môc tiªu cña CNXH. Chóng ta ph¶i
b¾t ®Çu tõ con ng-êi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t.
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét lo¹i h×nh kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c mèi
quan hÖ kinh tÕ gi÷a con ng-êi víi con ng-êi ®-îc biÓu hiÖn th«ng
qua thÞ tr-êng, tøc lµ th«ng qua viÖc mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸ tiÒn
tÖ trªn thÞ tr-êng. Trong kinh tÕ thÞ tr-êng, c¸c quan hÖ hµng ho¸
tiÒn tÖ ph¸t triÓn, më réng, bao qu¸t trªn mäi lÜnh vùc, cã ý nghÜa
phæ biÕn ®èi víi ng-êi s¶n xuÊt vµ ng-êi tiªu dïng.
XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y, chóng ta ®· thÊy r»ng ®æi
míi ë n-íc ta hiÖn nay, kh«ng thÓ x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ng-êi
nÕu thiÕt yÕu tè kinh tÕ thÞ tr-êng. Do hËu qu¶ cña nhiÒu n¨m chiÕn
tranh, cña nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu
bao cÊp…. nÒn kinh tÕ n-íc ta ®· tôt hËu nghiªm träng so víi khu
vùc vµ quèc tÕ. Trong bèi c¶nh ®ã, kinh tÕ thÞ tr-êng lµ ®iÒu kiÖn rÊt
20
M©u thuÉn lµ hiÖn t-îng cã trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc: tù nhiªn,
x· héi vµ t- duy con ng-êi. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, mÆt trËn còng
mang tÝnh phæ biÕn, ch¼n h¹n nh- cung - cÇu tÝch luü vµ tiªu dïng,
tÝnh kÕ ho¹ch ho¸ cña tõng xÝ nghiÖp, tõng c«ng ty vµ tÝnh tù ph¸t v«
chÝnh phñ cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸… M©u thuÉn tån t¹i khi sù vËt
xuÊt hiÖn ®Õn khi sù vËt kÕt thóc. Trong mçi mét sù vËt m©u thuÉn
h×nh thµnh kh«ng ph¶i chØ lµ mét mµ lµ nhiÒu m©u thuÉn, vµ sù vËt
trong cïng mét lóc cã nhiÒu mÆt ®èi lËp th× m©u thuÉn nµy mÊt ®i
th× m©u thuÉn kh¸c l¹i h×nh thµnh.
Trong sù nghiÖp ®æi míi ë n-íc ta do §¶ng khëi x-íng vµ
l·nh ®¹o ®· dµnh ®-îc nhiÒu th¾ng lîi b-íc ®Çu mang tÝnh quyÕt
®Þnh, quan träng trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ quan liªu
bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh
h-íng x· héi chñ nghÜa. Trong nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã ®· ®¹t ®-îc
nhiÒu thµnh c«ng to lín nh-ng trong nh÷ng thµnh c«ng ®ã lu«n lu«n
tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn lµm k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c«ng cuéc
1
®æi míi. §ßi hái ph¶i ®-îc gi¶i quyÕt vµ nÕu ®-îc gi¶i quyÕt sÏ thóc
®Èy cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.
Víi mong muèn t×m hiÓu thªm nh÷ng vÊn ®Ò cña nÒn kinh tÕ,
quan ®iÓm lý luËn còng nh- nh÷ng v-íng m¾c trong gi¶i ph¸p, quy
tr×nh xö lý c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ - x· héi cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh
tiÕn hµnh c¶i c¸ch trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ em chän lµm ®Ò tµi
cho tiÓu luËn m«n triÕt häc M¸c - Lªnin.
2
Néi dung
I. Lý luËn chung
Mçi mét sù vËt, hiÖn t-îng ®ang tån t¹i ®Òu lµ mét thÓ thèng
nhÊt ®-îc cÊu thµnh bëi c¸c mÆt, c¸c khuynh h-íng, c¸c thuéc tÝnh
ph¸t triÓn ng-îc chiÒu nhau, ®èi lËp nhau…ë ®©y chóng ta chia lµm
hai phÇn.
1. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp trong mét thÓ thèng
nhÊt.
Trong phÐp biÖn chøng duy vËt, kh¸i niÖm mÆt ®èi lËp lµ sù
kh¸i qu¸t nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng khuynh h-íng ng-îc chiÒu nhau
tån t¹i trong cïng mét sù vËt hiÖn t-îng, t¹o nªn sù vËt hiÖn t-îng
®ã. Do ®ã, cÇn ph¶i ph©n biÖt r»ng bÊt kú hai mÆt ®èi lËp nµo còng
t¹o thµnh m©u thuÉn. Bëi v× trong c¸c sù vËt hiÖn t-îng cña thÕ giíi
kh¸ch quan kh«ng ph¶i chØ tån t¹i hai mÆt ®èi lËp. Trong cïng mét
thêi ®iÓm ë mçi sù vËt hiÖn t-îng cã thÓ cïng tån t¹i nhiÒu mÆt ®èi
lËp. ChØ cã nh÷ng mÆt ®èi lËp lµ tån t¹i thèng nhÊt trong cïng mét
sù vËt nh- mét chØnh thÓ, nh-ng cã khuynh h-íng ph¸t triÓn ng-îc
chiÒu nhau, bµi trõ, phñ ®Þnh vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau th× cã hai mÆt
3
®èi lËp nh- vËy míi gäi lµ hai mÆt ®èi lËp m©u thuÉn "thèng nhÊt"
cña hai mÆt ®èi lËp ®-îc hiÓu víi ý nghÜa kh«ng ph¶i chung ®øng
c¹nh nhau mµ n-¬ng tùa vµo nhau, t¹o ra sù phï hîp c©n b»ng nh-
liªn hÖ phô thuéc, quy ®Þnh vµ rµng buéc lÉn nhau. MÆt ®èi lËp nµy
lÊy mÆt ®èi lËp kia lµm tiÒn ®Ò cho sù tån t¹i cña m×nh vµ ng-îc l¹i.
NÕu thiªu mét trong hai mÆt ®èi lËp chÝnh t¹o thµnh sù vËt th× nhÊt
®Þnh kh«ng cã sù tån t¹i cña sù vËt. Bëi vËy sù thèng nhÊt cña c¸c
mÆt ®èi lËp lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®-îc cho sù tån t¹i cña bÊt
kú sù vËt nµo.
- Thø nhÊt: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chung nhÊt ®-îc kh¸i
qu¸t tõ c¸c mÆt phï hîp kh¸c nhau ph¶n ¸nh ®ù¬c b¶n chÊt cña sù
phï hîp cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.
- Thø hai: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm "®éng" ph¶n ¸nh ®-îc
tr¹ng th¸i biÕn ®æi th-êng xuyªn cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn trong
quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l-îng s¶n xuÊt.
- Thø ba: §ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm cã ý nghÜa thùc tiÔn. Ngoµi
ý nghÜa nhËn thøc, kh¸i niÖm vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ
lùc l-îng s¶n xuÊt ®-îc coi lµ tho¶ ®¸ng ph¶i cã t¸c dông ®Þnh
h-íng, chØ d©n cho viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt, sao cho nh÷ng
4
quan hÖ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng phï hîp cao nhÊt víi lùc l-îng s¶n
xuÊt.
Tuy nhiªn, kh¸i niÖm thèng nhÊt nµy chØ mang tÝnh t-¬ng ®èi,
b¶n th©n néi dung kh¸i niÖm còng ®· nãi lªn tÝnh chÊt t-¬ng ®èi cña
nã; Thèng nhÊt cña c¸i ®èi lËp, trong thèng nhÊt ®· bao hµm vµ chøa
®ùng trong nã sù ®èi lËp.
§Êu tranh c¸c mÆt ®èi lËp.
Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp trong cïng mét sù vËt kh«ng
t¸ch rêi sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. Bëi v× c¸c mÆt ®èi lËp
cïng tån t¹i trong mét sù vËt thèng nhÊt nh- mét chØnh thÓ trän vÑn
nh-ng kh«ng n»m yªn bªNhµ n-íc hau mµ ®iÒu chØnh chuyÓn ho¸
lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn cña b¶n th©n sù vËt. Sù ®Êu
tranh chuyÓn ho¸, bµi trõ, phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt trong thÕ
giíi kh¸ch quan thÓ hiÖn d-íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau.
2. ChuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp
Kh«ng ph¶i bÊt kú sù ®Êu tranh nµo cña c¸c mÆt ®èi lËp ®Òu
dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ gi÷a chóng. ChØ cã sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt
®èi lËp ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn
cÇn thiÕt míi dÉn ®Ðn chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þnh nhau. Trong
giíi tù nhiªn, chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp th-êng diÔn ra mét
5
c¸ch tù ph¸t, cßn trong x· héi, chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp nhÊt
thiÕt ph¶i diÔn ra th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ng-êi.
Do ®ã, kh«ng nªn hiÓu sù chuyÓn ho¸ lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt
®èi lËp chØ lµ sù ho¸n ®æi vÞ trÝ mét c¸ch ®¬n gi¶n, m¸y mãc. Th«ng
th-êng th× m©u thuÉn chuyÓn ho¸ theo hai ph-¬ng thøc:
Ph-¬ng thøc thø nhÊt: MÆt ®èi lËp nµy chuyÓn ho¸ thµnh mÆt
®èi lËp kia nh-ng ë tr×nh ®é cao h¬n xÐt vÒ ph-¬ng diÖn chÊt cña sù
vËt.
C¸c mÆt ®èi lËp nµy l¹i ®Êu tranh chuyÓn ho¸ vµ phñ ®Þnh lÉn
nhau ®Ó t¹o thµnh sù vËt míi h¬n. Cø nh- vËy mµ c¸c sù vËt, hiÖn
t-îng trong thÕ giíi kh¸ch quan th-êng xuyªn ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi
kh«ng ngõng. V× vËy, m©u thuÉn lµ nguån gèc vµ ®éng lùc cña mäi
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
II. TÝnh tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt Nam
1. Kinh tÕ thÞ tr-êng vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm
Sù nghiÖp ®æi míi ë ViÖt Nam theo ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa lµ mét tÊt yÕu lÞch sö. Nã nh»m dÉn ®Õn nh÷ng môc tiªu rÊt cô
thÓ vµ mang tÝnh c¸ch m¹ng. Nã thay cò ®æi míi hµng lo¹t vÊn ®Ò lý
6
luËn vµ thùc tiÔn, c¶ vÒ kinh tÕ vµ chu tr×nh x· héi, nã b¶o vÖ ph¸t
triÓn chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t- t-ëng Hå ChÝ Minh trong ®iÒu
kiÖn, hoµn c¶nh míi.
Nh- chóng ta ®· biÕt tõ khi chñ nghÜa x· héi ®-îc x©y dùng,
tÊt c¶ c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa ®Òu thùc hiÖn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch
tËp trung c¬ chÕ vËn hµnh vµ qu¶n lý kinh tÕ nµy ®-îc duy tr× trong
mét thêi gian kh¸ dµi vµ xem nh- lµ mét ®Æc tr-ng riªng biÖt cña
chñ nghÜa x· héi, lµ c¸i ®èi lËp víi c¬ chÕ thÞ tr-êng cña CNTB. Sù
thùc th× kh«ng ph¶i hoµn toµn nh- vËy, nÒn kinh tÕ tËp trung kh«ng
chØ lµ s¶n phÈm riªng biÖt cña CNXH, còng nh- nÒn kinh tÕ tËp
trung kh«ng chØ lµ s¶n phÈm riªng biÖt cña CNXH, còng nh- nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng ph¶i duy nhÊt ®-îc thiÕt lËp trong CNTB.
NÒn kinh tÕ tËp trung ®· ®-îc c¸c n-íc t- b¶n ¸p dông tõ tr-íc
nhiÒu n-íc x¸c lËp chÕ ®é XHCN. Nh-ng c¸c n-íc TBCN ®· xãa bá
c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sau khi chiÕn tranh kÕt thóc vµ ®· ®¹t
®-îc nh÷ng thµnh tùu lín vÒ kinh tÕ, x· héi. Nh-ng c«ng b»ng mµ
nãi, nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng còng ch-a ph¶i lµ c¸i duy nhÊt b¶o ®¶m
cho sù t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn cña x· héi.
2. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch
quan trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc.
7
Thùc tiÔn vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi nh÷ng n¨m gÇn
®©y cho thÊy, m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ theo h-íng thÞ tr-êng cã sù
®iÒu tiÕt vÜ m« tõ trung t©m, trong bèi c¶nh cña thêi ®¹i ngµy nay, lµ
m« h×nh hîp lý h¬n c¶. M« h×nh nµy, vÒ ®¹i thÓ cã thÓ ®¸p øng
nh÷ng th¸ch thøc cña sù ph¸t triÓn.
ë n-íc ta, viÖc thùc hiÖn m« h×nh nµy, trong thùc tÕ, ch¼ng
nh÷ng lµ néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi mµ h¬n thÕ n÷a cßn lµ
c«ng cô, lµ ph-¬ng thøc ®Ó n-íc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng CNXH.
NÒn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay chØ cã thÓ nãi ®ang trong giai
®o¹n qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp tõ nÒn kinh tÕ tËp trung, hµnh chÝnh, bao
cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo
®Þnh h-íng XHCN. Do vËy nh÷ng ®Æc ®iÓm cña giai ®o¹n qu¸ ®é
trong nÒn kinh tÕ n-íc ta, ®-¬ng nhiªn lµ mét vÊn ®Ò rÊt cã ý nghÜa,
rÊt cÇn ®-îc nghiªn cøu, xem xÐt. NhËn thøc ®-îc nh÷ng ®Æc ®iÓm
phøc t¹p cña giai ®o¹n qu¸ ®é, chi phèi nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã, chóng ta
sÏ tr¸nh ®ù¬c nh÷ng sai lÇm chñ quan, nãng véi, duy ý chÝ hoÆc
nh÷ng khuynh h-íng cùc ®oan, m¸y mãc, sao chÐp, chÊp nhËn
nguyªn b¶n kinh tÕ thÞ tr-êng tõ bªn ngoµi vµo.
Kinh tÕ thÞ tr-êng , nh- chóng ta ®· biÕt, lµ mét kiÓu quan hÖ
kinh tÕ - x· héi mµ trong ®ã s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi g¾n liÒn
8
víi thÞ tr-êng, tøc lµ g¾n chÆt víi quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ. Víi
quan hÖ cung - cÇu…
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nÐt biÓu hiÖn cã tÝnh chÊt bÒ mÆt
cña ®êi s«ng x· héi quan hÖ hµng ho¸.
NÕu nh- tr-íc ®©y, nÒn kinh tÕ n-íc ta chØ cã mét kiÓu së h÷u
t-¬ng ®èi thuÇn nhÊt víi hai thµnh phÇn tËp thÓ vµ quèc doanh, th×
hiÖn nay, cïng víi thµnh phÇn së h÷u chñ ®¹o lµ së h÷u Nhµ n-íc,
cßn tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c. Nh÷ng h×nh thøc së h÷u ®ã,
trong thùc tÕ vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ, kh«ng h¼n ®· ®ång bé víi
nhau, ®«i khi chóng cßn cã m©u thuÉn víi nhau. Song vÒ tæng thÓ,
chóng lµ nh÷ng bé phËn kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng
®¸p øng nh÷ng ®ßi hái ®a d¹ng vµ n¨ng ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng.
Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ë n-íc ta, thÞ
tr-êng võa lµ c¨n cø, võa lµ ®èi t-îng cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸.
ViÖc ®iÒu tiÕt vÜ m« ®èi víi thÞ tr-êng, mét mÆt lµm cho nÒn kinh tÕ
n-íc ta thùc sù trë thµnh mét thÞ tr-êng thèng nhÊt - thèng nhÊt
trong c¶ n-íc vµ thèng nhÊt víi thÞ tr-êng thÕ giíi - mÆt kh¸c cßn cã
t¸c dông lµm cho mçi ®¬n vÞ kinh tÕ ph¶i tù kh¼ng ®Þnh kh¶ n¨ng vµ
vai trß cña m×nh trong thÞ tr-êng.
9
Tuy nhiªn, nhËn ra søc m¹nh cña c¬ chÕ thÞ tr-êng bao nhiªu,
chóng ta l¹i còng hiÓu râ h¬n bÊynhiªu mÆt tr¸i cña nã ®èi víi sù
vËn ®éng cña ®êi sèng x· héi. Sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ ®-¬ng nhiªn lµ
mét môc tiªu cña ph¸t triÓn x· héi; nã cã kh¶ n¨ng t¹o ra ®iÒu kiÖn
®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. Nh-ng t¨ng tr-ëng kinh tÕ kh«ng
nhÊt thiÕt ®i liÒn víi tiÕn bé x· héi. Do vËy, nh÷ng quan niÖm cña
§¶ng ta, ®Ó thùc hiÖn sù nghiÖp x· héi CNXH víi môc tiªu d©n
giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh, nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng
nhÊt thiÕt ph¶i cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi
chñ nghÜa.
III. Quy luËt m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh x©y
dùng nÒn kinh tÕ ë n-íc ta hiÖn nay
1. Thùc chÊt nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt Nam
1.1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ tr-êng
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét kiÓu quan hÖ kinh tÕ mµ trong ®ã, s¶n
xuÊt x· héi g¾n chÆt víi thÞ tr-êng, tøc lµ g¾n chÆt chÏ víi quan hÖ
hµng ho¸ - tiÒn tÖ,l víi quan hÖ cung cÇu… Trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng nÐt biÓu hiÖn cã tÝnh chÊt bÒ mÆt cña ®êi sèng x· héi lµ quan
hÖ hµng ho¸. Mäi ho¹t ®éng x· héi ®Òu ph¶i tÝnh ®Õn quan hÖ hµng
10
ho¸, hay Ýt nhÊt còng ph¶i sö dông c¸c quan hÖ hµng ho¸ nh- m¾t
kh©u trung gian
1.2. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta
Thµnh tùu cña 15 n¨m ®æi míi võa qua ë n-íc ta ®· cã t¸c
dông lµm cho n-íc ta quen dÇn víi c¸c quan hÖ hµng ho¸. Hµm
l-îng kinh tÕ trong c¸c ho¹t ®éng x· héi ngµy cµng ®-îc chó ý.
Nh÷ng kÕ ho¹ch nh÷ng ho¹t ®éng x· héi bÊt chÊp kinh tÕ hoÆc phi
kinh tÕ ®· gi¶m ®¸ng kÓ. B-íc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng nµy
®-¬ng nhiªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã,nh-ng dÉu
sao nã còng nãi lªn søc sèng vµ kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña nh÷ng quan
hÖ thÞ tr-êng "ë ViÖt Nam, dï nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng míi chØ ®ang
h×nh thµnh, cßn ®ang trong nh÷ng b-íc chËp ch÷ng ban ®Çu vµ ®-îc
®iÒu tiÕt mét c¸ch cã ý thøc theo ®Þnh h-íng XHCN, song còng t¸c
®éng kh¸ râ ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi vµ ®Ó l¹i ®ã nh÷ng dÊu
Ên cña m×nh…" NÕu nh- tr-íc ®©y, nÒn kinh tÕ n-íc ta chØ cã mét
kiÓu së h÷u thuÇn nhÊt víi hai thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ vµ quèc
doanh, th× hiÖn nay cïng víi thµnh phÇn së h÷u chñ ®¹o lµ së h÷u
Nhµ n-íc th× cßn tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn së h÷u kh¸c, vÒ tæng thÓ,
chóng lµ nh÷ng bé phËn kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ, cã kh¶ n¨ng
®¸p øng nh÷ng ®ßi hái ®a d¹ng vµ n¨ng ®éng cña kinh tÕ thÞ tr-êng.
11
Trªn con ®-êng CNH- H§H, viÖc chóng ta b¾t ®Çu sö dông thÞ
tr-êng nh- mét c«ng cô, mét ph-¬ng thøc ®Ó ®¶m b¶o t¨ng tr-ëng
kinh tÕ, trªn thùc tÕ, ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc vÒ c¶ ph-¬ng
diÖn, thùc tiÔn lÉn ph-¬ng diÖn nhËn thøc.
Trong nÒn kinh tÕ th nhiÒu thµnh phÇn ë n-íc ta, thÞ tr-êng
võa lµ c¨n cø, võa lµ ®èi t-îng cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸. ViÖc ®iÒu
tiÕt vÜ m« ®èi víi thÞ tr-êng, mét mÆt lµ nÒn kinh tÕ n-íc ta thùc sù
trë thµnh mét thÞ tr-êng thèng nhÊt.
2. Nh÷ng m©u thuÉn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh x©y dùng
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ë n-íc
ta
Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× kinh tÕ
quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ: "chÝnh trÞ lµ sù biÓu hiÖn tËp trung cña kinh tÕ?.
Trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi loµi ng-êi kh«ng ph¶i b¸o vÒ còng cã
vÊn ®Ò chÝnh trÞ x· héi nguyªn thuû ch-a cã giai cÊp, ch-a cã vÊn ®Ò
chÝnh trÞ. Tõ khi x· héi xuÊt hiÖn giai cÊp vµ Nhµ n-íc th× vÊn ®Ò
chÝnh trÞ míi h×nh thµnh. VÊn ®Ò chÝnh trÞ lµ vÊn ®Ò thuéc quan hÖ
giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp. Trung t©m cña vÊn ®Ò chÝnh trÞ lµ vÊn
®Ò ®Êu tranh gi÷a c¸c giai cÊp c¸c lùc l-îng x· héi nh»m giµnh vµ
gi÷ chÝnh quyÒn Nhµ n-íc vµ sö dông chÝnh quyÒn ®ã lµm c«ng cô
12
®Ó x©y dùng vµ b¶o vÖ chÕ ®é x· héi phï hîp víi lîi Ých cña giai
cÊp cÇm quyÒn.
QuyÒn lùc chÝnh trÞ lµ c«ng cô m¹nh mÏ nhÊt ®Ó b¶o vÖ chÕ ®é
x· héi. Sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ vÒ kinh tÕ. §Êu tranh giai cÊp, vÒ
thùc chÊt lµ ®Êu tranh v× lîi Ých kinh tÕ, ®-îc thùc hiÖn th«ng qua
®Êu tranh chÝnh trÞ. VÊn ®Ò kinh tÕ kh«ng thÓ t¸ch rêi vÊn ®Ò chÝnh
trÞ mµ nã ®-îc xem xÐt gi¶i quyÕt theo mét lËp trêng chÝnh trÞ nhÊt
®Þnh. Giai cÊp nµo cÇm quyÒn còng h-íng kinh tÕ ph¸t triÓn theo lËp
tr-êng chÝnh trÞ cña giai cÊp ®ã nh»m phôc vô cho môc tiªu kinh tÕ
x· héi nhÊt ®Þnh. Vµ lËp tr-êng chÝnh trÞ ®óng hay sai sÏ thóc ®Èy
hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.
Trong khi ®Ò ra ®æi míi chÝnh trÞ. §¶ng ta lu«n nhÊn m¹nh
ph¶i æn ®Þnh chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ t¨ng c-¬ng sù l·nh ®¹o cña
§¶ng. §iÒu nµy t-ëng nh- mét nghÞch lý nh-ng hoµn toµn cã lý vµ
khoa häc.
æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t lµ giai cÊp cÇm
quyÒn ph¶i t¨ng c-êng quyÒn lùc chÝnh trÞ cña m×nh; Nhµ n-íc cña
giai cÊp ®ã ph¶i m¹nh vµ cã hiÖu lùc, luËt ph¸p ph¶i nghiªm minh;
chÕ ®é x· héi ®· x¸c lËp ph¶i ®-îc gi÷ v÷ng. §èi víi n-íc ta hiÖn
nay, æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ thùc chÊt lµ gi÷ v÷ng vµ t¨ng c-êng vai trß
13
l·nh ®¹o cña §¶ng, t¨ng c-êng vai trß cña Nhµ n-íc XHCH, b¶o vÖ
vµ x©y dùng thµnh c«ng CNXH.
æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ l¹i kh«ng thÓ t¸ch rêi ®æi míi vÒ chÝnh trÞ.
Nh-ng ®æi míi chÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ ®æi míi v« nguyªn t¾c, mµ
®æi míi lµ ®Ó gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ t¨ng c-êng
vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng, vai trß tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ n-íc
XHCH. §æi míi chÝnh trÞ ph¶i g¾n liÕn víi ®æi míi vÒ kinh tÕ, phï
hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña kinh tÕ th× míi cã thÓ t¨ng c-êng vai
trß l·nh ®¹o cña §¶ng vµ vai trß tæ chøc qu¶n lý cña Nhµ n-íc
XHCN, vµ nhê ®ã míi gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. Song ®æi míi
vÒ kinh tÕ còng kh«ng ph¶i ®æi míi mét c¸ch tuú tiÖn mµ theo mét
®Þnh h-íng nhÊt ®Þnh. §ã lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung sang "nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ
tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa" hay nãi ng¾n gän lµ kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng
XHCN. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng XHCN
lµ nh»m thùc hiÖn môc tiªu "d©n giµu, n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng
v¨n minh", vµ ®ã còng lµ c¬ së ®Ó gi÷ v÷ng æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ.
Tãm l¹i: æn ®Þnh vµ ®æi míi vÒ chÝnh trÞ lµ hai mÆt ®èi lËp
nh-ng thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau. Cã æn ®Þnh th× míi ®æi míi,
14
vµ ®æi míi ®iÒu kiÖn æn ®Þnh, hai mÆt ®ã t¸c ®éng qua l¹i víi nhau
vµ g¾n bã chÆt chÏ víi ®æi míi kinh tÕ, trªn nÒn t¶ng cña ®æi míi
kinh tÕ.
+ M©u thuÉn gi÷a lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
Trong cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ
n-íc theo ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta hiÖn nay, vÊn ®Ò lùc l-îng
s¶n xuÊt - quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng, lùc
l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt, lùc l-îng s¶n
xuÊt lµ yÕu tè ®éng, lu«n lu«n thay ®æi. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t
triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× quan hÖ s¶n xuÊt sÏ kh«ng cßn
phï hîp n÷a vµ trë thµnh yÕu tè k×m h·m lùc l-îng s¶n xuÊt vµ ph¸t
triÓn. §Ó më ®-êng cho lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, cÇn thay thÕ
quan hÖ s¶n xuÊt cò b»ng mét quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh
chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt. ChÝnh quan hÖ s¶n
xuÊt tù ph¸t triÓn ®Ó phï hîp víi lùc l-îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n
xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt. ChÝnh
quan hÖ s¶n xuÊt tù ph¸t triÓn phï hîp víi lùc l-îng s¶n xuÊt, quan
hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh ch©t vµ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt,
®ã lµ quy luËt kinh tÕ chung cho sù ph¸t triÓn x· héi.
15
+ M©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh th¸i së h÷u tr-íc ®©y vµ trong kinh
tÕ thÞ tr-êng
Tr-íc ®©y ng-êi ta quan niÖm nh÷ng h×nh thøc së h÷u trong
chñ nghÜa x· héi: së h÷u XHCN tån t¹i d-íi hai h×nh thøc së h÷u
toµn d©n vµ së h÷u tËpthÓ. Sù tån t¹i hai h×nh thøc së h÷u ®ã lµ tÊt
yÕu kh¸ch quan bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö khi tiÕn hµnh c¸ch m¹ng
CNXH vµ XDCNXH, quyÕt ®Þnh. Sau khi giµnh ®-îc chÝnh quyÒn
giai cÊp c«ng nh©n ®øng tr-íc hai h×nh thøc së h÷u t- nh©n kh¸c
nhau. Së h÷u t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa vµ së h÷u t- nh©n cña nh÷ng
ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá.Thùc tÕ ®ßi hái giai cÊp c«ng nh©n
ph¶i cã th¸i ®é vµ ph¸t triÓn gi¶i quyÕt kh¸c nhau. §èi víi h×nh thøc
së h÷u t- nh©n t- b¶n chñ nghÜa b»ng c¸ch t-íc ®o¹t hoÆc chuéc l¹i
®Ó chuyÓn th¼ng lªn së h÷u toµn d©n, cßn ®èi víi h×nh thøc së h÷u t-
nh©n cña nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá th× kh«ng thÓ dïng
nh÷ng biÖn ph¸p nh- trªn mµ ph¶i kiªn tr× gi¸o dôc, thuyÕt phôc tæ
chøc hä trªn c¬ së tù nguyÖn chuyÓn lªn së h÷u tËp thÓ b»ng con
®-êng hîp t¸c ho¸ hai h×nh thøc. Së h÷u ®ã lµ hai con ®-êng ®¨cj
thï lªn CNCS cña giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng d©n tËp thÓ.
C¸c h×nh thøc së h÷u tr-íc ®©y vµ trong thêi kú qu¸ ®é chuyÓn
sang kinh tÕ thÞ tr-êng ë ViÖt Nam
16
H¬n m-êi n¨m ®æi míi theo ®Þnh h-íng XHCN ë n-íc ta ®·
chøng minh tÝnh ®óng ®¾n cña ®-êng lèi ®æi míi, cña chÝnh s¸ch ®a
d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u do §¶ng ta khëi x-íng vµ l·nh ®¹o
toµn d©n thùc hiÖn.
Trong giai ®o¹n hiÖn nay nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn theo ®Þnh h-íng XHCN mµ chóng ta ®ang x©y dùng vµ ph¸t
triÓn bao gåm nhiÌu h×nh thøc së h÷u nh- së h÷u toµn d©n, së h÷u
Nhµ n-íc, së h÷u tËp thÓ, së h÷u c¸ thÓ vµ së h÷u c¬ b¶n lµ c«ng
h÷u vµ t- h÷u, cßn c¸c h×nh thøc kh¸c chØ lµ h×nh thøc trung gian,
qu¸ ®é hoÆc hçn hîp.
VÒ së h÷u toµn d©n: tr-íc ®©y ng-êi ta quan niÖm së h÷u toµn
d©n trïng víi së h÷u Nhµ n-íc
NÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn th× ®-¬ng nhiªn lµ nã
bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u, trong ®ã kinh tÕ quèc doanh gi÷ vÞ
trÝ then chèt, liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t
triÓn theo h-íng cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh. Nhµ n-íc qu¶n lý kinh
tÕ víi t- c¸ch lµ c¬ quan cã quyÒn lùc ®¹i diÖn cho lîi Ých cña nh©n
d©n vµ lµ ®¹i diÖn ®èi víi tµi snr së h÷u cña toµn d©n.
ë n-íc ta hiÖn nay, nh- hiÕn ph¸p vµ luËt ®Êt ®ai ®· quy ®Þnh
râ ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n . XÐt vÒ mÆt kinh tÕ ®Êt ®ai lµ
17
ph-¬ng tiÖn tån t¹i c¬ b¶n cña c¶ mét céng ®ång x· héi. XÐt vÒ mÆt
x· héi ®Êt ®ai lµ l·nh thæ n¬i c- tró cña c¶ mét céng ®ång. ThÕ
nh-ng khi xÐt trªn c¶ hai ph-¬ng diÖn cã thÓ nãi r»ng ®Êt ®ai kh«ng
thÓ lµ ®èi t-îng cña riªng ai. Tuy nhiªn, suy cho cïng ®Êt ®ai kh«ng
theer lµ ®èi t-îng së h÷u. Bëi thÕ, dï lµ ®Æc biÖt th× trong nÒn kinh
tÕ hµng ho¸ nã vÉn ph¶i vËn ®éng theo quy luËt cña thÞ tr-êng vµ
chÞu sù ®iÒu tiÕt cña quy luËt ®ã. ViÖc ®Êt ®ai thuéc së h÷u toµn d©n
mµ Nhµ n-íc lµ ng-êi ®¹i diÖn së h÷u vµ qu¶n lý kh«ng hÒ m©u
thuÉn víi viÖc trao quyÒn cho c¸c hé n«ng d©n, kÓ c¶ quyÒn chuyÓn
nh-îng, quyÒn sö dông ®Êt ®ai nÕu biÕt gi¶i quyÕt cô thÓ c¸c vÊn ®Ò
së h÷u, biÕt t¸ch quyÒn së h÷u víi quyÒn sö dông.
VÒ së h÷u Nhµ n-íc
Trong thêi kú bao cÊp tr-íc ®©y kh«ng chØ cã n-íc ta mµ cßn
cã nh÷ng n-íc kh¸c trong hÖ thèng c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa
th-êng ®ång nhÊt së h÷u Nhµ n-íc víi së h÷u toµn d©n. Do nhÇm
lÉn nh- vËy mµ trong mét thêi gian kh¸ l©u, ng-êi ta th-êng bá quªn
h×nh thøc së h÷u Nhµ n-íc chØ quan t©m ®Æc biÖt ®Õn së h÷u toµn
d©n víi chÕ ®é c«ng h÷u tån t¹i d-íi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n
vµ tËp thÓ. Vµ còng bëi së h÷u toµn d©n gøan víi sù ph¸t triÓn cña
khu vùc kinh tÕ quèc doanh mµ chóng ta ra søc quèc doanh ho¸ nÒn
18
kinh tÕ víi niÒm tin cho r»ng chØ nh- vËy míi cã chñ nghÜa x· héi
nhiÒu h¬n. Thùc ra, víi quan niÖm ®ã, së h÷u toµn d©n ®· trë thµnh
së h÷u kh«ng ph¶i cña mét chñ thÓ cô thÓ nµo c¶.
VÒ së h÷u tËp thÓ.
ë n-íc ta tr-íc ®©y së h÷u tËp thÓ chñ yÕu tån t¹i d-íi h×nh
thøc HTX (gåm c¶ HTX n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp) víi
néi dung lµ c¶ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông ®Òu lµ cña chung mµ c¸c x·
viªn lµ chñ së h÷u chÝnh. V× vËy víi h×nh thøc së h÷u nµy, quyÒn
mua b¸n hoÆc quyÒn nh-îng t- liÖu s¶n xuÊt, trong thùc tÕ s¶n xuÊt
vµ l-u th«ng hµng ho¸ ë n-íc ta diÔn ra hÕt søc phøc t¹p. QuyÒn cña
c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt th-êng rÊt h¹n chÕ, song ®«i khi l¹i cã t×nh
tr¹mg l¹m quyÒn. Sù kh«ng x¸c ®Þnh, sù nhËp nh»ng víi quyÒn së
h÷u Nhµ n-íc vµ së h÷u t- nh©n tr¸ h×nh còng lµ hiÖn t-îng phæ
biÕn. §Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ã, trong bèi c¶nh cña nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng hiÖn nay cÇn ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn mua b¸n vµ chuyÓn
nh-îng t- liÖu s¶n xuÊt ®èi víi c¸c tËp thÓ s¶n xuÊt kinh doanh. ChØ
cã nh- vËy th× së h÷u tËp thÓ míi cã thÓ trë thµnh h×nh thøc së h÷u
cã hiÖu qu¶.
+ M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ tr-êng vµ môc tiªu x©y dùng con
ng-êi XHCN.
19
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cho r»ng muèn x©y dùng chñ nghÜa x·
héi tr-íc hÕt ph¶i cã con ng-êi XHCN. YÕu tè con ng-êi gi÷ vai trß
cùc kú quan träng trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng, bëi v× con ng-êi lµ
chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, cña mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n
ho¸. Con ng-êi ph¸t triÓn cao vÒ trÝ tuÖ, c-êng tr¸ng vÒ thÓ chÊt,
phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc lµ ®éng lùc cña sù
nghiÖp x©y dùng x· héi míi, lµ môc tiªu cña CNXH. Chóng ta ph¶i
b¾t ®Çu tõ con ng-êi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t.
Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét lo¹i h×nh kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c mèi
quan hÖ kinh tÕ gi÷a con ng-êi víi con ng-êi ®-îc biÓu hiÖn th«ng
qua thÞ tr-êng, tøc lµ th«ng qua viÖc mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸ tiÒn
tÖ trªn thÞ tr-êng. Trong kinh tÕ thÞ tr-êng, c¸c quan hÖ hµng ho¸
tiÒn tÖ ph¸t triÓn, më réng, bao qu¸t trªn mäi lÜnh vùc, cã ý nghÜa
phæ biÕn ®èi víi ng-êi s¶n xuÊt vµ ng-êi tiªu dïng.
XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y, chóng ta ®· thÊy r»ng ®æi
míi ë n-íc ta hiÖn nay, kh«ng thÓ x©y dùng vµ ph¸t triÓn con ng-êi
nÕu thiÕt yÕu tè kinh tÕ thÞ tr-êng. Do hËu qu¶ cña nhiÒu n¨m chiÕn
tranh, cña nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu
bao cÊp…. nÒn kinh tÕ n-íc ta ®· tôt hËu nghiªm träng so víi khu
vùc vµ quèc tÕ. Trong bèi c¶nh ®ã, kinh tÕ thÞ tr-êng lµ ®iÒu kiÖn rÊt
20