Sự hình thành và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xhcn ở việt nam
- 39 trang
- file .doc
A: lêi nãi ®Çu
Trong thêi k× ®Çu cña x· héi loµi ngêi tõ khi lùc lîng s¶n
xuÊt ph¸t triÓn vµ cã nhiÒu thµnh tùu míi, con ngêi dÇn tho¸t
khái nÒn khinh tÕ tù nhiªn vµ chuyÓn sang nÒn kinh tÕ s¶n
xuÊt hµng hãa. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn cµng m¹nh
mÏ vµ ®Õn ®Ønh cao cña nã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Kinh
tÕ thÞ trêng cã nh÷ng u viÖt cña nã , ®ã lµ sù tho¶ m·n tèi ®a
nhu cÇu cña con ngêi vãi mét khèi lîng hµng ho¸ khæng lå. Tuy
nhiªn nã còng béc lé nh÷ng h¹n chÕ , nhÊt lµ trong chÕ ®é x·
héi TBCN , mét chÕ ®é x· héi ë ®ã chØ cã lîi nhuËn ®îc chó
träng hµng ®Çu dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ x· héi s©u s¾c vµ
quyÒn b×nh ®¼ng trong x· héi bÞ xem nhÑ.
Níc ta sau khi giµnh ®îc ®éc lËp ë miÒn B¾c , §¶ng ®·
x¸c ®Þnh ®a ®Êt níc lªn tiÕn lªn CNXH bá qua giai ®o¹n ph¸t
triÓn TBCN. Khi miÒn B¾c hoµn toµn ®îc gi¶i phãng th× c¶ níc
bíc vµo thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH. §¹i héi §¶ng VI (1986) lµ
mét bíc ngoÆt lÞch sö cña nÒn kinh tÕ víi ®êng lèi míi cña
§¶ng ®Ó ph¸t triÓn ®Êt níc. Theo ®ã ta x©y dùng vµ ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo
®Þnh híng XHCN. T tëng Êy cµng ®îc nhÊn m¹nh trong c¸c k×
®¹i héi tiÕp theo cña §¶ng.
Cho tíi nay, sau gÇn hai m¬i n¨m ®æi míi ta ®· gÆt h¸i
®îc nhiÒu thµnh tùu ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã cßn cã
kh¸ nhiÒu nh÷ng mÆt cÇn ®iªï chØnh.
Qua nghiªn cøu vµ t×m hiÓu em chän ®Ò tµi:"Sù h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng
XHCN ë ViÖt Nam"
1
2
B:néi dung
I.Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ nÒn kinh tÕ
thÞ trêng:
1.Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ trêng:
Kinh tÕ thÞ trêng h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
hµng ho¸.S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ mµ ë
®ã s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra lµ ®Ó b¸n trªn thÞ trêng.Trong
kiÓu tæ chøc kinh tÕ nµy, toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt_ph©n
phèi_trao ®æi_tiªu dïng , s¶n xuÊt nh thÕ nµovµ cho ai ®Òu
th«ng viÖc mua b¸n,th«ng qua hÖ thèng thÞ trêng vµ do thÞ
trêng quyÕt ®Þnh.
C¬ së kinh tÕ - x· héi cña sù ra ®êi vµ tån t¹i cña s¶n
xuÊt hµng ho¸ vµ
ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ vÒ kinh tÕ gi÷a ngêi s¶n xuÊt
nµy víi ngêi s¶n xuÊt kh¸c do c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau
vÒ t liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh.Khi s¶n phÈm lao ®éng trë thµnh
hµng ho¸ th× ngêi s¶n xuÊt trë thµnh ngêi s¶n xuÊt hµng
ho¸,lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ võa cã tÝnh chÊt t
nh©n , c¸ biÖt , lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ bao
hµm sù thèng nhÊt gi÷a hai mÆt ®èi lËp lµ tÝnh chÊt x· héi vµ
tÝnh chÊt t nh©n , c¸ biÖt lao ®éng cña s¶n xuÊt hµng ho¸.§èi
víi mçi hµng ho¸ m©u thuÉn ®ã ®îc gi¶i quyÕt trªn thÞ trêng.
S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi vµ ph¸t triÓn lµ mét qu¸
tr×nh lÞch sö l©u dµi . §Çu tiªn lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n
®¬n . S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ s¶n xuÊt hµng ho¸
n«ng d©n , thî thñ c«ng dùa trªn chÕ ®é t h÷u vÒ t liÖu s¶n
xuÊt vµ søc lao ®éng cña b¶n th©n hä.
§©y lµ mét kiÓu s¶n xuÊt nhá , dùa trªn kÜ thuËt thñ
c«ng vµ l¹c hËu khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao h¬n ,s¶n
xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn thµnh s¶n xuÊt quy m« lín .
Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn nµy diÔn ra trong mét thêi k× qu¸ ®é
tõ x· héi phong kiÕn sang chÕ ®é t b¶n.
Trong mét nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ chiÕm ®Þa vÞ
thèng trÞ th× ®ã lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ , khi nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng th× nÒn kinh tÕ
nµy lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng
Nh vËy nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸
vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng th× nÒn kinh tÕ nµy lµ nÒn
3
kinh tÕ thÞ trêng.C¬ chÕ thÞ trêng lµ tæng thÓ c¸c nh©n tè,
quan hÖ ,m«i trêng , ®éng lùc vµ quy luËt chi phèi sù vËn
®éng cña thÞ trêng . Trong c¬ chÕ thÞ trêng ®éng lùc ho¹t
®éng cña c¸c thµnh viªn lµ lîi nhuËn , lîi nhuËn cã t¸c dông l«i
kÐo c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt mµ x· héi cÇn . C¬ chÕ thÞa
trêng dïng lç, l·i ®Ó quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n.
§Æc trng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ tù vËn ®éng tu©n theo
nh÷ng quy luËt vèn cña nã, nh quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung
cÇu, quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ, c¸c quy luËt vÞ trÝ, vai trß ®éc
lËp, song l¹i cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ, t¸c ®éng qua l¹i lÉn
nhau, vµ t¹o ra nh÷ng nguyªn t¾c vËn ®éng cña thÞ trêng.
2.C¸c quy luËt h×nh thµnh, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ
trêng
2.1. VÊn ®Ò ph©n c«ng lao ®éng x· héi :
a. Kh¸i niÖm ph©n c«ng lao ®éng x· héi:
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ viÖc chuyªn m«n ho¸ ngêi
s¶n xuÊt, mçi ngêi chØ s¶n xuÊt mét hoÆc mét vµi s¶n phÈm
nhÊt ®Þnh, hay nãi c¸ch kh¸c: Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi
lµ c¸ch ®iÒu chØnh h¹n chÕ mét c¸ch thÝch øng nh÷ng c¸
nh©n vµo nh÷ng lÜnh vùc nghÒ nghiÖp ®Æc thï.
b. §Æc ®iÓm vµ t¸c dông cña viÖc ph©n c«ng lao
®éng x· héi
* §Æc ®iÓm:
TiÒn ®Ò vËt chÊt cña sù ph©n c«ng lao ®éng trong x· héi
lµ sè lîng d©n c vµ mËt ®é d©n sè.ph¶i cã mét mËt ®é d©n
sè nµo ®ã ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn nét c¸ch thuËn lîi cho nh÷ng
giao dÞch x· héi, còng nh ®Ó phèi hîp c¸c lùc lîng nhê thÕ mµ
n¨ng xuÊt lao ®éng t¨ng lªn, khi sè lîng c«ng nh©n t¨ng
lªn( do d©n sè t¨ng lªn ) th× søc s¶n xuÊt cña x· héi cµng
t¨ng lªn theo tû lÖ kÐp cña sù t¨ng lªn ®ã, nh©n víi hiÖu qu¶
cña sù ph©n c«ng lao ®éng.
Sù ph©n c«ng lao ®éng ®îc h×nh thµnh khi cã sù ph©n
t¸n t liÖu s¶n xuÊt vµo tay nhiÒu ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ ®éc
lËp víi nhau. Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi x©m nhËp vµo tÊt
c¶ c¸c lÜnh vùc cña x· héi vµ ®¹t nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng
ho¸ ®éc lËp " ®èi diÖn " víi nhau, nh÷ng ngêi nµy chÞu sù t¸c
®éng rÊt lín cña quy luËt c¹nh tranh.
4
C¬ së cña mäi sù ph©n c«ng ao ®éng ph¸t triÓn lµ lÊy
trao ®æi hµng ho¸ lµm mçt gi¸ vµ cã sù t¸ch rêi gi÷a thµnh
thÞ vµ n«ng th«n.
§èi víi sù ph©n c«ng lao ®éng cã mét quy t¾c chung
lµ :puyÒn lùc cµng Ýt chi phèi sù ph©n c«ng lao ®éng trong x·
héi bao nhiªu, th× sù ph©n sù ph©n c«ng lao ®éng trong xÝ
nghiÖp s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn bÊy nhiªu, vµ ë ®Êy nã
l¹i cµng phô thuéc vµo quyÒn lùc cña mét c¸ nh©n.
*T¸c dông:
Sù ph©n c«ng lao ®éng trong x· héi lµm c¬ së chung cho
mäi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, chÝnh sù ph©n c«ng lao ®éng
trong x· héi lµm cho søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸.
Sù ph©n c«ng lao ®éng ®Æt c¬ së cho viÖc h×nh thµnh
nh÷ng nghÒ nghiÖp chuyªn m«n, nh÷ng ngµnh chuyªn m«n
nh»m n©ng cao søc s¶n xuÊt.
Sù ph©n c«ng lao ®éng theo vïng víi ngµnh s¶n xuÊt
chuyªn m«m ho¸ ®Æc trng sÏ lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù khai
th¸c cã hiÖu qu¶ vµ ph¸t huy thÕ m¹nh cña vïng. Sù ph©n
c«ng lao ®éng trong x· héi khi ®· ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh
®é nµo ®ã th× sÏ dÉn ®Õn sù ph©n c«ng lao ®éng ë tÇm vi
m«- c¸c xÝ nghiÖp, c¸c h·ng s¶n xuÊt - ®iÒu nµy lµm cho c¸c
giai ®o¹n s¶n xuÊt ra s¶n phÈm bÞ chia nhá,s¶n phÈm ®îc
hoµn thiÑn vÒ chÊt lîng, dÔ dµng øng dông tiÕn bé khoa häc
kü thuËt .Sù ph©n c«ng lao ®éng ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü
thuËt lµm viÖc s¶n xuÊt ®i vµo chuyªn m«n ho¸, n©ng cao tay
ngÒ cña ngêi s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi.
c. Híng ph©n c«ng vµ viÖc thùc hiÖn ë níc ta:
Khi s¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi, ph¸t triÓn ®Õn møc cao
®iÓn h×nh lµ ë x· héi t b¶n th× ®ßi hái sù ph©n c«ng lao
®éng s©u s¾c ®Ó ®i vµo chuyªn m«n ho¸ cao, ®¸p øng nhu
cÇu, yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, tõ tríc tíi nay trong x·
héi ®· xuÊt hiÖn ba lÇn ph©n c«ng lao ®äng x· häi lín :
Ch¨n nu«i t¸ch ra khái trång trät
XuÊt hiªn nhiÒu ngµnh thñ c«ng nghiÖp
XuÊt hiÖn th¬ng nghiÖp
ë níc ta muèn ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ ph¶i ph©n
c«ng l¹i lao ®éng x· héi c¶ trªn mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ
vµ trong níc.
5
*§èi víi trong níc : tÊt yÕu ph¶i tiÕn hµnh ph©n c«ng lao
®éng x· héi trªn ph¹m vi c¶ níc còng nh tõng ngµnh, tõng c¬
së. Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi trong qu¸ tr×nh chuyÓn
sang c¬ chÕ thÞ trêng cÇn chó träng c¸c quy luËt:
- Tû lÖ vµ sè tuyÖt ®èi cña lao ®éng trong n«ng nghiÖp
gi¶m xuèng, tû lÖ vµ sè tuyÖt ®èi cña lao ®éng trong c«ng
nghiÖp t¨ng lªn .
- Tû lÖ lao ®éng trÝ ãc ngµy cµng t¨ng lªn vµ chiÕm
phÇn lín trong tæng lao ®éng x· héi .
-Tèc ®é t¨ng lao ®éng trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt phi vËt
chÊt ( dÞch vô, th¬ng nghiÖp ....) t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng
lao ®éng trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt .
Trong nh÷ng n¨m tríc m¾t, ë níc ta hiÖn nay viÖc ph©n
c«ng lao ®éng x· héi cÇn ph¶i tiÕn hµnh trªn tÊt c¶ c¸c ®Þa
bµn. TiÕn hµnh s¾p xÕp, ph©n bè l¹i chç hoÆc chuyÓn mét
bé phËn tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c ®Ó x©y dùng c¸c vïng kinh
tÕ míi. Tuy nhiªn, chóng ta cÇn ®Æc biÖt chó träng u tiªn cho
viÖc s¾p xÕp, ®iÒu chØnh l¹i chç v× ®iÒu ®ã cho phÐp tõng
®Þa ph¬ng, tõng ®¬n vÞ c¬ së tù khai th¸c hÕt tiÒm
n¨ng ,nh÷ng thÕ m¹nh s½n cã cña ®¬n vÞ m×nh, ®ång thêi
tõng bíc h×nh thµnh c¸c côm kinh tÕ - kü thuËt - dÞch vô n«ng
th«n còng nh ë thµnh thÞ.
*§èi víi quèc tÕ : §Ó tham gia vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng
x· héi c¶ trªn mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ chóng ta cÇn hiÓu
râ nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ xu híng hiÖn ®¹i cña nÒn kinh tÕ thÕ
giíi, ®ã lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
- NÒn kinh tÕ thÕ giíi lµ mét thÓ thång nhÊt , bao gåm
c¸c nÒn kinh tÕ khu vùc vµ quèc gia rÊt ®a d¹ng , ph¸t triÓn
kh«ng ®ång ®Òu, chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn.
-Díi sù t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt
hiÖn ®¹i , ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ kinh tÕ , cô
thÓ lµ :
+ §Èy m¹nh sù ph©n c«ng lao ®éng gi÷a c¸c khu vùc
trªn thÕ giíi vµ gi÷a c¸c quèc gia trong tõng khu vùc .
+ T¨ng cêng hîp t¸c vµ nhÊt thÓ ho¸ kinh tÕ thÕ giíi,
®Æc biÖt lµ ph¹m vi tõng khu vùc
Lµ mét quèc gia ph¸t triÓn , ViÖt Nam cã nh÷ng lîi thÕ
can b¶n ®Ó cã thÓ tham gia tÝch cùc vµo ph©n c«ng lao ®éng
khu vùc vµ quèc tÕ. Nh÷ng lîi thÕ ®ã tríc hÕt lµ :
6
- VÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi : N»m trong khu vùc nhiÖt ®íi giã
mïa , tù nhiªn ViÖt Nam rÊt phong phó vµ ®a d¹ng , kh¸c h¼n
víi c¸c níc cã cïng vÜ ®é ë T©y ¸ , §«ng phi , T©y phi. §Æc
®iÓm nµy cã t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn c¬ cÊu, quy m« vµ híng
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam . ViÖt Nam n»m ë r×a
®«ng b¸n ®¶o §«ng D¬ng , gÇn trung t©m §«ng Nam ¸ cã
vïng biÓn chñ quyÒn réng lín vµ giµu tiÒm n¨ng, dÔ dµng ph¸t
triÓn kinh tÕ - th¬ng m¹i, v¨n ho¸ vµ khoa häc kü thuËt víi
c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. ViÖt Nam n»m trong khu
vùc diÔn ra c¸c ho¹t ®éng s«i ®éng nhÊt thÕ giíi tríc thÕ kû
21, c¸c níc ASEAN mµ ViÖt Nam lµ thµnh viªn chÝnh thøc kÓ tõ
th¸ng 7/95 ®ang ngµy cµng chiÕm ®Þa vÞ cao trong nÒn kinh
tÕ thÕ giíi/
- ViÖt Nam cã nguån tµi nguyªn phong phó vµ ®a d¹ng.
- Nguån tµi nguyªn nh©n v¨n phong phó bao gåm b¶n
th©n con ngêi vµ hÖ thèng gi¸ trÞ do con ngêi s¸ng t¹o ra
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö d©n téc . §êng lèi ®æi míi
vµ chÝnh s¸ch më cöa do §¶ng ta ®Ò ra tõ ®¹i héi thø s¸u ®·
mang l¹i kÕt qu¶ rÊt uan träng , t¹o ra m«i trêng thuËn lîi ®Ó
ViÖt Nam tham gia ngµy cµng tÝch cùc vµo ph©n c«ng lao
®éng trong khu vùc vµ quèc tÕ , nhanh chãng hoµ nhËp vµo
thÞ trêng quèc tÕ.
§Ó n©ng cao vai trß vµ vÞ trÝ cña ViÖt Nam trong hÖ
thèng ph©n c«ng lao ®éng khu vùc quèc tÕ , ®ßi hái ph¸t huy
tinh thÇn tù lôc tù cêng vµ nh÷ng lîi thÕ nãi trªn.
2.2. Qu¸ tr×nh tù do ho¸ kinh tÕ qua ®a d¹ng ho¸
c¸c h×nh thøc së h÷u
* §a d¹ng ho¸ së h÷u- Nh©n tè c¬ b¶n h×nh thµnh nÒn kinh
tÕ thÞ trêng :
Trung t©m cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ quy luËt së h÷u
, së h÷u cña chÝnh m×nh , së h÷u vËt dông vµ së h÷u trÝ
tuÖ, quyÒn ®îc hëng thô Ých lîi tõ viÖc trång trät vµ c¶i t¹o
®Êt lµ ®éng lùc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp . QuyÒn ®îc hëng thô
nh÷ng ®iÒu m×nh lµm lµ ®éng lùc ph¸t triÓn thÞ trêng lao
®éng. QuyÒn ®îc hëng trùc tiÕp thµnh qu¶ cña vèn s¶n xuÊt
thóc ®Èy ®Çu t vµo nhµ m¸y vµ trang thiÕt bÞ , quyÒn ®îc
b¶o ®¶m c tró mét ®Þa ®iÓm cè ®Þnh thóc ®Èy ®Çu t c¸
nh©n vµo nhµ ë. H¬n n÷a , quyÒn chuyÓn nhîng tµi s¶n cã
tÇm quan träng thiÕt yÕu ®ãi víi viÖc sö dông h÷u hiÖn ®¸t
7
®ai , lao ®äng vèn. ChØ cã th«ng qua chyÓn nhîng th× cña c¶i
c¸c lo¹i míi cã thÓ sö dông ®óng gi¸ trÞ cña nã.
Khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng th× ¹nh tranh chÝnh lµ
c¬ chÕ b¶o ®¶m cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng vµ sö
dông c¸c nguån nh©n lùc cña x· héi cã hiÖu qu¶ . Nhng c¹nh
tranh chØ n¶y sinh trong m«i trêng cã nh÷ng chñ së h÷u kh¸c
nhau. V× vËy viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung
sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ tÊt yÕu phaØ x©y dùng c¸c
quan hÖ h×nh thøc së h÷u . B¶n chÊt cña viÖc nµy lµ thay thÕ
c¸c quan hÖ vµ c¸c h×nh thøc së h÷u chØ tån t¹i trªn danh
nghi· b»ng c¸c quan hÖ vµ c¸c h×nh thøc cã ý nghÜa kinh tÕ
thùc sù cã chñ thÓ cô thÓ , ®ã lµ nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng
ho¸ tù do.
§Ó chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ,§¶ng vµ nhµ níc
ta cÇn ®a d¹ng ho¸ vµ c¶i c¸ch l¹i chÕ ®é së h÷u , ®Æc biÖt
lµ khu vùc kinh tÕ nhµ níc ,®Ó tù do së h÷u nhµ níc ph¶i ban
hµnh luËt ph¸p vÒ vÊn ®Ò së h÷u .
Mét bíc tiÕn quan träng trong qu¸ tr×nh ViÖt Nam chuyÓn
sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· diÔn ra vµo th¸ng 4/92,khi
Quèc héi th«ng qua hiÕn ph¸p míi c«ng khai choa phÐp së h÷u
t nh©n vµ cßn t¨ng cêng sù b¶o hé cña nhµ níc ®èi víi h×nh
thøc së h÷u nµy .HiÕn ph¸p nµy x¸c ®Þnh cã 3 h×nh thøc rë
h÷u :së h÷u toµn d©n , së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u t nh©n.
H¬n n÷a, c¶ ba h×nh thøc ®Òu ®îc nhµ níc b¶o hé . Quèc
h÷u ho¸ quyÒn së h÷u t nh©n ®Òu bÞ cÊm vµ viÖc trng dông
cÇn thiÕt tµi s¶n ph¶i ®îc ®Òn bï , quyÒn thõa kÕ vµ quyÒn
chuyÓn nhîng còng ®fîc b¶o hé .
QuyÒn së h÷u t nh©n ,yÕu tè cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ
thÞ trêng , ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn rÊt l©u tríc khi hiÕn ph¸p
®îc söa vµo n¨m 1992. Chóng ta cã thÓ thÊy râ b»ng chøng
vÒ ho¹t ®éng cña khu vùc t nh©n t¨ng trong nh÷ng n¨m tríc ,
tuy nhiªn ®øng trªn gãc ®é hÖ thèng ph¸p lý mµ xÐt , viÖc
t¹o c¬ së râ rµng cho së h÷u vµ chuyÓn nhîng tµi s¶n cã tÇm
quan träng v× hai lý do .Thø nhÊt ,luËt chÊp nhËn chÝnh thøc
®iÒu nµy sÏ lµ dÊu hiÖu cho nh÷ng ngêi cã thÓ trë thµnh nhµ
kinh doanh t nh©n vµ c¸c nhµ ®Çu t thÊy r»ng ho¹t ®éng kinh
tÕ t nh©n lµ chÝnh thøc ®îc phÐp vµ khuyÕn khÝch. Khi
chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng , lo¹i khuyÕn khÝch chÝnh thøc nµy cã thÓ cã träng lîng
8
®«i chót . Thø hai , nh÷ng c¸ nh©n khëi sù ho¹t ®éng kinh tÕ
t nh©n trªn c¬ së chÝnh thøc ®îc phÐp cã thÓ dùa vµo ph¸p
luËt ®Ó b¶o vÖ ho¹t ®éng kinh doanh cña hä trong t¬ng lai .
§iÒu cÇn chó ý ë ®©y lµ hiÕn ph¸p cña Trung Quèc còng cã
®iÒu kho¶n vÒ së h÷u t¬ng tù nh hiÕn ph¸p n¨m 1990 cña
ViÖt Nam , nhng n¨m 1988 Trung Quèc ph¶i bvan hµnh nh÷ng
®iÓm bæ xung hiÕn ph¸p ®Ó b¶o vÖ quyÒn së h÷u t nh©n
mét c¸ch réng r·i.
Mét mÆt cña ho¹t ®éng th¬ng m¹i cÇn cã c¬ cÊu khung
vÒ ph¸p lý cã hiÖu lùc trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng lµ
b¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®Ó thóc ®Èy viÖc t¹o ra mÆt
hµng vµ nh÷ng quy tr×nh s¶n xuÊt míi lµ míi ë ViÖt nam vµ sö
dông hµng ho¸ vµ quy tr×nh së h÷u cã chñ së h÷u ®îc t¹o ra
ë n¬i kh¸c ,khuyÕn khÝch ph¸t triÓn vµ lu hµnh nh·n hiÖu th-
¬ng phÈm ®îc thÞ trêng c«ng nhËn.§Èy m¹nh viÖc phæ biÕn ë
ViÖt Nam phÇn mÒm tin häc còng nh t¸c phÈm v¨n häc cã chñ
së h÷u tiÕn bé trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc nµy ph¶i dùa trªn
quyÒn vµ biÖn ph¸p hîp ph¸p ®èi víi b»ng s¸ng chÕ , nh·n
hiÖu th¬ng hiÖu b¶n quyÒn .
Ngoµi nh÷ng h×nh thøc së h÷u trªn cïng víi qu¸ tr×nh më
cöa nÒn kih tÕ c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi sÏ ®Çu t vµo níc ta díi
nhiÒu h×nh thøc nh :liªn doan , mua cæ phiÕu , ®Çu t trùc
tiÕp nªn sÏ xuÊt hiÖn nhiÒu h×nh thøc së h÷u níc ngoµ ë níc ta
.
Tãm l¹i ®Ó cho c¬ cÊu quan hÖ vÒ c¸c h×nh thøc së h÷u
thÝch øng víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®ßi hái §¶ng vµ nhµ níc ta
ph¶i x©y dùng mét hÖ thèng ph¸p luËt ®ång bé vÒ h×nh thøc
së h÷u , h×nh thøc së h÷u ®a d¹ng , tù nguyÖn sÏ n¶y sinh ra
c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt míi thÝch hîp , hiÖu qu¶ vµ
s¸ng t¹o ë níc ta. Quan hÖ së h÷u ®a d¹ng sÏ lµm cho thÞ tr-
êng ho¹t ®éng uyÓn chuyÓn trong mét thÓ thèng nhÊt , trong
®ã quèc doanh cÇn n¾m gi÷ nh÷ng ngµnh , nh÷ng lÜnh vùc
then chèt t¸c dông thóc ®Èy sù æn ®Þnh vµ t¨ng trëng kinh
tÕ .
2.3. Ph¸t triÓn khoa häc - kü thuËt c«ng nghÖ :
a. Mèi liªn hÖ biÖn chøng gi÷a khoa häc c«ng nghÖ
vµ kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta :
* Sù t¸c ®éng cña khoa häc - c«ng nghÖ ®èi víi kinh tÕ
thÞ trêng :
9
Níc ta lµ mét níc n«ng nghiÖp víi ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp
vÒ lùc lîng s¶n xuÊt , vÒ tr×nh ®é x· héi ho¸ lao ®éng vµ x·
héi ho¸ s¶n xuÊt .Sù thÊp kÐm nµy ®· k×m h·m qu¸ tr×nh
chuyÓn biÕn nÒn kinh tÕ mang nÆng tÝnh tù cung tù cÊp sang
kinh tÕ thÞ trêng .ViÖc ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ chÝnh
lµ ®Ó thay ®æi vÒ chÊt lùc lîng s¶n xuÊt vµ n©ng cao tr×nh
®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt cña níc ta nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh
chuyÓn biÕn nÒn kinh tÕ tõ chËm ph¸t triÓn sang ph¸t triÓn ,
chuyÓn nÒn kinh tÕ sang thÞ trêng .
Díi sù t¸c ®éng cña khoa häc c«ng nghÖ lµm biÕn ®åi vÒ
chÊt lùc lîng s¶n xuÊt theo híng thùc hiÖn tõng bíc chiÕn lîc
®ång bé ho¸ gi÷a t liÖu s¶n xuÊt hiÖn ®¹i víi con ngêi hiÖn
®¹i nh»m n©ng cao tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt . §Õn lît
nã , sù ®ång bé ho¸ nµy l¹i t¸c ®éng lµm biÕn ®æi së h÷u vµ
c¬ chÕ thÞ trêng ë níc ta theo híng ®éc quyÒn , ®éc t«n sang
së h÷u hçn hîp ®a d¹ng , tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao
cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc.
Díi sù t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng
nghÖ theo híng ®· x¸c ®Þnh lµm cho nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc
ta tõng bíc thÝch nghi víi tèc ®é nhanh cña tÝnh chÊt míi cña
nÒn kinh tÕ thÞ trêng thÕ giíi.
Thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ qua sù ph©n c«ng
lao ®éng lµm thay ®æi tõng bíc c¬ cÊu ngµnh vïng , thay ®æi
chiÕn lîc kinh doanh , thay ®æi c¬ cÊu gi¸ trÞ hµng ho¸ nhÊt
lµ trong ngµnh c«ng nghÖ míi .
Thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ n©ng cao n¨ng lùc tÝch luü
tõ néi bé nÒn kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn thay ®æi chiÕn lîc t¸i s¶n
xuÊt gi¶n ®¬n sang ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu
s©u .
*Sù t¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghi· ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc- c«ng nghÖ ë níc
ta .
NÒn kinh tÕ thÞ trêng theo híng x· héi chñ nghÜa sÏ t¸c
®éng tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ
Kinh tÕ thÞ trêng sÏ thóc ®Èy sù thay ®æi trong c¬ cÊu
cña lùc lîng s¶n xuÊt , ®iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn ë chç c«ng nghÖ
, ®èi tîng lao ®éng , c¬ cÊu lao ®éng ph¸t triÓn theo híng
c«ng nghÖ nhiÒu tr×nh ®é , nh÷ng c«ng nghÖ mòi nhän. Díi
t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng , ®èi tîng lao ®éng ®îc
10
khai th¸c ngµy cµng nhiÒu trong tù nhiªn kÕt hîp víi viÖc sö
dông nguyªn vËt liÖu tæng hîp mµ tríc hÕt nhËp tõ níc ngoµi
vµ tiÕn ®Õn s¶n xuÊt trong níc . Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ,
lao ®éng trÝ ãc sÏ ®îc ®¸nh gi¸ vµ coi träng ®óng møc , do
®ã hµm lîng lao ®éng trÝ tuÖ t¨ng lªn trong tæng lao ®éng x·
héi .
Sù thay ®æi c¬ cÊu cña lùc lîng s¶n xuÊt theo híng c«ng
nghÖ ho¸ vµ sù t¨ng lªn cña tû lÖ lao ®éng trÝ ãc trong tæng
sè lao ®éng x· héi ®Õn lît nã sÏ t¸c ®éng mét c¸ch tÝch cùc tíi
sù ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ . Nh vËy , díi sù t¸c
®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ,sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt
vµ tû lÖ lao ®éng trÝ ãc cã t¸c ®éng qua l¹i víi sù ph¸t triÓn
cña khoa häc - c«ng nghÖ.
Kinh tÕ thÞ trêng víi t c¸ch lµ ®ßn bÈy , lµ ph¬ng thøc
sinh ho¹t kinh tÕ thÝch hîp , nªn t¸c ®éng tÝch cùc tíi sù thay
®æi c¬ cÊu kinh tÕ vµ tr×nh ®é v¨n minh ë níc ta. ChÝnh nhê
nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµm
cho níc ta thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬
cÊu theo híng c«ng- n«ng - dÞch vô hiÖn ®¹i vµ më réng quan
hÖ kinh tÕ quèc tÕ . Vµ chÝnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng nµy sÏ ®a
x· héi ta vît qua nhanh nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp vµ v¨n minh
trÝ tuÖ.
S¬ ®å: sù t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc- c«ng
nghÖ ®èi víi kinh tÕ thÞ têng ë níc ta vµ s¬ ®å : Sù t¸c ®éng
tÝch cùc cña kimh tÕ thÞ trêng x· héi theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa ®èi víi sù ph¸t triÓn khoa häc- c«ng nghÖ ®îc thÓ
hiÖn ë hai trang sau.
b. Híng ph¸t triÓn khoa häc - c«ng nghÖ trong qu¸
tr×nh chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa ë níc ta:
- Trªn c¬ së ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ cña
së h÷u ®èi víi viÖc thùc hiÖn môc tiªu kinh tÕ - x· héi , h×nh
thµnh c¬ cÊu vµ xu híng vËn ®éng kh¸ch quan cña c¸c h×nh
thøc së h÷u.
-Trªn c¬ së vai trß then chèt cña c¸ch m¹ng khoa häc
c«ng nghÖ vµ vai trß ®éng lùc cña nã ®èi víi lùc lîng s¶n
xuÊt , Nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch khoa häc c«ng nghÖ h÷u
hiÖu : Nhµ níc cÇn cung cÊp nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho
nghiªn cøu khoa häc , coi träng lao ®éng trÝ tuÖ - vèn quý
11
nhÊt trong vèn quý lao ®éng,sím cã nh÷ng chÝnh s¸ch cã t¸c
dông kÝch khÝch c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt , kinh doanh ë tÊt c¶
c¸c h×nh thøc së h÷u tring vµ ngoµi níc ®Çu t søc ngêi søc ng-
êi søc cña vµo viÖc trang bÞ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i .
ViÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi so víi
tríc tuy cã nh÷ng thuËn lîi nhÊt ®Þnh , song còng kh«ng kÐm
phÇn phøc t¹p . Do vËy , khi tiÕp nhËn c«ng nghÖ míi ph¶i
thËn träng , tr¸nh nh÷ng sai lÇm ®¾t gi¸ võa qua , n©g cao
n¨ng lùc tiÕp nhËn sao cho tr¸nh ®îc hao mßn tµi s¶n cè ®Þnh
do nhËp c«ng nghÖ l¹c hËu vµ c¸c nguyªn nh©n kh¸c g©y ra.
§ång thêi thùc hiÖn chñ nghÜa t b¶n nhµ níc ®Ó thu hót ®Çu
t níc ngoµi.
- X©y dùng ®ång bé c¸c lo¹i thÞ trêng , thùc hiÖn chiÕn
lîc thÞ trêng híng ngo¹i , dïng nã ®Ó kÝch thÝch sù ph¸t triÓn
khoa häc - c«ng nghÖ vµ thÞ trêng néi ®Þa.
- §Èy m¹nh sù nghiÖp gi¸o dôc ®µo t¹o trong sù g¾n bã
khoa häc - c«ng nghÖ vµ kinh tÕ thÞ trêng , coi ®ã lµ quèc
s¸ch hµng ®Çu ®Ó ph¸t huy nh©n tè con ngêi , ®éng lùc trùc
tiÕp cña sù ph¸t triÓn.
- T¹o lËp thÞ trêng cho c¸c ho¹t ®éng khoa häc c«ng
nghÖ . Thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp lín cña nhµ níc ®æi míi
c«ng nghÖ , thu hót lùc lîng nghiªn cøu vµ triÓn khai vÒ c¸c
doanh nghiÖp .
- KÕt hîp hµi hoµ gi÷a quy luËt ph¸t triÓn tuÇn tù vµ quy
luËt ph¸t triÓn nh¶y vät , th«ng qua chÝnh s¸ch më cöa võa
®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ lîi thÕ ®Ó ph¸t triÓn khoa häc c«ng
nghÖ vµ kinh tÕ thÞ trêng.
3. C¸c bíc ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng
3.1. Tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn chuyÓn sang nÒn kinh
tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n.
MÆc dï cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, nhng tÊt c¶ c¸c ph-
¬ng thøc s¶n xuÊt tiÒn t b¶n chñ nghÜa ®Òu cã nÐt chung lµ
nÒn kinh tÕ tù nhiªn. Trong nÒn kinh tÕ tù nhiªn, s¶n xuÊt nhá
chiÕm u thÕ. NÒn kinh tÕ tù nhiªn do nhiÒu ®¬n vÞ kinh tÕ
thuÇn nhÊt hîp thµnh vµ mçi ®¬n vÞ kinh tÕ Êy lµm ®ñ viÖc
®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cuèi cïng.
Trong c¸c nÒn kinh tÕ tù nhiªn, ruéng ®Êt lµ t liÖu s¶n
xuÊt chñ yÕu, n«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n, c«ng cô
vµ kü thuËt canh t¸c l¹c hËu, dùa vµo lao ®éng ch©n tay lµ
12
chñ yÕu, chØ cã trong mét sè trang tr¹i cña ®Þa chñ hoÆc ph-
êng héi míi cã hiÖp t¸c lao ®éng gi¶n ®¬n. Trong nÒn kinh tÕ
díi chÕ ®é phong kiÕn, ph©n c«ng lao ®éng kÐm ph¸t triÓn,
c¬ cÊu ngµnh ®¬n ®iÖu, míi chØ cã mét sè ngµnh nghÒ thñ
c«ng t¸ch khái n«ng nghiÖp, s¶n xuÊt chñ yÕu híng vµo gi¸ trÞ
sö dông, cã tÝnh chÊt tù cung, tù cÊp.
Bíc ®i tÊt yÕu cña s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp lµ tiÕn lªn s¶n
xuÊt hµng gi¶n ®¬n. ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸
nµy lµ sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng x· héi. Ph©n c«ng x· héi lµ
c¬ së cña kinh tÕ hµng ho¸. Xu híng ph¸t triÓn cña ph©n c«ng
x· héi lµ biÕn viÖc s¶n xuÊt kh«ng nh÷ng tõng s¶n phÈm riªng
biÖt, mµ viÖc s¶n xuÊt tõng bé phËn cña s¶n phÈm, tõng thao
t¸c trong chÕ biÕn s¶n phÈm thµnh nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp
riªng biÖt. C«ng nghiÖp chÕ biÕn t¸ch khái c«ng nghiÖp khai
th¸c vµ mçi ngµnh c«ng nghiÖp ®ã l¹i chia thµnh nhiÒu lo¹i vµ
ph©n lo¹i nhá. Chóng s¶n xuÊt ra díi h×nh thøc hµng ho¸ -
nh÷ng s¶n phÈm riªng biÖt vµ ®em trao ®æi víi nh÷ng s¶n
phÈm cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. ChÝnh sù ph¸t triÓn ngµy
cµng s©u réng ®ã cña ph©n c«ng x· héi lµ nh©n tè chñ yÕu
dÉn ®Õn h×nh thµnh thÞ trêng trong níc. H×nh thµnh nªn
nh÷ng khu vùc nhµ níc chuyªn m«n ho¸ vµ dÉn ®Õn sù trao
®æi kh«ng nh÷ng gi÷a s¶n phÈm víi s¶n phÈm c«ng nghÖ, mµ
c¶ gi÷a c¸c s¶n phÈm nhµ níc víi nhau.
Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, sù h×nh
thµnh trung t©m c«ng nghiÖp, søc hót cña chóng ®èi víi d©n
c ¶nh hëng s©u s¾c ®Õn ®êi sèng n«ng th«n, thóc ®Èy n«ng
nghiÖp hµng ho¸ ph¸t triÓn.
Nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng kh¸c nhau cã nh÷ng
®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c nhau, cã kh¶ n¨ng vµ u thÕ trong s¶n
xuÊt nh÷ng s¶n phÈm kh¸c nhau cã hiÖu qu¶ h¬n. ngay trong
mét vïng, mét ®Þa ph¬ng, nh÷ng ngêi s¶n xuÊt còng cã
nh÷ng kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt kh¸c
nhau. Mçi ngêi s¶n xuÊt chØ tËp trung s¶n xuÊt s¶n phÈm nµo
mµ m×nh cã u thÕ, ®em s¶n phÈm cña m×nh trao ®æi (mua
vµ b¸n) lÊy nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ ®êi
sèng cña m×nh. Hä trë thµnh nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸.
Trao ®æi, mua b¸n, thÞ trêng, tiÒn tÖ ra ®êi vµ ph¸t triÓn .
13
S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi, lóc ®Çu díi h×nh thøc s¶n
xuÊt hµng ho¸ nhá, gi¶n ®¬n, nhng lµ mét bíc tiÕn lín trong
lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i.
3.2. Tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn
sang nÒn kinh tÕ tù do cæ ®iÓn.
Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ gi¶n ®¬n sang nÒn
kinh tÕ tù do cæ ®iÓn ®îc thùc hiÖn qua ba giai ®o¹n ph¸t
triÓn c¶ vÒ lùc lîng s¶n xuÊt, c¶ vÒ quan hÖ s¶n xuÊt míi
thÝch øng víi tõng bíc ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt .
Kü thuËt thñ c«ng dùa trªn lao ®éng hiÖp t¸c gi¶n ®¬n:
HiÖp t¸c gi¶n ®¬n t b¶n chñ nghÜa dùa trªn c¬ së kü thuËt
thñ c«ng, víi quy m« lín h¬n so víi tæ chøc s¶n xuÊt phêng héi
vµ s¶n xuÊt nhá c¸ thÓ. Trong giai ®o¹n hiÖp t¸c gi¶n ®¬n,
c«ng nh©n phô thuéc vµo nhµ t b¶n vÒ kinh tÕ nhng vÉn cßn
®éc lËp vÒ mÆt kü thuËt. §Ó tæ chøc hiÖp t¸c lao ®éng, bíc
®Çu tiªn ph¶i tËp trung t liÖu s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®ã tËp
trung søc lao ®éng.TËp trung hiÖp t¸c lao ®éng ®ßi hái ph¶i
cã sù chØ ®¹o ®Ó ®iÒu hoµ nh÷ng ho¹t ®éng c¸ nh©n, b¶o
®¶m sù nhÞp nhµng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®¹t ®Õn môc
®Ých chung. Víi s¶n xuÊt quy m« lín, trong hiÖp t¸c gi¶n ®¬n,
ph¶i mua c¶ ®èng nguyªn liÖu vµ bu«n b¸n hµng ho¸, do ®ã
®· lµm xuÊt hiÖn mét m¹ng líi mua gom nguyªn liÖu vµ b¸n lÎ
hµng ho¸, tõ ®ã thóc ®Èy viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi s©u
réng trong x· héi. HiÖp t¸c gi¶n ®¬n ®· bíc ®Çu lµm xuÊt
hiÖn s¶n xuÊt lín t b¶n chñ nghÜa, n©ng cao n¨ng suÊt lao
®éng x· héi lªn rÊt nhiÒu. ViÖc hiÖp t¸c gi¶n ®¬n lµm xuÊt
hiÖn s¶n xuÊt lín vÒ mÆt quy m« lµ mét bíc ngoÆt rÊt quan
träng tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín.
Ph©n c«ng c«ng trêng thñ c«ng T b¶n chñ nghÜa:
Sù ph¸t triÓn cña hiÖp t¸c gi¶n ®¬n t b¶n chñ nghÜa tÊt yÕu
dÉn tíi hiÖp t¸c cã ph©n c«ng, lµm xuÊt hiÖn c¸c c«ng trêng
thñ c«ng t b¶n chñ nghÜa. C«ng trêng thñ c«ng lµ h×nh thøc
xÝ nghiÖp t b¶n thùc hiÖn sù hiÖp t¸c cã ph©n c«ng dùa trªn
c¬ së kü thuËt thñ c«ng. C«ng trêng thñ c«ng h×nh thµnh
b»ng c¸ch tËp hîp nh÷ng thî thñ c«ng kh¸c nghÒ, hoÆc nh÷ng
thî thñ c«ng cïng nghÒ vµo trong mét xëng ®Ó cïng s¶n xuÊt
ra mét lo¹i hµng ho¸.
§Æc ®iÓm vÒ tæ chøc vµ kü thuËt cña c«ng trêng thñ c«ng lµ:
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc ph©n chia thµnh nh÷ng giai ®o¹n,
14
nh÷ng c«ng viÖc bé phËn ®Ó cã s¶n phÈm hoµn chØnh, trªn
c¬ së ®ã mçi c«ng nh©n chØ chuyªn lµm mét c«ng viÖc bé
phËn. §Æc ®iÓm cña sù ph©n c«ng nµy lµ chuyªn m«n ho¸
hÑp.
C¬ së kü thuËt vÉn lµ thñ c«ng víi c«ng cô chuyªn dïng, ph©n
phèi s¶n xuÊt theo kinh nghiÖm cæ truyÒn nªn chñ yÕu dùa
vµo tay nghÒ khÐo lÐo cña c«ng nh©n. C¬ cÊu tæ chøc cña
c«ng trêng thñ c«ng lµ nh÷ng ngêi lao ®éng bé phËn, sö dông
c«ng cô chuyªn dïng thÝch øng, hîp thµnh lao ®éng tËp thÓ.
§¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ:
Trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng, ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ
nghÜa kh«ng thÓ ®îc x¸c lËp mét c¸ch hoµn chØnh vµ ph¸t
triÓn v÷ng ch¾c. Do ®ã, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, chñ
nghÜa t b¶n tù t¹o cho nã mét c¬ së kü thuËt t¬ng øng lµ m¸y
mãc, ®a chñ nghÜa t b¶n tõ giai ®o¹n c«ng trêng thñ c«ng lªn
giai ®o¹n ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ. M¸y mãc ®îc sö dông phæ
biÕn trong x· héi th«ng qua cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. §ã lµ
cuéc c¸c m¹ng kü thuËt thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao
®éng sö dông m¸y mãc. C«ng cuéc c¬ khÝ ho¸ ë mét ngµnh
dÉn ®Õn viÖc thóc ®Èy qu¸ tr×nh c¬ khÝ ho¸ ë mét ngµnh cã
liªn quan. C¬ khÝ ho¸ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng
nghiÖp thóc ®Èy c¬ khÝ ho¸ ë c¸c ngµnh liªn quan. C¬ khÝ
ho¸ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp thóc ®Èy c¬
khÝ ho¸ ngµnh giao th«ng vËn t¶i… c¬ khÝ ho¸ b¾t ®Çu tõ
ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ ®Õn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng.
M¸y mãc vµ ®¹i c«ng nghiÖp cã t¸c dông chñ yÕu lµm n¨ng
suÊt lao ®éng x· héi t¨ng vät, x· héi ho¸ lao ®éng vµ s¶n xuÊt
ngµy cµng cao, më réng thÞ trêng, thóc ®Èy sù ra ®êi cña c¸c
trung t©m c«ng nghiÖp vµ nh÷ng thµnh thÞ lín; ®ång thêi, t¹o
ra nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt kü thuËt .
3.3. Tõ nÒn kinh tÕ thÞ trêng tù do chuyÓn sang
nÒn kinh tÕ thÞ trêng hçn hîp.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng:
Do ch¹y theo lîi nhuËn cho nªn c¸c doanh nghiÖp thêng
g©y « nhiÔm m«i trêng, thêng khai th¸c tµi nguyªn mét c¸ch
bõa b·i dÉn tíi lµm mÊt c©n b»ng sinh th¸i mµ doanh nghiÖp
kh«ng ph¶i ®Òn bï mét kho¶n thiÖt h¹i nµo.
C¬ chÕ thÞ trêng dÔ lµm xuÊt hiÖn c¨n bÖnh: khñng
ho¶ng kinh tÕ, thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t vµ suy tho¸i.
15
C¬ chÕ thÞ trêng dÉn tíi sù ph©n hãa giµu nghÌo, dÔ
ph¸t sinh nh÷ng tiªu cùc x· héi .
Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét bíc ph¸t triÓn sau cña kinh tÕ tù
nhiªn vµ khi kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn tíi tr×nh ®é cao th×
®ã chÝnh lµ kinh tÕ thÞ trêng. Trong c¬ chÕ thÞ trêng th× do
nh÷ng khuyÕt tËt cña nã dÉn ®Õn ph¸ vì c©n ®èi cña nÒn
kinh tÕ, g©y l·ng phÝ nhiÒu nguån lùc: t liÖu s¶n xuÊt, lao
®éng, t¹o ra sù ph©n hãa x· héi. V× vËy nhµ níc ph¶i cã vai
trß nhÊt ®Þnh ®Ó kh¾c phôc nh÷ng nhîc ®iÓm trªn.
Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n thêi k× tù
do c¹nh tranh th× kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn theo t tëng lý
thuyÕt bµn tay v« h×nh th× nhµ níc kh«ng can thiÖp kinh tÕ.
®iÒu ®ã dÉn ®Õn viÖc khñng ho¶ng kinh tÕ sau nµy (1929 -
1933). V× vËy ®· xuÊt hiÖn lý thuyÕt kinh tÕ cña Keyes yªu
cÇu nhµ níc ph¶i can thiÖp kinh tÕ vµ ®Õn n¨m 1948 ®· xuÊt
hiÖn lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp trong ®ã cã sù kÕt hîp
cña hai nh©n tè: sù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng (Bµn tay v« h×nh)
vµ sù can thiÖp cña chÝnh phñ (Bµn tay h÷u h×nh) vµ c¶ hai
nh©n tè nµy ®Òu t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ.
Nhµ níc cã chøc n¨ng:
§Þnh híng sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ, x©y
dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt .
ThiÕt lËp vÒ mét khu«n khæ vÒ ph¸p luËt, x©y dùng hÖ
thèng c¬ së nhÊt qu¸n t¹o m«i trêng æn ®Þnh vµ thuËn lîi cho
kinh tÕ ph¸t triÓn .
H¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ
trêng .
Trùc tiÕp ®Çu t mét sè lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ: nh÷ng
ngµnh kinh tÕ c«ng céng, n¨ng lîng, cÇu nhiÒu vèn….
Qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi s¶n c«ng, kiÓm kª, kiÓm so¸t ho¹t
®éng kinh tÕ - x· héi
Ph©n phèi hîp lý c¸c nguån lùc s¶n xuÊt .
4. C¸c nh©n tè cña c¬ chÕ thÞ trêng
Mét nÒn kinh tÕ muèn vËn hµnh ®îc th× tríc tiªn ph¶i dùa
vµo c¬ chÕ thÞ trêng cã nghÜa lµ ph¶i dùa vµo bé m¸y tù
®éng cña c¶ cung, cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸, víi m«i trêng c¹nh
tranh, ®éng lùc lµ lîi nhuËn. C¸c bé phËn hîp thµnh c¬ chÕ thÞ
trêng nµy cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, nh lµ nh÷ng
kh©u trong guång m¸y. Gi¸ c¶ lµ c¸i nh©n cña thÞ trêng, cung
16
cÇu lµ trung t©m vµ c¹nh tranh lµ linh hån lµ søc m¹nh cña thÞ
trêng .
4.1. Cung - cÇu hµng ho¸:
CÇu hµng hãa: lµ sè lîng hµng ho¸ hay dÞch vô mµ ngêi
mua cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng mua ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau
trong cïng mét thêi gian.
Cung hµng ho¸: lµ sè lîng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ng-
êi b¸n cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng b¸n ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau
trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.
Nh vËy ®Ó cã cÇu hµng ho¸ ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: mong
muèn mua, cã kh¶ n¨ng mua vµ møc gi¸.
§Ó cã cung hµng ho¸ còng ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: mong
muèn s¶n xuÊt, cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ møc gi¸.
Khi cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ cña hµng ho¸ gi¶m. Vµ
ngîc l¹i khi cÇu lín h¬n cung th× gi¸ c¶ cña hµng hãa sÏ t¨ng.
Vµ ®Õn khi cung vÒ hµng ho¸ nµo ®ã trªn thÞ trêng võa
®óng b»ng cÇu cña hµng ho¸ th× lóc ®ã cung - cÇu ë tr¹ng
th¸i c©n b»ng, x¸c ®Þnh møc gi¸ c¶ lµ gi¸ c¶ c©n b»ng. Song
v× cung vµ cÇu lu«n biÕn ®éng nªn c©n b»ng cung - cÇu lu«n
biÕn ®éng theo. Gi¸ c¶ thÞ trêng cña hµng ho¸ lµ do t¬ng
quan cña cung vµ cÇu trªn thÞ trêng quyÕt ®Þnh. Nhng ®ång
thêi khi gi¸ c¶ biÕn ®éng th× nã còng t¸c ®éng tíi viÖc thu
hÑp hay më réng quy m« s¶n xuÊt.
Nh÷ng t¸c ®éng cña cung - cÇu ®èi víi thÞ trêng:
Quan hÖ cung cÇu gãp phÇn ®Ýnh chÝnh gi¸ c¶ thÞ trêng
vµ lËp l¹i, kh«i phôc l¹i sù c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ
Quan hÖ cung - cÇu cßn trùc tiÕp lµm ¶nh hëng tíi lîi Ých
kinh tÕ cña ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng; ngêi b¸n vµ ngêi
mua.
4.2. Gi¸ c¶:
Gi¸ c¶ trªn thÞ trêng ph¶n ¸nh quan hÖ cung cÇu vÒ mét
lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô nµo ®ã, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶
sÏ t¸c ®éng ®Õn ngêi b¸n vµ ngêi mua: Cô thÓ khi cÇu cao
h¬n cung th× ngêi b¸n sÏ t¨ng gi¸, ®iÒu ®ã sÏ thóc ®Èy cho
ngêi s¶n xuÊt më réng quy m« ®Ó lµm t¨ng cung. Trong trêng
hîp ngîc l¹i cung lín h¬n cÇu th× ngêi b¸n ph¶i gi¶m gi¸ xuèng.
Khi ®ã ngêi s¶n xuÊt sÏ gi¶m quy m« ®Ó gi¶m cung vµ cuèi
cïng c©n ®èi gi÷a quan hÖ cung - cÇu ®îc t¸i lËp ®Ó lËp l¹i
c©n b»ng míi.
17
Chøc n¨ng cña gi¸ c¶:
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng th«ng tin (nghÜa lµ c¸c tin tøc vÒ gi¸
c¶ trªn thÞ trêng sÏ gióp cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, c¸c c¸ nh©n
ngêi lao ®éng ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ s¶n xuÊt kinh
doanh vµ tiªu dïng cña m×nh.
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng ph©n bè c¸c nguån lùc: khi gi¸ biÕn
®éng t¨ng gi¶m th× c¸c nguån lùc cña s¶n xuÊt sÏ dÞch
chuyÓn gi÷a c¸c ngµnh.
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thóc ®Èy ®æi míi nh÷ng tiÕn bé kü
thuËt c«ng nghÖ. Trong s¶n xuÊt, ngêi ta lu«n lu«n t×m c¸ch
gi¶m bít hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. §Ó tõ ®ã dÉn tíi
gi¶m gi¸ thµnh ®Ó thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch (lµ phÇn gi¸
ngêi s¶n xuÊt thu ®îc nhiÒu h¬n ngêi s¶n xuÊt kh¸c nhê tiÕn
bé khoa häc - kü thuËt).
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn ph©n phèi vµ ph©n phèi
l¹i thu nhËp quèc d©n còng nh thu nhËp c¸ nh©n th«ng qua
chÝnh s¸ch gi¸ c¶.
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn viÖc lu th«ng hµng ho¸.
Khi gi¸ c¶ biÕn ®éng th× sÏ t¸c ®éng tíi hµnh vi ngêi tiªu dïng
vµ qua ®ã t¸c ®éng vµo lu th«ng hµng ho¸ lµm thay ®æi nhu
cÇu ngêi tiªu dïng.
4.3. C¹nh tranh:
C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua gi÷a c¸c xÝ nghiÖp, c¸c tæ
chøc kinh tÕ trong viÖc tiªu thô hµng ho¸ nh»m thu lîi nhuËn
cao nhÊt. C¹nh tranh lµ mét tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng .
C¸c chøc n¨ng cña c¹nh tranh:
C¹nh tranh cã thÓ ®iÒu chØnh mét c¸ch nhanh chãng c¸c
hµnh vi s¶n xuÊt tiªu dïng cña x· héi .
C¹nh tranh thóc ®Èy sù tiÕn bé cña kü thuËt .
C¹nh tranh tho¶ m·n tèt nhÊt nhu cÇu cña ngêi tiªu dïng.
C¹nh tranh t¹o chÝnh s¸ch cho viÖc ph©n phèi thu nhËp ban
®Çu nghÜa lµ c¸c doanh nghiÖp nµo th¾ng trong c¹nh tranh th×
sÏ thu ®îc lîi nhuËn h¬n ®èi ph¬ng.
.C¸c lo¹i c¹nh tranh gåm cã:
C¹nh tranh trong níc vµ c¹nh tranh trªn thÞ trêng níc
ngoµi.
18
C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhau
theo ba híng: gi¸ c¶, chÊt lîng hµng ho¸ vµ thùc hiÖn c¸c dÞch
vô tríc, trong vµ sau khi b¸n hµng.
C¹nh tranh gi÷a mét bªn lµ nh÷ng ngêi b¸n vµ mét bªn lµ
nh÷ng ngêi mua.
C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi mua víi nhau. Trªn th¬ng tr-
êng kh«ng cã chuyÖn "®¬n ph¬ng ®éc m·" mµ lµ "bu«n cã
b¹n, b¸n cã phêng".
C¹nh tranh kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng, tÝnh tù chñ cña
c¸c doanh nghiÖp, v× thÕ nã lµm cho kinh tÕ thÞ trêng ph¸t
triÓn rÊt n¨ng ®éng (hoµn toµn kh¸c víi nÒn kinh tÕ tù nhiªn,
nÒn kinh tÕ trong thêi k× bao cÊp).
C¹nh tranh huy ®éng ®îc mäi nguån lùc cña x· héi vµo
viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ .
C¹nh tranh thóc ®Èy ®îc c¶i tiÕn kü thuËt vµ sö dông
c«ng nghÖ míi.
C¹nh tranh hiÖu qu¶ lµ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt ®Ó ®¶m
b¶o sù ph©n bæ tèi u c¸c nguån lùc vµ hÖ qu¶ mµ nã mang l¹i
lµ n¨ng suÊt tèi u.C¹nh tranh thóc ®Èy c¸c nguån lùc di
chuyÓn tíi n¬i nµo cã hiÖu qu¶ nhÊt bëi ngêi s¶n xuÊt muèn sö
dông chóng ®Ó ®em l¹i lîi nhuËn cµng nhiÒu, cµng tèt.
4.4. TiÒn tÖ:
TiÒn tÖ lµ mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt ®îc t¸ch ra lµm
vËt ngang gi¸ chung cho c¸c lo¹i hµng hãa kh¸c. Nã biÓu hiÖn
chung cña gi¸ trÞ, nã biÓu hiÖn tÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng
vµ lµ quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸.
Chøc n¨ng cña tiÒn tÖ:
Lµ thíc ®o gi¸ trÞ (®©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn
tÖ): tiÒn dïng ®Ó ®o lêng vµ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña hµng ho¸,
mäi hµng ho¸ ®Òu ®îc biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña nã b»ng tiÒn.
TiÒn tÖ ®îc coi nh lµ s¶n phÈm cña lao ®éng .
Lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng: tiÒn lµ vËt m«i giíi trong quan hÖ
lu th«ng hµng ho¸.
Lµ ph¬ng tÞªn cÊt gi÷ gi¸ trÞ: tiÒn ®îc rót khái lÜnh vùc
lu th«ng vµ mang vµo cÊt tr÷. Khi cÇn l¹i ®em mua hµng vµ
tiÒn ®îc xem nh mét thø cña c¶i cña x· héi .
Lµ ph¬ng tiÖn thanh to¸n: tiÒn ®îc dïng ®Ó chi tr¶ sau
khi mét c«ng viÖc ®· hoµn thµnh hoÆc dïng ®Ó tr¶ nî.
19
Chøc n¨ng tiÒn tÖ thÕ giíi: trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c quèc
gia víi nhau vµ tiÒn lóc nµy ph¶i lµ vµng, b¹c, ngo¹i tÖ m¹nh….
4.5. Lîi nhuËn:
Trong kinh tÕ thÞ trêng, lîi nhuËn lµ ®éng lùc chi phèi
ho¹t ®éng cña ngêi kinh doanh. Lîi nhuËn ®a c¸c doanh
nghiÖp ®Õn c¸c khu vùc s¶n xuÊt c¸c hµng ho¸ mµ ngêi tiªu
dïng cÇn nhiÒu h¬n, bá qua c¸c khu vùc cã Ýt ngêi tiªu dïng.
Lîi nhuËn còng ®a c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Õn viÖc sö dông kü
thuËt s¶n xuÊt hiÖu qu¶ nhÊt. Nh vËy, hÖ thèng thÞ trêng lu«n
ph¶i dïng l·i vµ lç ®Ó quyÕt ®Þnh ba vÊn ®Ó: s¶n xuÊt c¸i
g×?, s¶n xuÊt nh thÕ nµo?, s¶n xuÊt cho ai?
Lîi nhuËn chÝnh lµ môc tiªu kinh tÕ cao nhÊt, lµ ®iÒu
kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. ®Ó cung cÊp
hµng ho¸ vµ dÞch vô cho thÞ trêng, c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i bá
tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Hä mong
muèn chi phÝ cho c¸c ®Çu vµo Ýt nhÊt vµ b¸n hµng ho¸ víi gi¸
cao nhÊt ®Ó sau khi trõ ®i c¸c chi phÝ cßn sè d d«i ®Ó kh«ng
chØ s¶n xuÊt gi¶n ®¬n mµ cßn t¸i s¶n xuÊt më réng, kh«ng
ngõng tÝch luü ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cñng cè vµ t¨ng cêng vÞ
trÝ cña m×nh trªn thÞ trêng .
Lîi nhuËn lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh toµn bé
kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh kinh doanh kÓ tõ lóc b¾t
®Çu t×m kiÕm nhu cÇu thÞ trêng, chuÈn bÞ vµ tæ chøc qu¸
tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®Õn kh©u tæ chøc b¸n hµng vµ
dÞch vô cho thÞ trêng. Nã ph¶n ¸nh c¶ vÒ mÆt lîng vµ mÆt
chÊt cña qu¸ tr×nh kinh doanh.
Lîi nhuËn lµ phÇn chªnh lÖch gi÷a tæng doanh thu vµ
tæng chi phÝ
Nh vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp ph¸t
triÓn s¶n xuÊt kinh doanh.
5. C¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng
5.1 Quy luËt gi¸ trÞ
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt
hµng ho¸. ë ®©u cã s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× ë ®ã
cã sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ.
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt chi phèi c¬ chÕ thÞ trêng vµ
chi phèi c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c, c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c lµ
biÓu hiÖn yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ mµ th«i..
20
Trong thêi k× ®Çu cña x· héi loµi ngêi tõ khi lùc lîng s¶n
xuÊt ph¸t triÓn vµ cã nhiÒu thµnh tùu míi, con ngêi dÇn tho¸t
khái nÒn khinh tÕ tù nhiªn vµ chuyÓn sang nÒn kinh tÕ s¶n
xuÊt hµng hãa. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn cµng m¹nh
mÏ vµ ®Õn ®Ønh cao cña nã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Kinh
tÕ thÞ trêng cã nh÷ng u viÖt cña nã , ®ã lµ sù tho¶ m·n tèi ®a
nhu cÇu cña con ngêi vãi mét khèi lîng hµng ho¸ khæng lå. Tuy
nhiªn nã còng béc lé nh÷ng h¹n chÕ , nhÊt lµ trong chÕ ®é x·
héi TBCN , mét chÕ ®é x· héi ë ®ã chØ cã lîi nhuËn ®îc chó
träng hµng ®Çu dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ x· héi s©u s¾c vµ
quyÒn b×nh ®¼ng trong x· héi bÞ xem nhÑ.
Níc ta sau khi giµnh ®îc ®éc lËp ë miÒn B¾c , §¶ng ®·
x¸c ®Þnh ®a ®Êt níc lªn tiÕn lªn CNXH bá qua giai ®o¹n ph¸t
triÓn TBCN. Khi miÒn B¾c hoµn toµn ®îc gi¶i phãng th× c¶ níc
bíc vµo thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH. §¹i héi §¶ng VI (1986) lµ
mét bíc ngoÆt lÞch sö cña nÒn kinh tÕ víi ®êng lèi míi cña
§¶ng ®Ó ph¸t triÓn ®Êt níc. Theo ®ã ta x©y dùng vµ ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo
®Þnh híng XHCN. T tëng Êy cµng ®îc nhÊn m¹nh trong c¸c k×
®¹i héi tiÕp theo cña §¶ng.
Cho tíi nay, sau gÇn hai m¬i n¨m ®æi míi ta ®· gÆt h¸i
®îc nhiÒu thµnh tùu ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã cßn cã
kh¸ nhiÒu nh÷ng mÆt cÇn ®iªï chØnh.
Qua nghiªn cøu vµ t×m hiÓu em chän ®Ò tµi:"Sù h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng
XHCN ë ViÖt Nam"
1
2
B:néi dung
I.Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ nÒn kinh tÕ
thÞ trêng:
1.Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ trêng:
Kinh tÕ thÞ trêng h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
hµng ho¸.S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ mµ ë
®ã s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra lµ ®Ó b¸n trªn thÞ trêng.Trong
kiÓu tæ chøc kinh tÕ nµy, toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt_ph©n
phèi_trao ®æi_tiªu dïng , s¶n xuÊt nh thÕ nµovµ cho ai ®Òu
th«ng viÖc mua b¸n,th«ng qua hÖ thèng thÞ trêng vµ do thÞ
trêng quyÕt ®Þnh.
C¬ së kinh tÕ - x· héi cña sù ra ®êi vµ tån t¹i cña s¶n
xuÊt hµng ho¸ vµ
ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ vÒ kinh tÕ gi÷a ngêi s¶n xuÊt
nµy víi ngêi s¶n xuÊt kh¸c do c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau
vÒ t liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh.Khi s¶n phÈm lao ®éng trë thµnh
hµng ho¸ th× ngêi s¶n xuÊt trë thµnh ngêi s¶n xuÊt hµng
ho¸,lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ võa cã tÝnh chÊt t
nh©n , c¸ biÖt , lao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ bao
hµm sù thèng nhÊt gi÷a hai mÆt ®èi lËp lµ tÝnh chÊt x· héi vµ
tÝnh chÊt t nh©n , c¸ biÖt lao ®éng cña s¶n xuÊt hµng ho¸.§èi
víi mçi hµng ho¸ m©u thuÉn ®ã ®îc gi¶i quyÕt trªn thÞ trêng.
S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi vµ ph¸t triÓn lµ mét qu¸
tr×nh lÞch sö l©u dµi . §Çu tiªn lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n
®¬n . S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ s¶n xuÊt hµng ho¸
n«ng d©n , thî thñ c«ng dùa trªn chÕ ®é t h÷u vÒ t liÖu s¶n
xuÊt vµ søc lao ®éng cña b¶n th©n hä.
§©y lµ mét kiÓu s¶n xuÊt nhá , dùa trªn kÜ thuËt thñ
c«ng vµ l¹c hËu khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao h¬n ,s¶n
xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn thµnh s¶n xuÊt quy m« lín .
Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn nµy diÔn ra trong mét thêi k× qu¸ ®é
tõ x· héi phong kiÕn sang chÕ ®é t b¶n.
Trong mét nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ chiÕm ®Þa vÞ
thèng trÞ th× ®ã lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ , khi nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng th× nÒn kinh tÕ
nµy lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng
Nh vËy nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸
vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng th× nÒn kinh tÕ nµy lµ nÒn
3
kinh tÕ thÞ trêng.C¬ chÕ thÞ trêng lµ tæng thÓ c¸c nh©n tè,
quan hÖ ,m«i trêng , ®éng lùc vµ quy luËt chi phèi sù vËn
®éng cña thÞ trêng . Trong c¬ chÕ thÞ trêng ®éng lùc ho¹t
®éng cña c¸c thµnh viªn lµ lîi nhuËn , lîi nhuËn cã t¸c dông l«i
kÐo c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt mµ x· héi cÇn . C¬ chÕ thÞa
trêng dïng lç, l·i ®Ó quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n.
§Æc trng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ tù vËn ®éng tu©n theo
nh÷ng quy luËt vèn cña nã, nh quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung
cÇu, quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ, c¸c quy luËt vÞ trÝ, vai trß ®éc
lËp, song l¹i cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ, t¸c ®éng qua l¹i lÉn
nhau, vµ t¹o ra nh÷ng nguyªn t¾c vËn ®éng cña thÞ trêng.
2.C¸c quy luËt h×nh thµnh, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ
trêng
2.1. VÊn ®Ò ph©n c«ng lao ®éng x· héi :
a. Kh¸i niÖm ph©n c«ng lao ®éng x· héi:
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ viÖc chuyªn m«n ho¸ ngêi
s¶n xuÊt, mçi ngêi chØ s¶n xuÊt mét hoÆc mét vµi s¶n phÈm
nhÊt ®Þnh, hay nãi c¸ch kh¸c: Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi
lµ c¸ch ®iÒu chØnh h¹n chÕ mét c¸ch thÝch øng nh÷ng c¸
nh©n vµo nh÷ng lÜnh vùc nghÒ nghiÖp ®Æc thï.
b. §Æc ®iÓm vµ t¸c dông cña viÖc ph©n c«ng lao
®éng x· héi
* §Æc ®iÓm:
TiÒn ®Ò vËt chÊt cña sù ph©n c«ng lao ®éng trong x· héi
lµ sè lîng d©n c vµ mËt ®é d©n sè.ph¶i cã mét mËt ®é d©n
sè nµo ®ã ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn nét c¸ch thuËn lîi cho nh÷ng
giao dÞch x· héi, còng nh ®Ó phèi hîp c¸c lùc lîng nhê thÕ mµ
n¨ng xuÊt lao ®éng t¨ng lªn, khi sè lîng c«ng nh©n t¨ng
lªn( do d©n sè t¨ng lªn ) th× søc s¶n xuÊt cña x· héi cµng
t¨ng lªn theo tû lÖ kÐp cña sù t¨ng lªn ®ã, nh©n víi hiÖu qu¶
cña sù ph©n c«ng lao ®éng.
Sù ph©n c«ng lao ®éng ®îc h×nh thµnh khi cã sù ph©n
t¸n t liÖu s¶n xuÊt vµo tay nhiÒu ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ ®éc
lËp víi nhau. Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi x©m nhËp vµo tÊt
c¶ c¸c lÜnh vùc cña x· héi vµ ®¹t nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng
ho¸ ®éc lËp " ®èi diÖn " víi nhau, nh÷ng ngêi nµy chÞu sù t¸c
®éng rÊt lín cña quy luËt c¹nh tranh.
4
C¬ së cña mäi sù ph©n c«ng ao ®éng ph¸t triÓn lµ lÊy
trao ®æi hµng ho¸ lµm mçt gi¸ vµ cã sù t¸ch rêi gi÷a thµnh
thÞ vµ n«ng th«n.
§èi víi sù ph©n c«ng lao ®éng cã mét quy t¾c chung
lµ :puyÒn lùc cµng Ýt chi phèi sù ph©n c«ng lao ®éng trong x·
héi bao nhiªu, th× sù ph©n sù ph©n c«ng lao ®éng trong xÝ
nghiÖp s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn bÊy nhiªu, vµ ë ®Êy nã
l¹i cµng phô thuéc vµo quyÒn lùc cña mét c¸ nh©n.
*T¸c dông:
Sù ph©n c«ng lao ®éng trong x· héi lµm c¬ së chung cho
mäi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, chÝnh sù ph©n c«ng lao ®éng
trong x· héi lµm cho søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸.
Sù ph©n c«ng lao ®éng ®Æt c¬ së cho viÖc h×nh thµnh
nh÷ng nghÒ nghiÖp chuyªn m«n, nh÷ng ngµnh chuyªn m«n
nh»m n©ng cao søc s¶n xuÊt.
Sù ph©n c«ng lao ®éng theo vïng víi ngµnh s¶n xuÊt
chuyªn m«m ho¸ ®Æc trng sÏ lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù khai
th¸c cã hiÖu qu¶ vµ ph¸t huy thÕ m¹nh cña vïng. Sù ph©n
c«ng lao ®éng trong x· héi khi ®· ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh
®é nµo ®ã th× sÏ dÉn ®Õn sù ph©n c«ng lao ®éng ë tÇm vi
m«- c¸c xÝ nghiÖp, c¸c h·ng s¶n xuÊt - ®iÒu nµy lµm cho c¸c
giai ®o¹n s¶n xuÊt ra s¶n phÈm bÞ chia nhá,s¶n phÈm ®îc
hoµn thiÑn vÒ chÊt lîng, dÔ dµng øng dông tiÕn bé khoa häc
kü thuËt .Sù ph©n c«ng lao ®éng ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü
thuËt lµm viÖc s¶n xuÊt ®i vµo chuyªn m«n ho¸, n©ng cao tay
ngÒ cña ngêi s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi.
c. Híng ph©n c«ng vµ viÖc thùc hiÖn ë níc ta:
Khi s¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi, ph¸t triÓn ®Õn møc cao
®iÓn h×nh lµ ë x· héi t b¶n th× ®ßi hái sù ph©n c«ng lao
®éng s©u s¾c ®Ó ®i vµo chuyªn m«n ho¸ cao, ®¸p øng nhu
cÇu, yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, tõ tríc tíi nay trong x·
héi ®· xuÊt hiÖn ba lÇn ph©n c«ng lao ®äng x· häi lín :
Ch¨n nu«i t¸ch ra khái trång trät
XuÊt hiªn nhiÒu ngµnh thñ c«ng nghiÖp
XuÊt hiÖn th¬ng nghiÖp
ë níc ta muèn ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ ph¶i ph©n
c«ng l¹i lao ®éng x· héi c¶ trªn mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ
vµ trong níc.
5
*§èi víi trong níc : tÊt yÕu ph¶i tiÕn hµnh ph©n c«ng lao
®éng x· héi trªn ph¹m vi c¶ níc còng nh tõng ngµnh, tõng c¬
së. Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi trong qu¸ tr×nh chuyÓn
sang c¬ chÕ thÞ trêng cÇn chó träng c¸c quy luËt:
- Tû lÖ vµ sè tuyÖt ®èi cña lao ®éng trong n«ng nghiÖp
gi¶m xuèng, tû lÖ vµ sè tuyÖt ®èi cña lao ®éng trong c«ng
nghiÖp t¨ng lªn .
- Tû lÖ lao ®éng trÝ ãc ngµy cµng t¨ng lªn vµ chiÕm
phÇn lín trong tæng lao ®éng x· héi .
-Tèc ®é t¨ng lao ®éng trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt phi vËt
chÊt ( dÞch vô, th¬ng nghiÖp ....) t¨ng nhanh h¬n tèc ®é t¨ng
lao ®éng trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt .
Trong nh÷ng n¨m tríc m¾t, ë níc ta hiÖn nay viÖc ph©n
c«ng lao ®éng x· héi cÇn ph¶i tiÕn hµnh trªn tÊt c¶ c¸c ®Þa
bµn. TiÕn hµnh s¾p xÕp, ph©n bè l¹i chç hoÆc chuyÓn mét
bé phËn tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c ®Ó x©y dùng c¸c vïng kinh
tÕ míi. Tuy nhiªn, chóng ta cÇn ®Æc biÖt chó träng u tiªn cho
viÖc s¾p xÕp, ®iÒu chØnh l¹i chç v× ®iÒu ®ã cho phÐp tõng
®Þa ph¬ng, tõng ®¬n vÞ c¬ së tù khai th¸c hÕt tiÒm
n¨ng ,nh÷ng thÕ m¹nh s½n cã cña ®¬n vÞ m×nh, ®ång thêi
tõng bíc h×nh thµnh c¸c côm kinh tÕ - kü thuËt - dÞch vô n«ng
th«n còng nh ë thµnh thÞ.
*§èi víi quèc tÕ : §Ó tham gia vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng
x· héi c¶ trªn mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ chóng ta cÇn hiÓu
râ nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ xu híng hiÖn ®¹i cña nÒn kinh tÕ thÕ
giíi, ®ã lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
- NÒn kinh tÕ thÕ giíi lµ mét thÓ thång nhÊt , bao gåm
c¸c nÒn kinh tÕ khu vùc vµ quèc gia rÊt ®a d¹ng , ph¸t triÓn
kh«ng ®ång ®Òu, chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn.
-Díi sù t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt
hiÖn ®¹i , ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ kinh tÕ , cô
thÓ lµ :
+ §Èy m¹nh sù ph©n c«ng lao ®éng gi÷a c¸c khu vùc
trªn thÕ giíi vµ gi÷a c¸c quèc gia trong tõng khu vùc .
+ T¨ng cêng hîp t¸c vµ nhÊt thÓ ho¸ kinh tÕ thÕ giíi,
®Æc biÖt lµ ph¹m vi tõng khu vùc
Lµ mét quèc gia ph¸t triÓn , ViÖt Nam cã nh÷ng lîi thÕ
can b¶n ®Ó cã thÓ tham gia tÝch cùc vµo ph©n c«ng lao ®éng
khu vùc vµ quèc tÕ. Nh÷ng lîi thÕ ®ã tríc hÕt lµ :
6
- VÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi : N»m trong khu vùc nhiÖt ®íi giã
mïa , tù nhiªn ViÖt Nam rÊt phong phó vµ ®a d¹ng , kh¸c h¼n
víi c¸c níc cã cïng vÜ ®é ë T©y ¸ , §«ng phi , T©y phi. §Æc
®iÓm nµy cã t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn c¬ cÊu, quy m« vµ híng
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam . ViÖt Nam n»m ë r×a
®«ng b¸n ®¶o §«ng D¬ng , gÇn trung t©m §«ng Nam ¸ cã
vïng biÓn chñ quyÒn réng lín vµ giµu tiÒm n¨ng, dÔ dµng ph¸t
triÓn kinh tÕ - th¬ng m¹i, v¨n ho¸ vµ khoa häc kü thuËt víi
c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. ViÖt Nam n»m trong khu
vùc diÔn ra c¸c ho¹t ®éng s«i ®éng nhÊt thÕ giíi tríc thÕ kû
21, c¸c níc ASEAN mµ ViÖt Nam lµ thµnh viªn chÝnh thøc kÓ tõ
th¸ng 7/95 ®ang ngµy cµng chiÕm ®Þa vÞ cao trong nÒn kinh
tÕ thÕ giíi/
- ViÖt Nam cã nguån tµi nguyªn phong phó vµ ®a d¹ng.
- Nguån tµi nguyªn nh©n v¨n phong phó bao gåm b¶n
th©n con ngêi vµ hÖ thèng gi¸ trÞ do con ngêi s¸ng t¹o ra
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö d©n téc . §êng lèi ®æi míi
vµ chÝnh s¸ch më cöa do §¶ng ta ®Ò ra tõ ®¹i héi thø s¸u ®·
mang l¹i kÕt qu¶ rÊt uan träng , t¹o ra m«i trêng thuËn lîi ®Ó
ViÖt Nam tham gia ngµy cµng tÝch cùc vµo ph©n c«ng lao
®éng trong khu vùc vµ quèc tÕ , nhanh chãng hoµ nhËp vµo
thÞ trêng quèc tÕ.
§Ó n©ng cao vai trß vµ vÞ trÝ cña ViÖt Nam trong hÖ
thèng ph©n c«ng lao ®éng khu vùc quèc tÕ , ®ßi hái ph¸t huy
tinh thÇn tù lôc tù cêng vµ nh÷ng lîi thÕ nãi trªn.
2.2. Qu¸ tr×nh tù do ho¸ kinh tÕ qua ®a d¹ng ho¸
c¸c h×nh thøc së h÷u
* §a d¹ng ho¸ së h÷u- Nh©n tè c¬ b¶n h×nh thµnh nÒn kinh
tÕ thÞ trêng :
Trung t©m cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ quy luËt së h÷u
, së h÷u cña chÝnh m×nh , së h÷u vËt dông vµ së h÷u trÝ
tuÖ, quyÒn ®îc hëng thô Ých lîi tõ viÖc trång trät vµ c¶i t¹o
®Êt lµ ®éng lùc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp . QuyÒn ®îc hëng thô
nh÷ng ®iÒu m×nh lµm lµ ®éng lùc ph¸t triÓn thÞ trêng lao
®éng. QuyÒn ®îc hëng trùc tiÕp thµnh qu¶ cña vèn s¶n xuÊt
thóc ®Èy ®Çu t vµo nhµ m¸y vµ trang thiÕt bÞ , quyÒn ®îc
b¶o ®¶m c tró mét ®Þa ®iÓm cè ®Þnh thóc ®Èy ®Çu t c¸
nh©n vµo nhµ ë. H¬n n÷a , quyÒn chuyÓn nhîng tµi s¶n cã
tÇm quan träng thiÕt yÕu ®ãi víi viÖc sö dông h÷u hiÖn ®¸t
7
®ai , lao ®äng vèn. ChØ cã th«ng qua chyÓn nhîng th× cña c¶i
c¸c lo¹i míi cã thÓ sö dông ®óng gi¸ trÞ cña nã.
Khi chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng th× ¹nh tranh chÝnh lµ
c¬ chÕ b¶o ®¶m cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng vµ sö
dông c¸c nguån nh©n lùc cña x· héi cã hiÖu qu¶ . Nhng c¹nh
tranh chØ n¶y sinh trong m«i trêng cã nh÷ng chñ së h÷u kh¸c
nhau. V× vËy viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung
sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ tÊt yÕu phaØ x©y dùng c¸c
quan hÖ h×nh thøc së h÷u . B¶n chÊt cña viÖc nµy lµ thay thÕ
c¸c quan hÖ vµ c¸c h×nh thøc së h÷u chØ tån t¹i trªn danh
nghi· b»ng c¸c quan hÖ vµ c¸c h×nh thøc cã ý nghÜa kinh tÕ
thùc sù cã chñ thÓ cô thÓ , ®ã lµ nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng
ho¸ tù do.
§Ó chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ,§¶ng vµ nhµ níc
ta cÇn ®a d¹ng ho¸ vµ c¶i c¸ch l¹i chÕ ®é së h÷u , ®Æc biÖt
lµ khu vùc kinh tÕ nhµ níc ,®Ó tù do së h÷u nhµ níc ph¶i ban
hµnh luËt ph¸p vÒ vÊn ®Ò së h÷u .
Mét bíc tiÕn quan träng trong qu¸ tr×nh ViÖt Nam chuyÓn
sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· diÔn ra vµo th¸ng 4/92,khi
Quèc héi th«ng qua hiÕn ph¸p míi c«ng khai choa phÐp së h÷u
t nh©n vµ cßn t¨ng cêng sù b¶o hé cña nhµ níc ®èi víi h×nh
thøc së h÷u nµy .HiÕn ph¸p nµy x¸c ®Þnh cã 3 h×nh thøc rë
h÷u :së h÷u toµn d©n , së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u t nh©n.
H¬n n÷a, c¶ ba h×nh thøc ®Òu ®îc nhµ níc b¶o hé . Quèc
h÷u ho¸ quyÒn së h÷u t nh©n ®Òu bÞ cÊm vµ viÖc trng dông
cÇn thiÕt tµi s¶n ph¶i ®îc ®Òn bï , quyÒn thõa kÕ vµ quyÒn
chuyÓn nhîng còng ®fîc b¶o hé .
QuyÒn së h÷u t nh©n ,yÕu tè cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ
thÞ trêng , ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn rÊt l©u tríc khi hiÕn ph¸p
®îc söa vµo n¨m 1992. Chóng ta cã thÓ thÊy râ b»ng chøng
vÒ ho¹t ®éng cña khu vùc t nh©n t¨ng trong nh÷ng n¨m tríc ,
tuy nhiªn ®øng trªn gãc ®é hÖ thèng ph¸p lý mµ xÐt , viÖc
t¹o c¬ së râ rµng cho së h÷u vµ chuyÓn nhîng tµi s¶n cã tÇm
quan träng v× hai lý do .Thø nhÊt ,luËt chÊp nhËn chÝnh thøc
®iÒu nµy sÏ lµ dÊu hiÖu cho nh÷ng ngêi cã thÓ trë thµnh nhµ
kinh doanh t nh©n vµ c¸c nhµ ®Çu t thÊy r»ng ho¹t ®éng kinh
tÕ t nh©n lµ chÝnh thøc ®îc phÐp vµ khuyÕn khÝch. Khi
chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng , lo¹i khuyÕn khÝch chÝnh thøc nµy cã thÓ cã träng lîng
8
®«i chót . Thø hai , nh÷ng c¸ nh©n khëi sù ho¹t ®éng kinh tÕ
t nh©n trªn c¬ së chÝnh thøc ®îc phÐp cã thÓ dùa vµo ph¸p
luËt ®Ó b¶o vÖ ho¹t ®éng kinh doanh cña hä trong t¬ng lai .
§iÒu cÇn chó ý ë ®©y lµ hiÕn ph¸p cña Trung Quèc còng cã
®iÒu kho¶n vÒ së h÷u t¬ng tù nh hiÕn ph¸p n¨m 1990 cña
ViÖt Nam , nhng n¨m 1988 Trung Quèc ph¶i bvan hµnh nh÷ng
®iÓm bæ xung hiÕn ph¸p ®Ó b¶o vÖ quyÒn së h÷u t nh©n
mét c¸ch réng r·i.
Mét mÆt cña ho¹t ®éng th¬ng m¹i cÇn cã c¬ cÊu khung
vÒ ph¸p lý cã hiÖu lùc trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng lµ
b¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®Ó thóc ®Èy viÖc t¹o ra mÆt
hµng vµ nh÷ng quy tr×nh s¶n xuÊt míi lµ míi ë ViÖt nam vµ sö
dông hµng ho¸ vµ quy tr×nh së h÷u cã chñ së h÷u ®îc t¹o ra
ë n¬i kh¸c ,khuyÕn khÝch ph¸t triÓn vµ lu hµnh nh·n hiÖu th-
¬ng phÈm ®îc thÞ trêng c«ng nhËn.§Èy m¹nh viÖc phæ biÕn ë
ViÖt Nam phÇn mÒm tin häc còng nh t¸c phÈm v¨n häc cã chñ
së h÷u tiÕn bé trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc nµy ph¶i dùa trªn
quyÒn vµ biÖn ph¸p hîp ph¸p ®èi víi b»ng s¸ng chÕ , nh·n
hiÖu th¬ng hiÖu b¶n quyÒn .
Ngoµi nh÷ng h×nh thøc së h÷u trªn cïng víi qu¸ tr×nh më
cöa nÒn kih tÕ c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi sÏ ®Çu t vµo níc ta díi
nhiÒu h×nh thøc nh :liªn doan , mua cæ phiÕu , ®Çu t trùc
tiÕp nªn sÏ xuÊt hiÖn nhiÒu h×nh thøc së h÷u níc ngoµ ë níc ta
.
Tãm l¹i ®Ó cho c¬ cÊu quan hÖ vÒ c¸c h×nh thøc së h÷u
thÝch øng víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®ßi hái §¶ng vµ nhµ níc ta
ph¶i x©y dùng mét hÖ thèng ph¸p luËt ®ång bé vÒ h×nh thøc
së h÷u , h×nh thøc së h÷u ®a d¹ng , tù nguyÖn sÏ n¶y sinh ra
c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt míi thÝch hîp , hiÖu qu¶ vµ
s¸ng t¹o ë níc ta. Quan hÖ së h÷u ®a d¹ng sÏ lµm cho thÞ tr-
êng ho¹t ®éng uyÓn chuyÓn trong mét thÓ thèng nhÊt , trong
®ã quèc doanh cÇn n¾m gi÷ nh÷ng ngµnh , nh÷ng lÜnh vùc
then chèt t¸c dông thóc ®Èy sù æn ®Þnh vµ t¨ng trëng kinh
tÕ .
2.3. Ph¸t triÓn khoa häc - kü thuËt c«ng nghÖ :
a. Mèi liªn hÖ biÖn chøng gi÷a khoa häc c«ng nghÖ
vµ kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta :
* Sù t¸c ®éng cña khoa häc - c«ng nghÖ ®èi víi kinh tÕ
thÞ trêng :
9
Níc ta lµ mét níc n«ng nghiÖp víi ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp
vÒ lùc lîng s¶n xuÊt , vÒ tr×nh ®é x· héi ho¸ lao ®éng vµ x·
héi ho¸ s¶n xuÊt .Sù thÊp kÐm nµy ®· k×m h·m qu¸ tr×nh
chuyÓn biÕn nÒn kinh tÕ mang nÆng tÝnh tù cung tù cÊp sang
kinh tÕ thÞ trêng .ViÖc ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ chÝnh
lµ ®Ó thay ®æi vÒ chÊt lùc lîng s¶n xuÊt vµ n©ng cao tr×nh
®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt cña níc ta nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh
chuyÓn biÕn nÒn kinh tÕ tõ chËm ph¸t triÓn sang ph¸t triÓn ,
chuyÓn nÒn kinh tÕ sang thÞ trêng .
Díi sù t¸c ®éng cña khoa häc c«ng nghÖ lµm biÕn ®åi vÒ
chÊt lùc lîng s¶n xuÊt theo híng thùc hiÖn tõng bíc chiÕn lîc
®ång bé ho¸ gi÷a t liÖu s¶n xuÊt hiÖn ®¹i víi con ngêi hiÖn
®¹i nh»m n©ng cao tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt . §Õn lît
nã , sù ®ång bé ho¸ nµy l¹i t¸c ®éng lµm biÕn ®æi së h÷u vµ
c¬ chÕ thÞ trêng ë níc ta theo híng ®éc quyÒn , ®éc t«n sang
së h÷u hçn hîp ®a d¹ng , tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao
cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc.
Díi sù t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng
nghÖ theo híng ®· x¸c ®Þnh lµm cho nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc
ta tõng bíc thÝch nghi víi tèc ®é nhanh cña tÝnh chÊt míi cña
nÒn kinh tÕ thÞ trêng thÕ giíi.
Thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ qua sù ph©n c«ng
lao ®éng lµm thay ®æi tõng bíc c¬ cÊu ngµnh vïng , thay ®æi
chiÕn lîc kinh doanh , thay ®æi c¬ cÊu gi¸ trÞ hµng ho¸ nhÊt
lµ trong ngµnh c«ng nghÖ míi .
Thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ n©ng cao n¨ng lùc tÝch luü
tõ néi bé nÒn kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn thay ®æi chiÕn lîc t¸i s¶n
xuÊt gi¶n ®¬n sang ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu
s©u .
*Sù t¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghi· ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc- c«ng nghÖ ë níc
ta .
NÒn kinh tÕ thÞ trêng theo híng x· héi chñ nghÜa sÏ t¸c
®éng tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ
Kinh tÕ thÞ trêng sÏ thóc ®Èy sù thay ®æi trong c¬ cÊu
cña lùc lîng s¶n xuÊt , ®iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn ë chç c«ng nghÖ
, ®èi tîng lao ®éng , c¬ cÊu lao ®éng ph¸t triÓn theo híng
c«ng nghÖ nhiÒu tr×nh ®é , nh÷ng c«ng nghÖ mòi nhän. Díi
t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng , ®èi tîng lao ®éng ®îc
10
khai th¸c ngµy cµng nhiÒu trong tù nhiªn kÕt hîp víi viÖc sö
dông nguyªn vËt liÖu tæng hîp mµ tríc hÕt nhËp tõ níc ngoµi
vµ tiÕn ®Õn s¶n xuÊt trong níc . Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ,
lao ®éng trÝ ãc sÏ ®îc ®¸nh gi¸ vµ coi träng ®óng møc , do
®ã hµm lîng lao ®éng trÝ tuÖ t¨ng lªn trong tæng lao ®éng x·
héi .
Sù thay ®æi c¬ cÊu cña lùc lîng s¶n xuÊt theo híng c«ng
nghÖ ho¸ vµ sù t¨ng lªn cña tû lÖ lao ®éng trÝ ãc trong tæng
sè lao ®éng x· héi ®Õn lît nã sÏ t¸c ®éng mét c¸ch tÝch cùc tíi
sù ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ . Nh vËy , díi sù t¸c
®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ,sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt
vµ tû lÖ lao ®éng trÝ ãc cã t¸c ®éng qua l¹i víi sù ph¸t triÓn
cña khoa häc - c«ng nghÖ.
Kinh tÕ thÞ trêng víi t c¸ch lµ ®ßn bÈy , lµ ph¬ng thøc
sinh ho¹t kinh tÕ thÝch hîp , nªn t¸c ®éng tÝch cùc tíi sù thay
®æi c¬ cÊu kinh tÕ vµ tr×nh ®é v¨n minh ë níc ta. ChÝnh nhê
nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµm
cho níc ta thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬
cÊu theo híng c«ng- n«ng - dÞch vô hiÖn ®¹i vµ më réng quan
hÖ kinh tÕ quèc tÕ . Vµ chÝnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng nµy sÏ ®a
x· héi ta vît qua nhanh nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp vµ v¨n minh
trÝ tuÖ.
S¬ ®å: sù t¸c ®éng cña c¸ch m¹ng khoa häc- c«ng
nghÖ ®èi víi kinh tÕ thÞ têng ë níc ta vµ s¬ ®å : Sù t¸c ®éng
tÝch cùc cña kimh tÕ thÞ trêng x· héi theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa ®èi víi sù ph¸t triÓn khoa häc- c«ng nghÖ ®îc thÓ
hiÖn ë hai trang sau.
b. Híng ph¸t triÓn khoa häc - c«ng nghÖ trong qu¸
tr×nh chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa ë níc ta:
- Trªn c¬ së ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ cña
së h÷u ®èi víi viÖc thùc hiÖn môc tiªu kinh tÕ - x· héi , h×nh
thµnh c¬ cÊu vµ xu híng vËn ®éng kh¸ch quan cña c¸c h×nh
thøc së h÷u.
-Trªn c¬ së vai trß then chèt cña c¸ch m¹ng khoa häc
c«ng nghÖ vµ vai trß ®éng lùc cña nã ®èi víi lùc lîng s¶n
xuÊt , Nhµ níc cÇn cã chÝnh s¸ch khoa häc c«ng nghÖ h÷u
hiÖu : Nhµ níc cÇn cung cÊp nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho
nghiªn cøu khoa häc , coi träng lao ®éng trÝ tuÖ - vèn quý
11
nhÊt trong vèn quý lao ®éng,sím cã nh÷ng chÝnh s¸ch cã t¸c
dông kÝch khÝch c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt , kinh doanh ë tÊt c¶
c¸c h×nh thøc së h÷u tring vµ ngoµi níc ®Çu t søc ngêi søc ng-
êi søc cña vµo viÖc trang bÞ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i .
ViÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi so víi
tríc tuy cã nh÷ng thuËn lîi nhÊt ®Þnh , song còng kh«ng kÐm
phÇn phøc t¹p . Do vËy , khi tiÕp nhËn c«ng nghÖ míi ph¶i
thËn träng , tr¸nh nh÷ng sai lÇm ®¾t gi¸ võa qua , n©g cao
n¨ng lùc tiÕp nhËn sao cho tr¸nh ®îc hao mßn tµi s¶n cè ®Þnh
do nhËp c«ng nghÖ l¹c hËu vµ c¸c nguyªn nh©n kh¸c g©y ra.
§ång thêi thùc hiÖn chñ nghÜa t b¶n nhµ níc ®Ó thu hót ®Çu
t níc ngoµi.
- X©y dùng ®ång bé c¸c lo¹i thÞ trêng , thùc hiÖn chiÕn
lîc thÞ trêng híng ngo¹i , dïng nã ®Ó kÝch thÝch sù ph¸t triÓn
khoa häc - c«ng nghÖ vµ thÞ trêng néi ®Þa.
- §Èy m¹nh sù nghiÖp gi¸o dôc ®µo t¹o trong sù g¾n bã
khoa häc - c«ng nghÖ vµ kinh tÕ thÞ trêng , coi ®ã lµ quèc
s¸ch hµng ®Çu ®Ó ph¸t huy nh©n tè con ngêi , ®éng lùc trùc
tiÕp cña sù ph¸t triÓn.
- T¹o lËp thÞ trêng cho c¸c ho¹t ®éng khoa häc c«ng
nghÖ . Thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp lín cña nhµ níc ®æi míi
c«ng nghÖ , thu hót lùc lîng nghiªn cøu vµ triÓn khai vÒ c¸c
doanh nghiÖp .
- KÕt hîp hµi hoµ gi÷a quy luËt ph¸t triÓn tuÇn tù vµ quy
luËt ph¸t triÓn nh¶y vät , th«ng qua chÝnh s¸ch më cöa võa
®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ lîi thÕ ®Ó ph¸t triÓn khoa häc c«ng
nghÖ vµ kinh tÕ thÞ trêng.
3. C¸c bíc ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng
3.1. Tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn chuyÓn sang nÒn kinh
tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n.
MÆc dï cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, nhng tÊt c¶ c¸c ph-
¬ng thøc s¶n xuÊt tiÒn t b¶n chñ nghÜa ®Òu cã nÐt chung lµ
nÒn kinh tÕ tù nhiªn. Trong nÒn kinh tÕ tù nhiªn, s¶n xuÊt nhá
chiÕm u thÕ. NÒn kinh tÕ tù nhiªn do nhiÒu ®¬n vÞ kinh tÕ
thuÇn nhÊt hîp thµnh vµ mçi ®¬n vÞ kinh tÕ Êy lµm ®ñ viÖc
®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cuèi cïng.
Trong c¸c nÒn kinh tÕ tù nhiªn, ruéng ®Êt lµ t liÖu s¶n
xuÊt chñ yÕu, n«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n, c«ng cô
vµ kü thuËt canh t¸c l¹c hËu, dùa vµo lao ®éng ch©n tay lµ
12
chñ yÕu, chØ cã trong mét sè trang tr¹i cña ®Þa chñ hoÆc ph-
êng héi míi cã hiÖp t¸c lao ®éng gi¶n ®¬n. Trong nÒn kinh tÕ
díi chÕ ®é phong kiÕn, ph©n c«ng lao ®éng kÐm ph¸t triÓn,
c¬ cÊu ngµnh ®¬n ®iÖu, míi chØ cã mét sè ngµnh nghÒ thñ
c«ng t¸ch khái n«ng nghiÖp, s¶n xuÊt chñ yÕu híng vµo gi¸ trÞ
sö dông, cã tÝnh chÊt tù cung, tù cÊp.
Bíc ®i tÊt yÕu cña s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp lµ tiÕn lªn s¶n
xuÊt hµng gi¶n ®¬n. ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸
nµy lµ sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng x· héi. Ph©n c«ng x· héi lµ
c¬ së cña kinh tÕ hµng ho¸. Xu híng ph¸t triÓn cña ph©n c«ng
x· héi lµ biÕn viÖc s¶n xuÊt kh«ng nh÷ng tõng s¶n phÈm riªng
biÖt, mµ viÖc s¶n xuÊt tõng bé phËn cña s¶n phÈm, tõng thao
t¸c trong chÕ biÕn s¶n phÈm thµnh nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp
riªng biÖt. C«ng nghiÖp chÕ biÕn t¸ch khái c«ng nghiÖp khai
th¸c vµ mçi ngµnh c«ng nghiÖp ®ã l¹i chia thµnh nhiÒu lo¹i vµ
ph©n lo¹i nhá. Chóng s¶n xuÊt ra díi h×nh thøc hµng ho¸ -
nh÷ng s¶n phÈm riªng biÖt vµ ®em trao ®æi víi nh÷ng s¶n
phÈm cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. ChÝnh sù ph¸t triÓn ngµy
cµng s©u réng ®ã cña ph©n c«ng x· héi lµ nh©n tè chñ yÕu
dÉn ®Õn h×nh thµnh thÞ trêng trong níc. H×nh thµnh nªn
nh÷ng khu vùc nhµ níc chuyªn m«n ho¸ vµ dÉn ®Õn sù trao
®æi kh«ng nh÷ng gi÷a s¶n phÈm víi s¶n phÈm c«ng nghÖ, mµ
c¶ gi÷a c¸c s¶n phÈm nhµ níc víi nhau.
Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, sù h×nh
thµnh trung t©m c«ng nghiÖp, søc hót cña chóng ®èi víi d©n
c ¶nh hëng s©u s¾c ®Õn ®êi sèng n«ng th«n, thóc ®Èy n«ng
nghiÖp hµng ho¸ ph¸t triÓn.
Nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng kh¸c nhau cã nh÷ng
®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c nhau, cã kh¶ n¨ng vµ u thÕ trong s¶n
xuÊt nh÷ng s¶n phÈm kh¸c nhau cã hiÖu qu¶ h¬n. ngay trong
mét vïng, mét ®Þa ph¬ng, nh÷ng ngêi s¶n xuÊt còng cã
nh÷ng kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt kh¸c
nhau. Mçi ngêi s¶n xuÊt chØ tËp trung s¶n xuÊt s¶n phÈm nµo
mµ m×nh cã u thÕ, ®em s¶n phÈm cña m×nh trao ®æi (mua
vµ b¸n) lÊy nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ ®êi
sèng cña m×nh. Hä trë thµnh nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸.
Trao ®æi, mua b¸n, thÞ trêng, tiÒn tÖ ra ®êi vµ ph¸t triÓn .
13
S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi, lóc ®Çu díi h×nh thøc s¶n
xuÊt hµng ho¸ nhá, gi¶n ®¬n, nhng lµ mét bíc tiÕn lín trong
lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i.
3.2. Tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn
sang nÒn kinh tÕ tù do cæ ®iÓn.
Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ gi¶n ®¬n sang nÒn
kinh tÕ tù do cæ ®iÓn ®îc thùc hiÖn qua ba giai ®o¹n ph¸t
triÓn c¶ vÒ lùc lîng s¶n xuÊt, c¶ vÒ quan hÖ s¶n xuÊt míi
thÝch øng víi tõng bíc ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt .
Kü thuËt thñ c«ng dùa trªn lao ®éng hiÖp t¸c gi¶n ®¬n:
HiÖp t¸c gi¶n ®¬n t b¶n chñ nghÜa dùa trªn c¬ së kü thuËt
thñ c«ng, víi quy m« lín h¬n so víi tæ chøc s¶n xuÊt phêng héi
vµ s¶n xuÊt nhá c¸ thÓ. Trong giai ®o¹n hiÖp t¸c gi¶n ®¬n,
c«ng nh©n phô thuéc vµo nhµ t b¶n vÒ kinh tÕ nhng vÉn cßn
®éc lËp vÒ mÆt kü thuËt. §Ó tæ chøc hiÖp t¸c lao ®éng, bíc
®Çu tiªn ph¶i tËp trung t liÖu s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®ã tËp
trung søc lao ®éng.TËp trung hiÖp t¸c lao ®éng ®ßi hái ph¶i
cã sù chØ ®¹o ®Ó ®iÒu hoµ nh÷ng ho¹t ®éng c¸ nh©n, b¶o
®¶m sù nhÞp nhµng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®¹t ®Õn môc
®Ých chung. Víi s¶n xuÊt quy m« lín, trong hiÖp t¸c gi¶n ®¬n,
ph¶i mua c¶ ®èng nguyªn liÖu vµ bu«n b¸n hµng ho¸, do ®ã
®· lµm xuÊt hiÖn mét m¹ng líi mua gom nguyªn liÖu vµ b¸n lÎ
hµng ho¸, tõ ®ã thóc ®Èy viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi s©u
réng trong x· héi. HiÖp t¸c gi¶n ®¬n ®· bíc ®Çu lµm xuÊt
hiÖn s¶n xuÊt lín t b¶n chñ nghÜa, n©ng cao n¨ng suÊt lao
®éng x· héi lªn rÊt nhiÒu. ViÖc hiÖp t¸c gi¶n ®¬n lµm xuÊt
hiÖn s¶n xuÊt lín vÒ mÆt quy m« lµ mét bíc ngoÆt rÊt quan
träng tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín.
Ph©n c«ng c«ng trêng thñ c«ng T b¶n chñ nghÜa:
Sù ph¸t triÓn cña hiÖp t¸c gi¶n ®¬n t b¶n chñ nghÜa tÊt yÕu
dÉn tíi hiÖp t¸c cã ph©n c«ng, lµm xuÊt hiÖn c¸c c«ng trêng
thñ c«ng t b¶n chñ nghÜa. C«ng trêng thñ c«ng lµ h×nh thøc
xÝ nghiÖp t b¶n thùc hiÖn sù hiÖp t¸c cã ph©n c«ng dùa trªn
c¬ së kü thuËt thñ c«ng. C«ng trêng thñ c«ng h×nh thµnh
b»ng c¸ch tËp hîp nh÷ng thî thñ c«ng kh¸c nghÒ, hoÆc nh÷ng
thî thñ c«ng cïng nghÒ vµo trong mét xëng ®Ó cïng s¶n xuÊt
ra mét lo¹i hµng ho¸.
§Æc ®iÓm vÒ tæ chøc vµ kü thuËt cña c«ng trêng thñ c«ng lµ:
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc ph©n chia thµnh nh÷ng giai ®o¹n,
14
nh÷ng c«ng viÖc bé phËn ®Ó cã s¶n phÈm hoµn chØnh, trªn
c¬ së ®ã mçi c«ng nh©n chØ chuyªn lµm mét c«ng viÖc bé
phËn. §Æc ®iÓm cña sù ph©n c«ng nµy lµ chuyªn m«n ho¸
hÑp.
C¬ së kü thuËt vÉn lµ thñ c«ng víi c«ng cô chuyªn dïng, ph©n
phèi s¶n xuÊt theo kinh nghiÖm cæ truyÒn nªn chñ yÕu dùa
vµo tay nghÒ khÐo lÐo cña c«ng nh©n. C¬ cÊu tæ chøc cña
c«ng trêng thñ c«ng lµ nh÷ng ngêi lao ®éng bé phËn, sö dông
c«ng cô chuyªn dïng thÝch øng, hîp thµnh lao ®éng tËp thÓ.
§¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ:
Trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng, ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ
nghÜa kh«ng thÓ ®îc x¸c lËp mét c¸ch hoµn chØnh vµ ph¸t
triÓn v÷ng ch¾c. Do ®ã, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, chñ
nghÜa t b¶n tù t¹o cho nã mét c¬ së kü thuËt t¬ng øng lµ m¸y
mãc, ®a chñ nghÜa t b¶n tõ giai ®o¹n c«ng trêng thñ c«ng lªn
giai ®o¹n ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ. M¸y mãc ®îc sö dông phæ
biÕn trong x· héi th«ng qua cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. §ã lµ
cuéc c¸c m¹ng kü thuËt thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao
®éng sö dông m¸y mãc. C«ng cuéc c¬ khÝ ho¸ ë mét ngµnh
dÉn ®Õn viÖc thóc ®Èy qu¸ tr×nh c¬ khÝ ho¸ ë mét ngµnh cã
liªn quan. C¬ khÝ ho¸ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng
nghiÖp thóc ®Èy c¬ khÝ ho¸ ë c¸c ngµnh liªn quan. C¬ khÝ
ho¸ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp thóc ®Èy c¬
khÝ ho¸ ngµnh giao th«ng vËn t¶i… c¬ khÝ ho¸ b¾t ®Çu tõ
ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ ®Õn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng.
M¸y mãc vµ ®¹i c«ng nghiÖp cã t¸c dông chñ yÕu lµm n¨ng
suÊt lao ®éng x· héi t¨ng vät, x· héi ho¸ lao ®éng vµ s¶n xuÊt
ngµy cµng cao, më réng thÞ trêng, thóc ®Èy sù ra ®êi cña c¸c
trung t©m c«ng nghiÖp vµ nh÷ng thµnh thÞ lín; ®ång thêi, t¹o
ra nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt kü thuËt .
3.3. Tõ nÒn kinh tÕ thÞ trêng tù do chuyÓn sang
nÒn kinh tÕ thÞ trêng hçn hîp.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng:
Do ch¹y theo lîi nhuËn cho nªn c¸c doanh nghiÖp thêng
g©y « nhiÔm m«i trêng, thêng khai th¸c tµi nguyªn mét c¸ch
bõa b·i dÉn tíi lµm mÊt c©n b»ng sinh th¸i mµ doanh nghiÖp
kh«ng ph¶i ®Òn bï mét kho¶n thiÖt h¹i nµo.
C¬ chÕ thÞ trêng dÔ lµm xuÊt hiÖn c¨n bÖnh: khñng
ho¶ng kinh tÕ, thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t vµ suy tho¸i.
15
C¬ chÕ thÞ trêng dÉn tíi sù ph©n hãa giµu nghÌo, dÔ
ph¸t sinh nh÷ng tiªu cùc x· héi .
Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét bíc ph¸t triÓn sau cña kinh tÕ tù
nhiªn vµ khi kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn tíi tr×nh ®é cao th×
®ã chÝnh lµ kinh tÕ thÞ trêng. Trong c¬ chÕ thÞ trêng th× do
nh÷ng khuyÕt tËt cña nã dÉn ®Õn ph¸ vì c©n ®èi cña nÒn
kinh tÕ, g©y l·ng phÝ nhiÒu nguån lùc: t liÖu s¶n xuÊt, lao
®éng, t¹o ra sù ph©n hãa x· héi. V× vËy nhµ níc ph¶i cã vai
trß nhÊt ®Þnh ®Ó kh¾c phôc nh÷ng nhîc ®iÓm trªn.
Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n thêi k× tù
do c¹nh tranh th× kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn theo t tëng lý
thuyÕt bµn tay v« h×nh th× nhµ níc kh«ng can thiÖp kinh tÕ.
®iÒu ®ã dÉn ®Õn viÖc khñng ho¶ng kinh tÕ sau nµy (1929 -
1933). V× vËy ®· xuÊt hiÖn lý thuyÕt kinh tÕ cña Keyes yªu
cÇu nhµ níc ph¶i can thiÖp kinh tÕ vµ ®Õn n¨m 1948 ®· xuÊt
hiÖn lý thuyÕt vÒ nÒn kinh tÕ hçn hîp trong ®ã cã sù kÕt hîp
cña hai nh©n tè: sù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng (Bµn tay v« h×nh)
vµ sù can thiÖp cña chÝnh phñ (Bµn tay h÷u h×nh) vµ c¶ hai
nh©n tè nµy ®Òu t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ.
Nhµ níc cã chøc n¨ng:
§Þnh híng sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ, x©y
dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt .
ThiÕt lËp vÒ mét khu«n khæ vÒ ph¸p luËt, x©y dùng hÖ
thèng c¬ së nhÊt qu¸n t¹o m«i trêng æn ®Þnh vµ thuËn lîi cho
kinh tÕ ph¸t triÓn .
H¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ
trêng .
Trùc tiÕp ®Çu t mét sè lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ: nh÷ng
ngµnh kinh tÕ c«ng céng, n¨ng lîng, cÇu nhiÒu vèn….
Qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi s¶n c«ng, kiÓm kª, kiÓm so¸t ho¹t
®éng kinh tÕ - x· héi
Ph©n phèi hîp lý c¸c nguån lùc s¶n xuÊt .
4. C¸c nh©n tè cña c¬ chÕ thÞ trêng
Mét nÒn kinh tÕ muèn vËn hµnh ®îc th× tríc tiªn ph¶i dùa
vµo c¬ chÕ thÞ trêng cã nghÜa lµ ph¶i dùa vµo bé m¸y tù
®éng cña c¶ cung, cÇu, gi¸ c¶ hµng ho¸, víi m«i trêng c¹nh
tranh, ®éng lùc lµ lîi nhuËn. C¸c bé phËn hîp thµnh c¬ chÕ thÞ
trêng nµy cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, nh lµ nh÷ng
kh©u trong guång m¸y. Gi¸ c¶ lµ c¸i nh©n cña thÞ trêng, cung
16
cÇu lµ trung t©m vµ c¹nh tranh lµ linh hån lµ søc m¹nh cña thÞ
trêng .
4.1. Cung - cÇu hµng ho¸:
CÇu hµng hãa: lµ sè lîng hµng ho¸ hay dÞch vô mµ ngêi
mua cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng mua ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau
trong cïng mét thêi gian.
Cung hµng ho¸: lµ sè lîng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ng-
êi b¸n cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng b¸n ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau
trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.
Nh vËy ®Ó cã cÇu hµng ho¸ ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: mong
muèn mua, cã kh¶ n¨ng mua vµ møc gi¸.
§Ó cã cung hµng ho¸ còng ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: mong
muèn s¶n xuÊt, cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ møc gi¸.
Khi cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ cña hµng ho¸ gi¶m. Vµ
ngîc l¹i khi cÇu lín h¬n cung th× gi¸ c¶ cña hµng hãa sÏ t¨ng.
Vµ ®Õn khi cung vÒ hµng ho¸ nµo ®ã trªn thÞ trêng võa
®óng b»ng cÇu cña hµng ho¸ th× lóc ®ã cung - cÇu ë tr¹ng
th¸i c©n b»ng, x¸c ®Þnh møc gi¸ c¶ lµ gi¸ c¶ c©n b»ng. Song
v× cung vµ cÇu lu«n biÕn ®éng nªn c©n b»ng cung - cÇu lu«n
biÕn ®éng theo. Gi¸ c¶ thÞ trêng cña hµng ho¸ lµ do t¬ng
quan cña cung vµ cÇu trªn thÞ trêng quyÕt ®Þnh. Nhng ®ång
thêi khi gi¸ c¶ biÕn ®éng th× nã còng t¸c ®éng tíi viÖc thu
hÑp hay më réng quy m« s¶n xuÊt.
Nh÷ng t¸c ®éng cña cung - cÇu ®èi víi thÞ trêng:
Quan hÖ cung cÇu gãp phÇn ®Ýnh chÝnh gi¸ c¶ thÞ trêng
vµ lËp l¹i, kh«i phôc l¹i sù c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ
Quan hÖ cung - cÇu cßn trùc tiÕp lµm ¶nh hëng tíi lîi Ých
kinh tÕ cña ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng; ngêi b¸n vµ ngêi
mua.
4.2. Gi¸ c¶:
Gi¸ c¶ trªn thÞ trêng ph¶n ¸nh quan hÖ cung cÇu vÒ mét
lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô nµo ®ã, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶
sÏ t¸c ®éng ®Õn ngêi b¸n vµ ngêi mua: Cô thÓ khi cÇu cao
h¬n cung th× ngêi b¸n sÏ t¨ng gi¸, ®iÒu ®ã sÏ thóc ®Èy cho
ngêi s¶n xuÊt më réng quy m« ®Ó lµm t¨ng cung. Trong trêng
hîp ngîc l¹i cung lín h¬n cÇu th× ngêi b¸n ph¶i gi¶m gi¸ xuèng.
Khi ®ã ngêi s¶n xuÊt sÏ gi¶m quy m« ®Ó gi¶m cung vµ cuèi
cïng c©n ®èi gi÷a quan hÖ cung - cÇu ®îc t¸i lËp ®Ó lËp l¹i
c©n b»ng míi.
17
Chøc n¨ng cña gi¸ c¶:
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng th«ng tin (nghÜa lµ c¸c tin tøc vÒ gi¸
c¶ trªn thÞ trêng sÏ gióp cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, c¸c c¸ nh©n
ngêi lao ®éng ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ s¶n xuÊt kinh
doanh vµ tiªu dïng cña m×nh.
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng ph©n bè c¸c nguån lùc: khi gi¸ biÕn
®éng t¨ng gi¶m th× c¸c nguån lùc cña s¶n xuÊt sÏ dÞch
chuyÓn gi÷a c¸c ngµnh.
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thóc ®Èy ®æi míi nh÷ng tiÕn bé kü
thuËt c«ng nghÖ. Trong s¶n xuÊt, ngêi ta lu«n lu«n t×m c¸ch
gi¶m bít hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. §Ó tõ ®ã dÉn tíi
gi¶m gi¸ thµnh ®Ó thu ®îc lîi nhuËn siªu ng¹ch (lµ phÇn gi¸
ngêi s¶n xuÊt thu ®îc nhiÒu h¬n ngêi s¶n xuÊt kh¸c nhê tiÕn
bé khoa häc - kü thuËt).
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn ph©n phèi vµ ph©n phèi
l¹i thu nhËp quèc d©n còng nh thu nhËp c¸ nh©n th«ng qua
chÝnh s¸ch gi¸ c¶.
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn viÖc lu th«ng hµng ho¸.
Khi gi¸ c¶ biÕn ®éng th× sÏ t¸c ®éng tíi hµnh vi ngêi tiªu dïng
vµ qua ®ã t¸c ®éng vµo lu th«ng hµng ho¸ lµm thay ®æi nhu
cÇu ngêi tiªu dïng.
4.3. C¹nh tranh:
C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua gi÷a c¸c xÝ nghiÖp, c¸c tæ
chøc kinh tÕ trong viÖc tiªu thô hµng ho¸ nh»m thu lîi nhuËn
cao nhÊt. C¹nh tranh lµ mét tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng .
C¸c chøc n¨ng cña c¹nh tranh:
C¹nh tranh cã thÓ ®iÒu chØnh mét c¸ch nhanh chãng c¸c
hµnh vi s¶n xuÊt tiªu dïng cña x· héi .
C¹nh tranh thóc ®Èy sù tiÕn bé cña kü thuËt .
C¹nh tranh tho¶ m·n tèt nhÊt nhu cÇu cña ngêi tiªu dïng.
C¹nh tranh t¹o chÝnh s¸ch cho viÖc ph©n phèi thu nhËp ban
®Çu nghÜa lµ c¸c doanh nghiÖp nµo th¾ng trong c¹nh tranh th×
sÏ thu ®îc lîi nhuËn h¬n ®èi ph¬ng.
.C¸c lo¹i c¹nh tranh gåm cã:
C¹nh tranh trong níc vµ c¹nh tranh trªn thÞ trêng níc
ngoµi.
18
C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhau
theo ba híng: gi¸ c¶, chÊt lîng hµng ho¸ vµ thùc hiÖn c¸c dÞch
vô tríc, trong vµ sau khi b¸n hµng.
C¹nh tranh gi÷a mét bªn lµ nh÷ng ngêi b¸n vµ mét bªn lµ
nh÷ng ngêi mua.
C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi mua víi nhau. Trªn th¬ng tr-
êng kh«ng cã chuyÖn "®¬n ph¬ng ®éc m·" mµ lµ "bu«n cã
b¹n, b¸n cã phêng".
C¹nh tranh kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng, tÝnh tù chñ cña
c¸c doanh nghiÖp, v× thÕ nã lµm cho kinh tÕ thÞ trêng ph¸t
triÓn rÊt n¨ng ®éng (hoµn toµn kh¸c víi nÒn kinh tÕ tù nhiªn,
nÒn kinh tÕ trong thêi k× bao cÊp).
C¹nh tranh huy ®éng ®îc mäi nguån lùc cña x· héi vµo
viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ .
C¹nh tranh thóc ®Èy ®îc c¶i tiÕn kü thuËt vµ sö dông
c«ng nghÖ míi.
C¹nh tranh hiÖu qu¶ lµ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt ®Ó ®¶m
b¶o sù ph©n bæ tèi u c¸c nguån lùc vµ hÖ qu¶ mµ nã mang l¹i
lµ n¨ng suÊt tèi u.C¹nh tranh thóc ®Èy c¸c nguån lùc di
chuyÓn tíi n¬i nµo cã hiÖu qu¶ nhÊt bëi ngêi s¶n xuÊt muèn sö
dông chóng ®Ó ®em l¹i lîi nhuËn cµng nhiÒu, cµng tèt.
4.4. TiÒn tÖ:
TiÒn tÖ lµ mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt ®îc t¸ch ra lµm
vËt ngang gi¸ chung cho c¸c lo¹i hµng hãa kh¸c. Nã biÓu hiÖn
chung cña gi¸ trÞ, nã biÓu hiÖn tÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng
vµ lµ quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸.
Chøc n¨ng cña tiÒn tÖ:
Lµ thíc ®o gi¸ trÞ (®©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn
tÖ): tiÒn dïng ®Ó ®o lêng vµ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña hµng ho¸,
mäi hµng ho¸ ®Òu ®îc biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña nã b»ng tiÒn.
TiÒn tÖ ®îc coi nh lµ s¶n phÈm cña lao ®éng .
Lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng: tiÒn lµ vËt m«i giíi trong quan hÖ
lu th«ng hµng ho¸.
Lµ ph¬ng tÞªn cÊt gi÷ gi¸ trÞ: tiÒn ®îc rót khái lÜnh vùc
lu th«ng vµ mang vµo cÊt tr÷. Khi cÇn l¹i ®em mua hµng vµ
tiÒn ®îc xem nh mét thø cña c¶i cña x· héi .
Lµ ph¬ng tiÖn thanh to¸n: tiÒn ®îc dïng ®Ó chi tr¶ sau
khi mét c«ng viÖc ®· hoµn thµnh hoÆc dïng ®Ó tr¶ nî.
19
Chøc n¨ng tiÒn tÖ thÕ giíi: trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c quèc
gia víi nhau vµ tiÒn lóc nµy ph¶i lµ vµng, b¹c, ngo¹i tÖ m¹nh….
4.5. Lîi nhuËn:
Trong kinh tÕ thÞ trêng, lîi nhuËn lµ ®éng lùc chi phèi
ho¹t ®éng cña ngêi kinh doanh. Lîi nhuËn ®a c¸c doanh
nghiÖp ®Õn c¸c khu vùc s¶n xuÊt c¸c hµng ho¸ mµ ngêi tiªu
dïng cÇn nhiÒu h¬n, bá qua c¸c khu vùc cã Ýt ngêi tiªu dïng.
Lîi nhuËn còng ®a c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Õn viÖc sö dông kü
thuËt s¶n xuÊt hiÖu qu¶ nhÊt. Nh vËy, hÖ thèng thÞ trêng lu«n
ph¶i dïng l·i vµ lç ®Ó quyÕt ®Þnh ba vÊn ®Ó: s¶n xuÊt c¸i
g×?, s¶n xuÊt nh thÕ nµo?, s¶n xuÊt cho ai?
Lîi nhuËn chÝnh lµ môc tiªu kinh tÕ cao nhÊt, lµ ®iÒu
kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. ®Ó cung cÊp
hµng ho¸ vµ dÞch vô cho thÞ trêng, c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i bá
tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Hä mong
muèn chi phÝ cho c¸c ®Çu vµo Ýt nhÊt vµ b¸n hµng ho¸ víi gi¸
cao nhÊt ®Ó sau khi trõ ®i c¸c chi phÝ cßn sè d d«i ®Ó kh«ng
chØ s¶n xuÊt gi¶n ®¬n mµ cßn t¸i s¶n xuÊt më réng, kh«ng
ngõng tÝch luü ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cñng cè vµ t¨ng cêng vÞ
trÝ cña m×nh trªn thÞ trêng .
Lîi nhuËn lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh toµn bé
kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh kinh doanh kÓ tõ lóc b¾t
®Çu t×m kiÕm nhu cÇu thÞ trêng, chuÈn bÞ vµ tæ chøc qu¸
tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®Õn kh©u tæ chøc b¸n hµng vµ
dÞch vô cho thÞ trêng. Nã ph¶n ¸nh c¶ vÒ mÆt lîng vµ mÆt
chÊt cña qu¸ tr×nh kinh doanh.
Lîi nhuËn lµ phÇn chªnh lÖch gi÷a tæng doanh thu vµ
tæng chi phÝ
Nh vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp ph¸t
triÓn s¶n xuÊt kinh doanh.
5. C¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng
5.1 Quy luËt gi¸ trÞ
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt
hµng ho¸. ë ®©u cã s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× ë ®ã
cã sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ.
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt chi phèi c¬ chÕ thÞ trêng vµ
chi phèi c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c, c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c lµ
biÓu hiÖn yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ mµ th«i..
20