Phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng tại ngân hàng thương mại cổ phần xuất nhập khẩu chi nhánh hà nội
- 79 trang
- file .doc
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngân hàng bán lẻ là loại hình ngân hàng chuyên phục vụ cho đối tượng
khách hàng là cá nhân. Các sản phẩm dịch vụ được cung cấp phổ biến bao gồm tiết
kiệm, kiểm tra tài khoản, cho vay cá nhân, thẻ ghi nợ, thẻ tín dụng… và rất nhiều
dịch vụ khác. Một trong những sản phẩm chiếm tỉ trọng cao trong hoạt động của
ngân hàng bán lẻ, đó là cho vay tiêu dùng.
Cho vay tiêu dùng đã xuất hiện ở các nước phát triển từ những năm 70 của
thế kỉ trước. Ở Việt Nam, hoạt động này mới chỉ được các ngân hàng thương mại
chú ý khoảng 15 năm trở lại đây, và hiện nay, đây là mảng thị trường tiềm năng mà
tất cả các ngân hàng đều hướng tới. Việt Nam với dân số khoảng 85 triệu người và
mức thu nhập của người dân ngày càng tăng hứa hẹn sẽ là sân chơi bán lẻ rộng mở
cho các ngân hàng thương mại nói riêng và tất cả các tổ chức tín dụng nói chung.
Đối với Ngân hàng xuất nhập khẩu Việt Nam (Eximbank Vietnam), mở rộng
cho vay tiêu dùng là mục tiêu trước mắt và lâu dài của ngân hàng, nhằm mục tiêu
phát triển hoạt động ngân hàng bán lẻ cũng như giữ vững vị trí một trong những
NHTM hàng đầu Việt Nam.
Chính vì vậy, đề tài “Phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng tại Ngân hàng
thương mại cổ phần Xuất nhập khẩu - chi nhánh Hà Nội” đã được lựa chọn
nhằm mục tiêu nghiên cứu, tìm hiểu hoạt động cho vay tiêu dùng ở chi nhánh
Eximbank Hà Nội, từ đó đưa ra các kiến nghị và đề xuất để phát triển hoạt động
này.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Chuyên đề tốt nghiệp hướng vào 3 mục tiêu sau:
- Hệ thống hoá các vấn đề lý luận về hoạt động cho vay tiêu dùng của các
NHTM
1
- Phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động cho vay tiêu dùng tại ngân hàng
Eximbank Hà Nội
- Đề xuất giải pháp phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng ở Eximbank Hà
Nội.
3. Đối tượng nghiên cứu
Căn cứ vào ba mục tiêu trên, đối tượng và phạm vi nghiên cứu của công
trình tập trung vào hoạt động cho vay tiêu dùng ở Eximbank Hà Nội trong 3 năm
2005, 2006 và 2007.
4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu được sử dụng chủ yếu là phương pháp thu thập
thông tin và phương pháp phân tích. Thông tin thu thập được thông qua nhiều kênh
như quá trình thực tập trực tiếp tại chi nhánh, phỏng vấn các cán bộ công nhân viên
của ngân hàng, các báo cáo tài chính năm, báo cáo tín dụng… Phương pháp phân
tích sử dụng các thông tin này, kết hợp với phương pháp so sánh, đối chiếu, tổng hợp
thông tin, từ đó đưa ra những nhận định về tình hình cho vay tiêu dùng ở Eximbank
Hà Nội.
5. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần Lời mở đầu, Kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài
được kết cấu thành 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về cho vay tiêu dùng
Chương 2: Thực trạng cho vay tiêu dùng ở Eximbank Hà Nội
Chương 3: Giải pháp phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng ở Eximbank Hà
Nội
2
CHƯƠNG I
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CHO VAY TIÊU DÙNG
1.1. Hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại
Ngân hàng thương mại (NHTM) là một tổ chức trung gian tài chính trong
nền kinh tế, thực hiện chức năng kinh doanh tiền tệ với nội dung cơ bản là nhận
tiền gửi, sử dụng tiền gửi đó để cho vay và cung ứng các dịch vụ thanh toán. Ngoài
ra, NHTM còn thực hiện nghiệp vụ trung gian thanh toán, trung gian tín dụng và
thực hiện chức năng tạo tiền cho cho nền kinh tế thông qua cơ chế mở rộng tiền
gửi. Sự phát triển của hệ thống NHTM sẽ thúc đẩy sự phát triển của thị trường tài
chính nói riêng và cả nền kinh tế nói chung.
1.1.1. Hoạt động cơ bản của NHTM
Theo khoản 9, điều 20, Luật các Tổ chức tín dụng năm 1997: “ Hoạt động
ngân hàng là hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với nội dung
thường xuyên là nhận tiền gửi và sử dụng số tiền này để cấp tín dụng và cung ứng
các dịch vụ thanh toán”. Như vậy, hoạt động cơ bản của NHTM bao gồm 3 hoạt
động chính: huy động vốn, sử dụng vốn và cung cấp các dịch vụ tài chính.
Hoạt động huy động vốn của ngân hàng thường từ các nguồn chính là tiền
gửi của khách hàng (khách hàng ở đây có thể là các cá nhân, doanh nghiệp, tổ chức
xã hội hoặc các NHTM khác); tiền vay từ Ngân hàng trung ương (NHTW) và từ
các tổ chức tín dụng, phát hành các công cụ nợ như hối phiếu ngân hàng, chứng chỉ
tiền gửi… và các vốn nợ khác. Tiền gửi là nguồn tài nguyên quan trọng nhất và
chiếm tỉ trọng lớn nhất trong tổng nguồn vốn của NHTM. Khi nhận tiền gửi của
khách hàng, ngân hàng sẽ trả cho khách hàng một khoản lãi, hay còn gọi là khoản
phí huy động vốn của ngân hàng. Bên cạnh đó, nhằm thu hút khách hàng, ngân
hàng còn cam kết cung ứng cho khách hàng gửi tiền các dịch vụ ngân hàng tiện ích,
dịch vụ chuyển tiền hay dịch vụ ngân quỹ…
3
Tiền gửi là nguồn huy động vốn quan trọng nhất của NHTM, tuy nhiên, khi
cần, NHTM thường vay mượn thêm. Tại nhiều nước, NHTW thường quy định tỷ lệ
giữa nguồn tiền huy động và vốn của chủ. Do vậy, ngân hàng thường phải vay
thêm từ NHTW, từ trên thị trường nợ và từ các tổ chức tín dụng khác để đáp ứng
nhu cầu chi trả khi khả năng huy động bị hạn chế.
Hoạt động sử dụng vốn là hoạt động tạo ra thu nhập cho ngân hàng. Hoạt
động này bao gồm các hoạt động cơ bản như ngân quỹ, cho vay, đầu tư và trang bị
các tài sản khác. Một phần vốn ngân hàng huy động được đưa vào ngân quỹ, dưới
hình thức tiền mặt trong két, tiền gửi tại NHTW hoặc tiền gửi tại ngân hàng khác.
Khoản mục này chiếm tỉ trọng nhỏ nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong tổng tài
sản của ngân hàng vì nó hạn chế rủi ro thanh khoản, nâng cao uy tín của ngân hàng,
tạo nền tảng vững chắc cho khả năng sinh lời của ngân hàng.
Chứng khoán là các tài sản tài chính do các NHTM nắm giữ vì mục tiêu
thanh khoản và đa dạng hoá tài sản, chúng mang lại thu nhập cho ngân hàng và có
thể bán đi để gia tăng vốn khi cần thiết.
Tín dụng là loại tài sản chiếm tỷ trọng lớn nhất ở phần lớn các NHTM, phản
ánh hoạt động đặc trưng của ngân hàng, đó là cho vay. Đây là nghiệp vụ cung ứng
vốn của ngân hàng trực tiếp cho các nhu cầu sản xuất, tiêu dùng trên cơ sở thoả
mãn các điều kiện vay vốn của ngân hàng. Hoạt động này đem lại thu nhập cao cho
ngân hàng, tuy nhiên, rủi ro cũng rất lớn.
Một hoạt động cơ bản khác của các NHTM là cung ứng các dịch vụ cho
khách hàng. Hệ thống NHTM càng phát triển thì số lượng và chất lượng dịch vụ
cung ứng cho khách hàng càng tăng. Trong xu thế nền kinh tế hiện đại, thu nhập do
các dịch vụ ngân hàng đem lại sẽ dần thay thế hoạt động tín dụng, vốn được coi là
nguồn thu nhập chính của ngân hàng. Ngoài ra, NHTM còn tiến hành một số hoạt
động kinh doanh khác như kinh doanh ngoại tệ, chứng khoán, vàng bạc… nhằm tạo
tính thanh khoản cho các loại sản phẩm tài chính này và đa dạng hoá danh mục tài
sản của ngân hàng.
4
Sơ đồ 1.1: Các sản phẩm cơ bản của NHTM
Các sản phẩm cơ bản của NHTM
Huy động vốn Tín dụng và Dịch vụ ngân Các hoạt động
+ Nhận tiền gửi đầu tư hàng khác kinh doanh
+ Đi vay + Cho vay Thanh toán, quản + KD ngoại tệ
+ Phát hành các + Chiết khấu lý ngân quỹ, uỷ + KD chứng khoán
công cụ nợ + Bảo lãnh thác, đại lý bảo + KD vàng bạc
+ Leasing hiểm, tư vấn, quản + ...
+ Đầu tư góp vốn lý rủi ro, môi giới
… đầu tư chứng
khoán…..
(Nguồn: Phan Thị Thu Hà, Giáo trình Ngân hàng thương mại, NXB Thống kê,
2006)
1.1.2. Hoạt động cho vay của NHTM
Hoạt động tín dụng, hay còn gọi là hoạt động cho vay của NHTM ra đời và
phát triển dựa trên cơ sở khách quan do mâu thuẫn vốn có của quá trình tuần hoàn
vốn tiền tệ trong xã hội. Đây có thể coi là một trong những hoạt động đầu tiên của
các NHTM. Thông qua hoạt động cho vay, NHTM đã đưa luân chuyển vốn từ
những chủ thể có vốn nhàn rồi sang những người thiếu vốn. Về bản chất, cho vay là
chiếc cầu nối liền nhu cầu tiết kiệm với nhu cầu đầu tư của xã hội.
Hoạt động cho vay là hoạt động sinh lời nhất của ngân hàng, nhưng đồng
thời cũng là hoạt động đem lại nhiều rủi ro nhất. NHTM khi cho khách hàng vay sẽ
thu được một khoản lợi nhuận từ lãi tiền vay mà khách hàng trả. Tuy nhiên, ngân
hàng cũng phải đối mặt với những rủi ro về lãi suất, về thanh khoản, về kỳ hạn…
mà nếu không có biện pháp quản lý phù hợp, ngân hàng rất có thể sẽ bị phá sản.
Có rất nhiều cách thức để phân loại hoạt động tín dụng ví dụ như theo thời
thời hạn vay, theo phương thức cho vay, theo mục đích sử dụng…
5
Sơ đồ 1.2: Phân loại hoạt động cho vay của NHTM
Theo loại khách hàng: Cho vay khách hàng cá nhân,
khách hàng doanh nghiệp, khách hàng tổ chức…
Theo thời hạn vay: Cho vay ngắn hạn, trung hạn, dài hạn
Theo tính chất đảm bảo: Cho vay thế chấp, cầm cố, tín
chấp, bảo lãnh của bên thứ 3….
Theo phương pháp cấp tiền vay: Cho vay từng lần, theo
hạn mức, luân chuyển, thấu chi….
Tiêu chí
phân loại Theo cách thức trả nợ: Trả một lần cả gốc lẫn lãi, trả lãi
hoạt động và gốc đều nhiều lần trong kỳ, trả lãi đều, gốc theo thời hạn
cho vay
Theo tính chất lãi suất: Cho vay lãi suất cố định, lãi suất
khả biến, lãi suất linh hoạt….
Theo loại tiền vay: Cho vay bằng nội tệ, ngoại tệ, vàng…
Theo mục đích sử dụng: Cho vay tiêu dùng, cho vay
kinh doanh…
Theo số bên tham gia: Cho vay trực tiếp, cho vay gián
tiếp thông qua tổ nhóm, thông qua nhà cung ứng…
(Nguồn: Phan Thị Thu Hà, Giáo trình Ngân hàng thương mại, NXB Thống kê, 2006)
Hoạt động cho vay tiêu dùng là một trong những hoạt động cho vay phân loại
theo mục đích sử dụng. Đây là một trong các hoạt động ngân hàng bán lẻ đang được
mở rộng của NHTM. Khách hàng sử dụng sản phẩm tín dụng với mục đích tiêu
dùng cho cá nhân và gia đình, không nhằm mục đích kinh doanh kiếm lợi nhuận và
nguồn trả nợ cho khoản vay chủ yếu từ thu nhập thường xuyên của khách hàng.
1.2. Hoạt động cho vay tiêu dùng
1.2.1. Khái niệm
6
Cho vay tiêu dùng là loại cho vay nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu và mua
sắm tiện nghi sinh hoạt gia đình nhằm nâng cao đời sống dân cư. Khách hàng vay
thường là những người có thu nhập không cao nhưng ổn định.
Cho vay tiêu dùng cũng được hiểu là quan hệ kinh tế giữa một bên là ngân
hàng và một bên là các cá nhân, người tiêu dùng nhằm phục vụ đời sống, tiêu dùng
các sản phẩm hàng hoá, dịch vụ khi người tiêu dùng tạm thời chưa có khả năng
thanh toán, trong đó, ngân hàng chuyển giao cho khách hàng một lượng giá trị bằng
tiền trên nguyên tắc khách hàng sẽ hoàn trả cả gốc và lãi đúng hạn như đã thoả
thuận.
Trước đây, các ngân hàng không tích cực cho vay tiêu dùng bởi họ tin rằng
các khoản cho vay tiêu dùng rủi ro vỡ nợ tương đối cao. Song từ sau thế chiến thứ
hai, cho vay tiêu dùng đã trở thành một hình thức tín dụng tăng trưởng nhanh nhất
ở các nước có nền kinh tế phát triển. Những cơ sở để loại hình tín dụng này ngày
càng trở nên phổ biến hơn là nhu cầu vay tiêu dùng gia tăng mạnh mẽ, thu nhập của
người tiêu dùng ngày càng tăng, một số tầng lớp người tiêu dùng có thu nhập khá
hoặc cao và tương đối ổn định, do đó đảm bảo khả năng trả nợ ngân hàng trong các
khoản vay tiêu dùng. Hơn nữa, nhiều hãng, doanh nghiệp lớn tự tài trợ chủ yếu
bằng phát hành cổ phiếu và trái phiếu, nhiều công ty tài chính cạnh tranh với ngân
hàng trong lĩnh vực cho vay khiến thị phần cho vay doanh nghiệp của ngân hàng bị
giảm sút, buộc các ngân hàng phải mở rộng thị trường cho vay tiêu dùng để gia
tăng thu nhập.
1.2.2. Đặc điểm của hoạt động cho vay tiêu dùng
1.2.2.1. Đặc điểm về khách hàng
Khách hàng vay tiêu dùng là cá nhân và các hộ gia đình, những người đang
có nhu cầu tiêu dùng nhưng chưa tích lũy đủ, hoặc có những khoản chi tiêu cấp
bách. Ngân hàng sẽ căn cứ vào hai tiêu chí quan trọng: mức thu nhập và trình độ
học vấn của khách hàng để quyết định khi cấp tín dụng vì nguồn trả nợ chủ yếu của
7
người vay được trích từ nguồn thu nhập của họ chứ không nhất thiết từ kết quả của
việc sử dụng những khoản vay.
Nguồn trả nợ của người vay có thể có những biến động lớn qua thời gian,
phụ thuộc vào quá trình làm việc, kỹ năng và kinh nghiệm của họ, đồng thời phụ
thuộc vào những biến động khác và chính sách trong từng thời kì. Tuy nhiên, đối
với đối tượng khách hàng này, các thông tin về tài chính cũng như tư cách của
khách hàng của thường khó xác định và chất lượng thông tin không cao.
1.2.2.2. Đặc điểm về khoản vay
Đặc điểm nổi bật của các khoản vay tiêu dùng là thường nhằm mục đích
phục vụ nhu cầu tiêu dùng chứ không xuất phát từ mục đích kinh doanh. Các khoản
vay hoàn toàn phụ thuộc vào nhu cầu và tính cách của từng đối tượng khách hàng
và chu kỳ kinh tế của khách hàng. Quy mô của từng món vay nhỏ, nhưng tổng số
món vay lại lớn do nhu cầu vay tiêu dùng là khá phổ biến, đa dạng và thường
xuyên. Vì vậy, ngân hàng rất dễ để mở rộng và phát triển hoạt động cho vay tiêu
dùng. Nền kinh tế xã hội càng phát triển, nhu cầu về cho vay tiêu dùng càng cao.
Lãi suất cho vay tiêu dùng thường cao do quy mô của các khoản vay tiêu
dùng nhỏ, trong khi số lượng các món vay lớn, vì vậy, chi phí của ngân hàng đối
với cho vay tiêu dùng thường lớn. Hơn nữa, khách hàng vay tiêu dùng thường
không quan tâm nhiều đến lãi suất mà chỉ quan tâm đến khoản tiền họ phải trả hàng
kì nên ngân hàng có thể áp dụng mức lãi suất cao hơn so với các đối tượng khác để
mang lại lợi nhuận cao hơn.
Nguồn trả nợ của khách hàng vay tiêu dùng chính là thu nhập thường xuyên
của họ. Mức thu nhập của những khách hàng này thường khá cao và tương đối ổn
định vì ngân hàng phải phân tích tình hình thu nhập của khách hàng trước khi quyết
định cho vay. Bên cạnh đó, những đối tượng có thu nhập thấp thường có nhu cầu
tín dụng không cao, chỉ xuất hiện nhằm thỏa mãn nhu cầu giao dịch để cân đối thu
nhập và chi tiêu. Những cá nhân có thu nhập trung bình và thu nhập cao thường có
8
nhu cầu tín dụng cao hơn để tài trợ một cách linh hoạt cho chi tiêu, mà vẫn có
khoản vốn để đầu tư nhằm tăng thu nhập.
Cho vay tiêu dùng thường có rủi ro rất cao. Rủi ro tín dụng trong cho vay
tiêu dùng thường được chia thành 2 loại:
- Rủi ro không hoàn trả nợ đúng hạn: là những tổn thất xảy ra khi khách
hàng không trả các khoản nợ đúng hạn theo như hợp đồng đã kí kết giữa ngân hàng
và khách hàng.
- Rủi ro không có khả năng trả nợ: là những tổn thát xảy ra trong trường hợp
khách hàng không trả hoặc không trả đầy đủ gốc và lãi cho ngân hàng. Hậu quả của
loại rủi ro này là ngân hàng bị mất một phần hoặc toàn bộ số vốn vay. Những tổn
thất loại rủi ro này gây ra rất khó dự kiến trước và ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động
của ngân hàng.
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến rủi ro trong hoạt động tín dụng tiêu dùng
của ngân hàng. Khi khách hàng cá nhân vay tiền để chi tiêu cho các nhu cầu tiêu
dùng thì có thể không kiểm soát được việc chi tiêu của mình, dẫn tới việc lạm chi,
chi tiêu cho những hàng hoá dịch vụ không thực sự cần thiết, làm tăng gánh nặng
trả nợ, thậm chí có thể vượt quá khả năng trả nợ thực tế. Cũng có trường hợp, nếu
người vay bị chết, ốm hoặc bị mất việc thì thu nhập của họ giảm sút và khả năng trả
nợ kém, khiến ngân hàng rất khó thu được nợ. Đặc biệt, khi khách hàng vay sử
dụng vốn vay không đúng mục đích và ngân hàng không kiểm soát được cũng rất
dễ dẫn đến tình trạng khách hàng bị mất khả năng thanh toán.
Ngoài ra, nếu ngân hàng không có quy trình tín dụng chặt chẽ, không có đủ
những thông tin về khách hàng, chất lượng đội ngũ nhân viên không cao… cũng là
nguyên nhân dẫn đến rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng.
Chính vì vậy, để hạn chế bớt rủi ro cho ngân hàng, trong cho vay tiêu dùng,
khách hàng thường phải có tài sản bảo đảm. Tài sản đảm bảo có thể là thu nhập, là
lương của khách hàng, tài sản đảm bảo hình thành từ chính món vay đó, hoặc là tài
sản khác mà khách hàng đem đến để cầm cố, thế chấp. Ngân hàng thường chỉ cho
9
vay tối đa bằng 60 – 80% giá trị tài sản đảm bảo. Ngoài ra, ngân hàng thường yêu
cầu người vay phải mua bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm hàng
hóa đã mua…
1.2.3. Phân loại cho vay tiêu dùng
Cho vay tiêu dùng là một trong những hoạt động tín dụng đa dạng nhất của
ngân hàng. Vì vậy, hoạt động này có thể được phân loại theo rất nhiều tiêu thức
như mục đích sử dụng vốn, cách thức hoàn trả, hình thức cấp tín dụng và hình thức
tài sản đảm bảo…
1.2.3.1. Căn cứ vào mục đích sử dụng vốn của khách hàng
- Cho vay tiêu dùng cư trú (Residential Mortgage Loan):
Đây là các khoản cho vay nhằm tài trợ nhu cầu mua sắm, xây dựng hoặc cải
tạo nhà ở của các khách hàng là cá nhân hoặc hộ gia đình.
- Cho vay tiêu dùng phi cư trú (Non-residential Mortgage Loan):
Đây là các khoản vay tài trợ cho việc trang trải các chi phí mua sắm phương
tiện, đồ dùng gia đình, chi phí học hành, giải trí, chữa bệnh và du lịch.
1.2.3.2. Căn cứ vào cách thức hoàn trả
- Cho vay tiêu dùng trả một lần:
Theo cách thức cho vay này, khách hàng thanh toán cho ngân hàng một lần
khi đến hạn. Các khoản vay thường có giá trị nhỏ và thời hạn cho vay không dài.
- Cho vay trả góp
Đây là hình thức tín dụng tiêu dùng trong đó người đi vay trả nợ gồm số tiền
gốc và lãi cho ngân hàng làm nhiều lần, theo những kỳ hạn nhất định trong suốt
thời gian được cấp tín dụng. Cách thức cho vay này áp dụng đối với các khoản vay
có giá trị lớn hoặc thu nhập định kỳ của người vay không đủ khả năng thanh toán hết
một lần số nợ vay. Thông thường, ngân hàng yêu cầu người đi vay phải thanh toán
trước một phần giá trị của tài sản mua sắm, phần còn lại ngân hàng sẽ cho vay.
- Cho vay tuần hoàn
10
Cho vay tuần hoàn là khoản cho vay trong đó ngân hàng cho phép khách
hàng sử dụng thẻ tín dụng. Trong thời gian thoả thuận, căn cứ vào nhu cầu chi tiêu
và thu nhập từng kỳ, khách hàng thực hiện vay và trả nợ nhiều kỳ một cách tuần
hoàn theo một hạn mức tín dụng.
1.2.3.3. Căn cứ vào hình thức đảm bảo
Cho vay tiêu dùng là loại hình tín dụng có rủi ro cao, vì vậy, khi ngân hàng
cho khách hàng vay thường yêu cầu có tài sản đảm bảo. Căn cứ theo hình thức đảm
bảo, cho vay tiêu dùng được chia thành 3 loại:
- Cho vay đảm bảo bằng lương hay thu nhập
Đây là loại hình cho vay không cần có tài sản đảm bảo, mà ngân hàng cho
vay dựa trên thu nhập của khách hàng. Đối tượng khách hàng của loại hình tín dụng
này là các khách hàng có việc làm ổn định, thu nhập ngoài việc đủ trang trải các chi
tiêu thường xuyên còn có đủ tích luỹ để trả nợ vay (ví dụ như công nhân viên
chức…
Số tiền vay được quyết định dựa trên nhu cầu vay, thu nhập ròng thường
xuyên của khách hàng, mức cho vay tối đa của ngân hàng. Khi nhận tiền vay, khách
hàng phải cam kết nếu không trả được nợ đến hạn, thường là quá 3 kỳ trả nợ, ngân
hàng có quyền nhận lương của khách hàng để thu nợ.
- Cho vay cầm cố, thế chấp
Đây là loại hình cho vay cần có tài sản đảm bảo. Thời hạn cho vay được quy
định căn cứ theo loại, tính chất, điều kiện bảo quản của tài sản và thường tương đối
ngắn. Mức cho vay xác định căn cứ vào giá trị, khả năng tiêu thụ trên thị trường,
khả năng bảo quản của tài sản cầm cố nhưng tối đa không quá 80% giá trị thị
trường của tài sản tại thời điểm cầm cố.
Nếu tài sản cầm cố là giấy tờ có giá, thời hạn cầm cố ngắn hơn thời gian lưu
hành còn lại của giấy tờ có giá một thời gian nhất định (thường là 15 ngày), tối đa
không quá 12 tháng. Mức cho vay của ngân hàng thường được tính trên giá trị đáo
hạn của giấy tờ có giá, cụ thể:
11
MCV= GDH x (1 – TLH x LCV)
Trong đó:
MCV: Mức cho vay tối đa
GDH: Giá trị đến hạn thanh toán của giấy tờ có giá
TLH :Thời gian lưu hành còn lại của giấy tờ có giá
LCV : Lãi suất cho vay
- Cho vay có bảo đảm bằng tài sản hình thành từ khoản vay
Hình thức này áp dụng chủ yếu đối với tài sản có giá trị lớn, thời gian sử
dụng dài như cho vay sửa chữa, mua nhà, mua quyền sử dụng đất, cho vay mua
sắm phương tiện đi lại…Mức cho vay của ngân hàng trong hình thức này phụ thuộc
vào tình hình tài chính, khả năng trả nợ của khách hàng, giá trị tài sản mua sắm,
mức tối đa thường từ 50 - 60% giá trị tài sản mua sắm.
1.2.3.4. Căn cứ vào hình thức cấp tín dụng
- Cho vay tiêu dùng gián tiếp (Indirect Consumer Loan):
Đây là hình thức tín dụng trong đó ngân hàng mua các khoản nợ phát sinh do
những công ty bán lẻ đã bán chịu hàng hoá hay dịch vụ cho người tiêu dùng.
Sơ đồ 1.3: Quy trình cho vay tiêu dùng gián tiếp
(1)
Ngân hàng (4) Doanh nghiệp bán lẻ
(5)
(6) (2)
(3)
Người tiêu dùng
(1) Ngân hàng và doanh nghiệp bán lẻ kí hợp đồng mua bán nợ. Trong hợp
đồng, ngân hàng thường đưa ra các điều kiện về đối tượng khách hàng được bán
chịu, số tiền được bán chịu và loại tài sản được bán chịu.
12
(2) Doanh nghiệp bán lẻ và người tiêu dùng ký hợp đồng mua bán chịu hàng
hoá. Thông thường, người tiêu dùng phải trả trước một phần giá trị hàng hoá.
(3) Doanh nghiệp bán lẻ giao tài sản cho người tiêu dùng.
(4) Doanh nghiệp bán lẻ bán bộ chứng từ bán chịu hàng hoá cho ngân hàng.
(5) Ngân hàng thanh toán tiền cho doanh nghiệp bán lẻ.
(6) Người tiêu dùng thanh toán tiền trả góp cho ngân hàng.
Theo quy trình này, có thể thấy cho vay tiêu dùng gián tiếp có một số ưu
điểm như ngân hàng có thể tăng doanh số cấp tín dụng, tiết kiệm được chi phí khi
cấp tín dụng. Cho vay tiêu dùng gián tiếp là nguồn gốc của việc mở rộng mối quan
hệ với khách hàng và các hoạt động khác của ngân hàng.
Tuy nhiên, đối với hình thức tín dụng này, ngân hàng không trực tiếp tiếp
xúc với khách hàng, không kiểm soát được quá trình mua bán chịu hàng hoá của
khách hàng và doanh nghiệp bán lẻ. Hơn nữa, nghiệp vụ cho vay tiêu dùng có tính
phức tạp cao nên nếu để doanh nghiệp bán lẻ tự cho vay thì sẽ có rủi ro.
Do những hạn chế này mà các NHTM còn chưa thực sự chú trọng đến cho
vay tiêu dùng gián tiếp. Những NHTM tham gia vào hoạt động này đều có cơ chế
kiểm soát tín dụng hết sức chặt chẽ.
- Cho vay tiêu dùng trực tiếp (Direct Consumer Loan):
Đây là các khoản tín dụng tiêu dùng mà ngân hàng trực tiếp tiếp xúc và cấp
tín dụng cho khách hàng cũng như thu nợ trực tiếp từ khách hàng.
Sơ đồ 1.4: Quy trình cho vay tiêu dùng trực tiếp
(3)
Ngân hàng Doanh nghiệp bán lẻ
(5) (4)
(2)
(1)
Người tiêu dùng
13
(1) Ngân hàng và người tiêu dùng ký hợp đồng tín dụng
(2) Người tiêu dùng trả trước một phần số tiền mua hàng cho DN bán lẻ
(3) Ngân hàng thanh toán số tiền còn thiếu cho doanh nghiệp bán lẻ.
(4) Doanh nghiệp bán lẻ giao tài sản cho người tiêu dùng.
(5) Người tiêu dùng thanh toán nợ vay cho ngân hàng.
Hình thức cho vay tiêu dùng trực tiếp cho phép ngân hàng có thể quản lý
được chất lượng các khoản vay, hạn chế được rủi ro. Sở dĩ NHTM có thể làm được
điều này là do đội ngũ cán bộ nhân viên của ngân hàng được đào tạo chuyên môn
và có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực tín dụng, vì vậy, các quyết định cho vay
của ngân hàng thường có chất lượng cao hơn so với doanh nghiệp. Mặt khác, các
nhân viên ngân hàng có xu hướng chú trọng đến việc tạo ra các khoản tín dụng có
chất lượng tốt, trong khi các nhân viên của doanh nghiệp bán lẻ lại chú trọng đến
việc bán được nhiều hàng hoá hoặc trong một số trường hợp do quyết định nhanh,
các doanh nghiệp bán lẻ có thể từ chối cấp tín dụng đối với khách hàng tốt của
ngân hàng.
Ngoài ra, so với cho vay tiêu dùng gián tiếp, cho vay tiêu dùng trực tiếp còn
linh hoạt hơn vì khi khách hàng có quan hệ tín dụng trực tiếp với ngân hàng, ngân
hàng còn có thể giới thiệu cho khách hàng các dịch vụ ngân hàng bán lẻ khác, phù
hợp với nhu cầu của khách hàng.
1.2.4. Vai trò của hoạt động cho vay tiêu dùng
1.2.4.2. Đối với khách hàng
Có thể nói, tiêu dùng là nhu cầu tất yếu của con người, đã là con người trong
xã hội và trong thời đại nào thì cũng không thể không có nhu cầu về ăn, mặc, ở, đi
lại…Nếu trong hoàn cảnh khó khăn con người chỉ có nhu cầu ăn no mặc ấm thì
trong điều kiện kinh tế phát triển hơn nhu cầu đó chuyển dần thành ăn ngon mặc
đẹp. Trong điều kiện hiện nay, khi đời sống nhân dân ngày càng được nâng cao,
nhu cầu tiêu dùng của nhiều cá nhân đang tăng lên, đặc biệt với các hàng hoá có giá
14
trị lớn như ô tô, xe máy, mua sắm nhà cửa. Cho vay tiêu dùng đem lại cơ hội cho
khách hàng thoả mãn những nhu cầu thiết yếu cũng như xa xỉ đó.
Khách hàng là người hưởng lợi trực tiếp khi sử dụng các sản phẩm cho vay
tiêu dùng của ngân hàng. Họ có thể được hưởng các tiện ích ngay khi chưa tích lũy
đủ tiền để trang trải cho các nhu cầu mua sắm, chi tiêu, đặc biệt, trong trường hợp
cá nhân hộ gia đình có nhu cầu chi tiêu mang tính cấp bách như chi tiêu cho giáo
dục và y tế. Mặt khác, người tiêu dùng hiện đại cũng biết cách thoải mãn nhu cầu
của mình ngay cả khi chưa tích luỹ đủ tiền thông qua cho vay tiêu dùng. Nếu khách
hàng đợi đến khi tích luỹ đủ tiền thì rõ ràng nhu cầu của họ được thoả mãn nhưng
khoảng thời gian để họ thoả mãn đã giảm đi đáng kể, ngoài ra, còn chưa tính đến
khả năng trượt giá. Sự phát triển của hoạt động cho vay tiêu dùng cũng đồng nghĩa
với việc người tiêu dùng sẽ càng có nhiều cơ hội để thoả mãn những nhu cầu của
mình. Vì vậy, cho vay tiêu dùng ngày càng trở nên quen thuộc và đóng vai trò quan
trọng trong cuộc sống của người dân.
1.2.4.2. Đối với ngân hàng
Nếu cho vay tiêu dùng đem lại cho người tiêu dùng cơ hội để thoả mãn
những nhu cầu của mình, thì đối với ngân hàng, đó là một nguồn thu nhập đáng kể.
Hoạt động cho vay tiêu dùng đã xuất hiện từ lâu trong ngân hàng ở các nước phát
triển và chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng thu của ngân hàng. Tiềm năng sinh lợi từ
các khách hàng cá nhân là vô hạn vì chừng nào còn có con người thì nhu cầu tiêu
dùng vẫn luôn tồn tại và không phải tất cả mọi người có thể có nguồn thu nhập để
thoả mãn nhu cầu đó.
Bên cạnh đó, trong điều kiện thị trường tín dụng doanh nghiệp đang cạnh
tranh mạnh mẽ, hoạt động cho vay tiêu dùng giúp ngân hàng mở rộng quan hệ với
khách hàng, mở rộng thị trường, đa dạng hoá hoạt động tín dụng. Đây là phân đoạn
thị trường mà các NHTM có quy mô nhỏ có thể hướng đến và phát triển để mở
rộng thị phần của mình.
15
Ngoài ra, mục tiêu hoạt động của các ngân hàng là tối đa hoá lợi nhuận và
phân tán rủi ro, nên cho vay tiêu dùng với đặc điểm có trị giá khoản vay nhỏ và số
lượng món vay lớn sẽ tạo điều kiện nâng cao thu nhập và phân tán rủi ro cho ngân
hàng. Điều này tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững của ngân hàng nói riêng và
của thị trường tài chính nói chung.
Tuy nhiên, để phát triển cho vay tiêu dùng đòi hỏi số lượng nhân viên và
mạng lưới phục vụ rộng khắp, dẫn đến việc tốn kém chi phí và yêu cầu ngân hàng
phải có năng lực quản lý tốt.
1.2.4.3. Đối với nền kinh tế
Sự tăng trưởng của một nền kinh tế được thể hiện qua mức cầu tiêu dùng
hàng hoá của dân cư và mức sống chung của nhân dân được nâng cao. Vì vậy, hoạt
động cho vay tiêu dùng là tác nhân hỗ trợ tích cực nhằm thúc đẩy chi tiêu của cá
nhân và hộ gia đình, từ đó kích thích các nhu cầu trong nước, tạo điều kiện thúc
đẩy tăng trưởng kinh tế.
Trước hết, từ nguồn tài chính mà cho vay tiêu dùng đem đến cho khách hàng
sẽ làm tăng nhu cầu tiêu dùng, từ đó làm gia tăng cầu trong nước trong cơ cấu tổng
sản sẩm quốc nội, hạn chế sự phụ thuộc vào cầu từ nước ngoài (hoạt động xuất
khẩu), do đó thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.
Thứ hai, cho vay tiêu dùng được xem như công cụ chủ đạo nhằm xoá bỏ
vòng luẩn quẩn: thu nhập thấp - tiết kiệm ít - tiêu dùng ít - sản lượng thấp. Với
những chương trình cho vay tiêu dùng lớn, người dân sẽ có nguồn tài chính một
cách nhanh chóng để trang trải cho các hoạt động như học tập, chữa bệnh, mua nhà,
sửa chữa nhà ở và sắm sửa các đồ dùng gia đình, góp phần cải thiện đời sống vật
chất cũng như tinh thần của nhân dân.
Thứ ba, cho vay tiêu dùng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bởi lẽ tiêu dùng tăng,
hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp được mở rộng, tạo ra nhiều công ăn việc
làm cho người lao động, từ đó làm tăng thu nhập, tiết kiệm của cá nhân tăng, mở
rộng cơ hội huy động vốn và phát triển dịch vụ của các tổ chức tín dụng. Thị
16
trường tài chính được mở rộng sẽ làm tăng khả năng tiếp cận các nguồn vốn đối với
khách hàng, thúc đẩy sự cạnh tranh trên thị trường, nâng cao chất lượng dịch vụ
của các chủ thể hoạt động cung cấp trên thị trường. Sự phát triển bền vững của thị
trường tài chính cũng chính là nền tảng cho sự tăng trưởng bền vững của nền kinh
tế.
1.3. Các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động cho vay tiêu dùng của các NHTM
1.3.1. Nhân tố khách quan
1.3.1.1. Môi trường pháp lý
Một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh là cơ sở để phát triển thị trường tín dụng
an toàn, thúc đẩy các tổ chức tài chính cung cấp dịch vụ tài chính chất lượng cao
cho dân cư, đảm bảo quyền lợi cho cả ngân hàng và khách hàng.
Cho vay tiêu dùng là hoạt động đem lại lợi nhuận cao nhưng rủi ro lớn, số
lượng món vay nhiều và chất lượng thông tin về khách hàng không cao. Chính vì
vậy, yêu cầu về một môi trường pháp lý hoàn thiện để điều chỉnh hoạt động cho
vay tiêu dùng là rất cần thiết.
Hoạt động cho vay tiêu dùng hiện nay thường được điều chỉnh bởi các văn
bản pháp luật về hoạt động của các tổ chức tín dụng, quy chế cho vay
1.3.1.2. Môi trường kinh tế
Môi trường kinh tế là một trong những yếu tố tác động mạnh đến nhu cầu
vay tiêu dùng của người dân. Cho vay tiêu dùng là hoạt động có tính nhạy cảm theo
chu kỳ kinh tế. Doanh số cho vay tiêu dùng tăng lên khi nền kinh tế phát triển, khi
người dân cảm thấy an tâm về tương lai cũng như nhìn thấy được những nguồn thu
đem lại khả năng chi trả cho những nhu cầu trong hiện tại. Sự ổn định về kinh tế,
đặc biệt là ổn định về lạm phát, giá cả, lãi suất, tỷ giá hối đoái làm cho các ngân
hàng yên tâm khi cho vay vốn,
Ngược lại, khi nền kinh tế suy thoái, phát triển không ổn định hoặc tiềm ẩn
nguy cơ khủng hoảng kinh tế sẽ hạn chế hoạt động cho vay tiêu dùng của các tổ
chức tài chính. Môi trường kinh tế không ổn định sẽ tác động xấu đến các khoản tín
17
dụng và dễ dẫn tới đổ vỡ tín dụng. Hơn nữa, thu nhập kỳ vọng trong tương lai của
người dân trở nên bấp bênh, người tiêu dùng không dự đoán và kiểm soát được
những thu nhập của mình, do vậy họ phải hạn chế các khoản vay cho tiêu dùng
trong hiện tại.
Một nền kinh tế ổn định sẽ là điều kiện thuận lợi để cả các tổ chức tài chính
và khách hàng tham gia vào hoạt động tín dụng tiêu dùng.
1.3.1.3. Nhóm khách hàng mục tiêu của hoạt động cho vay tiêu dùng
Đối tượng khách hàng của hoạt động cho vay tiêu dùng là cá nhân và hộ gia
đình, những người đang có nhu cầu tiêu dùng, mua sắm mà chưa có đủ tích luỹ cần
thiết. Hành vi tiêu dùng của nhóm khách hàng này thường bị chi phối bởi nhiều yếu
tố như yếu tố văn hoá, yếu tố xã hội, yếu tố cá nhân và yếu tố tâm lý.
Yếu tố văn hoá có ảnh hưởng sâu rộng nhất đối với hành vi của người vay
tiêu dùng, bao gồm các yếu tố nền văn hoá, nhánh văn hoá và tầng lớp xã hội. Đối
với nền văn hoá chủ yếu là văn hoá tích luỹ do chịu ảnh hưởng của thời bao cấp với
tâm lý tích luỹ, tiết kiệm, hoạt động cho vay tiêu dùng rất khó phát triển. Còn trong
nền kinh tế thị trường, người dân không còn có tâm lý tích trữ, tuy vẫn quan tâm
đến tiết kiệm nhưng tâm lý tiêu dùng đang thịnh hành trong một bộ phận lớn dân
cư.
Nhánh văn hoá cũng ảnh hưởng đến hành vi của người vay tiêu dùng. Mỗi
một nhóm người trong cùng nhánh văn hoá có những quyết định tương tự nhau, thể
hiện tính đồng nhất đặc trưng của nhóm. Những người ở những vùng địa lý khác
nhau có hành vi tiêu dùng khác nhau.
Xã hội thường có sự phân hoá thành các giai tầng như giàu có, trung lưu và
hộ nghèo. Mỗi giai tầng khác nhau có sự khác biệt về nhu cầu. Nhu cầu vay tiêu
dùng của nhóm hộ nghèo tập trung chủ yếu dành cho các nhu cầu thiết yếu, trị giá
nhỏ; nhu cầu vay tiêu dùng của nhóm trung lưu trở lên thường dành cho giáo dục,
các khoản nâng cấp và sửa chữa nhà…
18
Yếu tố xã hội bao gồm nhóm liên quan, gia đình, vai trò và địa vị. Ở những
nơi có thói quen tiêu dùng mạnh hơn sẽ có nhu cầu lớn hơn đối với vay tiêu dùng.
Nhu cầu vay tiêu dùng ở thành thị cao hơn so với nông thôn. Ở những nhóm xã hội
có trình độ dân trí cao, nhu cầu về hưởng thụ lớn và mức tiêu dùng sẽ cao hơn. Gia
đình cũng là một yếu tố ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi vay tiêu dùng, bởi lẽ
quyết định vay tiêu dùng phải được tất cả các thành viên trong gia đình ủng hộ, còn
vai trò và vị trí của một cá nhân trong xã hội là một yếu tố xác định khả năng hoàn
trả nợ.
Yếu tố đặc điểm cá nhân bao gồm tuổi tác, giai đoạn của chu kỳ đời sống,
nghề nghiệp, hoàn cảnh kinh tế, phong cách sống, nhân cách và lẽ sống của con
người. Tỷ lệ những người trẻ tuổi có xu hướng vay nợ với tốc độ nhanh hơn so với
những người lớn tuổi. Giới trẻ giàu có là những khách hàng tiềm năng của các dịch
vụ ngân hàng nói chung và dịch vụ cho vay tiêu dùng nói riêng.
Yếu tố tâm lý cũng chi phối hành vi của người tiêu dùng. Động cơ vay tiêu
dùng của khách hàng thường là động cơ thúc đẩy khách hàng hưởng thụ và thể
hiện. Tuy nhiên, các khách hàng khi vay tiêu dùng chủ yếu chỉ lo ngại về yếu tố
tâm lý hoặc lo lắng về khả năng trả nợ trong tương lai. Khách hàng cá nhân thường
mang nặng tâm lý ngại rủi ro khi giao dịch tiền bạc với khách hàng, ngại phiền
phức, thủ tục. Đối với những người có thu nhập cao thường sợ bị lộ thông tin về
thu nhập, còn đối với những người có thu nhập thấp thì lại mặc cảm, không dám
giao dịch.
1.3.2. Nhân tố chủ quan
1.3.2.1. Chính sách tín dụng của NHTM
Chính sách tín dụng của NHTM là hệ thống các chủ trương, định hướng, quy
định chi phối hoạt động tín dụng do ngân hàng đưa ra nhằm sử dụng hiệu quả
nguồn vốn để tài trợ cho các doanh nghiệp, hộ gia đình và cá nhân, từ đó đạt được
những mục tiêu mà ngân hàng đã hoạch định. Tùy từng thời kỳ và định hướng phát
19
triển của ngân hàng trong thời kỳ đó, chính sách tín dụng sẽ được xây dựng cho
phù hợp.
Chính sách tín dụng phản ánh cương lĩnh tài trợ của ngân hàng, cung cấp cho
nhà quản lý ngân hàng cũng như các cán bộ tín dụng đường lối chỉ đạo cụ thể trong
việc ra quyết định cho vay và xây dựng danh mục cho vay, tạo nên sự thống nhất
chung trong hoạt động tín dụng của ngân hàng. Nếu chính sách tín dụng hướng vào
đối tượng khách hàng là cá nhân và có những định hướng cụ thể về hoạt động cho
vay tiêu dùng thì sẽ là điều kiện thuận lợi cho hoạt động này phát triển tại ngân
hàng. Hơn nữa, hoạt động tín dụng là hoạt động bao trùm của ngân hàng chính vì
thế mà chính sách tín dụng đóng một vai trò rất quan trọng trong việc điều chỉnh
các hoạt động tín dụng sao cho nó diễn ra hiệu quả và an toàn nhất.
1.3.2.2. Mạng lưới hoạt động của ngân hàng
Chi nhánh được coi là kênh phân phối truyền thống của các NHTM, thông
qua việc xây dựng các trụ sở và hệ thống cơ sở vật chất tại những địa điểm nhất
định. Việc cung ứng sản phẩm dịch vụ ngân hàng chủ yếu được thực hiện bằng lao
động thủ công của đội ngũ nhân viên ngân hàng. Đối với loại hình sản phẩm tín
dụng, khách hàng khi muốn sử dụng sản phẩm sẽ phải đến giao dịch trực tiếp tại trụ
sở hoặc tại quầy giao dịch của chi nhánh. Một ngân hàng có mạng lưới chi nhánh
rộng khắp cũng đồng nghĩa với việc sẽ có khả năng bán được nhiều sản phẩm dịch
vụ, chiếm lĩnh được thị phần lớn và luôn sẵn sàng cung ứng sản phẩm dịch vụ cho
khách hàng.
Thực tế ở Việt Nam và trên thế giới cho thấy, các ngân hàng đều có một số
lượng lớn các chi nhánh, hoạt động rộng khắp trong thị trường quốc gia và thậm
chí là quốc tế. Hoạt động của hệ thống chi nhánh có tính ổn định tương đối cao, an
toàn và dễ dàng thu hút khách hàng, thoả mãn được những nhu cầu cụ thể của
khách hàng, từ đó, tạo được hình ảnh của ngân hàng trong mắt khách hàng.
Đặc biệt với những hoạt động mà đối tượng khách hàng mục tiêu là cá nhân
và hộ gia đình như cho vay tiêu dùng thì việc có một mạng lưới chi nhánh rộng lớn
20
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngân hàng bán lẻ là loại hình ngân hàng chuyên phục vụ cho đối tượng
khách hàng là cá nhân. Các sản phẩm dịch vụ được cung cấp phổ biến bao gồm tiết
kiệm, kiểm tra tài khoản, cho vay cá nhân, thẻ ghi nợ, thẻ tín dụng… và rất nhiều
dịch vụ khác. Một trong những sản phẩm chiếm tỉ trọng cao trong hoạt động của
ngân hàng bán lẻ, đó là cho vay tiêu dùng.
Cho vay tiêu dùng đã xuất hiện ở các nước phát triển từ những năm 70 của
thế kỉ trước. Ở Việt Nam, hoạt động này mới chỉ được các ngân hàng thương mại
chú ý khoảng 15 năm trở lại đây, và hiện nay, đây là mảng thị trường tiềm năng mà
tất cả các ngân hàng đều hướng tới. Việt Nam với dân số khoảng 85 triệu người và
mức thu nhập của người dân ngày càng tăng hứa hẹn sẽ là sân chơi bán lẻ rộng mở
cho các ngân hàng thương mại nói riêng và tất cả các tổ chức tín dụng nói chung.
Đối với Ngân hàng xuất nhập khẩu Việt Nam (Eximbank Vietnam), mở rộng
cho vay tiêu dùng là mục tiêu trước mắt và lâu dài của ngân hàng, nhằm mục tiêu
phát triển hoạt động ngân hàng bán lẻ cũng như giữ vững vị trí một trong những
NHTM hàng đầu Việt Nam.
Chính vì vậy, đề tài “Phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng tại Ngân hàng
thương mại cổ phần Xuất nhập khẩu - chi nhánh Hà Nội” đã được lựa chọn
nhằm mục tiêu nghiên cứu, tìm hiểu hoạt động cho vay tiêu dùng ở chi nhánh
Eximbank Hà Nội, từ đó đưa ra các kiến nghị và đề xuất để phát triển hoạt động
này.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Chuyên đề tốt nghiệp hướng vào 3 mục tiêu sau:
- Hệ thống hoá các vấn đề lý luận về hoạt động cho vay tiêu dùng của các
NHTM
1
- Phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động cho vay tiêu dùng tại ngân hàng
Eximbank Hà Nội
- Đề xuất giải pháp phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng ở Eximbank Hà
Nội.
3. Đối tượng nghiên cứu
Căn cứ vào ba mục tiêu trên, đối tượng và phạm vi nghiên cứu của công
trình tập trung vào hoạt động cho vay tiêu dùng ở Eximbank Hà Nội trong 3 năm
2005, 2006 và 2007.
4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu được sử dụng chủ yếu là phương pháp thu thập
thông tin và phương pháp phân tích. Thông tin thu thập được thông qua nhiều kênh
như quá trình thực tập trực tiếp tại chi nhánh, phỏng vấn các cán bộ công nhân viên
của ngân hàng, các báo cáo tài chính năm, báo cáo tín dụng… Phương pháp phân
tích sử dụng các thông tin này, kết hợp với phương pháp so sánh, đối chiếu, tổng hợp
thông tin, từ đó đưa ra những nhận định về tình hình cho vay tiêu dùng ở Eximbank
Hà Nội.
5. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần Lời mở đầu, Kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài
được kết cấu thành 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về cho vay tiêu dùng
Chương 2: Thực trạng cho vay tiêu dùng ở Eximbank Hà Nội
Chương 3: Giải pháp phát triển hoạt động cho vay tiêu dùng ở Eximbank Hà
Nội
2
CHƯƠNG I
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CHO VAY TIÊU DÙNG
1.1. Hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại
Ngân hàng thương mại (NHTM) là một tổ chức trung gian tài chính trong
nền kinh tế, thực hiện chức năng kinh doanh tiền tệ với nội dung cơ bản là nhận
tiền gửi, sử dụng tiền gửi đó để cho vay và cung ứng các dịch vụ thanh toán. Ngoài
ra, NHTM còn thực hiện nghiệp vụ trung gian thanh toán, trung gian tín dụng và
thực hiện chức năng tạo tiền cho cho nền kinh tế thông qua cơ chế mở rộng tiền
gửi. Sự phát triển của hệ thống NHTM sẽ thúc đẩy sự phát triển của thị trường tài
chính nói riêng và cả nền kinh tế nói chung.
1.1.1. Hoạt động cơ bản của NHTM
Theo khoản 9, điều 20, Luật các Tổ chức tín dụng năm 1997: “ Hoạt động
ngân hàng là hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với nội dung
thường xuyên là nhận tiền gửi và sử dụng số tiền này để cấp tín dụng và cung ứng
các dịch vụ thanh toán”. Như vậy, hoạt động cơ bản của NHTM bao gồm 3 hoạt
động chính: huy động vốn, sử dụng vốn và cung cấp các dịch vụ tài chính.
Hoạt động huy động vốn của ngân hàng thường từ các nguồn chính là tiền
gửi của khách hàng (khách hàng ở đây có thể là các cá nhân, doanh nghiệp, tổ chức
xã hội hoặc các NHTM khác); tiền vay từ Ngân hàng trung ương (NHTW) và từ
các tổ chức tín dụng, phát hành các công cụ nợ như hối phiếu ngân hàng, chứng chỉ
tiền gửi… và các vốn nợ khác. Tiền gửi là nguồn tài nguyên quan trọng nhất và
chiếm tỉ trọng lớn nhất trong tổng nguồn vốn của NHTM. Khi nhận tiền gửi của
khách hàng, ngân hàng sẽ trả cho khách hàng một khoản lãi, hay còn gọi là khoản
phí huy động vốn của ngân hàng. Bên cạnh đó, nhằm thu hút khách hàng, ngân
hàng còn cam kết cung ứng cho khách hàng gửi tiền các dịch vụ ngân hàng tiện ích,
dịch vụ chuyển tiền hay dịch vụ ngân quỹ…
3
Tiền gửi là nguồn huy động vốn quan trọng nhất của NHTM, tuy nhiên, khi
cần, NHTM thường vay mượn thêm. Tại nhiều nước, NHTW thường quy định tỷ lệ
giữa nguồn tiền huy động và vốn của chủ. Do vậy, ngân hàng thường phải vay
thêm từ NHTW, từ trên thị trường nợ và từ các tổ chức tín dụng khác để đáp ứng
nhu cầu chi trả khi khả năng huy động bị hạn chế.
Hoạt động sử dụng vốn là hoạt động tạo ra thu nhập cho ngân hàng. Hoạt
động này bao gồm các hoạt động cơ bản như ngân quỹ, cho vay, đầu tư và trang bị
các tài sản khác. Một phần vốn ngân hàng huy động được đưa vào ngân quỹ, dưới
hình thức tiền mặt trong két, tiền gửi tại NHTW hoặc tiền gửi tại ngân hàng khác.
Khoản mục này chiếm tỉ trọng nhỏ nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong tổng tài
sản của ngân hàng vì nó hạn chế rủi ro thanh khoản, nâng cao uy tín của ngân hàng,
tạo nền tảng vững chắc cho khả năng sinh lời của ngân hàng.
Chứng khoán là các tài sản tài chính do các NHTM nắm giữ vì mục tiêu
thanh khoản và đa dạng hoá tài sản, chúng mang lại thu nhập cho ngân hàng và có
thể bán đi để gia tăng vốn khi cần thiết.
Tín dụng là loại tài sản chiếm tỷ trọng lớn nhất ở phần lớn các NHTM, phản
ánh hoạt động đặc trưng của ngân hàng, đó là cho vay. Đây là nghiệp vụ cung ứng
vốn của ngân hàng trực tiếp cho các nhu cầu sản xuất, tiêu dùng trên cơ sở thoả
mãn các điều kiện vay vốn của ngân hàng. Hoạt động này đem lại thu nhập cao cho
ngân hàng, tuy nhiên, rủi ro cũng rất lớn.
Một hoạt động cơ bản khác của các NHTM là cung ứng các dịch vụ cho
khách hàng. Hệ thống NHTM càng phát triển thì số lượng và chất lượng dịch vụ
cung ứng cho khách hàng càng tăng. Trong xu thế nền kinh tế hiện đại, thu nhập do
các dịch vụ ngân hàng đem lại sẽ dần thay thế hoạt động tín dụng, vốn được coi là
nguồn thu nhập chính của ngân hàng. Ngoài ra, NHTM còn tiến hành một số hoạt
động kinh doanh khác như kinh doanh ngoại tệ, chứng khoán, vàng bạc… nhằm tạo
tính thanh khoản cho các loại sản phẩm tài chính này và đa dạng hoá danh mục tài
sản của ngân hàng.
4
Sơ đồ 1.1: Các sản phẩm cơ bản của NHTM
Các sản phẩm cơ bản của NHTM
Huy động vốn Tín dụng và Dịch vụ ngân Các hoạt động
+ Nhận tiền gửi đầu tư hàng khác kinh doanh
+ Đi vay + Cho vay Thanh toán, quản + KD ngoại tệ
+ Phát hành các + Chiết khấu lý ngân quỹ, uỷ + KD chứng khoán
công cụ nợ + Bảo lãnh thác, đại lý bảo + KD vàng bạc
+ Leasing hiểm, tư vấn, quản + ...
+ Đầu tư góp vốn lý rủi ro, môi giới
… đầu tư chứng
khoán…..
(Nguồn: Phan Thị Thu Hà, Giáo trình Ngân hàng thương mại, NXB Thống kê,
2006)
1.1.2. Hoạt động cho vay của NHTM
Hoạt động tín dụng, hay còn gọi là hoạt động cho vay của NHTM ra đời và
phát triển dựa trên cơ sở khách quan do mâu thuẫn vốn có của quá trình tuần hoàn
vốn tiền tệ trong xã hội. Đây có thể coi là một trong những hoạt động đầu tiên của
các NHTM. Thông qua hoạt động cho vay, NHTM đã đưa luân chuyển vốn từ
những chủ thể có vốn nhàn rồi sang những người thiếu vốn. Về bản chất, cho vay là
chiếc cầu nối liền nhu cầu tiết kiệm với nhu cầu đầu tư của xã hội.
Hoạt động cho vay là hoạt động sinh lời nhất của ngân hàng, nhưng đồng
thời cũng là hoạt động đem lại nhiều rủi ro nhất. NHTM khi cho khách hàng vay sẽ
thu được một khoản lợi nhuận từ lãi tiền vay mà khách hàng trả. Tuy nhiên, ngân
hàng cũng phải đối mặt với những rủi ro về lãi suất, về thanh khoản, về kỳ hạn…
mà nếu không có biện pháp quản lý phù hợp, ngân hàng rất có thể sẽ bị phá sản.
Có rất nhiều cách thức để phân loại hoạt động tín dụng ví dụ như theo thời
thời hạn vay, theo phương thức cho vay, theo mục đích sử dụng…
5
Sơ đồ 1.2: Phân loại hoạt động cho vay của NHTM
Theo loại khách hàng: Cho vay khách hàng cá nhân,
khách hàng doanh nghiệp, khách hàng tổ chức…
Theo thời hạn vay: Cho vay ngắn hạn, trung hạn, dài hạn
Theo tính chất đảm bảo: Cho vay thế chấp, cầm cố, tín
chấp, bảo lãnh của bên thứ 3….
Theo phương pháp cấp tiền vay: Cho vay từng lần, theo
hạn mức, luân chuyển, thấu chi….
Tiêu chí
phân loại Theo cách thức trả nợ: Trả một lần cả gốc lẫn lãi, trả lãi
hoạt động và gốc đều nhiều lần trong kỳ, trả lãi đều, gốc theo thời hạn
cho vay
Theo tính chất lãi suất: Cho vay lãi suất cố định, lãi suất
khả biến, lãi suất linh hoạt….
Theo loại tiền vay: Cho vay bằng nội tệ, ngoại tệ, vàng…
Theo mục đích sử dụng: Cho vay tiêu dùng, cho vay
kinh doanh…
Theo số bên tham gia: Cho vay trực tiếp, cho vay gián
tiếp thông qua tổ nhóm, thông qua nhà cung ứng…
(Nguồn: Phan Thị Thu Hà, Giáo trình Ngân hàng thương mại, NXB Thống kê, 2006)
Hoạt động cho vay tiêu dùng là một trong những hoạt động cho vay phân loại
theo mục đích sử dụng. Đây là một trong các hoạt động ngân hàng bán lẻ đang được
mở rộng của NHTM. Khách hàng sử dụng sản phẩm tín dụng với mục đích tiêu
dùng cho cá nhân và gia đình, không nhằm mục đích kinh doanh kiếm lợi nhuận và
nguồn trả nợ cho khoản vay chủ yếu từ thu nhập thường xuyên của khách hàng.
1.2. Hoạt động cho vay tiêu dùng
1.2.1. Khái niệm
6
Cho vay tiêu dùng là loại cho vay nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu và mua
sắm tiện nghi sinh hoạt gia đình nhằm nâng cao đời sống dân cư. Khách hàng vay
thường là những người có thu nhập không cao nhưng ổn định.
Cho vay tiêu dùng cũng được hiểu là quan hệ kinh tế giữa một bên là ngân
hàng và một bên là các cá nhân, người tiêu dùng nhằm phục vụ đời sống, tiêu dùng
các sản phẩm hàng hoá, dịch vụ khi người tiêu dùng tạm thời chưa có khả năng
thanh toán, trong đó, ngân hàng chuyển giao cho khách hàng một lượng giá trị bằng
tiền trên nguyên tắc khách hàng sẽ hoàn trả cả gốc và lãi đúng hạn như đã thoả
thuận.
Trước đây, các ngân hàng không tích cực cho vay tiêu dùng bởi họ tin rằng
các khoản cho vay tiêu dùng rủi ro vỡ nợ tương đối cao. Song từ sau thế chiến thứ
hai, cho vay tiêu dùng đã trở thành một hình thức tín dụng tăng trưởng nhanh nhất
ở các nước có nền kinh tế phát triển. Những cơ sở để loại hình tín dụng này ngày
càng trở nên phổ biến hơn là nhu cầu vay tiêu dùng gia tăng mạnh mẽ, thu nhập của
người tiêu dùng ngày càng tăng, một số tầng lớp người tiêu dùng có thu nhập khá
hoặc cao và tương đối ổn định, do đó đảm bảo khả năng trả nợ ngân hàng trong các
khoản vay tiêu dùng. Hơn nữa, nhiều hãng, doanh nghiệp lớn tự tài trợ chủ yếu
bằng phát hành cổ phiếu và trái phiếu, nhiều công ty tài chính cạnh tranh với ngân
hàng trong lĩnh vực cho vay khiến thị phần cho vay doanh nghiệp của ngân hàng bị
giảm sút, buộc các ngân hàng phải mở rộng thị trường cho vay tiêu dùng để gia
tăng thu nhập.
1.2.2. Đặc điểm của hoạt động cho vay tiêu dùng
1.2.2.1. Đặc điểm về khách hàng
Khách hàng vay tiêu dùng là cá nhân và các hộ gia đình, những người đang
có nhu cầu tiêu dùng nhưng chưa tích lũy đủ, hoặc có những khoản chi tiêu cấp
bách. Ngân hàng sẽ căn cứ vào hai tiêu chí quan trọng: mức thu nhập và trình độ
học vấn của khách hàng để quyết định khi cấp tín dụng vì nguồn trả nợ chủ yếu của
7
người vay được trích từ nguồn thu nhập của họ chứ không nhất thiết từ kết quả của
việc sử dụng những khoản vay.
Nguồn trả nợ của người vay có thể có những biến động lớn qua thời gian,
phụ thuộc vào quá trình làm việc, kỹ năng và kinh nghiệm của họ, đồng thời phụ
thuộc vào những biến động khác và chính sách trong từng thời kì. Tuy nhiên, đối
với đối tượng khách hàng này, các thông tin về tài chính cũng như tư cách của
khách hàng của thường khó xác định và chất lượng thông tin không cao.
1.2.2.2. Đặc điểm về khoản vay
Đặc điểm nổi bật của các khoản vay tiêu dùng là thường nhằm mục đích
phục vụ nhu cầu tiêu dùng chứ không xuất phát từ mục đích kinh doanh. Các khoản
vay hoàn toàn phụ thuộc vào nhu cầu và tính cách của từng đối tượng khách hàng
và chu kỳ kinh tế của khách hàng. Quy mô của từng món vay nhỏ, nhưng tổng số
món vay lại lớn do nhu cầu vay tiêu dùng là khá phổ biến, đa dạng và thường
xuyên. Vì vậy, ngân hàng rất dễ để mở rộng và phát triển hoạt động cho vay tiêu
dùng. Nền kinh tế xã hội càng phát triển, nhu cầu về cho vay tiêu dùng càng cao.
Lãi suất cho vay tiêu dùng thường cao do quy mô của các khoản vay tiêu
dùng nhỏ, trong khi số lượng các món vay lớn, vì vậy, chi phí của ngân hàng đối
với cho vay tiêu dùng thường lớn. Hơn nữa, khách hàng vay tiêu dùng thường
không quan tâm nhiều đến lãi suất mà chỉ quan tâm đến khoản tiền họ phải trả hàng
kì nên ngân hàng có thể áp dụng mức lãi suất cao hơn so với các đối tượng khác để
mang lại lợi nhuận cao hơn.
Nguồn trả nợ của khách hàng vay tiêu dùng chính là thu nhập thường xuyên
của họ. Mức thu nhập của những khách hàng này thường khá cao và tương đối ổn
định vì ngân hàng phải phân tích tình hình thu nhập của khách hàng trước khi quyết
định cho vay. Bên cạnh đó, những đối tượng có thu nhập thấp thường có nhu cầu
tín dụng không cao, chỉ xuất hiện nhằm thỏa mãn nhu cầu giao dịch để cân đối thu
nhập và chi tiêu. Những cá nhân có thu nhập trung bình và thu nhập cao thường có
8
nhu cầu tín dụng cao hơn để tài trợ một cách linh hoạt cho chi tiêu, mà vẫn có
khoản vốn để đầu tư nhằm tăng thu nhập.
Cho vay tiêu dùng thường có rủi ro rất cao. Rủi ro tín dụng trong cho vay
tiêu dùng thường được chia thành 2 loại:
- Rủi ro không hoàn trả nợ đúng hạn: là những tổn thất xảy ra khi khách
hàng không trả các khoản nợ đúng hạn theo như hợp đồng đã kí kết giữa ngân hàng
và khách hàng.
- Rủi ro không có khả năng trả nợ: là những tổn thát xảy ra trong trường hợp
khách hàng không trả hoặc không trả đầy đủ gốc và lãi cho ngân hàng. Hậu quả của
loại rủi ro này là ngân hàng bị mất một phần hoặc toàn bộ số vốn vay. Những tổn
thất loại rủi ro này gây ra rất khó dự kiến trước và ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động
của ngân hàng.
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến rủi ro trong hoạt động tín dụng tiêu dùng
của ngân hàng. Khi khách hàng cá nhân vay tiền để chi tiêu cho các nhu cầu tiêu
dùng thì có thể không kiểm soát được việc chi tiêu của mình, dẫn tới việc lạm chi,
chi tiêu cho những hàng hoá dịch vụ không thực sự cần thiết, làm tăng gánh nặng
trả nợ, thậm chí có thể vượt quá khả năng trả nợ thực tế. Cũng có trường hợp, nếu
người vay bị chết, ốm hoặc bị mất việc thì thu nhập của họ giảm sút và khả năng trả
nợ kém, khiến ngân hàng rất khó thu được nợ. Đặc biệt, khi khách hàng vay sử
dụng vốn vay không đúng mục đích và ngân hàng không kiểm soát được cũng rất
dễ dẫn đến tình trạng khách hàng bị mất khả năng thanh toán.
Ngoài ra, nếu ngân hàng không có quy trình tín dụng chặt chẽ, không có đủ
những thông tin về khách hàng, chất lượng đội ngũ nhân viên không cao… cũng là
nguyên nhân dẫn đến rủi ro trong hoạt động cho vay tiêu dùng.
Chính vì vậy, để hạn chế bớt rủi ro cho ngân hàng, trong cho vay tiêu dùng,
khách hàng thường phải có tài sản bảo đảm. Tài sản đảm bảo có thể là thu nhập, là
lương của khách hàng, tài sản đảm bảo hình thành từ chính món vay đó, hoặc là tài
sản khác mà khách hàng đem đến để cầm cố, thế chấp. Ngân hàng thường chỉ cho
9
vay tối đa bằng 60 – 80% giá trị tài sản đảm bảo. Ngoài ra, ngân hàng thường yêu
cầu người vay phải mua bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm hàng
hóa đã mua…
1.2.3. Phân loại cho vay tiêu dùng
Cho vay tiêu dùng là một trong những hoạt động tín dụng đa dạng nhất của
ngân hàng. Vì vậy, hoạt động này có thể được phân loại theo rất nhiều tiêu thức
như mục đích sử dụng vốn, cách thức hoàn trả, hình thức cấp tín dụng và hình thức
tài sản đảm bảo…
1.2.3.1. Căn cứ vào mục đích sử dụng vốn của khách hàng
- Cho vay tiêu dùng cư trú (Residential Mortgage Loan):
Đây là các khoản cho vay nhằm tài trợ nhu cầu mua sắm, xây dựng hoặc cải
tạo nhà ở của các khách hàng là cá nhân hoặc hộ gia đình.
- Cho vay tiêu dùng phi cư trú (Non-residential Mortgage Loan):
Đây là các khoản vay tài trợ cho việc trang trải các chi phí mua sắm phương
tiện, đồ dùng gia đình, chi phí học hành, giải trí, chữa bệnh và du lịch.
1.2.3.2. Căn cứ vào cách thức hoàn trả
- Cho vay tiêu dùng trả một lần:
Theo cách thức cho vay này, khách hàng thanh toán cho ngân hàng một lần
khi đến hạn. Các khoản vay thường có giá trị nhỏ và thời hạn cho vay không dài.
- Cho vay trả góp
Đây là hình thức tín dụng tiêu dùng trong đó người đi vay trả nợ gồm số tiền
gốc và lãi cho ngân hàng làm nhiều lần, theo những kỳ hạn nhất định trong suốt
thời gian được cấp tín dụng. Cách thức cho vay này áp dụng đối với các khoản vay
có giá trị lớn hoặc thu nhập định kỳ của người vay không đủ khả năng thanh toán hết
một lần số nợ vay. Thông thường, ngân hàng yêu cầu người đi vay phải thanh toán
trước một phần giá trị của tài sản mua sắm, phần còn lại ngân hàng sẽ cho vay.
- Cho vay tuần hoàn
10
Cho vay tuần hoàn là khoản cho vay trong đó ngân hàng cho phép khách
hàng sử dụng thẻ tín dụng. Trong thời gian thoả thuận, căn cứ vào nhu cầu chi tiêu
và thu nhập từng kỳ, khách hàng thực hiện vay và trả nợ nhiều kỳ một cách tuần
hoàn theo một hạn mức tín dụng.
1.2.3.3. Căn cứ vào hình thức đảm bảo
Cho vay tiêu dùng là loại hình tín dụng có rủi ro cao, vì vậy, khi ngân hàng
cho khách hàng vay thường yêu cầu có tài sản đảm bảo. Căn cứ theo hình thức đảm
bảo, cho vay tiêu dùng được chia thành 3 loại:
- Cho vay đảm bảo bằng lương hay thu nhập
Đây là loại hình cho vay không cần có tài sản đảm bảo, mà ngân hàng cho
vay dựa trên thu nhập của khách hàng. Đối tượng khách hàng của loại hình tín dụng
này là các khách hàng có việc làm ổn định, thu nhập ngoài việc đủ trang trải các chi
tiêu thường xuyên còn có đủ tích luỹ để trả nợ vay (ví dụ như công nhân viên
chức…
Số tiền vay được quyết định dựa trên nhu cầu vay, thu nhập ròng thường
xuyên của khách hàng, mức cho vay tối đa của ngân hàng. Khi nhận tiền vay, khách
hàng phải cam kết nếu không trả được nợ đến hạn, thường là quá 3 kỳ trả nợ, ngân
hàng có quyền nhận lương của khách hàng để thu nợ.
- Cho vay cầm cố, thế chấp
Đây là loại hình cho vay cần có tài sản đảm bảo. Thời hạn cho vay được quy
định căn cứ theo loại, tính chất, điều kiện bảo quản của tài sản và thường tương đối
ngắn. Mức cho vay xác định căn cứ vào giá trị, khả năng tiêu thụ trên thị trường,
khả năng bảo quản của tài sản cầm cố nhưng tối đa không quá 80% giá trị thị
trường của tài sản tại thời điểm cầm cố.
Nếu tài sản cầm cố là giấy tờ có giá, thời hạn cầm cố ngắn hơn thời gian lưu
hành còn lại của giấy tờ có giá một thời gian nhất định (thường là 15 ngày), tối đa
không quá 12 tháng. Mức cho vay của ngân hàng thường được tính trên giá trị đáo
hạn của giấy tờ có giá, cụ thể:
11
MCV= GDH x (1 – TLH x LCV)
Trong đó:
MCV: Mức cho vay tối đa
GDH: Giá trị đến hạn thanh toán của giấy tờ có giá
TLH :Thời gian lưu hành còn lại của giấy tờ có giá
LCV : Lãi suất cho vay
- Cho vay có bảo đảm bằng tài sản hình thành từ khoản vay
Hình thức này áp dụng chủ yếu đối với tài sản có giá trị lớn, thời gian sử
dụng dài như cho vay sửa chữa, mua nhà, mua quyền sử dụng đất, cho vay mua
sắm phương tiện đi lại…Mức cho vay của ngân hàng trong hình thức này phụ thuộc
vào tình hình tài chính, khả năng trả nợ của khách hàng, giá trị tài sản mua sắm,
mức tối đa thường từ 50 - 60% giá trị tài sản mua sắm.
1.2.3.4. Căn cứ vào hình thức cấp tín dụng
- Cho vay tiêu dùng gián tiếp (Indirect Consumer Loan):
Đây là hình thức tín dụng trong đó ngân hàng mua các khoản nợ phát sinh do
những công ty bán lẻ đã bán chịu hàng hoá hay dịch vụ cho người tiêu dùng.
Sơ đồ 1.3: Quy trình cho vay tiêu dùng gián tiếp
(1)
Ngân hàng (4) Doanh nghiệp bán lẻ
(5)
(6) (2)
(3)
Người tiêu dùng
(1) Ngân hàng và doanh nghiệp bán lẻ kí hợp đồng mua bán nợ. Trong hợp
đồng, ngân hàng thường đưa ra các điều kiện về đối tượng khách hàng được bán
chịu, số tiền được bán chịu và loại tài sản được bán chịu.
12
(2) Doanh nghiệp bán lẻ và người tiêu dùng ký hợp đồng mua bán chịu hàng
hoá. Thông thường, người tiêu dùng phải trả trước một phần giá trị hàng hoá.
(3) Doanh nghiệp bán lẻ giao tài sản cho người tiêu dùng.
(4) Doanh nghiệp bán lẻ bán bộ chứng từ bán chịu hàng hoá cho ngân hàng.
(5) Ngân hàng thanh toán tiền cho doanh nghiệp bán lẻ.
(6) Người tiêu dùng thanh toán tiền trả góp cho ngân hàng.
Theo quy trình này, có thể thấy cho vay tiêu dùng gián tiếp có một số ưu
điểm như ngân hàng có thể tăng doanh số cấp tín dụng, tiết kiệm được chi phí khi
cấp tín dụng. Cho vay tiêu dùng gián tiếp là nguồn gốc của việc mở rộng mối quan
hệ với khách hàng và các hoạt động khác của ngân hàng.
Tuy nhiên, đối với hình thức tín dụng này, ngân hàng không trực tiếp tiếp
xúc với khách hàng, không kiểm soát được quá trình mua bán chịu hàng hoá của
khách hàng và doanh nghiệp bán lẻ. Hơn nữa, nghiệp vụ cho vay tiêu dùng có tính
phức tạp cao nên nếu để doanh nghiệp bán lẻ tự cho vay thì sẽ có rủi ro.
Do những hạn chế này mà các NHTM còn chưa thực sự chú trọng đến cho
vay tiêu dùng gián tiếp. Những NHTM tham gia vào hoạt động này đều có cơ chế
kiểm soát tín dụng hết sức chặt chẽ.
- Cho vay tiêu dùng trực tiếp (Direct Consumer Loan):
Đây là các khoản tín dụng tiêu dùng mà ngân hàng trực tiếp tiếp xúc và cấp
tín dụng cho khách hàng cũng như thu nợ trực tiếp từ khách hàng.
Sơ đồ 1.4: Quy trình cho vay tiêu dùng trực tiếp
(3)
Ngân hàng Doanh nghiệp bán lẻ
(5) (4)
(2)
(1)
Người tiêu dùng
13
(1) Ngân hàng và người tiêu dùng ký hợp đồng tín dụng
(2) Người tiêu dùng trả trước một phần số tiền mua hàng cho DN bán lẻ
(3) Ngân hàng thanh toán số tiền còn thiếu cho doanh nghiệp bán lẻ.
(4) Doanh nghiệp bán lẻ giao tài sản cho người tiêu dùng.
(5) Người tiêu dùng thanh toán nợ vay cho ngân hàng.
Hình thức cho vay tiêu dùng trực tiếp cho phép ngân hàng có thể quản lý
được chất lượng các khoản vay, hạn chế được rủi ro. Sở dĩ NHTM có thể làm được
điều này là do đội ngũ cán bộ nhân viên của ngân hàng được đào tạo chuyên môn
và có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực tín dụng, vì vậy, các quyết định cho vay
của ngân hàng thường có chất lượng cao hơn so với doanh nghiệp. Mặt khác, các
nhân viên ngân hàng có xu hướng chú trọng đến việc tạo ra các khoản tín dụng có
chất lượng tốt, trong khi các nhân viên của doanh nghiệp bán lẻ lại chú trọng đến
việc bán được nhiều hàng hoá hoặc trong một số trường hợp do quyết định nhanh,
các doanh nghiệp bán lẻ có thể từ chối cấp tín dụng đối với khách hàng tốt của
ngân hàng.
Ngoài ra, so với cho vay tiêu dùng gián tiếp, cho vay tiêu dùng trực tiếp còn
linh hoạt hơn vì khi khách hàng có quan hệ tín dụng trực tiếp với ngân hàng, ngân
hàng còn có thể giới thiệu cho khách hàng các dịch vụ ngân hàng bán lẻ khác, phù
hợp với nhu cầu của khách hàng.
1.2.4. Vai trò của hoạt động cho vay tiêu dùng
1.2.4.2. Đối với khách hàng
Có thể nói, tiêu dùng là nhu cầu tất yếu của con người, đã là con người trong
xã hội và trong thời đại nào thì cũng không thể không có nhu cầu về ăn, mặc, ở, đi
lại…Nếu trong hoàn cảnh khó khăn con người chỉ có nhu cầu ăn no mặc ấm thì
trong điều kiện kinh tế phát triển hơn nhu cầu đó chuyển dần thành ăn ngon mặc
đẹp. Trong điều kiện hiện nay, khi đời sống nhân dân ngày càng được nâng cao,
nhu cầu tiêu dùng của nhiều cá nhân đang tăng lên, đặc biệt với các hàng hoá có giá
14
trị lớn như ô tô, xe máy, mua sắm nhà cửa. Cho vay tiêu dùng đem lại cơ hội cho
khách hàng thoả mãn những nhu cầu thiết yếu cũng như xa xỉ đó.
Khách hàng là người hưởng lợi trực tiếp khi sử dụng các sản phẩm cho vay
tiêu dùng của ngân hàng. Họ có thể được hưởng các tiện ích ngay khi chưa tích lũy
đủ tiền để trang trải cho các nhu cầu mua sắm, chi tiêu, đặc biệt, trong trường hợp
cá nhân hộ gia đình có nhu cầu chi tiêu mang tính cấp bách như chi tiêu cho giáo
dục và y tế. Mặt khác, người tiêu dùng hiện đại cũng biết cách thoải mãn nhu cầu
của mình ngay cả khi chưa tích luỹ đủ tiền thông qua cho vay tiêu dùng. Nếu khách
hàng đợi đến khi tích luỹ đủ tiền thì rõ ràng nhu cầu của họ được thoả mãn nhưng
khoảng thời gian để họ thoả mãn đã giảm đi đáng kể, ngoài ra, còn chưa tính đến
khả năng trượt giá. Sự phát triển của hoạt động cho vay tiêu dùng cũng đồng nghĩa
với việc người tiêu dùng sẽ càng có nhiều cơ hội để thoả mãn những nhu cầu của
mình. Vì vậy, cho vay tiêu dùng ngày càng trở nên quen thuộc và đóng vai trò quan
trọng trong cuộc sống của người dân.
1.2.4.2. Đối với ngân hàng
Nếu cho vay tiêu dùng đem lại cho người tiêu dùng cơ hội để thoả mãn
những nhu cầu của mình, thì đối với ngân hàng, đó là một nguồn thu nhập đáng kể.
Hoạt động cho vay tiêu dùng đã xuất hiện từ lâu trong ngân hàng ở các nước phát
triển và chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng thu của ngân hàng. Tiềm năng sinh lợi từ
các khách hàng cá nhân là vô hạn vì chừng nào còn có con người thì nhu cầu tiêu
dùng vẫn luôn tồn tại và không phải tất cả mọi người có thể có nguồn thu nhập để
thoả mãn nhu cầu đó.
Bên cạnh đó, trong điều kiện thị trường tín dụng doanh nghiệp đang cạnh
tranh mạnh mẽ, hoạt động cho vay tiêu dùng giúp ngân hàng mở rộng quan hệ với
khách hàng, mở rộng thị trường, đa dạng hoá hoạt động tín dụng. Đây là phân đoạn
thị trường mà các NHTM có quy mô nhỏ có thể hướng đến và phát triển để mở
rộng thị phần của mình.
15
Ngoài ra, mục tiêu hoạt động của các ngân hàng là tối đa hoá lợi nhuận và
phân tán rủi ro, nên cho vay tiêu dùng với đặc điểm có trị giá khoản vay nhỏ và số
lượng món vay lớn sẽ tạo điều kiện nâng cao thu nhập và phân tán rủi ro cho ngân
hàng. Điều này tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững của ngân hàng nói riêng và
của thị trường tài chính nói chung.
Tuy nhiên, để phát triển cho vay tiêu dùng đòi hỏi số lượng nhân viên và
mạng lưới phục vụ rộng khắp, dẫn đến việc tốn kém chi phí và yêu cầu ngân hàng
phải có năng lực quản lý tốt.
1.2.4.3. Đối với nền kinh tế
Sự tăng trưởng của một nền kinh tế được thể hiện qua mức cầu tiêu dùng
hàng hoá của dân cư và mức sống chung của nhân dân được nâng cao. Vì vậy, hoạt
động cho vay tiêu dùng là tác nhân hỗ trợ tích cực nhằm thúc đẩy chi tiêu của cá
nhân và hộ gia đình, từ đó kích thích các nhu cầu trong nước, tạo điều kiện thúc
đẩy tăng trưởng kinh tế.
Trước hết, từ nguồn tài chính mà cho vay tiêu dùng đem đến cho khách hàng
sẽ làm tăng nhu cầu tiêu dùng, từ đó làm gia tăng cầu trong nước trong cơ cấu tổng
sản sẩm quốc nội, hạn chế sự phụ thuộc vào cầu từ nước ngoài (hoạt động xuất
khẩu), do đó thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.
Thứ hai, cho vay tiêu dùng được xem như công cụ chủ đạo nhằm xoá bỏ
vòng luẩn quẩn: thu nhập thấp - tiết kiệm ít - tiêu dùng ít - sản lượng thấp. Với
những chương trình cho vay tiêu dùng lớn, người dân sẽ có nguồn tài chính một
cách nhanh chóng để trang trải cho các hoạt động như học tập, chữa bệnh, mua nhà,
sửa chữa nhà ở và sắm sửa các đồ dùng gia đình, góp phần cải thiện đời sống vật
chất cũng như tinh thần của nhân dân.
Thứ ba, cho vay tiêu dùng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bởi lẽ tiêu dùng tăng,
hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp được mở rộng, tạo ra nhiều công ăn việc
làm cho người lao động, từ đó làm tăng thu nhập, tiết kiệm của cá nhân tăng, mở
rộng cơ hội huy động vốn và phát triển dịch vụ của các tổ chức tín dụng. Thị
16
trường tài chính được mở rộng sẽ làm tăng khả năng tiếp cận các nguồn vốn đối với
khách hàng, thúc đẩy sự cạnh tranh trên thị trường, nâng cao chất lượng dịch vụ
của các chủ thể hoạt động cung cấp trên thị trường. Sự phát triển bền vững của thị
trường tài chính cũng chính là nền tảng cho sự tăng trưởng bền vững của nền kinh
tế.
1.3. Các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động cho vay tiêu dùng của các NHTM
1.3.1. Nhân tố khách quan
1.3.1.1. Môi trường pháp lý
Một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh là cơ sở để phát triển thị trường tín dụng
an toàn, thúc đẩy các tổ chức tài chính cung cấp dịch vụ tài chính chất lượng cao
cho dân cư, đảm bảo quyền lợi cho cả ngân hàng và khách hàng.
Cho vay tiêu dùng là hoạt động đem lại lợi nhuận cao nhưng rủi ro lớn, số
lượng món vay nhiều và chất lượng thông tin về khách hàng không cao. Chính vì
vậy, yêu cầu về một môi trường pháp lý hoàn thiện để điều chỉnh hoạt động cho
vay tiêu dùng là rất cần thiết.
Hoạt động cho vay tiêu dùng hiện nay thường được điều chỉnh bởi các văn
bản pháp luật về hoạt động của các tổ chức tín dụng, quy chế cho vay
1.3.1.2. Môi trường kinh tế
Môi trường kinh tế là một trong những yếu tố tác động mạnh đến nhu cầu
vay tiêu dùng của người dân. Cho vay tiêu dùng là hoạt động có tính nhạy cảm theo
chu kỳ kinh tế. Doanh số cho vay tiêu dùng tăng lên khi nền kinh tế phát triển, khi
người dân cảm thấy an tâm về tương lai cũng như nhìn thấy được những nguồn thu
đem lại khả năng chi trả cho những nhu cầu trong hiện tại. Sự ổn định về kinh tế,
đặc biệt là ổn định về lạm phát, giá cả, lãi suất, tỷ giá hối đoái làm cho các ngân
hàng yên tâm khi cho vay vốn,
Ngược lại, khi nền kinh tế suy thoái, phát triển không ổn định hoặc tiềm ẩn
nguy cơ khủng hoảng kinh tế sẽ hạn chế hoạt động cho vay tiêu dùng của các tổ
chức tài chính. Môi trường kinh tế không ổn định sẽ tác động xấu đến các khoản tín
17
dụng và dễ dẫn tới đổ vỡ tín dụng. Hơn nữa, thu nhập kỳ vọng trong tương lai của
người dân trở nên bấp bênh, người tiêu dùng không dự đoán và kiểm soát được
những thu nhập của mình, do vậy họ phải hạn chế các khoản vay cho tiêu dùng
trong hiện tại.
Một nền kinh tế ổn định sẽ là điều kiện thuận lợi để cả các tổ chức tài chính
và khách hàng tham gia vào hoạt động tín dụng tiêu dùng.
1.3.1.3. Nhóm khách hàng mục tiêu của hoạt động cho vay tiêu dùng
Đối tượng khách hàng của hoạt động cho vay tiêu dùng là cá nhân và hộ gia
đình, những người đang có nhu cầu tiêu dùng, mua sắm mà chưa có đủ tích luỹ cần
thiết. Hành vi tiêu dùng của nhóm khách hàng này thường bị chi phối bởi nhiều yếu
tố như yếu tố văn hoá, yếu tố xã hội, yếu tố cá nhân và yếu tố tâm lý.
Yếu tố văn hoá có ảnh hưởng sâu rộng nhất đối với hành vi của người vay
tiêu dùng, bao gồm các yếu tố nền văn hoá, nhánh văn hoá và tầng lớp xã hội. Đối
với nền văn hoá chủ yếu là văn hoá tích luỹ do chịu ảnh hưởng của thời bao cấp với
tâm lý tích luỹ, tiết kiệm, hoạt động cho vay tiêu dùng rất khó phát triển. Còn trong
nền kinh tế thị trường, người dân không còn có tâm lý tích trữ, tuy vẫn quan tâm
đến tiết kiệm nhưng tâm lý tiêu dùng đang thịnh hành trong một bộ phận lớn dân
cư.
Nhánh văn hoá cũng ảnh hưởng đến hành vi của người vay tiêu dùng. Mỗi
một nhóm người trong cùng nhánh văn hoá có những quyết định tương tự nhau, thể
hiện tính đồng nhất đặc trưng của nhóm. Những người ở những vùng địa lý khác
nhau có hành vi tiêu dùng khác nhau.
Xã hội thường có sự phân hoá thành các giai tầng như giàu có, trung lưu và
hộ nghèo. Mỗi giai tầng khác nhau có sự khác biệt về nhu cầu. Nhu cầu vay tiêu
dùng của nhóm hộ nghèo tập trung chủ yếu dành cho các nhu cầu thiết yếu, trị giá
nhỏ; nhu cầu vay tiêu dùng của nhóm trung lưu trở lên thường dành cho giáo dục,
các khoản nâng cấp và sửa chữa nhà…
18
Yếu tố xã hội bao gồm nhóm liên quan, gia đình, vai trò và địa vị. Ở những
nơi có thói quen tiêu dùng mạnh hơn sẽ có nhu cầu lớn hơn đối với vay tiêu dùng.
Nhu cầu vay tiêu dùng ở thành thị cao hơn so với nông thôn. Ở những nhóm xã hội
có trình độ dân trí cao, nhu cầu về hưởng thụ lớn và mức tiêu dùng sẽ cao hơn. Gia
đình cũng là một yếu tố ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi vay tiêu dùng, bởi lẽ
quyết định vay tiêu dùng phải được tất cả các thành viên trong gia đình ủng hộ, còn
vai trò và vị trí của một cá nhân trong xã hội là một yếu tố xác định khả năng hoàn
trả nợ.
Yếu tố đặc điểm cá nhân bao gồm tuổi tác, giai đoạn của chu kỳ đời sống,
nghề nghiệp, hoàn cảnh kinh tế, phong cách sống, nhân cách và lẽ sống của con
người. Tỷ lệ những người trẻ tuổi có xu hướng vay nợ với tốc độ nhanh hơn so với
những người lớn tuổi. Giới trẻ giàu có là những khách hàng tiềm năng của các dịch
vụ ngân hàng nói chung và dịch vụ cho vay tiêu dùng nói riêng.
Yếu tố tâm lý cũng chi phối hành vi của người tiêu dùng. Động cơ vay tiêu
dùng của khách hàng thường là động cơ thúc đẩy khách hàng hưởng thụ và thể
hiện. Tuy nhiên, các khách hàng khi vay tiêu dùng chủ yếu chỉ lo ngại về yếu tố
tâm lý hoặc lo lắng về khả năng trả nợ trong tương lai. Khách hàng cá nhân thường
mang nặng tâm lý ngại rủi ro khi giao dịch tiền bạc với khách hàng, ngại phiền
phức, thủ tục. Đối với những người có thu nhập cao thường sợ bị lộ thông tin về
thu nhập, còn đối với những người có thu nhập thấp thì lại mặc cảm, không dám
giao dịch.
1.3.2. Nhân tố chủ quan
1.3.2.1. Chính sách tín dụng của NHTM
Chính sách tín dụng của NHTM là hệ thống các chủ trương, định hướng, quy
định chi phối hoạt động tín dụng do ngân hàng đưa ra nhằm sử dụng hiệu quả
nguồn vốn để tài trợ cho các doanh nghiệp, hộ gia đình và cá nhân, từ đó đạt được
những mục tiêu mà ngân hàng đã hoạch định. Tùy từng thời kỳ và định hướng phát
19
triển của ngân hàng trong thời kỳ đó, chính sách tín dụng sẽ được xây dựng cho
phù hợp.
Chính sách tín dụng phản ánh cương lĩnh tài trợ của ngân hàng, cung cấp cho
nhà quản lý ngân hàng cũng như các cán bộ tín dụng đường lối chỉ đạo cụ thể trong
việc ra quyết định cho vay và xây dựng danh mục cho vay, tạo nên sự thống nhất
chung trong hoạt động tín dụng của ngân hàng. Nếu chính sách tín dụng hướng vào
đối tượng khách hàng là cá nhân và có những định hướng cụ thể về hoạt động cho
vay tiêu dùng thì sẽ là điều kiện thuận lợi cho hoạt động này phát triển tại ngân
hàng. Hơn nữa, hoạt động tín dụng là hoạt động bao trùm của ngân hàng chính vì
thế mà chính sách tín dụng đóng một vai trò rất quan trọng trong việc điều chỉnh
các hoạt động tín dụng sao cho nó diễn ra hiệu quả và an toàn nhất.
1.3.2.2. Mạng lưới hoạt động của ngân hàng
Chi nhánh được coi là kênh phân phối truyền thống của các NHTM, thông
qua việc xây dựng các trụ sở và hệ thống cơ sở vật chất tại những địa điểm nhất
định. Việc cung ứng sản phẩm dịch vụ ngân hàng chủ yếu được thực hiện bằng lao
động thủ công của đội ngũ nhân viên ngân hàng. Đối với loại hình sản phẩm tín
dụng, khách hàng khi muốn sử dụng sản phẩm sẽ phải đến giao dịch trực tiếp tại trụ
sở hoặc tại quầy giao dịch của chi nhánh. Một ngân hàng có mạng lưới chi nhánh
rộng khắp cũng đồng nghĩa với việc sẽ có khả năng bán được nhiều sản phẩm dịch
vụ, chiếm lĩnh được thị phần lớn và luôn sẵn sàng cung ứng sản phẩm dịch vụ cho
khách hàng.
Thực tế ở Việt Nam và trên thế giới cho thấy, các ngân hàng đều có một số
lượng lớn các chi nhánh, hoạt động rộng khắp trong thị trường quốc gia và thậm
chí là quốc tế. Hoạt động của hệ thống chi nhánh có tính ổn định tương đối cao, an
toàn và dễ dàng thu hút khách hàng, thoả mãn được những nhu cầu cụ thể của
khách hàng, từ đó, tạo được hình ảnh của ngân hàng trong mắt khách hàng.
Đặc biệt với những hoạt động mà đối tượng khách hàng mục tiêu là cá nhân
và hộ gia đình như cho vay tiêu dùng thì việc có một mạng lưới chi nhánh rộng lớn
20