Ôn thi đại học môn toán chuyên đề hình học không gian

Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
 Chuyeân ñeà 5: HÌNH HOÏC KHOÂNG GIAN
KIEÁN THÖÙC CAÊN BAÛN
1. QUAN HEÄ SONG SONG
I. ÑÖÔØNG THAÚNG SONG SONG a c
 Ñònh nghóa: a // b b
 a  b =  vaø a, b  ()

 Ñònh lí 1:
a // b 

a      ()  () = c cuøng song song vôùi a vaø b hoaëc truøng vôùi a hoaëc b
b   

II. ÑÖÔØNG THAÚNG SONG SONG VÔÙI MAËT PHAÚNG a
 Ñònh nghóa: a // ()  a  () = 
 Ñònh lí 2: (Tieâu chuaån song song) b
a // b, b     
a // ()  
a    

 Ñònh lí 3:
a
a //    
  ()  () = b // a b 
a   
III. HAI MAËT PHAÚNG SONG SONG
 Ñònh nghóa: () // ()  ()  () = 
a
 Ñònh lí 4: (tieâu chuaån song song)
 b
a,b caé t nhau    

() // ()  
a // a,b // b,a.b   
 a'
 b'

 Ñònh lí 5:
 //    a 

       a  a // b
     b
 
b
157
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
 Ñònh lí 6: (Ñònh lí Talet trong khoâng gian) a b
Caùc maët phaúng song song
A A’
ñònh treân hai caùt tuyeán nhöõng
ñoaïn thaúng töông öùng tæ leä. 
AB BC AC
() // () //     B’
AB BC AC B
AA', BB', CC' // () 
AB BC AC
  
AB BC AC C’
C

2. QUAN HEÄ VUOÂNG GOÙC
I. ÑÖÔØNG THAÚNG VUOÂNG GOÙC MAËT PHAÚNG a
 Ñònh nghóa: a  ()
 a  b, b  () b c
 Ñònh lí 1: (Tieâu chuaån vuoâng goùc)
a  b 

a  ()  a  c
 b,c caé t nhau trong  S
 a
 Ñònh lí 2: (Ñònh lyù 3 ñöôøng vuoâng goùc)
a coù hình chieáu a' treân maët phaúng  chöùa b. b
H A
a  b  a'  b
a'
 
II. HAI MAËT PHAÚNG VUOÂNG GOÙC
 Ñònh nghóa: ()  ()
 (   ,  ) = 1 vuoâng
a
 a  b, b  () 
 Ñònh lí 3: (Tieâu chuaån vuoâng goùc)
a    
 
a     

 Ñònh líù 4: c
      

        c  ()

        c 
158
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
3. KHOAÛNG CAÙCH GIÖÕA HAI ÑÖÔØNG THAÚNG CHEÙO NHAU
I. ÑÒNH NGHÓA
A
AB laø ñoaïn vuoâng goùc chung cuûa a vaø b a
A  a, B  b

AB  a, AB  b b B
II. DÖÏNG ÑOAÏN VUOÂNG GOÙC CHUNG
1. a  b
 Qua b döïng maët phaúng ()  a taïi A
 Trong () döïng qua A, AB  b taïi B
AB laø ñoaïn vuoâng goùc chung. A M a
2. a  b
Caùch 1:
 Qua b döïng maët phaúng () // a H a'
 Laáy M treân a, döïng MH   B
 Qua H döïng a' // a caét b taïi B  b
 Töø B döïng BA // MH caét a taïi A
AB laø ñoaïn vuoâng goùc chung. b
Caùch 2: A B
 Laáy O treân a
b'
 Qua O döïng maët phaúng   a taïi O O H
 Döïng hình chieáu b' cuûa b treân .
 Döïng OH  b'. 
 Töø H döïng ñöôøng thaúng // a caét b taïi B.
 Qua B döïng ñöôøng thaúng // OH caét a taïi A.
AB laø ñoaïn vuoâng goùc chung.
III. KHOAÛNG CAÙCH GIÖÕA HAI ÑÖÔØNG THAÚNG CHEÙO NHAU
d(a, b) = AB ñoä daøi ñöôøng vuoâng goùc chung
() chöùa b vaø () // a thì
d(a, b) = d(a, ())
 Vaán ñeà 1: HÌNH CHOÙP
A. TOÙM TAÉT LYÙ THUYEÁT – PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI
HÌNH CHOÙP
I. ÑÒNH NGHÓA
Hình choùp laø hình ña dieän coù 1 maët laø ña giaùc, caùc maët khaùc laø tam giaùc coù
chung ñænh.
159
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
Chieàu cao h laø khoaûng caùch töø ñænh tôùi ñaùy. S
Hình choùp ñeàu laø hình choùp coù ñaùy laø ña
giaùc ñeàu vaø caùc caïnh beân baèng nhau.
Ñænh cuûa hình choùp ñeàu coù hình chieáu laø
taâm cuûa ñaùy. A C

Hình choùp tam giaùc coøn goïi laø töù dieän hình H
töù dieän. B
Hình töù dieän laø hình choùp tam giaùc coù ñaùy laø maët naøo cuõng ñöôïc, ñænh laø ñieåm
naøo cuõng ñöôïc.
Hình töù dieän ñeàu laø hình töù dieän coù caùc caïnh baèng nhau.
II. DIEÄN TÍCH
Dieän tích xung quanh cuûa hình choùp ñeàu:
1
Sxq = nad n: soá caïnh ñaùy;
2
a: ñoä daøi caïnh ñaùy
d: ñoä daøi trung ñoaïn
Dieän tích toaøn phaàn: Stp = Sxq + B B laø dieän tích ñaùy
III. THEÅ TÍCH S
1
Theå tích hình choùp: V = Bh
3 A
C’
1 ’
Theå tích töù dieän: V = dab.sin  A B’ C
6
a, b: ñoä daøi hai caïnh ñoái
d: ñoä daøi ñoaïn vuoâng goùc chung B
: goùc cuûa hai caïnh ñoái.
Tæ soá theå tích cuûa hai hình choùp tam giaùc coù chung ñænh vaø 3 caïnh beân.
VSABC SA.SB.SC

VSABC SA.SB.SC
HÌNH CHOÙP CUÏT S
I. ÑÒNH NGHÓA
Hình choùp cuït laø phaàn hình choùp naèm giöõa D’
A’
ñaùy vaø thieát dieän song song vôùi ñaùy. H’
B’ C’
Hình choùp cuït töø hình choùp ñeàu goïi laø hình
D
choùp cuït ñeàu. A
A'B'C'D' ∽ ABCD H
SH SA AB B
  C
SH SA AB
160
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
II. DIEÄN TÍCH
Stp = sxq + B + B'
1
Dieän tích xung quanh cuûa hình choùp cuït ñeàu: Sxq = (na + na').d
2
n: soá caïnh ñaùy; a, a': caïnh ñaùy
d: ñoä daøi trong ñoaïn, chieàu cao cuûa maët beân
III. THEÅ TÍCH
V = V1 – V2 V: theå tích hình choùp cuït
V1: theå tích hình choùp V2: theå tích hình choùp treân
V1  SH 3 1
  V= h(B + B' + BB )
V2  SH  3
B, B' laø dieän tích ñaùy h laø chieàu cao
B. ÑEÀ THI
Baøi 1: ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2011
Cho hình choùp S.ABC coù ñaùy ABC laø tam giaùc vuoâng caân taïi B, AB = BC = 2a;
hai maët phaúng (SAB) vaø (SAC) cuøng vuoâng goùc vôùi maët phaúng (ABC). Goïi M laø
trung ñieåm cuûa AB; maët phaúng qua SM vaø song song vôùi BC, caét AC taïi N. Bieát
goùc giöõa hai maët phaúng (SBC) vaø (ABC) baèng 600. Tính theå tích khoái choùp
S.BCNM vaø khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng thaúng AB vaø SN theo a.
Giaûi
ª Tính theå tích khoái choùp S.BCNM. S
 SAB   ABC 

   SA   ABC  .
 SAC    ABC 
 A M
H B
BC//  SMN 

   MN // BC .
I
 SMN    ABC   MN
 N
AB  BC  giaû thieá t 
 C
  
 (SBC),(ABC)  SBA  600 . 
SB  BC  BC  (SAB)

 Trong tam giaùc vuoâng SBA ta coù SA = AB.tan SBA  2a 3 .
1 1 3a2
 Dieän tích hình thang BCNM laø S =  BC  MN  BM   2a  a  a  .
2 2 2
1 1 3a2
 VS.BCNM =  SBCNM .SA  2a 3  a3 3 .
3 3 2
161
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
ª Tính khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng thaúng AB vaø SN.
Döïng moät maët phaúng chöùa SN vaø song song vôùi AB baèng caùch veõ NI song song
vôùi AB sao cho AMNI laø hình vuoâng. Suy ra AB // (SNI).
Ta coù AB // (SNI)  d(AB,SN) = d(A, (SNI)).
Veõ AH vuoâng goùc vôùi SI taïi H.
Deã daøng thaáy AH  (SNI)  d(AB,SN) = d(A, (SNI)) = AH.
1 1 1 1 1 13
Trong tam giaùc vuoâng SAI ta coù 2
 2
 2  2
 2  .
AH SA AI 12a a 12a2
2a 39
Suy ra: d(AB, SN) = AH  .
13
Caùch 2:
Baøi toaùn treân ta söû duïng caùch 2 baèng caùch xaây döïng maët phaúng (SNI) chöùa SN vaø
song song vôùi AB, vaø khi ñoù d(AB, SN) = d(A, (SNI)).
Caùch 3:
z
Xeùt heä truïc Oxyz nhö hình veõ. S
 A Oy neân xA = zA = 0, coøn yA = BA = 2a
 A(0; 2a; 0)
y A M
 B  O  B(0; 0; 0) BO
 C Ox neân yC = zC = 0, coøn xC = BC = 2a
N P
 C(2a; 0; 0)
 S (Oyz) neân xS = 0, coøn yS = BA = 2a vaø C
x
zS = SA = 2a 3  S(0; 2a; 2a 3 )
 M Oy neân xM = zM = 0, coøn yM = BM = a M(0; a; 0)
 N (Oxy) neân zN = 0, coøn xN = BP = a vaø yN = BM = a  N(a; a; 0)
 AB,SN  BN
  2a 39
Ta coù: d(AB, SN) =  .
 AB,SN  13
 
Baøi 2: ÑAÏI HOÏC KHOÁI D NAÊM 2011
Cho hình choùp S.ABC coù ñaùy ABC laø tam giaùc vuoâng taïi B, BA = 3a, BC = 4a;
maët phaúng (SBC) vuoâng goùc vôùi maët phaúng (ABC). Bieát SB = 2a 3 vaø
SBC  300 . Tính theå tích khoái choùp S.ABC vaø khoaûng caùch töø ñieåm B ñeán maët
phaúng (SAC) theo a.
Giaûi
 Veõ SH vuoâng goùc vôùi BC taïi H.
Vì (SBC)  (ABC) neân SH  (ABC).
162
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
 SH = SB.sin300 = a 3 .
1 S
 SABC = AB.BC = 6a2 .
2
2a 3
1
 VS.ABC = SH.SABC = 2a3 3 .
3
300 4a H K
 Veõ HM vuoâng goùc vôùi AC taïi M B C
 BC  (SHM). 3a M
Veõ HK vuoâng goùc vôùi SM taïi K
A
 HK  (SAC)  HK = d(H, (SAC)).
 BH = SB.cos300 = 3a  HC = a  BC = 4HC
 d(B, (SAC)) = 4d(H, (SAC))
 AC = AB2  BC2  5a
HM AB AB.HC 3a
 BCA ñoàng daïng MCH    HM   .
HC AC AC 5
 SAM vuoâng taïi H coù HK laø ñöôøng cao neân:
1 1 1 25 1 28 3a 7
2
 2
 2
 2
 2
 2
 HK 
HK HM SH 9a 3a 9a 14
6a 7
 Vaäy d(B,(SAC)) = 4HK 
7
Caùch 2:
3VSABC
Ta coù theå tính: d(B,(SAC)) = .
SSAC
Ta coù: +) AB  (SBC)  AB  SB  SA  SB2  AB2  a 21 .
+) SC  SH2  HC2  2a .
Maø AC = 5a neân SA2 + SC2 = AC2 , suy ra tam giaùc SAC vuoâng taïi S.
1
Do ñoù: SSAC = SA.SC = a2 21
2
3VSABC 3.2a3 3 6a 7
Vaäy d(B,(SAC)) = = 2  .
SSAC a 21 7
Baøi 3: CAO ÑAÚNG KHOÁI A, B, D NAÊM 2011
Cho hình choùp S.ABC coù ñaùy ABC laø tam giaùc vuoâng caân taïi B, AB=a, SA
vuoâng goùc vôùi maët phaúng (ABC), goùc giöõa hai maët phaúng (SBC) vaø (ABC) baèng
300. Goïi M laø trung ñieåm cuûa caïnh SC. Tính theå tích cuûa khoái choùp S.ABM theo a.
163
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
Giaûi
BC vuoâng goùc vôùi maët phaúng SAB S
a
Goùc SBA = 300 neân SA =
3
1 BC a M
d(M,(SAB)) = d(C,(SAB)) = 
2 2 2
1 1 a  a a3 3
Vậy VS.ABM = VM.SAB =  a . = A
3 2 3  2 36 C
Caùch 2: a
300
1 a3 3
VS.ABC = SABC .SA =
3 18 B
SABM SM 1 a3 3
   VS.ABM =
SABC SC 2 36
Baøi 4: ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2010
Cho hình choùp S.ABCD coù ñaùy ABCD laø hình vuoâng caïnh a. Goïi M vaø N laàn
löôït laø trung ñieåm cuûa caùc caïnh AB vaø AD; H laø giao ñieåm cuûa CN vaø DM. Bieát
SH vuoâng goùc vôùi maët phaúng (ABCD) vaø SH = a 3 . Tính theå tích khoái choùp
S.CDNM vaø khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng thaúng DM vaø SC theo a.
Giaûi
2
1a 1a 5a2 A M B
S(NDCM)= a2     a (ñvdt)
22 22 8 1
1 5a2 5a3 3
 V(S.NDCM)= a 3  (ñvtt) a
3 8 24 N
a2 a 5 1
H
NC  a2  
4 2
D 1 C
Ta coù 2 tam giaùc vuoâng AMD vaø NDC baèng nhau
Neân goùc NCD = ADM . Vaäy DM vuoâng NC
a2 2a
Vaäy ta coù: DC2  HC.NC  HC  
a 5 5
2
Ta coù tam giaùc SHC vuoâng taïi H, vaø khoaûng caùch cuûa DM vaø SC chính laø chieàu
cao h veõ töø H trong tam giaùc SHC
1 1 1 5 1 19 2a 3
Neân 2
 2
 2
 2
 2
 2
h .
h HC SH 4a 3a 12a 19
164
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
Baøi 5: ÑAÏI HOÏC KHOÁI D NAÊM 2010
Cho hình choùp S.ABCD coù ñaùy ABCD laø hình vuoâng caïnh a, caïnh beân SA = a;
hình chieáu vuoâng goùc cuûa ñænh S treân maët phaúng (ABCD) laø ñieåm H thuoäc ñoaïn
AC
AC, AH  . Goïi CM laø ñöôøng cao cuûa tam giaùc SAC. Chöùng minh M laø trung
4
ñieåm cuûa SA vaø tính theå tích khoái töù dieän SMBC theo a.
Giaûi
2 S
a 2
2 a 14
Ta coù SH  a    
 4  4
2 D
14a2  3a 2  32a2
SC       a 2 = AC M
16  4  16
a
Vaäy SCA caân taïi C neân ñöôøng cao haï töø C
A
xuoáng SAC chính laø trung ñieåm cuûa SA. K H
C
1
Töø M ta haï K vuoâng goùc vôùi AC, neân MK = SH
2
1  1  a 14 a3 14
Ta coù V(S.ABC)   a2  .  (ñvdt) B
3 2  4 24
1 a3 14
Neân V(MABC) = V(MSBC) = V(SABC) = (ñvdt)
2 48
Baøi 6: CAO ÑAÚNG KHOÁI A, B, D NAÊM 2010
Cho hình choùp S.ABCD coù ñaùy ABCD laø hình vuoâng caïnh a, maët phaúng (SAB)
vuoâng goùc vôùi maët phaúng ñaùy, SA = SB, goùc giöõa ñöôøng thaúng SC vaø maët phaúng
ñaùy baèng 450. Tính theo a theå tích cuûa khoái choùp S.ABCD.
Giaûi
Goïi H laø trung ñieåm AB. S
0
Ta coù tam giaùc vuoâng SHC, coù goùc SCH = 45
neân laø tam giaùc vuoâng caân
a2 a 5 B C
Vaäy HC  SH  a2   
4 2
H
1 a 5 a3 5
V  a2  (ñvtt)
3 2 6
A D
165
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
Baøi 7: ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2009
Cho hình choùp S.ABCD coù ñaùy ABCD laø hình thang vuoâng taïi A vaø D; AB
0
= AD = 2a; CD = a; goùc giöõa hai maët phaúng (SBC) vaø (ABCD) baèng 60 . Goïi I laø
trung ñieåm cuûa caïnh AD. Bieát hai maët phaúng (SBI) vaø (SCI) cuøng vuoâng goùc vôùi
maët phaúng (ABCD), tính theå tích khoái choùp S.ABCD theo a.
Giaûi
(SIB)  (ABCD) vaø (SIC)  (ABCD)
Suy ra SI  (ABCD) S
Keû IK  BC (K  BC)  BC  (SIK)  SKI  60o
Dieän tích hình thang ABCD: SABCD = 3a2
A B
3a2 I
Toång dieän tích caùc tam giaùc ABI vaø CDI baèng
2
D C K
3a2
Suy ra SIBC =
2
2SIBC 3 5a
BC   AB  CD 2  AD2  a 5  IK  
BC 5
3 15a
 SI  IK.tan SKI 
5
1 3 15a3
Theå tích khoái choùp: S.ABCD: V = SABCD .SI  (ñvtt)
3 5
Baøi 8: CAO ÑAÚNG KHOÁI A, B, D NAÊM 2009
Cho hình choùp töù giaùc ñeàu S.ABCD coù AB = a, SA = a 2 . Goïi M, N vaø P laàn
löôït laø trung ñieåm cuûa caùc caïnh SA, SB vaø CD. Chöùng minh raèng ñöôøng thaúng
MN vuoâng goùc vôùi ñöôøng thaúng SP. Tính theo a theå tích cuûa khoái töù dieän AMNP.
Giaûi
Goïi I laø trung ñieåm AB
Ta coù: MN // AB // CD vaø SP  CD  MN  SP
a2 7a2 a 7
SIP caân taïi S, SI2 = 2a2    SI = SP =
4 4 2
2
27a2  a 
2 6a22
Goïi O laø taâm cuûa hình vuoâng ABCD, ta coù SO = SI – OI =   
4 2 4
a 6
 SO = , H laø hình chieáu vuoâng goùc cuûa P xuoáng maët phaúng SAB
2
1 1 SO.IP a 6 2 a 6
Ta coù S SIP   SO.IP  PH.SI  PH   a 
2 2 SI 2 a 7 7
166
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
1 1  1 a 1 a 7  a 6 a3 6
V  S AMN  .PH   . .    ñvtt 
3 3  2 2 2 2  7 48
Baøi 9: ÑAÏI HOÏC KHOÁI B NAÊM 2008
Cho hình choùp S.ABCD coù ñaùy ABCD laø hình vuoâng caïnh 2a, SA = a,
SB  a 3 vaø maët phaúng (SAB) vuoâng goùc vôùi maët phaúng ñaùy. Goïi M, N laàn löôït
laø trung ñieåm cuûa caùc caïnh AB, BC. Tính theo a theå tích cuûa khoái choùp S.BMDN
vaø tính cosin cuûa goùc giöõa hai ñöôøng thaúng SM, DN.
Giaûi
S
Goïi H laø hình chieáu cuûa S leân SA
 SH  (ABCD) do ñoù SH ñöôøng cao hình choùp.
2 2 2 2 2
 Ta coù: SA + SB = a + 3a = AB neân
AB
SAB vuoâng taïi S, suy ra SM  a
2 A
D
a 3 H
 SAM ñeàu cao baèng a  SH 
2 M
1
 SBMDN  SABCD  2a2 B N C
2
1 a3 3
 Theå tích khoái choùp S.BMDN laø: V  SH.SBMDN   ñvtt 
3 3
a
 Tính cosin: Keû ME // DN (E  AD), suy ra AE 
2

Ñaët  laø goùc giöõa hai ñöôøng SM vaø DN, ta coù SM,ME   
 Theo ñònh lyù 3 ñöôøng vuoâng goùc, ta coù SA  AE.
a 5 a 5
Suy ra: SE  SA2  AE2  , ME  AM2  AE2 
2 2
Tam giaùc SME caân taïi E neân SME   vaø goïi I laø trung ñieåm SM
a
SM a 5
 MI =  . Khi ñoù: cos   2 
2 2 a 5 5
2
Baøi 10: CAO ÑAÚNG KHOÁI A, B, D NAÊM 2008
Cho hình choùp S.ABCD coù ñaùy ABCD laø hình thang, BAD  ABC  900 ,
AB = BC = a, AD = 2a, SA vuoâng goùc vôùi ñaùy vaø SA = 2a. Goïi M, N laàn löôït laø
trung ñieåm cuûa SA, SD. Chöùng minh raèng BCNM laø hình chöõ nhaät vaø tính theå tích
cuûa khoái choùp S.BCNM theo a.
167
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
Giaûi
S
MN // AD
Ta coù:   MN // BC
BC// AD
M N
1
MN  AD  a  BC
2 H
A D
Suy ra: BCNM laø hình bình haønh
BC  SA BC  (SAB)
Maët khaùc:    BC  MB
BC  AB MB  (SAB) B C
 BCNM laø hình bình haønh coù 1 goùc vuoâng neân BCNM laø hình chöõ nhaät
Goïi H laø ñöôøng cao AMB.
AH  MB
Suy ra   AH  (BCNM)
AH  BC (BC  (SAB))
a 2
Do M laø trung ñieåm SA neân: d  A,(BCNM)  d  S,(BCNM)  AH 
2
1 1 a 2 a3
VS.BCMN  SBCMN .AH  a.a 2 .
3 3 2

3

(ñvtt) 
Baøi 11: ÑAÏI HOÏC KHOÁI A NAÊM 2007
Cho hình choùp S. ABCD coù ñaùy laø hình vuoâng caïnh a, maët beân SAD laø tam
giaùc ñeàu vaø naèm trong maët phaúng vuoâng goùc vôùi ñaùy. Goïi M, N, P laàn löôït laø
trung ñieåm cuûa caùc caïnh SB, BC, CD. Chöùng minh AM vuoâng goùc vôùi BP vaø tính
theå tích cuûa khoái töù dieän CMNP
Giaûi
Chöùng minh AM  BP vaø tính theå tích khoái töù dieän CMNP
Goïi H laø trung ñieåm cuûa AD. Do ∆SAD ñeàu neân SH  AD.
Do (SAD)  (ABCD) neân SH  (ABCD)
S
 SH  BP (1)
Xeùt hình vuoâng ABCD ta coù ∆CDH = ∆BCP
M
 CH  BP (2). Töø (1) vaø (2)
suy ra BP  (SHC). Vì MN // SC
vaø AN // CH neân (AMN) // (SHC). A B
Suy ra BP  (AMN)  BP  AM. K
H
Keû MK  (ABCD), K  (ABCD). N
1
Ta coù: VCMNP  MK.SCNP D
3 P C
2 3
1 a 3 1 a 3a
Vì MK  SH  , SCNP  CN.CP  neân VCMNP  (ñvtt)
2 4 2 8 96
168
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
Baøi 12: ÑAÏI HOÏC KHOÁI B NAÊM 2007
Cho hình choùp töù giaùc S. ABCD coù ñaùy laø hình vuoâng caïnh a. Goïi E laø ñieåm
ñoái xöùng cuûa D qua trung ñieåm cuûa SA, M laø trung ñieåm cuûa AE, N laø trung ñieåm
cuûa BC. Chöùng minh MN vuoâng goùc vôùi BD vaø tính khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng
thaúng MN vaø AC theo a.
Giaûi
Goïi P laø trung ñieåm cuûa SA. Ta coù S
E
MNCP laø hình bình haønh neân MN song
song vôùi maët phaúng (SAC).
P
Maët khaùc, BD  (SAC) neân BD  MN
M
MN // (SAC)
neân d(MN; AC) = d(N; (SAC)) A
D
1 1 a 2
Vaäy d(MN; AC) = d(B;(SAC))  BD  B
2 4 4 N C
Baøi 13: ÑAÏI HOÏC KHOÁI D NAÊM 2007
Cho hình choùp S.ABCD coù ñaùy laø hình thang, ABC  BAD  900 , BA = BC = a,
AD = 2a. Caïnh beân SA vuoâng goùc vôùi ñaùy vaø SA = a 2 . Goïi H laø hình chieáu
vuoâng goùc cuûa A treân SB. Chöùng minh tam giaùc SCD vuoâng vaø tính khoaûng caùch
töø H ñeán maët phaúng (SCD) theo a.
Giaûi
S
Goïi I laø trung ñieåm cuûa AD. Ta coù:
IA = ID = IC = a  CD  AC.
Maët khaùc, CD  SA. Suy ra CD  SC neân
tam giaùc SCD vuoâng taïi C.
H A I
Trong tam giaùc vuoâng SAB ta coù:
D
SH SA2 SA2 2a2 2
 2
 2 2
 2 2

SB SB SA  AB 2a  a 3
B C
Goïi d1 vaø d2 laàn löôït laø khoaûng caùch töø B
vaø H ñeán maët phaúng (SCD) thì
d 2 SH 2 2
   d2  d1 .
d1 SB 3 3
3VB.SCD SA.SBCD 1 1
Ta coù: d1   . Maø SBCD  AB.BC  a2
SSCD SSCD 2 2
1 1
vaø SSCD  SC.CD  SA2  AB2  BC2 . IC2  ID2  a2 2 .
2 2
169
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
a
Suy ra d1 
2
2 a
Vaäy khoaûng caùch töø H ñeán maët phaúng (SCD) laø: d 2  d1 
3 3
Baøi 14: ÑAÏI HOÏC KHOÁI B NAÊM 2006
Cho hình choùp S.ABCD coù ñaùy ABCD laø hình chöõ nhaät vôùi AB = a, AD = a 2 ,
SA = a vaø SA vuoâng goùc vôùi maët phaúng (ABCD). Goïi M, N laàn löôït laø hai trung
ñieåm cuûa AD vaø SC. I laø giao ñieåm cuûa BM vaø AC. Chöùng minh raèng maët phaúng
(SAC) vuoâng goùc vôùi maët phaúng (SMB). Tính theå tích cuûa khoái töù dieän ANIB.
Giaûi
AM 1 BA
Xeùt ABM vaø BCA vuoâng coù  
AB 2 BC
S
  ABM ñoàng daïng  BCA  ABM  BCA
 AMB  BAC  BCA  BAC  90o
 AIB  90o  MB  AC (1) a
N
SA  (ABCD)  SA  MB (2). A Ma 2 D
Töø (1) vaø (2)  MB  (SAC) a
 (SMB)  (SAC). I
H
Goïi H laø trung ñieåm cuûa AC B C
 NH laø ñöôøng trung bình cuûa  SAC
SA a
 NH   vaø NH // SA neân NH  (ABI)
2 2
1
Do ñoù VANIB  NH.SAIB .
3
1 1 1 a 3
2
 2
 2
 AI  , BI2  AB2  AI2
AI AB AM 3
a 6 a2 2 1 a a2 2 a3 2
 BI   SABI   VANIB  . .  (ñvtt)
3 6 3 2 6 36
Baøi 15: ÑAÏI HOÏC KHOÁI D NAÊM 2006
Cho hình choùp tam giaùc S.ABC coù ñaùy ABC laø tam giaùc ñeàu caïnh a, SA = 2a
vaø SA vuoâng goùc vôùi maët phaúng (ABC). Goïi M, N laàn löôït laø hình chieáu vuoâng
goùc cuûa A treân caùc ñöôøng thaúng SB vaø SC. Tính theå tích cuûa khoái choùp A.BCNM.
Giaûi
Theå tích cuûa khoái choùp A.BCMN.
Goïi K laø trung ñieåm cuûa BC
170
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
H laø hình chieáu vuoâng goùc cuûa A treân SK.
Do BC  AK, BC SA neân BC  AH. S
Do AH  SK, AH  BC neân AH  (SBC).
Xeùt tam giaùc vuoâng SAK:
1 1 1 2 3a
   AH 
AH 2
SA 2
AK 2
19 N
Xeùt tam giaùc vuoâng SAB: H
A M C
2
SM SA 4
SA2  SM.SB   2
 K
SB SB 5
B
SN SA2 4
Xeùt tam giaùc vuoâng SAC: SA2  SN.SC   
SC SC2 5
SSMN 16 9 9 19a2
Suy ra:   SBCMN  SSBC  .
SSBC 25 25 100
1 3 3a3
Vaäy theå tích cuûa khoái choùp A.BCMN laø V  .AH.SBCMN  (ñvtt)
3 50
Baøi 16:
Cho hình choùp töù giaùc ñeàu S.ABCD coù caïnh ñaùy baèng a, goùc giöõa caïnh beân
vaø maët ñaùy baèng  (00 <  < 900). Tính tang cuûa goùc giöõa hai maët phaúng (SAB)
vaø (ABCD) theo . Tính theå tích khoái choùp S.ABCD theo a vaø .
Giaûi
Ta coù goùc cuûa caïnh beân vaø maët ñaùy baèng .
Suy ra SBO =  S
SO a 2
SOB coù tan =  SO = tan 
BO 2
Veõ OI  AB 
  AB  (SIO)
Ta coù SO  AB 
C B
 Goùc cuûa (SAB) vaø (ABCD) laø SIO .
a 2 O I
tan  D
SO a A
tan SIO =  2  2 tan 
IO a
2
1 1a 2 a3 2
VSABCD  SO.SABCD  tan .a2  tan  (ñvtt)
3 3 2 6
171
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
Baøi 17:
Cho hai maët phaúng (P) vaø (Q) vuoâng goùc vôùi nhau, coù giao tuyeán laø ñöôøng thaúng
. Treân  laáy hai ñieåm A, B vôùi AB = a. Trong maët phaúng (P) laáy ñieåm C, trong
maët phaúng (Q) laáy ñieåm D sao cho AC, BD cuøng vuoâng goùc vôùi  vaø AC = BD = AB.
Tính baùn kính maët caàu ngoaïi tieáp töù dieän ABCD vaø tính khoaûng caùch töø A ñeán
maët phaúng (BCD) theo a.
Giaûi
Goïi I laø trung ñieåm cuûa BC. (d) qua I, D d
(d)  (ABC) laø truïc cuûa ñöôøng troøn
ngoaïi tieáp ABC vuoâng caân taïi A.
(d)  (DC) = F laø trung ñieåm DC a
(do BF laø trung tuyeán trong  vuoâng) F
 F laø taâm maët caàu ngoaïi tieáp töù dieän:
B a A 
DC a 3
R = FD =  (BC = a 2 ; BD = a)
2 2 I
H
 P    Q 
 C
 P    Q   
Ta coù : 
BD   Q 
BD  Q
  
Maø AI  (P)  BD  AI, BC  AI (do ABCD vuoâng caân)
a 2 z
 AI  (BDC)  d(A,(BDC)) = AI =
2
C
Caùch 2: Choïn heä truïc Axyz sao cho A(0; 0; 0)
B(0; a; 0) D(a; a; 0) C(0; 0; a) I(x; y; z)
A B
ycbt  IA = IB = IC = ID = R a y
a a 3
 x=y=z=  R  IA  x D
2 2
 
Maët phaúng (BCD) coù VTPT n  0; a2 ; a2  a2  0; 1; 1
Suy ra phöông trình maët phaúng (BCD):
a 2
y + z  a = 0  d(A, (BCD)) =
2
Baøi 18:
Cho hình choùp tam giaùc ñeàu S.ABC ñænh S, coù ñoä daøi caïnh ñaùy baèng a.
Goïi M vaø N laàn löôït laø trung ñieåm cuûa caùc caïnh SB vaø SC. Tính theo a dieän
tích tam giaùc AMN, bieát raèng maët phaúng (AMN) vuoâng goùc vôùi maët phaúng SBC).
172
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
Giaûi
Goïi SH laø ñöôøng cao hình choùp SABC. S
Ta coù H laø troïng taâm ABC, keû AK  MN
(AMN)  (SBC)  AK  (SBC)
Goïi I laø trung ñieåm cuûa BC, ta coù: N
S, K, I thaúng haøng vaø AH = 2HI K
MN laø ñöôøng trung bình trong SBC A M C
 K laø trung ñieåm cuûa SI
H I
a 3
 SAI caân taïi A  SA = AI =
2
Ta coù SH2 = SA2  HA2 = SI2  HI2 B
4 1 2 a2 a 2
 SI2  SA2  SA2  SA2  SA2   SI 
9 9 3 2 2
Xeùt AKI ta coù  AK2 = AI2  KI2.
a 10 1 a2 10
 AK  vaä y SAMN  AK.MN   ñvdt  .
4 2 16
Baøi 19:
Cho töù dieän ABCD coù caïnh AD vuoâng goùc vôùi mp (ABC) AC = AD = 4cm,
AB = 3cm, BC = 5cm. Tính khoaûng caùch töø ñieåm A tôùi maët phaúng (BCD).
Giaûi
AD  AB
Caùch 1: AD  (ABC)  
AD  AC
BC2 = AB2 + AC2  ABC vuoâng taïi A
SABC  6(cm2 ) SBCD  2 34(cm2 )
Goïi a(A, (BCD) = AK
1 1 S .AD 6 34
VABCD  SABC .AD  SBCD .AK  AK  ABC  (cm)
3 3 SBCD 17
Caùch 2: Keû DH  BC  AH  BC (ñònh lyù 3 ñöôøng vuoâng goùc)
Keû AK  DH (1)
Ta coù BC  (ADH)  BC  AK (2)
Töø (1), (2)  AK  (DBC)  d (A, (BCD)) = AK
1 1 1 1 1 1 17 72 6 34
2
 2
 2
 2
 2
 2
  AK2   AK = (cm)
AK AD AH AB AC AD 72 17 17
173
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
 Vaán ñeà 2: HÌNH LAÊNG TRUÏ
A. TOÙM TAÉT LYÙ THUYEÁT – PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI
I. ÑÒNH NGHÓA
Hình laêng truï laø hình ña dieän coù 2 maët song song goïi laø ñaùy, vaø caùc caïnh khoâng
thuoäc 2 ñaùy song song vôùi nhau.
E
II. TÍNH CHAÁT
A D
Trong hình laêng truï:
B
 Caùc caïnh beân song song vaø baèng nhau. C
 Caùc maët beân, maët cheùo laø hình bình haønh.
 Hai ñaùy coù caïnh song song vaø baèng nhau.
A' E' D'
III. LAÊNG TRUÏ ÑÖÙNG, ÑEÀU. LAÊNG TRUÏ XIEÂN
Laêng truï ñöùng laø laêng truï coù caïnh beân vuoâng goùc vôùi ñaùy B' C'
Laêng truï ñeàu laø laêng truï ñöùng coù ñaùy laø ña giaùc ñeàu.
Laêng truï ñeàu coù caùc maët beân laø hình chöõ nhaät baèng nhau.
Laêng truï xieân coù caïnh beân khoâng vuoâng goùc vôùi ñaùy.
IV. HÌNH HOÄP
Hình hoäp laø hình laêng truï coù ñaùy laø hình bình haønh.
 Hình hoäp coù caùc maët ñoái dieän laø hình A a
bình haønh song song vaø baèng nhau. B
b
 Caùc ñöôøng cheùo hình hoäp caét nhau taïi c
D C
trung ñieåm.
A’ B’
Hình hoäp ñöùng coù caïnh beân vuoâng goùc
vôùi ñaùy.
D’ C’
Hình hoäp xieân coù caïnh beân khoâng
vuoâng goùc vôùi ñaùy.
Hình hoäp chöõ nhaät laø hình hoäp ñöùng coù ñaùy laø hình chöõ nhaät.
Hình hoäp chöõ nhaät coù caùc maët laø hình chöõ nhaät
Ñoä daøi caùc caïnh xuaát phaùt töø 1 ñænh goïi laø kích thöôùc cuûa hình hoäp chöõ nhaät a,
b, c.
Caùc ñöôøng cheùo hình hoäp chöõ nhaät baèng nhau vaø coù ñoä daøi: d = a2  b2  c2
Hình laäp phöông laø hình hoäp coù 6 maët laø hình vuoâng.
Caùc caïnh cuûa hình laäp phöông baèng nhau soá ño a.
Caùc ñöôøng cheùo hình laäp phöông coù ñoä daøi: d = a 3
174
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
V. DIEÄN TÍCH XUNG QUANH VAØ DIEÄN TÍCH TOAØN PHAÀN
Sxq = pl p laø chu vi thieát dieän thaúng
l laø ñoä daøi caïnh beân
 Laêng truï ñöùng: Sxq = ph p laø chu vi ñaùy
h laø chieàu cao
 Hình hoäp chöõ nhaät: Stp = 2(ab + bc + ca)
a, b, c laø kích thöôùc cuûa hình hoäp chöõ nhaät.
VI. THEÅ TÍCH
 Theå tích cuûa hình hoäp chöõ nhaät: V = abc a, b, c laø kích thöôùc
3
 Theå tích hình laäp phöông: V = a a laø caïnh
 Theå tích laêng truï: V = B.h B laø dieän tích ñaùy
h laø chieàu cao
V = Sl S laø dieän tích thieát dieän thaúng
l laø caïnh beân
 Theå tích cuûa laêng truï tam giaùc cuït:
Laêng truï tam giaùc cuït laø hình ña dieän coù
hai ñaùy laø tam giaùc coù caïnh beân song song a
khoâng baèng nhau.
abc b c
V= S
3
S laø dieän tích thieát dieän thaúng.
a, b, c laø ñoä daøi caùc caïnh beân.
B. ÑEÀ THI
Baøi 1: ÑAÏI HOÏC KHOÁI B NAÊM 2011
Cho laêng truï ABCD.A1B1C1D1 coù ñaùy ABCD laø hình chöõ nhaät AB = a, AD
= a 3 . Hình chieáu vuoâng goùc cuûa ñieåm A1 treân maët phaúng (ABCD) truøng vôùi
giao ñieåm cuûa AC vaø BD . Goùc giöõa hai maët phaúng (ADD1A1) vaø (ABCD) baèng
600 . Tính theå tích khoái laêng truï ñaõ cho vaø khoaûng caùch töø ñieåm B1 ñeán maët phaúng
(A1BD) theo a.
Giaûi
Goïi O laø giao ñieåm cuûa AC vaø BD  A1O  (ABCD)
Goïi I laø trung ñieåm AD.
Ta coù: OI  AD ( Vì ABCD laø hình chöõ nhaät)
A1I  AD [Vì AD  (A1IO)]
Suy ra: Goùc giöõa hai maët phaúng (ADD1A1)
175
Höôùng daãn giaûi CDBT töø caùc ÑTQG Toaùn hoïc –
vaø (ABCD) laø A1IO  A1IO  600 . D1
C1
a a 3 B1
Ta coù: OI = , A1O = OI.tan600 = A1
2 2
SABCD = AB.AD = a2 3
Suy ra: D
C
3a 3 I 60
VABCD.A B C D  SABCD . A1O = . 0 O J M
1 1 1 1 2 A B
Goïi M laø hình chieáu vuoâng goùc cuûa ñieåm
H
B1 treân maët phaúng (ABCD).
Suy ra: B1M // A1O vaø M  IO .
Veõ MH vuoâng goùc BD taïi H, suy ra: MH  (A1BD) .
Vì B1M // (A1BD) neân d(B1, (A1BD)) = d(M, (A1BD)) = MH.
Goïi J laø giao ñieåm cuûa OM vaø BC, suy ra: OJ  BC vaø J laø trung ñieåm BC.
1 1 BC 1 a 3 a2 3
Ta coù: SOBM = OM.BJ = A1B1. = a. = .
2 2 2 2 2 4
a2 3
2S 2
1
Ta laïi coù: SOBM = OB.MH d(B1, (A1BD)) = MH  OBM  4 a 3.
2 OB a 2
Caùch 2: D1 C1
Ta coù: B1C // A1D  B1C // (A1BD)
 d(B1, (A1BD)) = d(C, (A1BD)) A1 B1
Veõ CH vuoâng goùc vôùi BD taïi H
 CH  (A1BD)
 d(B1, (A1BD)) = d(C, (A1BD)) = CH . D
C
Trong tam giaùc vuoâng DCB ta coù heä thöùc
CH.BD = CD.CB, töø ñoù tính ñöôïc CH OH
A B
Caùch 3:
3VB1A1BD D1 C1
Ta coù: d(B1, (A1BD)) = .
SA1BD
A1 B1
1 3a3
 VABD.A B D  VABCD.A B C D 
1 1 1 1 1 1 1
.
2 4
1 3a3 D
 VABD.A B D 
1 1 1
VABCD.A1B1C1D1  . C
2 4
O
1 a3
 VA1.ABD  SABD .A1O   VD.A1B1D1 . A B
3 4
176