Những hạn chế và rủi ro trong xuất khẩu lao động và nguyên nhân

Ch¬ng I
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn
I. ViÖc lµm vµ t¹o viÖc lµm
1. ViÖc lµm.
a) Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i.
§øng trªn c¸c gãc ®é nghiªn cøu kh¸c nhau, ngêi ta ®· ®a ra rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa
nh»m lµm s¸ng tá: “viÖc lµm lµ g×? ”. Vµ ë c¸c quèc gia kh¸c nhau do ¶nh hëng
cña nhiÒu yÕu tè (nh ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, luËt ph¸p…) ng êi ta quan niÖm
vÒ viÖc lµm còng kh¸c nhau. ChÝnh v× thÕ kh«ng cã mét ®Þnh nghÜa chung vµ kh¸i
qu¸t nhÊt vÒ viÖc lµm.
 Theo bé luËt lao ®éng_ §iÒu 13: “ Mäi ho¹t ®éng t¹o ra thu nhËp, kh«ng bÞ
ph¸p luËt cÊm ®Òu ®îc thõa nhËn lµ viÖc lµm”.
Trªn thùc tÕ viÖc lµm nªu trªn ®îc thÓ hiÖn díi 3 h×nh thøc:
+ Mét lµ, lµm c«ng viÖc ®Ó nhËn tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng hoÆc hiÖn vËt cho c«ng viÖc
®ã.
+ Hai lµ, lµm c«ng viÖc ®Ó thu lîi cho b¶n th©n mµ b¶n th©n l¹i cã quyÒn sö
dông hoÆc quyÒn së h÷u (mét phÇn hay toµn bé) t liÖu s¶n xuÊt ®Ó tiÕn hµnh c«ng
viÖc ®ã.
+ Ba lµ, lµm c¸c c«ng viÖc cho hé gia ®×nh m×nh nhng kh«ng ®îc tr¶ thï lao díi
h×nh thøc tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng cho c«ng viÖc ®ã. Bao gåm s¶n xuÊt n«ng nghiÖp,
ho¹t ®éng kinh tÕ phi n«ng nghiÖp do chñ hé hoÆc 1 thµnh viªn kh¸c trong gia
®×nh cã quyÒn sö dông, së h÷u hoÆc qu¶n lý.
Kh¸i niÖm trªn nãi chung lµ kh¸ bao qu¸t nhng chóng ta còng thÊy râ hai h¹n chÕ
c¬ b¶n. H¹n chÕ thø nhÊt: ho¹t ®éng néi trî kh«ng ®îc coi lµ viÖc lµm trong khi
®ã ho¹t ®éng néi trî t¹o ra c¸c lîi Ých phi vËt chÊt vµ gi¸n tiÕp t¹o ra lîi Ých vËt
chÊt kh«ng hÒ nhá. H¹n chÕ thø hai: khã cã thÓ so s¸nh tØ lÖ ngêi cã viÖc lµm
gi÷a c¸c quèc gia víi nhau v× quan niÖm vÒ viÖc lµm gi÷a c¸c quèc gia cã thÓ
kh¸c nhau phô thuéc vµo luËt ph¸p, phong tôc tËp qu¸n,…Cã nh÷ng nghÒ ë quèc
gia nµy th× ®îc cho phÐp vµ ®îc coi ®ã lµ viÖc lµm nhng ë quèc gia kh¸c l¹i bÞ
cÊm. VÝ dô: ®¸nh b¹c ë ViÖt Nam bÞ cÊm nhng ë Th¸i Lan, Mü ®ã l¹i ®ù¬c coi lµ
mét nghÒ thËm chÝ lµ rÊt ph¸t triÓn v× nã thu hót kh¸ ®«ng tÇng líp thîng lu.
 Theo quan ®iÓm cña Mac: “ViÖc lµm lµ ph¹m trï ®Ó chØ tr¹ng th¸i phï
hîp gi÷a søc lao ®éng vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt (vçn, t liÖu s¶n xuÊt, c«ng
nghÖ,…) ®Ó sö dông søc lao ®éng ®ã).
Søc lao ®éng do ngêi lao ®éng së h÷u. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt nh vèn, t liÖu
s¶n xuÊt, c«ng nghÖ,… cã thÓ do ngêi lao ®éng cã quyÒn së h÷u, sö dông hay
qu¶n lý hoÆc kh«ng. Theo quan ®iÓm cña Mac th× bÊt cø t×nh huèng nµo x¶y ra
g©y nªn tr¹ng th¸i mÊt c©n b»ng gi÷a søc lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó sö
dông søc lao ®éng ®ã ®Òu cã thÓ dÉn tíi sù thiÕu viÖc lµm hay mÊt viÖc lµm.
1
Tuú theo c¸c môc ®Ých nghiªn cøu kh¸c nhµu mµ ngêi ta ph©n chia viÖc lµm
thµnh nhiÒu lo¹i.
Theo møc ®é sö dông thêi gian lµm viÖc ta cã viÖc lµm chÝnh vµ viÖc lµm phô
+ ViÖc lµm chÝnh: lµ viÖc lµm mµ ngêi lao ®éng dµnh nhiÒu thêi gian nhÊt hay
cã thu nhËp cao nhÊt.
+ ViÖc lµm phô: lµ viÖc lµm mµ ngêi lao ®éng dµnh nhiÒu thêi gian nhÊt sau
c«ng viÖc chÝnh.
Ngoµi ra, ngêi ta cßn chia viÖc lµm thµnh viÖc lµm b¸n thêi gian, viÖc lµm ®©ú
®ñ, viÖc lµm cã hiÖu qu¶,..
b) C¸c ®Æc trng cña viÖc lµm
Nghiªn cøu c¸c ®Æc trng cña viÖc lµm chÝnh lµ viÖc t×m hiÓu c¬ cÊu hoÆc cÊu tróc
d©n sè cã viÖc lµm theo c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau nh»m lµm râ c¸c khÝa c¹nh cña
vÊn ®Ò viÖc lµm. Bao gåm cã:
+ CÊu tróc d©n sè cã viÖc lµm theo giíi vµ tuæi.
Cho biÕt trong sè nh÷ng ngêi cã viÖc lµm th× tØ lÖ nam, n÷ lµ bao nhiªu; ®é tuæi
nµo lµ lùc lîng lao ®éng chÝnh (chiÕm phÇn ®«ng trong lùc lîng lao ®éng).
+ Sù thay ®æi quy m« viÖc lµm theo vïng (n«ng th«n- thµnh thÞ).
Cho biÕt kh¶ n¨ng t¹o viÖc lµm ë hai khu vùc nµy còng nh tiÒm n¨ng t¹o thªm
viÖc lµm míi trong t¬ng lai.
+ C¬ cÊu viÖc lµm theo ngµnh kinh tÕ.
Cho biÕt ngµnh kinh tÕ nµo trong nÒn kinh tÕ quèc d©n cã kh¶ n¨ng thu hót ®îc
nhiÒu lao ®éng nhÊt ë hiÖn t¹i vµ t¬ng lai; sù dÞch chuyÓn lao ®éng gi÷a c¸c
ngµnh nµy. Trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ngµnh kinh tÕ ®îc chia lµm 3 khu vùc
lín. Khu vùc I: ngµnh n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp; khu vùc II: ngµnh c«ng
nghiÖp, x©y dùng, giao th«ng vËn t¶i, khai th¸c má, n¨ng lîng; khu vùc III: dÞch
vô.
+ C¬ cÊu viÖc lµm theo nghÒ.
Cho biÕt nghÒ nµo hiÖn t¹i ®ang t¹o ra ®îc nhiÒu viÖc lµm nhÊt vµ xu híng lùa
chän nghÒ nghiÖp trong t¬ng lai cña ngêi lao ®éng.
+ CÊu tróc viÖc lµm theo thµnh phÇn kinh tÕ.
Cho biÕt hiÖn t¹i lùc lîng lao ®éng ®ang tËp trung nhiÒu nhÊt trong thµnh phÇn
kinh tÕ nµo vµ xu híng dÞch chuyÓn lao ®éng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong t-
¬ng lai. Thµnh phÇn kinh tÕ ®îc chia dùa trªn quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
+ Tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ ®µo t¹o cña d©n sè theo nhãm tuæi vµ giíi tÝnh, theo vïng.
Sù ph©n chia ë trªn chØ mang tÝnh chÊt t¬ng ®èi víi môc ®Ých ®Ó ngêi ®äc mêng
tîng ®îc vÊn ®Ò. Trong thùc tÕ c¸c ®Æc trng trªn lu«n cã t¸c ®éng qua l¹i lÉn
nhau.VÝ dô: ta cã cÊu tróc d©n sè cã viÖc lµm theo giíi vµ tuæi ë khu vùc thµnh
thÞ; cÊu tróc d©n sè cã viÖc lµm theo giíi vµ tuæi theo vïng, l·nh thæ…
a) C¸c chØ tiªu ®o lêng
 Tû lÖ ngêi cã viÖc lµm: lµ tû lÖ % cña sè ngêi cã viÖc lµm so víi d©n sè ho¹t
®éng kinh tÕ.
2
 Tû lÖ ngêi cã viÖc lµm ®Çy ®ñ: lµ tû lÖ % cña sè ngêi cã viÖc lµm ®Çy ®ñ so víi
d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ.
D©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ (dsh®kt) lµ mét bé phËn d©n sè cung cÊp hoÆc s½n
sµng cung cÊp søc lao ®éng cho s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt vµ dÞch vô.
Dsh®kt = Nh÷ng ngêi ®ang lµm viÖc + nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp.
Nh÷ng ngêi ®ang lµm viÖc = Nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng + ngoµi ®é tuæi
lao ®éng ®ang tham gia lµm viÖc trong c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp lµ nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng, cã kh¶ n¨ng lao
®éng, cã nhu cÇu t×m viÖc nhng hiÖn t¹i cha t×m ®îc viÖc.
2. T¹o viÖc lµm.
a) Kh¸i niÖm
T¹o viÖc lµm lµ qu¸ tr×nh t¹o ra sè lîng vµ chÊt lîng t liÖu s¶n xuÊt; sè lîng vµ
chÊt lîng søc lao ®éng vµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cÇn thiÕt kh¸c ®Ó kÕt hîp
t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng.
Nh vËy, muèn t¹o viÖc lµm cÇn 3 yÕu tè c¬ b¶n: t liÖu s¶n xuÊt, søc lao ®éng
vµ c¸c ®iÒu kiÖn KTXH kh¸c ®Ó kÕt hîp t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. Ba yÕu
tè nµy l¹i chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c.
b) C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh t¹o viÖc lµm.
+ Nh©n tè ®iÒu kiÖn tù nhiªn, vèn, c«ng nghÖ: lµ c¸c tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Ó tiÕn hµnh
bÊt cø mét ho¹t ®éng s¶n xuÊt nµo.
§iÒu kiÖn tù nhiªn do thiªn nhiªn u ®·i. Vèn do tÝch luü mµ cã hoÆc ®îc t¹o ra
tõ c¸c nguån kh¸c. C«ng nghÖ do tù s¸ng chÕ hoÆc ¸p dông theo nh÷ng c«ng
nghÖ ®· cã s½n.
Nh©n tè nµy cïng víi søc lao ®éng nãi nªn n¨ng lùc s¶n xuÊt cña mét quèc gia.
+ Nh©n tè b¶n th©n ngêi lao ®éng trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Bao gåm: thÓ lùc, trÝ
lùc, kinh nghiÖm qu¶n lý, s¶n xuÊt cña ngêi lao ®éng. Ngêi lao ®éng cã ®îc
nh÷ng thø nµy l¹i phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn sèng, qu¸ tr×nh ®µo t¹o vµ tÝch luü
kinh nghiÖm cña b¶n th©n, sù kÕ thõa nh÷ng tµi s¶n ®ã tõ c¸c thÕ hÖ tríc.
+ C¬ chÕ, chÝnh s¸ch kinh tÕ- x· héi cña mçi quèc gia: ViÖc lµm ®îc t¹o ra nh
thÕ nµo, chñ yÕu cho ®èi tîng nµo, víi sè lîng dù tÝnh bao nhiªu,… phô thuéc
vµo c¬ chÕ, chÝnh s¸ch KT-XH cña mçi quèc gia trong tõng thêi kú cô thÓ.
+ HÖ thèng th«ng tin thÞ trêng lao ®éng: ®îc thùc hiÖn bëi chÝnh phñ vµ c¸c tæ
chøc kinh tÕ, c¸ nh©n cã nhu cÇu tuyÓn dông lao ®éng th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn
th«ng tin ®¹i chóng nh b¸o chÝ, truyÒn h×nh, ®µi ph¸t thanh,…C¸c th«ng tin bao
gåm th«ng tin vÒ: sÏ häc nghÒ ë ®©u? nghÒ g×? khi nµo? t×m viÖc ë ®©u?...
c) C¸c chÝnh s¸ch t¹o viÖc lµm.
Chóng ta cÇn ph©n biÖt viÖc lµm vµ t¹o viÖc lµm. T¹o viÖc lµm lµ mét qu¸ tr×nh
nh ®· nãi ë trªn, cßn viÖc lµm lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh Êy. Muèn cã ®îc nhiÒu
viÖc lµm cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch t¹o viÖc lµm hiÖu qu¶. Cã thÓ kÓ ra mét sè c¸c
chÝnh s¸ch t¹o viÖc lµm nh:
+ ChÝnh s¸ch t¹o vèn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ;
+ ChÝnh s¸ch di d©n ®i vïng kinh tÕ míi;
3
+ ChÝnh s¸ch gia c«ng s¶n xuÊt hµng tiªu dïng cho xuÊt khÈu;
+ ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng;
+ ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn h×nh thøc héi, hiÖp héi ngµnh nghÒ lµm kinh tÕ vµ t¹o
viÖc lµm.
+ ChÝnh s¸ch xuÊt khÈu lao ®éng;
…..
Nh vËy trong sè c¸c gi¶i ph¸p t¹o viÖc lµm th× xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét gi¶i
ph¸p còng ®îc quan t©m nhng cßn kh¸ míi mÎ víi nhiÒu ngêi. VËy xuÊt khÈu
lao ®éng lµ g×?
II. XuÊt khÈu lao ®éng
1. Kh¸i niÖm vµ néi dung.
a) Kh¸i niÖm.
XuÊt khÈu lao ®éng lµ ho¹t ®éng mua_b¸n hµng ho¸ søc lao ®éng néi ®Þa cho
ngêi sö dông lao ®éng níc ngoµi.
+ Ngêi sö dông lao ®éng níc ngoµi ë ®©y lµ chÝnh phñ níc ngoµi hay c¬ quan, tæ
chøc kinh tÕ níc ngoµi cã nhu cÇu sö dông lao ®éng trong níc.
+ Hµng ho¸ søc lao ®éng néi ®Þa: muèn nãi tíi lùc lîng lao ®éng trong níc s½n
sµng cung cÊp søc lao ®éng cña m×nh cho ngêi sö dông lao ®éng níc ngoµi.
+ Ho¹t ®éng mua_ b¸n : thÓ hiÖn ë chç ngêi lao ®éng trong níc sÏ b¸n quyÒn sö
dông søc lao ®éng cña m×nh trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh cho ngêi sö
dông lao ®éng níc ngoµi ®Ó nhËn vÒ mét kho¶n tiÒn díi h×nh thøc tiÒn l¬ng (tiÒn
c«ng). Cßn ngêi sö dông níc ngoµi sÏ dïng tiÒn cña m×nh mua søc lao ®éng cña
ngêi lao ®éng, yªu cÇu hä ph¶i thùc hiÖn c«ng viÖc nhÊt ®Þnh nµo ®ã (do hai bªn
tho¶ thuËn) theo ý muèn cña m×nh.
Nhng ho¹t ®éng mua_b¸n nµy cã mét ®iÓm ®Æc biÖt ®¸ng lu ý lµ: quan hÖ
mua_b¸n cha thÓ chÊm døt ngay ®îc v× søc lao ®éng kh«ng thÓ t¸ch rêi ngêi lao
®éng. Quan hÖ nµy khëi ®Çu cho mét quan hÖ míi_quan hÖ lao ®éng. Vµ quan hÖ
lao ®éng sÏ chØ thùc sù chÊm døt khi hîp ®ång lao ®éng ký kÕt gi÷a hai bªn hÕt
hiÖu lùc hoÆc bÞ xo¸ bá hiÖu lùc theo tho¶ thuËn cña hai bªn.
b) Néi dung
XuÊt khÈu lao ®éng gåm hai néi dung:
+ §a ngêi lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë níc ngoµi;
+XuÊt khÈu lao ®éng t¹i chç (XKL§ néi biªn): ngêi lao ®éng trong níc lµm
viÖc cho c¸c doanh nghiÖp FDI, c¸c tæ chøc quèc tÕ qua Internet.
Do sù giíi h¹n ph¹m vi bµi viÕt em xin ®îc ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò xuÊt khÈu lao
®éng t¬ng øng víi néi dung 1_ ®a ngêi lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n-
íc ngoµi.
Ngêi lao ®éng ë ®©y bao gåm: ngêi lao ®éng lµm c¸c c«ng viÖc nh lao ®éng phæ
th«ng, s¶n xuÊt, gióp viÖc,…(nh÷ng c«ng viÖc Ýt ®ßi hái vÒ tr×nh ®é chuyªn
m«n); chuyªn gia; tu nghiÖp sinh.
Chuyªn gia: lµ nh÷ng ngêi lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn tõ bËc ®¹i häc trë lªn;
4
Tu nghiÖp sinh (TNS): (Míi chØ cã ë NhËt B¶n, Hµn Quèc) chØ nh÷ng ngêi lao
®éng cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n cña níc nhËp khÈu lao
®éng vµ nÕu muèn vµo lµm viÖc ë c¸c níc nµy hä ph¶i ®îc hîp ph¸p ho¸ díi
h×nh thøc TNS nghÜa lµ võa lµm võa ®îc ®µo t¹o tiÕp tôc vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n
kü thuËt.
2. C¸c h×nh thøc xuÊt khÈu lao ®éng.
H×nh thøc xuÊt khÈu lao ®éng: lµ c¸ch thøc thùc hiÖn viÖc ®a ngêi lao ®éng ®i
lµm viÖc cã thêi h¹n ë níc ngoµi do nhµ níc quy ®Þnh.
ë ViÖt Nam cho ®Õn nay ®· tån t¹i mét sè h×nh thøc sau:
a) Thêi kú nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung: xuÊt khÈu lao ®éng chñ yÕu th«ng
qua c¸c hiÖp ®Þnh liªn chÝnh phñ vµ nghÞ ®Þnh th;
b) Bíc sang thêi kú míi_ thêi kú xuÊt khÈu lao ®éng chÞu t¸c ®éng cña thÞ trêng
th× nã bao gåm c¸c h×nh thøc sau:
* Cung øng lao ®éng theo c¸c hîp ®ång cung øng lao ®éng ®· ký kÕt víi
bªn níc ngoµi.
Néi dung: C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng sÏ tuyÓn lao ®éng ViÖt Nam ®i
lµm viÖc ë níc ngoµi theo c¸c hîp ®ång cung øng lao ®éng.
§Æc ®iÓm:
+ C¸c doanh nghiÖp tù m×nh ®¶m nhiÖm tÊt c¶ c¸c kh©u tõ tuyÓn chän ®Õn ®µo
t¹o ®Õn ®a ®i vµ qu¶n lý ngêi lao ®éng ë níc ngoµi;
+ C¸c yªu cÇu vÒ tæ chøc lao ®éng do phÝa níc tiÕp nhËn ®Æt ra;
+ Quan hÖ lao ®éng ®îc ®iÒu chØnh bëi ph¸p luËt cña níc tiÕp nhËn;
+ Qu¸ tr×nh lµm viÖc lµ ë níc ngoµi, ngêi lao ®éng chÞu sù qu¶n lý trùc tiÕp cña
ngêi sö dông lao ®éng níc ngoµi;
+ QuyÒn vµ nghÜa vô cña ngêi lao ®éng do phÝa níc ngoµi b¶o ®¶m.
 §a ngêi lao ®éng ®i lµm viÖc ë níc ngoµi theo hîp ®ång nhËn thÇu,
kho¸n c«ng tr×nh ë níc ngoµi, ®Çu t ra níc ngoµi.
Néi dung: C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam tróng thÇu, nhËn kho¸n c«ng tr×nh ë níc
ngoµi hoÆc ®Çu t díi h×nh thøc liªn doanh liªn kÕt chia s¶n phÈm hoÆc c¸c h×nh
thøc ®Çu t kh¸c. H×nh thøc nµy cha phæ biÕn nhng sÏ ph¸t triÓn trong t¬ng lai
cïng víi qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc.
§Æc ®iÓm:
+ C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam sÏ tuyÓn chän lao ®éng ViÖt
Nam nh»m thùc hiÖn c¸c hîp ®ång kinh tÕ, hîp ®ång liªn doanh_ liªn kÕt gi÷a
ViÖt Nam vµ níc ngoµi;
+ C¸c yªu cÇu vÒ tæ chøc lao ®éng, ®iÒu kiÖn lao ®éng do doanh nghiÖp xuÊt
khÈu lao ®éng ViÖt Nam ®Æt ra;
+ C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam cã thÓ trùc tiÕp tuyÓn dông lao
®éng hoÆc th«ng qua c¸c tæ chøc cung øng lao ®éng trong níc;
+ Doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trùc tiÕp ®a lao ®éng ®i níc ngoµi,
qu¶n lý lao ®éng ë níc ngoµi còng nh ®¶m b¶o c¸c quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng ë
níc ngoµi. V× vËy quan hÖ lao ®éng t¬ng ®èi æn ®Þnh;
5
+ C¶ ngêi sö dông lao ®éng ViÖt Nam vµ lao ®éng ViÖt Nam ®Òu ph¶i tu©n thñ
theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, phong tôc tËp qu¸n cña níc ngoµi.
 Lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë níc ngoµi theo hîp ®ång lao ®éng gi÷a c¸
nh©n ngêi lao ®éng víi ngêi sö dông lao ®éng níc ngoµi.
H×nh thøc nµy ë ViÖt Nam cßn rÊt Ýt v× nã ®ßi hái ngêi lao ®éng ph¶i cã tr×nh ®é
häc vÊn, ngo¹i ng÷ tèt, giao tiÕp réng, t×m hiÓu râ c¸c th«ng tin vÒ ®èi t¸c.
3. §Æc ®iÓm cña xuÊt khÈu lao ®éng.
a) XuÊt khÈu lao ®éng lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ ®ång thêi còng lµ ho¹t ®éng
mang tÝnh x· héi cao.
XuÊt khÈu lao ®éng lµ ho¹t ®éng kinh tÕ ë tÇm vi m« vµ vÜ m«. Nãi xuÊt khÈu
lao ®éng lµ ho¹t ®éng kinh tÕ v× nã ®em l¹i lîi Ých cho c¶ hai bªn tham gia (bªn
cung vµ bªn cÇu). ë tÇm vÜ m« bªn cung lµ níc xuÊt khÈu lao ®éng, bªn cÇu lµ
níc nhËp khÈu lao ®éng. ë tÇm vi m« bªn cung lµ ngêi lao ®éng mµ ®¹i diÖn
cho hä lµ c¸c tæ chøc kinh tÕ lµm c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng (gäi t¾t lµ doanh
nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ), bªn cÇu lµ ngêi sö dông lao ®éng nø¬c ngoµi. Dï
®øng ë gãc ®é nµo th× víi t c¸ch lµ chñ thÓ cña mét ho¹t ®éng kinh tÕ c¶ bªn
cung vµ bªn cÇu khi tham gia ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ®Òu nh»m môc tiªu
lµ lîi Ých kinh tÕ. Hä lu«n lu«n tÝnh to¸n gi÷a chi phÝ ph¶i bá ra víi lîi Ých thu ®-
îc ®Ó cã quyÕt ®Þnh hµnh ®éng cuèi cïng sao cho lîi nhÊt. ChÝnh v× thÕ bªn c¹nh
c¸c quèc gia chØ ®¬n thuÇn lµ xuÊt khÈu hay nhËp khÈu lao ®éng th× cßn cã c¶
nh÷ng quèc gia võa xuÊt kh©u võa nhËp khÈu lao ®éng.
TÝnh x· héi thÓ hiÖn ë chç: dï c¸c chñ thÓ tham gia xuÊt khÈu lao ®éng víi
môc tiªu kinh tÕ nhng trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh xuÊt khÈu lao ®éng th× còng
®ång thêi t¹o ra c¸c lîi Ých cho x· héi nh gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho mét bé
phËn ngêi lao ®éng, gãp phÇn æn ®Þnh vµ c¶i thiÖn cuéc sèng cho ngêi d©n, n©ng
cao phóc lîi x· héi, ®¶m b¶o an ninh chÝnh trÞ …
b) XuÊt khÈu lao ®éng lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh c¹nh tranh m¹nh.
C¹nh tranh lµ quy luËt tÊt yÕu cña thÞ trêng. Trong c¹nh tranh ai m¹nh th× th¾ng,
yÕu th× thua. Vµ khi xuÊt khÈu lao ®éng vËn ®éng theo quy luËt thÞ trêng th× tÊt
yÕu nã ph¶i chÞu sù t¸c ®éng cña quy luËt c¹nh tranh vµ mang tÝnh c¹nh tranh. Sù
c¹nh tranh ë ®©y diÔn ra gi÷a c¸c níc xuÊt khÈu lao ®éng víi nhau vµ gi÷a c¸c
doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng trong níc víi nhau trong viÖc dµnh vµ thèng
lÜnh thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng. C¹nh tranh gióp cho chÊt lîng nguån lao ®éng
xuÊt khÈu ngµy cµng ®îc n©ng cao h¬n vµ ®em l¹i lîi Ých nhiÒu h¬n cho c¸c bªn
®ång thêi còng ®µo th¶i nh÷ng c¸ thÓ kh«ng thÓ vËn ®éng trong vßng xo¸y Êy.
c) Kh«ng cã sù giíi h¹n theo kh«ng gian ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao
®éng.
ThÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng víi mét quèc gia xuÊt khÈu lao ®éng cµng phong
phó vµ ®a d¹ng bao nhiªu th× cµng tèt. Nã lµm t¨ng c¸c lo¹i ngo¹i tÖ, gi¶m rñi ro
trong xuÊt khÈu lao ®éng vµ nã còng thÓ hiÖn kh¶ n¨ng c¹nh tranh m¹nh mÏ cña
quèc gia ®ã.
6
d) XuÊt khÈu lao ®éng thùc chÊt còng lµ viÖc mua_b¸n mét lo¹i hµng
ho¸ ®Æc biÖt vît ra ph¹m vi biªn giíi quèc gia.
Së dÜ vËy v× hµng ho¸ ë ®©y lµ søc lao ®éng_ lo¹i hµng ho¸ kh«ng thÓ t¸ch rêi
ngêi b¸n. Cßn tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña quan hÖ mua_ b¸n ®· ®ù¬c tr×nh bµy ë phÇn
II.1
4) C¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn xuÊt khÈu lao ®éng.
a)Nhãm nh©n tè kh¸ch quan.
* §iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnhtrÞ, t×nh h×nh d©n sè_ nguån lao ®éng cña níc tiÕp
nhËn lao ®éng.
C¸c níc tiÕp nhËn lao ®éng thêng lµ c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn hoÆc t¬ng
®èi ph¸t triÓn nhng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña m×nh hä l¹i thiÕu hôt
nghiªm träng lùc lîng lao ®éng cho mét hoÆc mét vµi lÜnh vùc nµo ®ã. V× thÕ hä
cã nhu cÇu tiÕp nhËn thªm lao ®éng tõ níc kh¸c. Sù thiÕu hôt lao ®éng cµng lín
trong khi m¸y mãc cha thÓ thay thÕ hÕt ®îc con ngêi th× nhu cÇu thuª thªm lao
®éng níc ngoµi lµ ®iÒu tÊt yÕu.
Ngoµi ra, xuÊt khÈu lao ®éng cßn chÞu nhiÒu t¸c ®éng tõ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cã
æn ®Þnh hay kh«ng cña níc tiÕp nhËn. NÕu nÒn kinh tÕ cã nh÷ng biÕn ®éng xÊu
bÊt ngê x¶y ra th× ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng còng sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n.
ChÝnh trÞ còng ¶nh hëng tíi xuÊt khÈu lao ®éng. NÕu níc tiÕp nhËn cã t×nh h×nh
chÝnh trÞ kh«ng æn ®×nh th× hä cã thÓ còng kh«ng cã nhu cÇu tiÕp nhËn thªm lao
®éng vµ níc xuÊt khÈu lao ®éng còng kh«ng muèn ®a ngêi lao ®éng cña m×nh
tíi ®ã.
 Sù c¹nh tranh cña c¸c níc xuÊt khÈu lao ®éng kh¸c
Sù c¹nh tranh nµy mang t¸c ®éng hai chiÒu. ChiÒu tÝch cùc: thóc ®Èy ho¹t ®éng
xuÊt khÈu lao ®éng cña níc m×nh kh«ng ngõng tù n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸
søc lao ®éng ®Ó t¨ng tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ trêng, t¹o ra sù ph¸t triÓn míi cho
ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. ChiÒu tiªu cùc: c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh hoÆc
tÝnh c¹nh tranh yÕu sÏ bÞ ®µo th¶i.
 §iÒu kiÖn giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c gi÷a quèc gia xuÊt
khÈu lao ®éng vµ quèc gia tiÕp nhËn.
NÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy tèt sÏ gãp phÇn lµm gi¶m chi phÝ trong ho¹t ®éng xuÊt
khÈu lao ®éng còng nh thuËn lîi trong qu¸ tr×nh ®a lao ®éng ®i vµ nhËn lao ®éng
vÒ. V× thÕ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng sÏ diÔn ra thêng xuyªn vµ m¹nh mÏ
h¬n.
b) Nhãm nh©n tè chñ quan.
Bao gåm hÖ thèng c¸c quan ®iÓm, chÝnh s¸ch vµ chñ tr¬ng cña nhµ níc vÒ ho¹t
®«ng xuÊt khÈu lao ®éng. NÕu coi träng xuÊt khÈu lao ®éng, x¸c ®Þnh ®óng vÞ trÝ
cña nã trong ph¸t triÓn kinh tÕ_ x· héi sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng
xuÊt khÈu lao ®éng vµ ngîc l¹i. §ång thêi víi qu¸ tr×nh nµy th× c«ng t¸c tæ chøc
thùc hiÖn, kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn còng ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn hiÖu
qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng.
7
5) Rñi ro vµ h¹n chÕ trong xuÊt khÈu lao ®éng.
a) Rñi ro trong xuÊt khÈu lao ®éng.
Rñi ro trong xuÊt khÈu lao ®éng lµ nh÷ng biÕn cè bÊt ngê kh«ng may x¶y ra
g©y thiÖt h¹i cho c¸c bªn tham gia xuÊt khÈu lao ®éng.
Rñi ro trong xuÊt khÈu lao ®éng ®îc ph¸t sinh bëi c¸c nguyªn nh©n sau:
+ Tõ phÝa ngêi sö dông lao ®éng (®èi t¸c níc ngoµi).
Khi ngêi sö dông lao ®éng kh«ng may lµm ¨n thua lç, bÞ ph¸ s¶n, … dÉn ®Õn ph¶i
c¾t gi¶m nh©n c«ng hay sa th¶i nh©n c«ng th× hîp ®ång lao ®éng sÏ bÞ chÊm døt
tríc thêi h¹n.Trong trêng hîp nµy ngêi bÞ h¹i sÏ lµ ngêi lao ®éng vµ c¸c doanh
nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng. Ngêi lao ®éng bÞ mÊt viÖc lµm vµ ph¶i trë vÒ níc. Cã
ngêi th× ®· tÝch luü ®ñ tiÒn ®Ó gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng khi vÒ nhng còng cã
ngêi th× l¹i r¬i vµo hoµn c¶nh nî chång chÊt. MÆt kh¸c, cã nh÷ng trêng hîp do
ngêi sö dông lao ®éng kh«ng tr¶ hoÆc ®¸nh mÊt hé chiÕu cña ngêi lao ®éng nªn
ngêi lao ®éng kh«ng thÓ trë vÒ níc, khiÕn cho hä trë thµnh ngêi nhËp c bÊt hîp
ph¸p vµ ph¶i chÞu bÊt cø h×nh ph¹t nµo theo quy ®Þnh cña níc së t¹i. Cßn c¸c
doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng, hä ph¶i chÞu chi phÝ ph¸t sinh ®Ó ®a ngêi lao
®éng trë vÒ níc còng nh tiÒn ®Òn bï cho nh÷ng ngêi lao ®éng nµy do hîp ®ång bÞ
ph¸ vì mµ kh«ng ph¶i do lçi cña ngêi lao ®éng. Theo tho¶ thuËn sè tiÒn ®ã sÏ ®-
îc bªn sö dông lao ®éng hoµn tr¶ nhng nÕu hä kh«ng tr¶ th× c¸c doanh nghiÖp
xuÊt khÈu lao ®éng còng khã mµ ®ßi ®îc. NÕu cã khiÕu kiÖn th× thñ tôc rÊt rêm rµ
do sù kiÖn ph¸t sinh vît ra ngoµi biªn giíi quèc gia vµ chi phÝ rÊt tèn kÐm. V× thÕ,
c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng thêng chÞu thiÖt.
Khi ngêi sö dông lao ®éng cè t×nh thùc hiÖn kh«ng nghiªm tóc hîp ®ång ®· ký
nh c¾t gi¶m tiÓn l¬ng, c¾t gi¶m c¸c lîi Ých cña ngêi lao ®éng nh: b¶o hiÓm x· héi,
b¶o hiÓm y tÕ,..; ®¸nh ®Ëp c«ng nh©n, bãc lét c«ng nh©n mét c¸ch qu¸ ®¸ng dÉn
®Õn t×nh tr¹ng m©u thuÉn gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. HËu qu¶
lµ, ngêi lao ®éng sÏ bá viÖc hoÆc bÞ sa th¶i. Trong trêng hîp nµy ngêi lao ®éng vµ
doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng bÞ thiÖt h¹i.
+ Tõ phÝa ngêi lao ®éng.
C¸c rñi ro tõ phÝa ngêi lao ®éng chñ yÕu lµ do ngêi lao ®éng ý thøc kÐm, nhËn
thøc kÐm ®· tù ý ph¸ vì hîp ®ång (bá viÖc lµm) ®Ó ra lµm ngoµi cho c¸c c«ng ty
t nh©n víi møc thu nhËp cao h¬n. Trong trêng hîp nµy ngêi sö dông lao ®éng vµ
doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng sÏ bÞ thiÖt h¹i. Ngêi sö dông lao ®éng sÏ bÞ
thiÖt h¹i nÆng nÒ nÕu sè lîng ngêi lao ®éng bá viÖc nhiÒu vµ nhÊt lµ trong cïng
mét lóc. §iÒu ®ã cã thÓ dÉn tíi sù ®×nh trÖ s¶n xuÊt, g©y t©m lý hoang mang cho
nh÷ng ngêi lao ®éng níc ngoµi kh¸c cßn l¹i ®ang lµm viÖc, t¹o d luËn kh«ng tèt
trong x· héi níc së t¹i ¶nh hëng ®Õn uy tÝn cña ngêi sö dông lao ®éng.
Víi doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ®iÒu tríc tiªn hä ph¶i g¸nh chÞu lµ sù mÊt
uy tÝn víi ®èi t¸c vµ thËm chÝ lµ nguy c¬ mÊt thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng. TiÕp
theo ®ã lµ sù thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh bao gåm: chi phÝ ®a ngêi lao ®éng vÒ níc, chi
phÝ t×m kiÕm lao ®éng (nÕu lao ®éng bá trèn, do níc së t¹i tiÕn hµnh vµ yªu cÇu
doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ph¶i hoµn tr¶). NÕu t×nh tr¹ng nµy kÐo dµi
8
doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng cã thÓ bÞ ph¸ s¶n hoÆc bÞ thu håi giÊy phÐp xuÊt
khÈu lao ®éng.
+ Tõ phÝa doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng.
Rñi ro ph¸t sinh chñ yÕu lµ do doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng lµ c¸c “doanh
nghiÖp ma” nghÜa lµ ho¹t ®éng kh«ng hÒ cã sù cho phÐp cña c¸c c¬ quan chøc
n¨ng. Thùc chÊt hµnh vi cña c¸c doanh nghiÖp nµy lµ lîi dông sù c¶ tin cña ngêi
lao ®éng, sù thiÕu th«ng tin vÒ lÜnh vùc xuÊt khÈu lao ®éng vµ ®Æc biÖt lµ kh¸t
väng muèn ®æi ®êi cña ngêi lao ®éng ®Ó lõa ®¶o. Trong trêng hîp nµy ngßi bÞ h¹i
trùc tiÕp lµ ngêi lao ®éng. Hä bÞ thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh nÆng nÒ (v× sè tiÒn nép ®Ó
®i xuÊt khÈu lao ®éng lªn tíi hµng chôc triÖu ®ång ViÖt Nam) thËm chÝ cã nh÷ng
ngêi lao ®éng ®· ph¶i tr¶ gi¸ c¶ b»ng tÝnh m¹ng, nh©n phÈm. ChÝnh phñ ViÖt
Nam vµ chÝnh phñ níc së t¹i cã thÓ bÞ h¹i mét c¸ch gi¸n tiÕp trong viÖc gi¶i
quyÕt hËu qu¶.
Bªn c¹nh ®ã còng cã nh÷ng doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ®ù¬c cÊp giÊy phÐp
råi nhng ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶ ®· nhËn tiÒn cña ngêi lao ®éng song l¹i
kh«ng t×m kiÕm ®îc thÞ trêng ®Ó ®a hä ®i. Trêng hîp nµy ngêi lao ®éng còng bÞ
thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh song kh«ng nhiÒu nh trêng hîp trªn.
b) H¹n chÕ trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng.
H¹n chÕ trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng: lµ nh÷ng yÕu kÐm cßn tån t¹i
trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng vµ cÇn ®îc kh¾c phôc.
H¹n chÕ trong xuÊt khÈu lao ®éng cã thÓ do nguyªn nh©n chñ quan hoÆc kh¸ch
quan nhng cã thÓ ®¸nh gi¸ nã th«ng qua:
 Søc c¹nh tranh trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng.
Muèn nãi tíi kh¶ n¨ng tham gia vµ chiÕm lÜnh thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng. Nã
l¹i ®ù¬c ®o b»ng: chÊt lîng vµ kû luËt lao ®éng cña ngêi lao ®éng.
ChÊt lîng lao ®éng bao gåm:
+ Tr×nh ®é, tay nghÒ: kiÕn thøc, kü n¨ng, hiÓu biÕt mµ ngêi lao ®éng ®· ®îc ®µo
t¹o tríc khi ®i còng nh kh¶ n¨ng tiÕp thu c«ng nghÖ míi cña ngêi lao ®éng.
+ Tr×nh ®é ngo¹i ng÷: kh¶ n¨ng nãi, nghe thËm chÝ lµ ®äc, viÕt ngo¹i ng÷ cña níc
sÏ tíi.
+ Søc khoÎ: chiÒu cao, c©n nÆng, thÓ tr¹ng, kh¶ n¨ng thÝch nghi víi m«i trêng
míi cña ngêi lao ®éng. Ngoµi ra cßn mét sè yªu cÇu riªng tuú theo nghÒ.
Kû luËt lao ®éng: lµ ý thøc cña ngßi lao ®éng trong viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh t¹i
n¬i lµm viÖc còng nh c¸c quy ®Þnh trong hîp ®ång lao ®éng.
 TÝnh ®a d¹ng cña thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng.
 C«ng t¸c qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña nhµ nø¬c.
Lµ toµn bé hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p quy, chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn xuÊt khÈu
lao ®éng mµ nhµ nø¬c ®· ban hµnh vµ viÖc tiÕn hµnh triÓn khai thùc hiÖn chóng.
6. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng.
Ngêi ta dïng rÊt nhiÒu c¸c tiªu thøc kh¸c nhau ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña ho¹t
®éng xuÊt khÈu lao ®éng. Bµi viÕt sö dông hai chØ tiªu c¬ b¶n sau:
9
 HiÖu qu¶ vÒ kinh tÕ
Lµ nh÷ng lîi Ých vËt chÊt mµ c¸c chñ thÓ cña níc xuÊt khÈu lao ®éng (nhµ níc,
doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng, ngõ¬i lao ®éng) nhËn ®îc th«ng qua ho¹t
®éng xuÊt khÈu lao ®éng.
Cô thÓ nh sau:
+ Víi ngêi lao ®éng: ®ã lµ thu nhËp sau thuÕ vµ c¸c hµng ho¸ cã gi¸ trÞ cã thÓ
göi vÒ níc.
+ Doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng: lµ lîi nhuËn tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao
®éng.
+ Nhµ níc: lµ nguån ngo¹i tÖ thu vÒ.
 HiÖu qu¶ vÒ x· héi
Lµ tÊt c¶ nh÷ng lîi Ých phi vËt chÊt cã thÓ cã ®îc trùc tiÕp qua ho¹t ®éng xuÊt
khÈu lao ®éng hoÆc ph¸t sinh tõ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao
®éng nh»m ®¶m b¶o cho x· héi æn ®Þnh, phån vinh, h¹nh phóc.
BiÓu hiÖn:
+ Kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cuéc sèng cho ngêi lao ®éng;
+ Kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm;
+ Mçi quan hÖ giao lu hîp t¸c víi níc b¹n.
Vµ mét sè c¸c khÝa c¹nh kh¸c liªn quan ®Õn phóc lîi x· héi.
IV. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
1. Kh¸i niÖm
Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ sù g¾n kÕt nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia vµo c¸c tæ
chøc hîp t¸c kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu, trong ®ã mèi quan hÖ gi÷a c¸c níc
thµnh viªn cã sù r»ng buéc theo nh÷ng quy ®Þnh chung cña khèi. (Gi¸o tr×nh
Kinh tÕ quèc tÕ, trang 235).
2. Nh÷ng thêi c¬ vµ th¸ch thøc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®em l¹i.
B¶n chÊt cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ sù më cöa nÒn kinh tÕ, ®ãn nhËn nh÷ng
luång giã míi tõ bªn ngoµi vµo, kÝch thÝch c¸c yÕu tè, ®iÒu kiÖn trong níc ®Ó
ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc mµ héi nhËp kinh tÕ quèctÕ ®em
l¹i cho c¸c quèc gia thµnh viªn cña nã lµ:
+ Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ qu¸ tr×nh xo¸ bá tõng bíc, tõng phÇn cña rµo c¶n vÒ
th¬ng m¹i vµ ®Çu t gi÷a c¸c quèc gia.
+ Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ t¹o ®iÒu kiÖn më réng thÞ trêng ngoµi níc, kh¬i th«ng
c¸c nguån lùc trong vµ ngoµi níc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ.
+ Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ c¬ héi v¬n lªn cña c¸c quèc gia ®ang vµ kÐm ph¸t
triÓn. Th«ng qua qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ c¸c quèc gia nµy ph¸t
huy tèi u c¸c lîi thÕ so s¸nh cña m×nh ®ång thêi còng tiÕp nhËn c«ng nghÖ
tiªn tiÕn, ph¬ng ph¸p qu¶n lý hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi.
+ Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ qu¸ tr×nh hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn nhng ®ång thêi còng
lµ qu¸ tr×nh ®Êu tranh rÊt phøc t¹p cña c¸c quèc gia (nhÊt lµ c¸c quèc gia ch-
10
a ph¸t triÓn) ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cña m×nh, chèng l¹i sù ¸p ®Æt phi lý cña c¸c c -
êng quèc m¹nh.
+ Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ còng thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp trong níc kh«ng
ngõng ®æi míi ®Ó n©ng cao tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ trêng.
C¸c quèc gia dï lµ cêng quèc kinh tÕ hay kÐm ph¸t triÓn nhng trong xu híng
chung th× ®Òu héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ quèc tÕ. Sù héi nhËp ®ã ®em l¹i c¶ nh÷ng
thêi c¬ vµ th¸ch thøc cho nh÷ng quèc gia nµy. Quèc gia nµo biÕt n¾m lÊy thêi c¬,
tËn dông thêi c¬ ®ång thêi biÕt ®¬ng ®Çu, ®èi phã víi nh÷ng th¸ch thøc th× quèc
gia Êy ¾t sÏ m¹nh.
3. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ xu híng tÊt yÕu kh¸ch quan.
ThËt vËy, khi mµ hiÖn nay nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi cã mèi
liªn hÖ phô thuéc ngµy cµng chÆt chÏ th× sù liªn kÕt, héi nhËp gi÷a c¸c quèc gia
nµy lµ ®iÒu hoµn toµn tÊt yÕu. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ d íi t¸c
®éng cña xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸, quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ vµ sù ph©n
c«ng lao ®éng quèc tÕ diÔn ra ngµy cµng s©u. Trong thêi ®¹i míi nµy kh«ng thÓ
cã mét quèc gia nµo l¹i tån t¹i ®îc nÕu kh«ng cã bÊt cø mét sù liªn hÖ nµo víi
thÕ giíi bªn ngoµi vµ còng kh«ng cã quèc gia nµo cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn mµ l¹i
kh«ng cã nhiÒu sù liªn kÕt hîp t¸c víi c¸c quèc gia kh¸c. Héi nhËp lµ quy luËt
tÊt yÕu khi lùc lîng s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn. ChÝnh v× thÕ, trong thêi
®¹i míi nµy héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ xu híng tÊt yÕu kh¸ch quan.
V. Mèi quan hÖ gi÷a xuÊt khÈu lao ®éng, gi¶i quyÕt viÖc
lµm, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
Nh ®· tr×nh bµy ë trªn, xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt
viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. Nhng chóng ta còng cÇn lu ý r»ng viÖc tiÕn hµnh xuÊt
khÈu lao ®éng hiÖn nay ®· bíc sang mét thêi kú míi_ thêi kú xuÊt khÈu lao ®éng
chÞu sù t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Qu¸ tr×nh nµy sÏ t¹o ra
nh÷ng thuËn lîi vµ c¶ nh÷ng khã kh¨n cho c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng. V× thÕ,
cÇn cã nh÷ng chiÕn lîc, chÝnh s¸ch vµ bÞªn ph¸p cô thÓ cho xuÊt khÈu lao ®éng.
Vµ chóng ta còng cÇn kh¼ng ®Þnh r»ng: ba ph¹m trï trªn cã mèi quan hÖ rÊt chÆt
chÏ, kh«ng thÓ t¸ch rêi. Gi¶i quyÕt viÖc lµm trong giai ®o¹n héi nhËp kinh tÕ quèc
tÕ ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu, nh÷ng th¸ch thøc kh«ng gièng giai ®o¹n tríc. Ngêi lao
®éng kh«ng chØ cÇn cã viÖc lµm, cã thu nhËp ®ñ sèng mµ cÇn c¶ nh÷ng m«i trêng
lµm viÖc ®¶m b¶o sù an toµn, tÝnh m¹ng, søc khoÎ cho hä; cÇn c¶ nh÷ng phóc lîi
x· héi mµ hä sÏ nhËn ®îc th«ng qua qu¸ tr×nh lao ®éng. Vµ xuÊt khÈu lao ®éng
víi t c¸ch lµ mét gi¶i ph¸p t¹o viÖc lµm sÏ ph¶i cã nh÷ng bíc ®i nh thÕ nµo ®Ó ®¸p
øng ®îc nh÷ng yªu cÇu trªn. Ngîc l¹i, trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ sù
di chuyÓn tù do lao ®éng quèc tÕ sÏ diÔn ra m¹nh mÏ h¬n vµ ®ã cã thÓ lµ nguy c¬
®Èy cao sù mÊt viÖc lµm cña ngêi lao ®éng trong níc, t¹o søc Ðp viÖc lµm t¨ng
lªn. Tuy vËy, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ còng cßn cã thÓ t¹o ra nhiÒu c¬ héi viÖc
lµm cho lao ®éng trong níc, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho xuÊt khÈu lao ®éng gãp
11
phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm. Tãm l¹i, gi÷a xuÊt khÈu lao ®éng, gi¶i quyÕt viÖc
lµm, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lu«n cã mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i vµ mang
tÝnh biÖn chøng.
Ch¬ng II
Thùc tr¹ng xuÊt khÈu lao ®éng ë ViÖt Nam
A_ T×nh h×nh lao ®éng vµ viÖc lµm ë ViÖt Nam trong thêi
gian qua.
Trong giai ®o¹n 1986-1999 tæng sè viÖc lµm ®· t¨ng gÇn 10 triÖu riªng n¨m 1999
®¹t 36 triÖu viÖc lµm. Nh vËy, tèc ®é t¨ng viÖc lµm ®¹t 2,31%/n¨m, b×nh qu©n mçi
n¨m cã h¬n 700 ngh×n viÖc lµm míi ®îc t¹o ra. ViÖc lµm míi lµ sè viÖc lµm t¨ng
lªn tuyÖt ®èi b×nh qu©n mét n¨m.
B¶ng 1: ViÖc lµm vµ tèc ®é t¨ng viÖc lµm 1986-1999.
Tæng sè viÖc N«ng-l©m- C«ng nghiÖp,
Chung DÞch vô
lµm(triÖu) ng nghiÖp XD
1986 26,1 19 3,6 3,5
1990 30,3 21,9 4,2 4,2
1999 35,8 24,9 4,3 6,6
Møc t¨ng hµng
n¨m(86-99)
Tæng sè(ngµn) 702 422 53 227
Tèc ®é(%) 2,31 1,95 1,34 4,8
Nguån: Bé lao ®éng- th¬ng binh vµ x· héi.
Trong giai ®o¹n nµy nÒn kinh tÕ cã tèc ®é t¨ng trëng kh¸ cao nhng tèc ®é
chuyÓn dÞch c¬ cÊu viÖc lµm kh¸ chËm. Sè viÖc lµm ®îc t¹o thªm vÉn tËp trung
chñ yÕu ë khu vùc n«ng nghiÖp.
B¶ng 2: C¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh kinh tÕ 1985-1999.
§¬n vÞ: %
N¨m Chung N«ng- C«ng DÞch vô
l©m-ng nghiÖp,
nghiÖp x©y dùng
1985 100 72,9 13,6 13,1
1990 100 72,2 13,9 13,9
1999 100 69,0 12,1 19,0
Nguån: bé lao ®éng- th¬ng binh vµ x· héi.
Theo sè liÖu thèng kª cña bé lao ®éng- th¬ng binh vµ x· héi, n¨m 2000 c¶ níc cã
38,883 triÖu lao ®éng (tõ 13 tuæi trë lªn) vµ 2/3 trong sè nµy lµ ë khu vùc n«ng
th«n. Sè ngêi lao ®éng trong ®é tuæi lao ®éng cã viÖc lµm chiÕm tû lÖ cao (93%
12
trong tæng sè). Trong mét thêi gian dµi tû lÖ lao ®éng n÷ lu«n lµ 50-52% tæng sè
lao ®éng nhng n¨m 2000 gi¶m xuèng cßn 48%.
Còng theo thèng kª cña bé lao ®éng- th¬ng binh vµ x· héi n¨m 2001 c¶ níc cã
60,7% lùc lîng lao ®éng kª khai nghÒ nghiÖp chÝnh lµ n«ng nghiÖp (ch¨n nu«i,
nu«i trång thuû s¶n, l©m nghiÖp); dÞch vô lµ 20,5%; c«ng nghiÖp lµ 14,1%.
B¶ng 3: B¶ng tû lÖ thÊt nghiÖp.
§¬n vÞ: %
N¨m 1998 1999 2000 2001
C¶ níc 6,85 7,4 6,44 6,2
Hµ néi 9,09 10,31 7,95 7,4
Tû lÖ 71,13 73,49 72,86 74,4
södông
TGLV ë
KVNT
Nguån: bé lao ®éng-th¬ng binh vµ x· héi: sè liÖu thèng kª lao ®éng vµ viÖc lµm
96-2000
Khu vùc n«ng th«n vÉn tËp trung chñ yÕu lùc lîng lao ®éng nhng trong sè ®ã chØ
cã 1/10 lao ®éng lµ thuéc diÖn hëng l¬ng sè cßn l¹i lµ nh©n c«ng trong gia ®×nh
ngay c¶ ë khu vùc thµnh thÞ con sè nµy còng cha ®Çy 50%.
Theo ®iÒu tra d©n sè- nguån lao ®éng n¨m 2001 th× d©n sè tõ 15 tuæi trë lªn cã
viÖc lµm thêng xuyªn chia theo thµnh phÇn kinh tÕ nh sau:
B¶ng 4: D©n sè cã viÖc lµm chia theo thµnh phÇn kinh tÕ.
Thµnh phÇn KT Sè lao ®éng (ng- Tû lÖ trong tæng
êi) sè lao ®éng (%)
Nhµ níc 3769151 10
TËp thÓ 6144862 16,32
T nh©n vµ hçn 1361376 3,61
hîp
C¸ thÓ 26048291 69,14
FDI 353750 0,94
Nguån: bé lao ®éng-th¬ng binh vµ x· héi.
KÕt luËn: So víi c¸c níc trong khu vùc th× tû lÖ thÊt nghiÖp cña ViÖt Nam t¬ng
®èi cao. Khu vùc n«ng th«n vÉn lµ khu vùc thu hót chñ yÕu lùc lîng lao ®éng vµ
lµ khu vùc t¹o ra ®ù¬c nhiÒu viÖc lµm míi cho ngêi lao ®éng. Nhng thùc tÕ ®iÒu
tra còng cho thÊy tû lÖ sö dông thêi gian lµm viÖc ë khu vùc nµy cha cao chØ
chiÕm kho¶ng h¬n 70%. Vµ ®ã lµ mét sù l·ng phÝ nguån lao ®éng. MÆt kh¸c, thu
nhËp ë khu vùc nµy cßn thÊp l¹i chñ yÕu lµm c«ng cho hé gia ®×nh m×nh nªn cuéc
sèng cña ngêi lao ®éng cha ®îc c¶i thiÖn lµ mÊy.
13
ChÝnh bëi vËy, gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ®èi tîng lµ lao ®éng ë n«ng th«n lµ ®iÒu
cÇn lµm tríc hÕt. Vµ xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®· ®îc ¸p
dông.
B_ XuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam thêi kú 1980- 2003.
Tríc t×nh tr¹ng søc Ðp viÖc lµm ®· cã nh÷ng t¸c ®éng xÊu kh«ng nhá lªn nÒn
kinh tÕ, lªn ®êi sèng x· héi cña quÇn chóng nh©n d©n vµ nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c,
§¶ng vµ Nhµ níc ta ®· cã rÊt nhiÒu chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt
viÖc lµm cho ngêi lao ®éng nh»m gi¶m bít søc Ðp vÒ viÖc lµm.Tuy cha xo¸ bá ®îc
søc Ðp vÒ viÖc lµm nhng chóng ta còng ®· ®¹t ®ù¬c nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng ghi nhËn.
§ãng gãp vµo trong ®ã cã phÇn kh«ng nhá cña c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng.
C«ng b»ng mµ nãi, ngay tõ ®Çu dï x¸c ®Þnh xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét biÖn ph¸p
quan träng ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm nhng §¶ng vµ Nhµ níc ta vÉn cha nhËn thøc
®óng ®¾n hoµn toµn vÒ nã. ChØ ®Õn khi xuÊt khÈu lao ®éng ®îc tiÕn hµnh vµ ®em
l¹i c¸c kÕt qu¶ tèt ®Ñp th× nhËn thøc cña §¶ng vµ Nhµ níc ta dÇn dÇn thay ®æi vµ
coi nã nh mét biÖn ph¸p chiÕn lîc trong gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ ph¸t triÓn kinh tÕ
®Êt níc. Sù chuyÓn biÕn trong nhËn thøc còng dÉn ®Õn sù ban hµnh hµng lo¹t c¸c
chÝnh s¸ch, sù níi láng, t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. Nhê vËy
mµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã thÓ nãi ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ®ang trªn
®êng khëi s¾c. Chóng ta cã thÓ ph©n chia xuÊt khÈu lao ®éng thµnh hai chÆng ®-
êng c¬ b¶n sau:
+ Giai ®o¹n tõ 1980 ®Õn 1990
+ Giai ®o¹n tõ 1991 ®Õn 2003.
Së dÜ ph©n chia nh trªn v× xuÊt khÈu lao ®éng trong hai giai ®o¹n trªn cã nh÷ng
®Æc trng c¬ b¶n rÊt kh¸c biÖt. Giai ®o¹n tõ 1980-1990: lµ giai ®o¹n xuÊt khÈu lao
®éng ®îc sù bao cÊp hoµn toµn cña nhµ níc, do chÝnh nhµ níc tiÕn hµnh vµ hÇu
nh kh«ng chÞu sù t¸c ®éng cña thÞ trêng. Giai ®o¹n 1991-2003: lµ giai ®o¹n xuÊt
khÈu lao ®éng chÞu sù t¸c ®éng cña thÞ trêng, chñ thÓ tham gia chñ yÕu trong
viÖc ®a ngêi lao ®éng ®i lµm viÖc ë níc ngoµi kh«ng ph¶i nhµ níc mµ lµ c¸c
doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng. Ph©n chia nh vËy cho thÊy con ®êng trëng
thµnh, ph¸t triÓn cña xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam còng ®ång thêi ph¶n ¸nh bèi
c¶nh kinh tÕ x· héi cña ViÖt Nam vµ quan ®iÓm chñ tr¬ng cña §¶ng, nhµ níc ta
trong tõng thêi kú.
I. T×nh h×nh xuÊt khÈu lao ®éng
1. Giai ®o¹n 1980 ®Õn 1990.
Tõ ®Çu n¨m 1980 chÝnh phñ ra quyÕt ®Þnh Q§ 46/ CP ngµy 11/02/1980 “vÒ viÖc
®a c«ng nh©n vµ c¸n bé ®i båi dìng n©ng cao tr×nh ®é vµ lµm viÖc cã thêi h¹n ë
c¸c níc x· héi chñ nghÜa”.
Trong khu«n khæ hÞªp ®Þnh vµ nghÞ ®Þnh th ®· ký kÕt gi÷a níc ta vµ c¸c níc x·
héi chñ nghÜa ë §«ng ¢u (Liªn X«, CHDC §øc, Bungari, TiÖp Kh¾c) ta ®· ®a ®-
îc 277183 lao ®éng vµ chuyªn gia ®i lµm viÖc ë nø¬c ngoµi, b×nh qu©n mçi n¨m
®a ®îc kho¶ng 2,5 v¹n lao ®éng. Lao ®éng cã nghÒ chiÕm kho¶ng 42%, lao ®éng
14
kh«ng cã nghÒ chiÕm 58%. §Æc biÖt nh÷ng n¨m 1988, 1989, 1990 lao ®éng
kh«ng cã nghÒ chiÕm kho¶n 70%. §a sè lao ®éng tríc khi ®i kh«ng qua ®µo
t¹o, båi dìng. Lao ®éng sang c¸c níc §«ng ¢u chñ yÕu lµ lao ®éng trong lÜnh
vùc x©y dùng, kü thuËt. Lao ®éng ®îc bè trÝ lµm viÖc t¹i nhµ m¸y, xÝ nghiÖp theo
h×nh thøc ®éi, ®¬n vÞ, ®oµn, vïng vµ ®ù¬c ®µo t¹o nghÒ theo h×nh thøc kÌm cÆp
trong s¶n xuÊt t¹i xÝ nghiÖp cña b¹n. Níc b¹n bè trÝ sö dông, tæ chøc, chÞu chi phÝ
®µo t¹o hoµn toµn víi nguån lao ®éng do ta cung øng. §èi tîng ®îc ®a ®i thêng
lµ c¸n bé, c«ng nh©n, bé ®éi xuÊt ngò vµ con em cña c¸c c¸n bé c«ng nh©n viªn
®ang c«ng t¸c. Ngêi lao ®éng kh«ng ph¶i tr¶ bÊt cø mét kho¶n chi phÝ nµo do ®îc
nhµ níc bao cÊp. C¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc ph¶i lµm tÊt c¶ tõ ®µm ph¸n ký kÕt
®Õn ph©n bæ chØ tiªu tuyÓn lao ®éng, kh¸m søc khoÎ, kiÓm tra hå s¬, lµm thñ tôc
xuÊt c¶nh, biªn chÕ lùc lîng lao ®éng®îc tuyÓn thµnh c¸c ®¬n vÞ ®a ®i, thu tµi
chÝnh. Do ®îc tuyÓn chän, gi¸o dôc kü tríc khi ®i l¹i ®îc qu¶n lý chÆt chÏ ë níc
ngoµi nªn lao ®éng ViÖt Nam ®îc nø¬c b¹n tin dïng vµ ®¸nh gi¸ cao.
Trong thêi kú nµy chóng ta còng ®· tæ chøc ®a lao ®éng sang lµm viÖc ë Trung
Phi chñ yÕu díi h×nh thøc hîp t¸c chuyªn gia trong lÜnh vùc y tÕ, gi¸o dôc, tµi
chÝnh ë mét sè níc nh: ¡ngola, Angieri, Mod¨mbich, C«ngg«. T¹i khu vùc
Trung §«ng chóng ta còng ®· ®a lao ®éng ®i lµm viÖc trong c¸c lÜnh vùc c«ng
nghiÖp, x©y dùng. Trung §«ng lµ khu vùc bao gåm mét sè níc ë T©y Nam ¸
vµ b¾c phi tr¶i dµi tõ Libia ®Õn Afganistan gåm chñ yÕu c¸c níc theo ®¹o Håi,
chiÕm 2/3 nguån dÇu má cña thÕ giíi. N¨m 1980 ViÖt Nam b¾t ®Çu ®a lao ®éng
sang Iraq th«ng qua hiÖp ®Þnh chÝnh phñ gåm cã gÇn 20.000 lît lao ®éng ViÖt
Nam lµm viÖc t¹i c¸c c«ng tr×nh thuû lîi lín. Do chiÕn tranh vïng VÞnh sè lao
®éng nãi trªn ph¶i trë vÒ níc.
§Æc trng cña giai ®o¹n nµy lµ: sù hîp t¸c lao ®éng mang tÝnh chÊt t ¬ng trî,
gióp ®ì lÉn nhau gi÷a c¸c nø¬c lµ thµnh viªn cña khèi “SEV ” (Héi ®ång t -
¬ng trî kinh tÕ). V× thÕ xuÊt khÈu lao ®éng Ýt chÞu t¸c ®éng cña thÞ tr êng,
tÝnh c¹nh tranh kh«ng cao vµ nãi chung hiÖu qu¶ kinh tÕ cha cao.
2. Giai ®o¹n 1991 ®Õn 2003.
B¾t ®Çu tõ giai ®o¹n nµy chÝnh phñ ViÖt Nam ®· cã nh÷ng nhËn thøc míi mÎ
h¬n, ®óng ®¾n h¬n vÒ xuÊt khÈu lao ®éng. ChØ thÞ 41_CT/ T¦(22/9/1998) kh¼ng
®Þnh: “XuÊt khÈu lao ®éng vµ chuyªn gia lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi gãp
phÇn ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¹o thu nhËp vµ n©ng cao
tr×nh ®é tay nghÒ cho ngêi lao ®éng, t¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt níc, cïng
víi c¸c gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt viÖc lµm trong níc lµ chÝnh, xuÊt khÈu lao ®éng vµ
chuyªn gia lµ mét chiÕn lîc quan träng, l©u dµi, gãp phÇn x©y dùng ®éi ngò lao
®éng cho c«ng cuéc x©y dùng ®Êt nø¬c trong thêi kú CNH, H§H”.
MÆt kh¸c, cïng víi sù chuyÓn biÕn tÝnh chÊt cña nÒn kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng nªn ®Æc trùng cña xuÊt khÈu lao ®éng trong
giai ®o¹n nµy lµ xuÊt khÈu lao ®éng chÞu sù t¸c ®éng cña quy luËt thÞ tr êng,
15
mang tÝnh c¹nh tranh cao h¬n vµ ch¾c ch¾n sÏ hiÖu qu¶ h¬n nhiÒu. C¸c kÕt
qu¶ ®¹t ®ù¬c cña xuÊt khÈu lao ®éng trong giai ®o¹n nµy lµ:
a) Sè lîng lao ®éng ®ù¬c ®a ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë nø¬c ngoµi vµ sè thÞ trêng
xuÊt khÈu lao ®éng.
Trong thêi gian qua chóng ta ®· ®a ®ù¬c tæng sè 279.008 lao ®éng ®i lµm viÖc t¹i
46 quèc gia vµ vïng l·nh thæ. Chóng ta cã b¶ng sau:
B¶ng 5: Sè lîng lao ®éng ®i lµm viÖc ë níc ngoµi.
T¨ng so víi ThÞ tr-
N¨m Sè lao ®éng(ngêi)
n¨m tríc(%) êngXKL§
1991 1.020 ---
1992 810 -20,59 12
1993 3.960 388,89
1994 9.230 133,1
1995 10.050 8,88 15
1996 12.660 25,97
1997 18.470 45,89
1998 12.240 -33,73 27
1999 21.240 78,19 38
2000 31.468 44,28 40
2001 36.168 14,93
2002 46.122 27,52
2003 75.000 62,6 46
Tæng 279.008 46
Nguån: Tæng hîp tõ nhiÒu nguån.
Qua b¶ng trªn chóng ta cã thÓ nhËn thÊy mét sè ®iÓm mèc quan träng trong ho¹t
®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa qua.
 N¨m 1992, 1998 tû lÖ t¨ng sè lao ®éng ®îc ®a ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n-
íc ngoµi so víi n¨m tríc ®ã ®Òu sôt gi¶m mét c¸ch nghiªm träng. Liªn hÖ víi
bèi c¶nh kinh tÕ trong níc, khu vùc vµ thÕ giíi trong kho¶ng thêi gian ®ã ta gi¶i
thÝch nh sau:
+ Cuèi thËp kØ 80 ®Çu thËp kØ 90 sau sù sôp ®æ cña Liªn X«, hµng lo¹t c¸c n -
íc XHCN ë §«ng ¢u còng liªn tiÕp sôp ®æ. Sau biÕn cè chÝnh trÞ nµy tÊt c¶
lao ®éng níc ngoµi ë c¸c níc nµy ®Òu ph¶i trë vÒ níc trong ®ã cã lao ®éng
ViÖt Nam. MÆt kh¸c, tõ tríc cho ®Õn thêi ®iÓm ®ã Liªn X« vµ c¸c níc §«ng
¢u vèn lµ thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng truyÒn thèng cña ViÖt Nam nªn khi
x¶y ra biÕn cè nµy ViÖt Nam thùc sù r¬i vµo t×nh thÕ bÞ ®éng trong c¶ viÖc
gi¶i quyÕt viÖc lµm, æn ®Þnh ®êi sèng cho ngêi lao ®éng vÒ níc vµ viÖc tiÕp
tôc duy tr× ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. V× thÕ sè lao ®éng ®îc ®a ®i lµm
viÖc ë níc ngoµi n¨m 1992 chØ dõng l¹i ë con sè 810 ngêi.
16
+ N¨m 1997 diÔn ra cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ë khu vùc ch©u ¸ mµ
®Çu tiªn lµ ë ThaiLan. Cuéc khñng ho¶ng kÐo theo nã lµ sù sôp ®æ, tr× trÖ nÒn
kinh tÕ cña c¸c níc trong khu vùc, lµm gi¶m nhu cÇu nhËp khÈu lao ®éng níc
ngoµi t¹i c¸c níc nµy.
B¶ng 2: ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng khu vùc t¹i mét sè nø¬c ch©u ¸.
Níc, Tû lÖ t¨ng trëng Tû lÖ thÊt Sù gi¶m gi¸ Sè lao ChÝnh s¸ch
l·nh thæ GDP(%) nghiÖp(%) ®ång tiÒn ®éng ®iÒu chØnh vÒ
95-97 1998 1997 1998 6/97-5/98 nø¬c lao ®éng
ngoµi
NhËt B¶n 2 2,0 3,4 4,3 - 1354 +Duy tr× c/t
TNS.
+G/h¹n H§
vÒ §T
Singapo 7,8 2,5 1,8 - -19 (12/97) H/chÕ nhËp
l/® phæ th«ng
Hµn 7,2 <1,0 2,6 6,5 -55 (12/97) 210 T¹m dõng
Quèc
Malaysia 8,6 2,0 2,5 3,7 -48(1/98) 2500 Håi h¬ng lao
®éng bÊt hîp
ph¸p
§µi Loan 297 NhËp lao
®éng xd, dÞch
vô c¸c níc
§NA
Hång 5,00 3,5 2,9 4,0 H¹n chÕ
K«ng
Nguån: Niªn gi¸m thèng kª di d©n ch©u ¸.
 Nh÷ng n¨m sau ®ã tû lÖ t¨ng so víi n¨m tríc ®îc kh«i phôc (93, 94) vµ råi
l¹i cã xu híng gi¶m dÇn. §iÒu ®ã cho thÊy:
+ Thø nhÊt, chÝnh phñ ViÖt Nam ®· nhanh chãng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh¾c
phôc kÞp thêi, nh¹y bÐn víi thêi cuéc ®Ó chuyÓn tõ thÕ bÞ ®éng sang thÕ chñ
®éng. Trong thêi gian ng¾n ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam l¹i
nhanh chãng ®i vµo sù æn ®Þnh.
+ Thø hai, ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng thùc sù ®· bÞ yÕu tè thÞ trêng chi
phèi nghÜa lµ phô thuéc vµo quan hÖ cung- cÇu trªn thÞ trêng, xuÊt hiÖn tÝnh
c¹nh tranh gay g¾t víi c¸c nø¬c xuÊt khÈu lao ®éng kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c nø¬c
trong khu vùc nh ThaiLan, Philippin, Indonexia. Dï vËy, ho¹t ®éng xuÊt khÈu
lao ®éng cña ViÖt Nam vÉn khëi s¾c. N¨m 2003 sè lao ®éng ®îc ®a ®i lµm
viÖc ë nø¬c ngoµi chiÕm tíi 26,88% tæng sè lao ®éng trong c¶ giai ®o¹n
1990-2003.
17
VÒ thÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng: kh«ng ngõng ®ù¬c më réng vµ khai th¸c. Tõ
chç chØ cã 12 thÞ trêng n¨m 1992 lªn tíi 46 thÞ trêng vµo n¨m 2003. Nh÷ng
kÕt qu¶ ®ã cho thÊy trong t¬ng lai ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam sÏ
cßn gÆt h¸i nhiÒu thµnh c«ng h¬n n÷a.
b) C¬ cÊu ngµnh nghÒ, c¬ cÊu lao ®éng.
HiÖn nay lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc ë níc ngoµi ®ang tham gia lao ®éng ë
30 nhãm ngµnh, nghÒ kh¸c nhau nh: x©y dùng, c¬ khÝ, ®iÖn tö, dÖt, m¸y, chÕ biÕn
thuû s¶n, vËn t¶i biÓn, ®¸nh b¾t h¶i s¶n, dÞch vô, chuyªn gia y tÕ, gi¸o dôc, n«ng
nghiÖp, Cô thÓ lµ: 45% lao ®éng lµm trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp nhÑ, 26% trong
lÜnh vùc x©y dùng, 20% trong lÜnh vùc c¬ khÝ, 6% trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ
chÕ biÕn thuû s¶n, 3% trong lÜnh vùc kh¸c.
Tû lÖ lao ®éng cã tay nghÒ lµ kho¶ng 65%; ë mét sè níc nh NhËt B¶n, Libia tû lÖ
nµy ®¹t gÇn 100%. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ th× nhu cÇu lao ®éng
phæ th«ng cã xu híng gi¶m vµ t¨ng nhu cÇu lao ®éng cã tay nghÒ (tríc khi ®i lµm
viÖc ë nø¬c ngoµi ®· ®îc ®µo t¹o).
B¶ng 6: Lao ®éng trong c¸c ngµnh giai ®o¹n 1991-1999.
LÜnh vùc Sè lao ®éng(ngêi) Tû lÖ lao ®éng (%)
X©y dùng 23.000 29,43
DÖt may 11.000 14,08
ThuyÒn viªn, ®¸nh 14.500 18,56
c¸
C¸c nghÒ p/th«ng 29640 37,93
kh¸c
Tæng 78140 100
Nguån: tæng hîp tõ nhiÒu nguån
 Yªu cÇu mét sè ngµnh nghÒ mµ c¸c níc nhËp khÈu lao ®éng ®ßi hái.
+ ThuyÒn viªn: cêng ®é lµm viÖc cao dï lµ thuyÒn trëng hay thuyÒn viªn, tiÒm
Èn nhiÒu yÕu tè rñi ro, ®ßi hái ngêi thuyÒn viªn ph¶i cã thÓ lùc tèt, chÞu ®îc sãng
giã, cã tay nghÒ, cã t¸c phong c«ng nghiÖp vµ vèn ngo¹i ng÷ kh¸ ®Ó thùc hiÖn
chÝnh x¸c mÖnh lÖnh cña thuyÒn trëng.
ThuyÒn viªn ViÖt Nam nãi chung cha ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu trªn ®©y.
+ Thî x©y dùng: lµ lo¹i lao ®éng nÆng nhäc chñ yÕu diÔn ra ngoµi trêi, c«ng
nghÖ vµ m¸y mãc x©y dùng kh¸ hiÖn ®¹i, tæ chøc thi c«ng trªn c«ng trêng rÊt
khoa häc, kØ luËt lao ®éng nghiªm kh¾c, tiÒn c«ng kh«ng cao, b×nh qu©n 250
USD/ ngêi/th¸ng.
Thî lao ®éng x©y dùng ViÖt Nam khÐo lÐo, dÔ tiÕp thu c«ng nghÖ nhng tÝnh v«
kû luËt cao nªn chiÕm tû lÖ cao nhÊt trong tæng sè lao ®éng bÞ tr¶ vÒ níc.
+ C«ng nh©n nhµ m¸y: lµm viÖc trong c¸c nhµ m¸y cã tr×nh ®é tù ®éng vµ
chuyªn m«n ho¸ cao, ®ßi hái ngêi lao ®éng ph¶i cã søc chÞu ®ùng, cêng ®é lao
®éng cao, tÝnh bÒn bØ trong c«ng viÖc cao, ý thøc kû luËt lao ®éng cao ®Ó hoµ
18
nhËp víi c«ng nh©n níc kh¸c. Thu nhËp b×nh qu©n 500 USD/ngêi/ th¸ng _ b»ng
50-60% thu nhËp cña c«ng nh©n níc së t¹i.
Lao ®éng ViÖt Nam ë nhãm nµy nãi chung tr×nh ®é kü thuËt ®¸p øng ®îc yªu cÇu
nhng tr×nh ®é ngo¹i ng÷ kÐm, v« kû luËt_ nhiÒu lao ®éng ph¸ vì hîp ®ång bá ra
lµm ngoµi.
+ Lao ®éng gióp viÖc gia ®×nh: Yªu cÇu ngo¹i ng÷ tèt ®Ó giao tiÕp hµng ngµy
víi ®èi tîng phôc vô, ph¶i sö dông thµnh th¹o c¸c dông cô sinh ho¹t, trung thùc,
tËn tôy víi c«ng viÖc.
Lao ®éng ViÖt Nam lµm viÖc trong lÜnh vùc nµy cha nhiÒu, mét phÇn do ngo¹i
ng÷ yÕu, mét phÇn do quan niÖm x· héi ViÖt Nam mÊy n¨m gÇn ®©y míi coi
gióp viÖc gia ®×nh lµ mét nghÒ. Tuy nhiªn lao ®éng ViÖt Nam trong lÜnh vùc nµy
còng ®îc ®¸nh gi¸ kh¸ cao.
c) ThÞ trêng xuÊt khÈu lao ®éng.
NÕu nh giai ®o¹n 1980-1990: Liªn X« vµ c¸c níc XHCN ë §«ng ¢u lµ thÞ trêng
xuÊt khÈu lao ®éng truyÒn thèng cña ViÖt Nam th× ®Õn giai ®o¹n 1991-2003 thÞ
trêng ®ã l¹i lµ: Hµn Quèc, NhËt B¶n, Lybia, CHDCND Lµo. C¸c thÞ trêng míi
tiÒm n¨ng nh: §µi Loan, Malaysia. ThÞ trêng Trung §«ng vµ Ch©u Phi: chñ yÕu
lµ xuÊt khÈu chuyªn gia trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, y tÕ, gi¸o dôc. Chóng ta
®ang dÇn tiÕn ®Õn c¸c thÞ trêng khã tÝnh nhng ®Çy søc hÊp dÉn nh Mü, Nga,
Canada, Singapor, Hylap, CH Ailen. Sau ®©y lµ t×nh h×nh cô thÓ vÒ lao ®éng ViÖt
Nam t¹i mét sè thÞ trêng:
 T¹i Trung §«ng.
+ Lybia: b¾t ®Çu cã quan hÖ hîp t¸c víi ViÖt Nam trong lÜnh vùc lao ®éng tõ
n¨m 1990 th«ng qua hai h×nh thøc:
Mét lµ, hîp t¸c trùc tiÕp theo tho¶ thuËn gi÷a bé quèc phßng hai níc. 1990-1994
®a gÇn 2000 lao ®éng c¬ khÝ vµ l¾p r¸p sang lµm viÖc t¹i c¸c nhµ m¸y cña Lybia.
N¨m 1994 sù hîp t¸c t¹m dõng. N¨m 1997 ch¬ng tr×nh hîp t¸c ®îc tiÕp nèi vµ
triÓn khai víi quy m« tÝnh ®Õn n¨m 2002 lµ 1000 ngêi.
Hai lµ, hîp t¸c gi¸n tiÕp th«ng qua mét sè c«ng ty cña Hµn Quèc, CHLB §øc,
Hylap, Thôy §iÓn, Manta, Ba Lan tróng thÇu t¹i Lybia. Tõ n¨m 1992-2002 cã
9000 ngêi lao ®éng trong ®ã 99% lµm viÖc trong lÜnh vùc x©y dùng, cßn l¹i lµ
nghÒ kh¸c. Thu nhËp b×nh qu©n kho¶ng 210 USD/ ngêi/ th¸ng.
T¹i thÞ trêng nµy Ýt x¶y ra c¸c vÊn ®Ò víi ngêi lao ®éng vµ ®Æc biÖt lµ kh«ng cã
lao ®éng bá trèn ra lµm viÖc ngoµi hîp ®ång.
+ Coet: b¾t ®Çu cã quan hÖ hîp t¸c víi ViÖt Nam trong lÜnh vùc lao ®éng tõ
1996.
Tõ 1996-2002 míi cã 4 c«ng ty (VINACONEX, CONSTREXIM, OLECO,
LOD) ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång nhËn thÇu x©y dùng trªn 1000 biÖt thù 2 tÇng,
®a ®îc trªn 200 lao ®éng ®i lµm viÖc t¹i Coet. Tuy nhiªn, do ®èi t¸c cha thùc sù
nghiªm tóc trong thùc hiÖn hîp ®ång. MÆt kh¸c thêi tiÕt n¾ng nãng, vËt liÖu còng
qu¸ nÆng so víi søc khoÎ cña ngêi lao ®éng ViÖt Nam, kü thuËt kh¸c xa víi ViÖt
Nam,…nªn ®Õn nay ®©y vÉn lµ thÞ trêng bá ngá.
19
+ C¸c tiÓu v¬ng quèc ¶ rËp thèng nhÊt (UAE): b¾t ®Çu cã quan hÖ hîp t¸c
víi ViÖt Nam trong lÜnh vùc lao ®éng tõ n¨m 1995.
Trong giai ®o¹n 1995- 2002 ViÖt Nam ®· ®a ®îc trªn 1000 lao ®éng ®i lµm viÖc
ë khu vùc nµy. Sè ë l¹i tÝnh ®Õn n¨m 2002 lµ 500 ngêi. Ngµnh nghÒ chñ yÕu lµ
may mÆc, x©y dùng, phôc vô nhµ hµng. Thu nhËp cña c«ng nh©n x©y dùng
kho¶ng 180-280 USD/ ngêi/th¸ng, nghÒ may kho¶ng 150 USD/ ngêi/th¸ng.
 T¹i ch©u ¸.
+ NhËt B¶n: b¾t ®Çu cã quan hÖ hîp t¸c víi ViÖt Nam trong lÜnh vùc lao
®éng tõ n¨m 1992.
H×nh thøc hîp t¸c chñ yÕu lµ th«ng qua “ch¬ng tr×nh tu nghiÖp sinh nghÒ vµ thùc
tËp kü thuËt” cho phÐp lao ®éng ViÖt Nam (gäi lµ tu nghiÖp sinh) tham gia thu
nghiÖp nghÒ vµ thùc hµnh t¹i c¸c xÝ nghiÖp võa vµ nhá cña NhËt B¶n.
ThÞ trêng NhËt B¶n lµ thÞ trêng khã tÝnh v×: thø nhÊt, ngêi NhËt Ýt thiÖn c¶m víi
lao ®éng ngô c níc ngoµi nªn cã quy ®Þnh kh¸ ngÆt nghÌo víi lao ®éng lµm thuª
níc ngoµi; thø hai, ®Æc ®iÓm næi bËt cña thÞ trêng NhËt B¶n lµ chØ nhËn lao ®éng
cã tay nghÒ kü thuËt tõ mét sè c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nh ®iÖn tö, x©y dùng,
… vµ lao ®éng ph¶i ®îc häc tiÕng NhËt tríc khi ®i.
Nhng thÞ trêng NhËt B¶n còng rÊt hÊp dÉn bëi møc thu nhËp cao. Møc l¬ng cho
ngêi häc nghÒ ViÖt Nam ë n¨m ®Çu tiªn kho¶ng 700 USD/ th¸ng, sau khi thi tay
nghÒ lµ 800 USD/ th¸ng. Khi lµm thªm giê ngêi lao ®éng sÏ ®îc tr¶ 150%so víi
møc l¬ng chÝnh. Tõ n¨m 1992-2002: cã 40 doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt
Nam phèi hîp víi tæ chøc hîp t¸c lao ®éng quèc tÕ NhËt B¶n (JITCO) ®a ®îc
kho¶ng 10.000 lao ®éng sang NhËt B¶n tu nghiÖp, chñ yÕu trong lÜnh vùc dÖt,
may, c¬ khÝ, x©y dùng ph©n bè trªn kh¾p níc NhËt. Tõ n¨m 1994 theo tho¶ thuËn
vÒ ch¬ng tr×nh tiÕp nhËn tu nghiÖp sinh y t¸. Theo ®ã, hµng n¨m ViÖt Nam ®a 15-
20 ngêi sang häc ë mét sè trêng y t¸ NhËt B¶n. Sau khi tèt nghiÖp c¸c y t¸ nµy
®ù¬c lµm viÖc 4 n¨m t¹i bÖnh viªn NhËt B¶n vµ ®îc hëng l¬ng + chÕ ®é kh¸c nh
lao ®éng NhËt B¶n. ThÞ trêng NhËt B¶n Ýt coi träng tÇm vãc, ng«n ng÷ cña ngêi
lao ®éng níc ngoµi nhng l¹i rÊt ®Ò cao tÝnh trung thùc vµ kû luËt trong lao ®éng.
ThÕ nhng, lao ®éng ViÖt Nam sang tu nghiÖp t¹i NhËt ®· ph¸ vì hîp ®ång ra lµm
ngoµi kh«ng Ýt g©y thÞªt h¹i vÒ kinh tÕ cho c¶ hai bªn vµ sù mÊt uy tÝn cho phÝa
ViÖt Nam. Trong t¬ng lai do d©n sè NhËt ®ang giµ ho¸ nªn sÏ cã nhu cÇu rÊt lín
vÒ nhËp khÈu lao ®éng nhng chñ yÕu lµ c¸c lao ®éng cã tr×nh ®é kü thuËt cao.
+ Hµn Quèc: chÝnh thøc ®Æt quan hÖ hîp t¸c víi ViÖt Nam trong lÜnh vùc
lao ®éng tõ n¨m 1993 chñ yÕu th«ng qua chÕ ®é tu nghiÖp sinh.
TÝnh ®Õn n¨m 2000 cã 8 doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam ®îc phÐp
cung øng TNS cho Hµn Quèc. §ã lµ: LOD, TRACIMEXCO, TRACODI,
VINACONEX, OLECO, IMS, SULECO, SOVILACO ®a ®îc tæng sè lao ®éng
sang lµm viÖc t¹i Hµn Quèc lµ 29.000 ngêi chiÕm kho¶ng 40% thÞ trêng xuÊt
khÈu lao ®éng cña ViÖt Nam kÓ tõ khi thùc hiÖn theo c¬ chÕ míi. N¨m 1996 sè
lao ®éng ®a ®i ®¹t møc kû lùc ë con sè 6.275 ngêi.
20