Lý luận tuần hoàn và chu chuyển tư bản với việc sử dụng có hiệu quả các nguồn vốn trong doanh nghiệp của nhà nước
- 33 trang
- file .doc
Më ®Çu
Tríc n¨m 1986 nÒn kinh tÕ níc ta chØ gåm hai thµnh
phÇn kinh tÕ: Kinh tÕ nhµ níc vµ kinh tÕ hîp t¸c x·. Tõ sau
khi më cöa ®Õn nay ViÖt Nam ®· më réng víi s¸u thµnh
phÇn kinh tÕ. Tuy gi¶m vÒ mÆt sè lîng nhng c¸c doanh
nghiÖp nhµ níc (DNNN) lu«n chøng tá ®îc vai trß chñ ®¹o
cña m×nh, lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ.
Sù ph¸t triÓn cña DNNN cã vai trß rÊt quan träng, nã
®Þnh híng nÒn kinh tÕ theo híng x· héi chñ nghÜa. Vµ ®Ó
lµm ®îc ®iÒu ®ã c¸c DNNN ph¶i thÓ hiÖn ®îc u thÕ vît tréi
cña m×nh so víi c¸c lo¹i h×nh kh¸c. ¦u thÕ vît tréi thÓ hiÖn
ë viÖc lµm ¨n cã hiÖu qu¶.
Sö dông nguån vèn cã hiÖu qu¶, ®ã lµ vÊn ®Ò mang
tÝnh quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña DNNN vµ ¶nh hëng sù
ph¸t triÓn cña ®Êt níc ta. Nh×n vµo sù ph¸t triÓn cña
DNNN ta cã thÓ nhËn biÕt ®îc nÒn kinh tÕ ®ang ho¹t
®éng cã n¨ng ®éng kh«ng. §ã lµ lý do v× sao em quyÕt
®Þnh chän ®Ò tµi:"Lý luËn tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t
b¶n víi viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn trong
doanh nghiÖp cña nhµ níc". Qua ®Ò tµi nµy em muèn
t×m hiÓu râ h¬n vÒ DNNN trong viÖc sö dông vèn, vÒ
nh÷ng thµnh qu¶ ®· ®¹t ®îc vµ nh÷ng h¹n chÕ cßn tån
t¹i. Tõ ®ã lµm s¸ng tá hiÓu biÕt cña m×nh vÒ mét vÊn ®Ò
®ang rÊt ®îc quan t©m hiÖn nay.
Trong qu¸ tr×nh lµm ®Ò ¸n, do cßn h¹n chÕ trong
nhËn thøc vµ thêi gian cã h¹n nªn em kh«ng thÓ tr¸nh khái
nh÷ng thiÕu xãt. Em mong nhËn ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn
cña thÇy ®Ó bµi ®Ò ¸n cña em ®îc hoµn thiÖn h¬n. Em
xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy!
1
A. Lý luËn tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t b¶n
I. TuÇn hoµn t b¶n
1. C¸c giai ®o¹n biÕn ho¸ cña t b¶n
1.1. Kh¸i niÖm
T b¶n lµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi vµ nã lu«n lu«n vËn
®éng vµ lín lªn kh«ng ngõng. Trong qu¸ tr×nh tån t¹i díi
nhiÒu h×nh th¸i kh¸c nhau vµ liªn tôc chuyÓn tõ h×nh th¸i
nµy sang h×nh th¸i kh¸c. §ã lµ sù tuÇn hoµn t b¶n.
1.2. Sù vËn ®éng cña t b¶n
T b¶n vËn ®éng qua ba giai ®o¹n.Giai ®o¹n 1: Lu
th«ng: T- H
§©y lµ giai ®o¹n dïng tiÒn mua hµng ho¸ trªn thÞ tr-
êng gåm t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. T b¶n xuÊt hiÖn
díi h×nh th¸i tiÒn lµ t b¶n tiÒn tÖ. §©y lµ ®Æc trng c¬ b¶n
nhÊt cña s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa khi søc lao ®éng trë
thµnh hµng ho¸®Æc biÑt cã thÓ trao ®æi trªn thÞ trêng.
Do vËy kh«ng ph¶i tiÒn ®Î ra quan hÖ s¶n xuÊt TBCN, mµ
ngîc l¹i quan hÖ s¶n xuÊt TBCN lµm cho tiÒn cã thÓ trë
thµnh t b¶n.
Giai ®o¹n 2: S¶n xuÊt: H- SX-…-H':T b¶n tån t¹i díi
h×nh th¸i hai yÕu tè t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng lµ t
b¶n s¶n xuÊt. §©y lµ giai ®o¹n sö dông c¸c yÕu tè ®· mua
®Ó tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt TBCN mµ trong qu¸ tr×nh
nµy c«ng nh©n t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d do qu¸
tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra.Qu¸ tr×nh nµy cÇn chó ý sù kÕt hîp
gi÷a lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt ®Ó ®¹t lîi nhuËn tèi ®a.
Giai ®o¹n 3: H- T: Lu th«ng: Hµng ho¸ so qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt TBCN t¹o ra lµ t b¶n hµng ho¸ trong ®ã kh«ng
ph¶i chØ cã gi¸ trÞ t b¶n øng tríc mµ c¶ gi¸ trÞ thÆng d do
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra. Khi tån t¹i díi h×nh th¸i hµng
2
ho¸, t b¶n chØ thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng cña hµng ho¸ khi
nã ®îc v¸n ®i tøc lµ chuyÓn ho¸ ®îc thµnh tiÒn víi T > t.
Mçi giai ®o¹n thùc hiÖn mét chøc n¨ng T b¶n tiÒn
tÖ_T b¶n s¶n xuÊt_ T b¶n hµng ho¸. Sù vËn ®éng cña t
b¶n lµ mét chuçi nh÷ng biÕn ho¸ kh×nh th¸i cña t b¶n. Sù
vËn ®éng cña t b¶n chØ ®îc tiÕn hµnh b×nh thêng khi c¸c
giai ®o¹n cña nã diÔn ra liªn tôc, c¸c h×nh th¸i tån t¹i vµ
®uîc chuyÓn ho¸ h×nh th¸i mét c¸ch ®Òu ®Æn.Mçi lo¹i t
b¶n ®ãng vai trß kh¸c nhau.
T b¶n tiÒn tÖ: Tr¶ l¬ng vµ mua nguyªn liÖu
T b¶n s¶n xuÊt: TiÒn dïng ®Ó mua m¸y mãc vµ
nguyªn vËt liÖu
T b¶n hµng ho¸: S¶n phÈm trong kho chê b¸n
Mçi sù gi¸n ®o¹n ë mét giai ®o¹n nµo ®Òu g©y rèi
lo¹n hay ®×nh trÖ cho sù vËn ®éng cña t b¶n. Cã nhiÒu
nh©n tè ¶nh hëng ®Õn sù ®×nh trÖ ®ã. Tuy nhiªn, trong
mçi ngµnh, ë mçi thêi k× nhÊt ®Þnh, cã mét møc trung
b×nh x· héi . Thu hÑp hay kÐo dµi c¸c thêi gian ®ã ®ªï ¶nh
hëng tíi hiÖu qu¶ cña t b¶n. Cã thÓ thÊy r»ng c¸c cuéc
khñng ho¶ng dÇu má, n¨ng lîng, nguyªn liÖu, nh÷ng trë
ng¹i trong viÖc cung cÊp c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt,
sù cè kü thuËt, cuéc khñng ho¶ng vÒ tiªu thô s¶n phÈm…
®Òu lµm cho sù chuyÓn ho¸ h×nh th¸i cña t b¶n trong mçi
giai ®o¹n bÞ c¶n trë, ¶nh hëng tíi hiÖu qu¶ cña t b¶n.
2. Sù thèng nhÊt cña ba h×nh th¸i tuÇn hoµn
Trong c¸c lo¹i t b¶n chØ cã t b¶n c«ng nghiÖp míi cã
h×nh th¸i tuÇn hoµn ®Çy ®ñ gåm ba giai ®o¹n, t b¶n lÇn
lît mang lÊy vµ trót bá ba h×nh th¸i cña nã. T b¶n c«ng
nghiÖp lµ h×nh th¸i t b¶n duy nhÊt kh«ng chØ chiÕm ®o¹t
gi¸ trÞ thÆng d mµ cßn t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d. Trong sù
vËn ®éng cña t b¶n c«ng nghiÖp mçi h×nh th¸i cña t b¶n
3
®Òu cã thÓ lµm ®iÓm më ®Çu vµ kÕt thóc cña tuÇn hoµn
t b¶n, t¹o nªn c¸c h×nh th¸i tuÇn hoµn kh¸c nhau cña t b¶n
c«ng nghiÖp
TuÇn hoµn t b¶n tiÒn tÖ:
TuÇn hoµn t b¶n s¶n xuÊt:
TuÇn hoµn t b¶n hµng ho¸
2.1. TuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ: T- T: Më ®Çu vµ
kÕt thóc ®Òu lµ tiÒn. Sù vËn ®éng cña t b¶n biÓu hiÖn ra
lµ sù vËn ®éng cña tiÒn. Hµng ho¸ hay s¶n xuÊt chØ lµ c¸c
yÕu tè trung gian kh«ng thÓ tr¸nh ®îc. §©y lµ h×nh th¸i
®Æc trng nhÊt næi bËt nhÊt, nªu râ ®îc môc ®Ých cña
tuÇn hoµn TBCN lµ lµm t¨ng gi¸ trÞ vµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng
d. Nhng ®©y lµ h×nh th¸i phiÕn diÖn nhÊt, che giÊu quan
hÖ bãc lét TBCN.
2.2. TuÇn hoµn t b¶n s¶n xuÊt: SX- ….-SX. Më ®Çu
vµ kÕt thóc qu¸ tr×nh tuÇn hoµn lµ s¶n xuÊt, vËn ®éng
cña t b¶n biÓu hiÖn ra lµ sù vËn ®éng khång ngõng cña
s¶n xuÊt hµng ho¸, vµ tiÒn tÖ chØ lµ yÕu tè trung gian,
toµn bé qu¸ tr×nh lu th«ng H- T- H chØ lµ ®iÒu kiÖn cho
s¶n xuÊt. TuÇn hoµn cña t b¶n kh«ng chØ ra ®îc ®éng c¬,
môc ®Ých vËn ®éng cña t b¶n lµ t¨ng gi¸ trÞ vµ t¹o ra gi¸
trÞ thÆng d, nhng l¹i lµm râ ®îc nguån gèc cña t b¶n.
Nguån gèc ®ã lµ lao ®éng c«ng nh©n tÝch luü l¹i. NÕu chØ
xÐt riªng t b¶n s¶n xuÊt ta cã thÓ bÞ nhÇm lÉn môc ®Ých
cña t b¶n lµ s¶n xuÊt, trung t©m cña vÊn ®Ò lµ s¶n xuÊt
nhiÒu vµ rÎ, cã trao ®æi lµ trao ®æi s¶n phÈm ®Ó s¶n
xuÊt ®îc liªn tôc
2.3. TuÇn hoµn t b¶n hµng ho¸: H-H: Më ®Çu vµ
kÕt thóc giai ®o¹n lµ hµng ho¸. VËn ®éng cña t b¶n biÓu
hiÖn ra lµ sù vËn ®éng cña hµng ho¸. H×nh th¸i tu©ng
hoµn nµy nhÊn m¹nh vai trß cña lu th«ng hµng ho¸ vµ tÝnh
4
liªn tôc cña lu th«ng. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng cña
tiÒn tÖ chØ lµ ®iÒu kiÖn cho lu th«ng hµng ho¸.
Qu¸ tr×nh tuÇn hoµn t b¶n hµng ho¸ béc lé mèi quan
hÖ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhau. Nã v¹ch râ
sù lu th«ng hµng ho¸ lµ ®iÒu kiÖn thêng xuyªn cña s¶n
xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt, song qu¸ nhÊn m¹nh vai trß cña lu
th«ng hµng ho¸: mäi yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Òu
do lu th«ng hµng ho¸ vµ chØ gåm cã hµng ho¸.
Sù vËn ®éng cña t b¶n chñ nghÜa
§ã lµ sù thèng nhÊt cña ba h×nh th¸i tuÇn hoµn. NÕu
chØ xÐt riªng tõng h×nh th¸i tuÇn hoµn t b¶n th× chØ
ph¶n ¸nh phiÕn diÖn, lµm næi bËt mÆt nµy vµ che giÊu
mÆt kh¸c. V× vËy cÇn xem xÐt ba h×nh th¸i tuÇn lµ mét
thÓ chÆt chÏ trong mèi quan hÖ cña chóng.
II. Chu chuyÓn t b¶n
1. Chu chuyÓn t b¶n vµ thêi gian chu chuyÓn.
1.1. Kh¸i niÖm
Chu chuyÓn t b¶n lµ tuÇn hoµn t b¶n nÕu ta coi ®ã lµ
mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú, ®æi míi vµ lÆp ®i lÆp l¹i kh«ng
ngõng. Nghiªn cøu tuÇn hoµn t b¶n lµ ta nghiªn cøu mÆt
chÊt cña vËn ®éng cña t b¶n. Nghiªn cøu chu chuyÓn lµ
nghiªn cøu mÆt lîng cña vËn ®éng t b¶n.
1.2. Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n.
Lµ thêi gian tõ khi nhµ t b¶n øng t b¶n ra díi mét h×nh
th¸i nhÊt ®Þnh cho ®Õn khi thu vÒ còng díi h×nh th¸i ban
®Çu, cã kÌm theo gi¸ trÞ thÆng d. TuÇn hoµn cña t b¶n
bao gåm qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh lu th«ng nªn thêi
gian chu chuyÓn còng do thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian lu
th«ng céng l¹i.
Thêi gian Thêi
= gian Thêi gian +
chu chuyÓn s¶n xuÊt lu th«ng
a. Thêi gian s¶n xuÊt
5
Thêi gian t b¶n n»m trong giai ®o¹n s¶n xuÊt. Gåm :
Thêi gian lao ®éng vµ thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt.
Thêi gian lao ®éng lµ thêi gian ngêi lao ®éng t¸c
®éng vµo ®èi tîng lao ®éng ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. §©y lµ
thêi gian cã Ých, v× nã t¹o ra gi¸ trÞ cho s¶n phÈm.
Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng lµ thêi gian ®èi tîng lao
®éng , díi d¹ng b¸n thµnh phÈm n»m trong lÜnh vùc s¶n
xuÊt, nhng kh«ng cã sù t¸c ®éng cña lao ®éng cña tù
nhiªn. Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng xã thÓ xen kÏ hoÆc
t¸ch ra thµnh thêi k× riªng biÖt víi thêi gian lao ®éng vµ nã
thÓ rót ng¾n, dµi kh¸c nhau.
Thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt lµ thêi gian c¸c yÕu tè s¶n
xuÊt ®· ®îc mua vÒ vµ s½n sµng thêi gian s¶n xuÊt, nhng
cha thùc sù ®îc ®a vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cßn ë d¹ng dù
tr÷. §ã lµ ®iÒu kiÖn ®Ó qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc liªn tôc.
Trong ba thêi gian trªn th× chØ cã thêi gian lao ®éng lµ t¹o
ra gi¸ trÞ, nhng thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt vµ thêi gian gi¸n
®o¹n lao ®éng lµ kh«ng tr¸nh khái, V× vËy rót ng¾n ®îc
thêi gian nµy lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶
s¶n xuÊt cña t b¶n.
b. Thêi gian lu th«ng
Lµ thêi gian t b¶n n»m trong qu¸ tr×nh lu th«ng. Thêi
gian lu th«ng gåm thêi gian mua nguyªn nhiªn vËt liÖu vµ
thêi gian b¸n hµng ho¸, kÓ c¶ thêi gian vËn chuyÓn.
Thêi gian lu th«ng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh :
T×nh h×nh thÞ trêng, quan hÖ cung- cÇu, gi¸ c¶ trªn thÞ
trêng, kho¶ng c¸ch tíi thÞ trêng, tr×nh ®é ph¸t triÓn giao
th«ng vËn t¶i.....Trong thêi gian lu th«ng, t b¶n kh«ng lµm
chøc n¨ng s¶n xuÊt, kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ cho s¶n phÈm vµ
gi¸ trÞ thÆng d cho t b¶n. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ thiÕu sù
tån t¹i cña nã, v× ®ã lµ ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña s¶n xuÊt.
6
Rót ng¾n ®îc thêi gian lu th«ng sÏ lµm rót ng¾n thêi gian
chu chuyÓn, lµm cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®ù¬c lÆp l¹i
nhanh h¬n, lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña tuÇn hoµn t b¶n. Ta cã :
Thêi gian lu th«ng = Thêi gian b¸n hµng + Thêi gian
mua hµng
c. Tèc ®é chu chuyÓn t b¶n
Thêi gian chu chuyÓn t b¶n chÞu sù ¶nh hëng cña
nhiÒu yÕu tè nªn thêi gian chu chuyÓn trong cung mét
ngµnh vµ gi÷a nh÷ng ngµnh kh¸c nhau lµ rÊt kh¸c nhau.
§Ó so sn¸h ®îc cÇn tÝnh tèc ®é chu chuyÓn t b¶n. T¨ng
tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n cã ý nghÜa quan träng trong
viÖc t¨ng hiÖu qu¶ häat ®éng cña t b¶n.
Tríc hÕt t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n cè ®Þnh sÏ
tiÕt kiÖm ®îc chi phÝ b¶o qu¶n, söa ch÷a t b¶n cè ®Þnh
trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, tr¸nh ®îc hao mßn v« h×nh vµ
hao mßn h÷u h×nh, cho phÐp ®æi míi nhanh m¸y mãc,
thiÕt bÞ cã thÓ sö dông quü khÊu hao lµm quü dù tr÷ s¶n
xuÊt ®Ó më réng s¶n xuÊt mµ kh«ng cÇn cã t b¶n phô
thªm.
§èi víi t b¶n lu ®éng, viÖc t¨ng tèc ®é chu chuyÓn
hay rót ng¾n thêi gian chu chuyÓn sÏ cho phÐp trÕt kiÖm
®îc t b¶n øng tríc khi quy m« s¶n xuÊt nh cò hay cã thÓ më
réng thªm s¶n xuÊt mµ kh«ng cÇn cã t b¶n phô thªm.
VÝ dô , mét t b¶n cã thêi gian chu chuyÓn lµ `10 tuÇn
gåm 5 tuÇn s¶n xuÊt vµ 5 tuÇn lu th«ng. Quy m« s¶n xuÊt
®ßi hái mét lîng t b¶n lu ®éng cho 5 tuÇn s¶n xuÊt lµ:
100x5=500. Nhng sau ®ã s¶n phÈm lµm ra ph¶i qua 5 tuÇn
lu th«ng. Do vËy, ®Ó s¶n xuÊt liªn tôc ph¶i cÇn mét lîng t
b¶n lu ®éng kh¸c cho 5 tuÇn lµ 100x 5 = 500, tæng céng lµ
1000. NÕu do nh÷ng nhuyªn nh©n nµo, thêi gian chu
chuyÓn rót ng¾n l¹i cßn 9 tuÇn víi quy m« s¶n xuÊt kh«ng
7
®æi th× t b¶n lu ®éng cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt cÇn thiÕt
cho sanr xuÊt liªn tôc chØ lµ 100x9 = 900, tiÕt kiÖm ®îc
100 t b¶n øng tríc. ChÝnh v× vËy khi míi b¾t ®Çu kinh
doanh, thùc lùc kinh tÕ cßn yÕu, t b¶n thêng ®îc ®Çu t vµo
nh÷ng ngµnh cã thêi gian chu chuyÓn ng¾n nh c«ng
nghiÖp nhÑ, c«ng nghiÖp thùc phÈm…. ChØ khi ®· trëng
thµnh, cã vèn lín th× t b¶n víi ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh cã
chu kú kinh doanh dµi nh c«ng nghiÖp nÆng. §èi víi t b¶n
kh¶ biÕn, viÖc t¨ng thªm tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng
n¨m.
VÝ dô: cã hai t b¶n A vµ B, ®Òu cã tû suÊt gi¸ trÞ
thÆng d lµ m = 100%, chØ kh¸c nhau á thêi gian chu
chuyÓn t b¶n. T b¶n A lµ 5 tuÇn ( ngµnh dÖt) cßn t b¶n B lµ
50 tuÇn ( ngµnh ®ãng tµu). §Ó s¶n xuÊt liªn tôc, t b¶n A
cÇn mét lîng t b¶n kh¶ biÕn øng tríc lµ100x5 = 500, cßn t
b¶n kh¶ biÕn øng tríc lµ 100x 50 = 5000. Cïng víi m = 100,
sau 5 tuÇn, t b¶n A t¹o ra mét gi¸ trÞ thÆng d lµ 5x100=
500, sau 50 tuÇn t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d lµ 100x50=
5000( hay 500x10 vßng=5000), nhng lu«n lu«n chØ cÇn
mét lîng t b¶n kh¶ biÕn øng tríc lµ 500 cßn t b¶n B, sau 50
tuÇn còng t¹o ra niith góa trÞ thÆng d lµ 100x 50 =5000,
nhng cÇn mét lîng t b¶n kh¶ biÕn øng tríc lµ 5000.
Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hang n¨m lµ M víi t b¶n kh¶
biÕn øng tríc V.
M' =M/V x100% = mxn/Vx 100% =m'.n
Trong ®ã: m lµ gi¸ trÞ thÆng d t¹o ra trong 1 vßng
chu chuyÓn
m/v lµ tû suÊt gi¸ trÞ th¨ngh d thùc tÕ
n: lµ sè vßng chu chuyÓn trong n¨m
ë t b¶n Am tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m lµ:
M' = 5000/500 x 100%= 100%
8
Nh vËy mÆc dï cã tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d m' ph¶n ¸nh
tr×nh ®én bãc lét ë t b¶n A vµ B nh nhau, nhng tû suÊt gi¸
trÞ th¨ng d hµng n¨m M' ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña
hai t b¶n ®ã l¹i kh¸c nhau. Bëi vËy, viÖc lùa chän ngµnh cã
thêi gian chu chuyÓn ch¾n h¬n vµ t×m mäi c¸ch rót ng¾n
thêi gian cña mét vßng chu chuyÓnlµ mét trong nh÷ng biÖn
ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông cña c¸c doanh
nghiÖp. §iÒu ®ã g©y ra ¶o tëng r»ng lu th«ng còng t¹o ra
gi¸ trÞ thÆng d dho t b¶n. Song thùc tÕ kh«ng ph¶i vËy,
chu chuyÓn nhanh v× do ®· thu hót ®îc nhiÒu lao ®éng
h¬n, nhê ®ã mµ t¹o ra ®îc nhiÒu gi¸ trÞ míi trong ®ã cã
gi¸ trÞ thÆng d.
Tèc ®é chu chuyÓn t b¶n b»ng sè vßng chu chuyÓn
thùc hiÖn ®îc trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, vÝ dô
nh mét n¨m.
2. C¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn chu chuyÓn t b¶n.
Gåm : Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh lu th«ng
2.1 Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt chÞu rÊt nhiÒu ¶nh hëng bëi hai
nh©n tè: T b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng.
a. T b¶n cè ®Þnh
T b¶n cè ®Þnh lµ bé phËn tham gia vµo toµn bé qu¸
tr×nh s¶n xuÊt nhng gi¸ trÞ cña nã ®îc chuyÓn dÇn vµo
tõng phÇn cña s¶n phÈm lao ®éng bao gåm : Nhµ m¸y,
m¸y mãc, c¸c c«ng tr×nh phôc vô s¶n xuÊt. §Æc ®iÓm cña
t b¶n cè ®Þnh lµ hiÖn vËt, nã lu«n lu«n bÞ cè ®Þnh trong
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chØ cã gi¸ trÞ cña nã lµ thêi gian vµo
qu¸ tr×nh lu th«ng cïng s¶nphÈm vµ nã vòng chØ lu th«ng
tõng phÇn, cßn mét phÇn vÉn bÞ cè ®Þnh trong t liÖu lao
®éng, phÇn nµy kh«ng ngõng gi¶m xuèng cho tíi khi nã
chuyÓn hÕt gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm
9
b. T b¶n lu ®éng
Lµ bé phËn t b¶n khi tham gia vµo qu¸ tr×nh nã
chuyÓn ho¸ oang bé gi¸ trÞ sang s¶n phÈm. §ã lµ bé phËn
t b¶n bÊt biÕn díi h×nh th¸i nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, vËt
liÖu phô, vµ ®Æc biÖt quan träng lµ søc lao ®éng
Bé phËn t b¶n nµy cã thÓ hoµn l¹i hoµn toµn cho nhµ t b¶n
díi h×nh th¸i tiÒn tÖ sau khi ®· b¸n hµng ho¸ xong
T b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng ®Òu cã ¶nh hëng
trùc tiÕp ®Õn tèc ®é chu chuyÓn t b¶n, còng cã nghÜa lµ
¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña t b¶n. VËy
hai yÕu tè cµng hoµn h¶o th× qu¸ tr×nh chu chuyÓn t b¶n
cµng gÆp thuËn lîi, tèc ®é chu chuyÓn t b¶n cµng nhanh.
Vµ ngîc l¹i sù kh«ng hoµn h¶o cña tõng yÕu tè sÏ c¶n trë tèc
®é chu chuyÓn.
2.2. Qu¸ tr×nh lu th«ng
§©y lµ giai ®o¹n kh«ng t¹o ra s¶n phÈm nhng lµ qu¸
tr×nh kh«ng thÓ thiÕu ®îc. Cµng rót ng¾n ®îc qu¸ tr×nh
nµy tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n cµng nhanh chãng. Qu¸
tr×nh lu th«ng bao gåm qóa tr×nh b¸n hµng vµ mua
hµng.Qu¸ tr×nh mua hµng: mua c¸c nguån ®Çu vµo, c¸c
nguyªn vËt liÖu, lao ®éng. Qu¸ tr×nh nµy nhanh hay chËm
phô thuéc vµo kho¶ng c¸ch tõ nguån cung cÊp ®Çu vµo
®Õn n¬i s¶n xuÊt, th«ng thêng c¸c c«ng ty thêng x©y
dùng xÝ nghiÖp s¶n xuÊt ë ngay t¹i n¬i cung cÊp nguån
nguyªn liÖu ®Ó h¹n chÕ chi phÝ vËn chuyÓn còng nh thêi
gian vËn chuyÓn. Qu¸ tr×nh b¸n hµng lµ qu¸ tr×nh hµng
ho¸ s¶n xuÊt lu th«ng trªn thÞ trêng, qu¸ tr×nh nµy phô
thuéc vµo chÊt lîng hµng ho¸ vµ kh¶ n¨ng qu¶ng c¸o cña
tõng c«ng ty. C«ng viÖc ®ã cµng thuËn lîi th× hµng ho¸ lu
th«ng cµng nhanh. Nhng trong giai ®o¹n hiÖn nay do toµn
cÇu ho¸, ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ diÔn ra rÊt m¹nh mÏ
10
nªn xuÊt hiÖn c¸c c«ng ty ®a quèc gia, c¸c c«ng ty xuyªn
quèc gia. S¶n phÈm kh«ng chØ lu th«ng trong mét quèc gia,
mét khu vùc mµ nã cßn trµn ngËp trªn toµn thÕ giíi. VÝ dô
nh: C¸c s¶n phÈm níc gi¶i kh¸t Cocacola, Pepsi cña Mü. C¸c
s¶n phÈm ®iÖn tö cña NhËt rÊt ®îc nhiÒu tiªu dïng trªn
toµn thÕ giíi yªu thÝch. Còng do kho¶ng c¸ch vÒ kh«ng
gian rÊt réng, nªn qu¸ tr×nh lu th«ng sÏ diÔn ra chËm h¬n
so víi ngµy tríc, nhng ®ã kh«ng ph¶i lµ ®iÒu thÓ hiÖn sù
®i xuèng cña kinh tÕ mµ nã lµ hiÖn tîng kh¸ch quan, còng
nh sù ph¸t triÓn lín m¹nh cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ.
3. BiÖn ph¸p ®Èy nhanh tèc ®é chu chuyÓn t b¶n
Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cÇn rót ng¾n thêi gian gi¸n
®o¹n lao ®éng vµ thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt.§©y lµ thêi
gian kh«ng t¹o ra gÝa trÞ cho s¶n phÈm, nhng kh«ng thÓ
thiÕu ®îc. Trong thêi gian gi¸n ®o¹n s¶n xuÊt vµ thêi gian
dù tr÷ lao ®éng cã thÓ x¶y ra hao mßn v« h×nh vµ hao
mßn h÷u h×nh. V× vËy cµng rót ng¾n ®îc qu¸ tr×nh nµy
cµng h¹n chÕ ®îc thiÖt h¹i do hai lo¹i hao mßn nµy g©y ra,
vµ rót ng¾n ®îc thêi gian chu chuyÓn t b¶n. Cßn thêi gian
s¶n xuÊt th× cÇn rót ng¾n b»ng c¸ch n©ng cao n¨ng suÊt
lao ®éng vµ hiÖu qu¶ lao ®éng. §Ó t¨ng ®îc n¨ng suÊt lao
®éng cÇn ph¶i sö dông m¸y mãc phï hîp víi môc ®Ých kinh
doanh ®Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt. M¸y mãc kh«ng ®îc
qu¸ l¹c hËu nhng còng kh«ng qu¸ hiÖn ®¹i mµ kh«ng cã
kh¶ n¨ng khai th¸c hÕt chøc n¨ng cña nã. Trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt cÇn t¹o ra kh©u s¶n xuÊt liªn hoµn, nh vËy sÏ h¹n
chÕ ®îc "thêi gian chÕt". V× nh vËy sÏ ®¸nh vµo tr¸ch
nhiÖm cña mäi ngêi h¬n, chØ cÇn nghÏn ë mét kh©u th«i sÏ
g©y ra c¶ quy tr×nh s¶n xuÊt bÞ ®×nh trÖ, nªn sÏ n©ng
cao ®îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. §èi víi thêi gian lu th«ng ®Ó
t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cÇn rót ng¾n kho¶ng c¸ch tõ n¬i
11
cung cÊp ®Çu vµo ®Õn n¬i s¶n xuÊt. Vµ hµng ho¸ s¶n
xuÊt ra lu th«ng th«ng suèt, kh«ng bÞ d thõa, Õ Èm. Muèn
lµm vËy ph¶i n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm. ViÖc n©ng cao
chÊt lîng s¶n phÈm ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh nhng bªn
c¹nh ®ã cÇn chó träng kh©u b¸n hµng. §Ó b¸n hµng ®îc
thuËn lîi cÇn quan t©m ®Õn Marketing, qu¶ng c¸o. §©y lµ
cÇu nèi gi÷a ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng. Nã cã vai trß
®Æc biÖt quan träng trong giai ®o¹n hiÖn nay khi mµ hµng
ho¸ trµn ngËp thÞ trêng, cã rÊt nhiÒu sù lùa chän cho ngêi
tiªu dïng. V× vËy ®Ó ngêi tiªu dïng biÕt ®Õn s¶n phÈm vµ
tin tëng vÒ chÊt lîng s¶n phÈm ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn tèt
kh©u nµy. Trong kh©u nµy cÇn chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm t«n
gi¸o, phong tôc cña tõng ®Þa ph¬ng, tõng quèc gia ®Ó phï
hîp ®îc víi ngêi sö dông. §ã lµ bÝ quyÕt thµnh c«ng cña c¸c
doanh nghiÖp.
12
B. Gi¶i ph¸p n©ng cao viÖc sö dông cã hiÖu qu¶
nguån vèn cña doanh nghiÖp nhµ níc
I. Doanh nghiÖp nhµ nø¬c (DNNN). Vai trß cña DNNN vµ thùc
tr¹ng cßn tån t¹i ë ViÖt Nam
1. DNNN. Vai trß cña DNNN
1.1. Kh¸i niÖm
DNNN lµ c¸c tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh díi sù qu¶n lý cña nhµ níc b»ng c¸c c«ng cô trùc tiÕp
( mÖnh lÖnh hµnh chÝnh) hoÆc c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp ( c¸c
c«ng cô kinh tÕ ) ®Ó ®Þnh híng sù ph¸t triÓn cña doanh
nghiÖp phï hîp víi yªu cÇu , ®ßi hái cña ®Êt níc.
1.2. Vai trß cña DNNN
Lµ lùc lîng nßng cèt, chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ quèc
d©n, biÓu hiÖn ë mÆt sè lîng, chÊt lîng vµ lo¹i h×nh. Ho¹t
®éng cña DNNN gi÷ vai trß quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ.
Nã lµ bé phËn n¾m gi÷ c¬ së vËt chÊt chñ yÕu, huyÕt
m¹ch chÝnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, n¬i tËp trungchñ
yÕu nh÷ng c«ng tr×nh, nh÷ng c¸n bé qu¶n ló cña ®Êt níc,
n¬i ®a l¹i nguån thu ®¸ng kÓ cho ng©n s¸ch nhµ níc.
HiÖn nay nø¬c ta cã kho¶ng 5280 DNNN víi tæng sè
vèn gÇn 116 tØ ®ång. XÐt vÒ mÆt sè lîng chØ chiÕm
kho¶ng 17% tæng sè doanh nghiÖp nhng hµng n¨m ®ãng
gãp tõ 40%-46% trong tØ träng GDP c¶ níc. C¸c DNNNlµ lùc
lîng n¾m hÇu hÕt c¸c nguån lùc c¬ b¶n trong x· héi:
86,6% tæng sè vèn, 85% tµi s¶n cè ®Þnh, 100% má, 80%
rõng, 90% lao ®éng ®îc ®µo t¹ohÖ thèng vµ nhËn ®îc hÇu
hÕt c¸c u ®·i cña nhµ níc so víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
kh¸c. Lùc lîng DNNN ®ang lµ lùc lîng then chèt trong s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp, trong ho¹t ®äng xuÊt- nhËp khÈu, trong
lÜnh vùc tµi chÝnh-ng©n hµng-tÝn dông. Vµ trong mét sè
13
ngµnh kh¸c nh: Bu chÝnh viÔn th«ngm diÖn..... DNNN gi÷
vai trß ®éc quyÒn
Vµi n¨m trë l¹i ®©y, xÐt vÒ mÆt sè lîng th× sè DNNN
gi¶m ®i nhiÒu nhng vÒ mÆ chÊt lîng l¹i t¨ng lªn ®¸ng kÓ
do sù n¨ng ®éng h¬n trong c¬ cÊu qu¶n lý. DNNN lu«n thÓ
hiÖn vai trß chñ ®¹o cña m×nh, lµ ®éng lùc cña sù ph¸t
triÓn kinh tÕ cña nø¬c ta.
DNNN gåm cã hai lo¹i h×nh ho¹t ®éng víi hai môc
®Ých kh¸c nhau. Doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh víi
môc ®Ých tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Doanh nghiÖp c«ng Ých
®Æt lîi Ých phôc vô x· héi lµ chñ yÕu. Nhng trong qu¸
tr×nh ho¹t ®éng còng ph¶i h¹ch to¸n kinh tÕ, tr¸nh lµm ¨n
thua lç ®Ó nhµ níc ph¶i bï lç. CÇn xem xÐt mét c¸ch toµn
diÖn gi÷a lîi Ých cña x· héi vµ lîi Ých kinh tÕ.Nh hiÖn nay,
ho¹t ®éng cña ngµnh vËn t¶i xe buýt. Víi ph¬ng tiÖn giao
th«ng nµy võa rÎ vµ thuËn tiÖn cho ngêi d©n, ®ång thêi
gi¶m ¸ch t¾c giao th«ng, Ýt g©y « nhiÔm m«i trêng....nã
®· mang l¹i rÊt nhiÒu lîi Ých cho x· héi. XÐt trªn khÝa c¹nh
kinh tÕ th× hµng n¨m nhµ níc ph¶i bï lç vµi tr¨m tØ ®ång
®Ó dÞch vô nµy cã thÓ ®a vµo sö dông. Nhng so s¸nh gi÷a
lîi Ých x· héi ®¹t ®îc vµ chi phÝ kinh tÕ bá ra th× lîi Ých x·
héi thu l¹i nhiÒu h¬n. Vµ v× vËy, nªn võa qua nhµ níc míi
®Çu t thªm 20 chiÕc xe n÷a ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng
t¨ng thªm cña ng¬× d©n ®èi víi dÞch vô tiÖn Ých nµy.
Cã thÓ thÊy r»ng DNNN ®ãng vai trß rÊt quan träng,
lµ ®éng lùc cña sù t¨ng trëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi.
2. Nh÷ng thùc tr¹ng cßn tån t¹i.
Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc, c¸c doanh
nghiÖp vÉn cßn nh÷ng tån t¹i
HiÖn nay, bªn c¹nh nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n cã
hiÖu qu¶ th× cßn cã nhiÒu doanh nghiÖp lµm ¨n kh«ng
14
hiÖu qña vµ nh÷ng doanh nghiÖp cßn l¹i th× bÞ thua lç
nÆng . §Õn n¨m 1999 theo b¸o c¸o cñaTæng Côc qu¶n lý
vèn vµ tµi s¶n nhµ níc t¹i doanh nghiÖp (nay lµ Côc qu¶n lý
doanh nghiÖp trùc thuéc bé tµi chÝnh , n¨m 1998 chØ cã
37% doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶; 46,6%ho¹t
®éngkh«ng hiÖu qu¶, cßn l¹i thua lç. N¨m 1999 sè doanh
nghiÖp lµm ¨n hiÖu qu¶ chØ cßn 20%. TØ suÊt lîi nhuËn
trªn vèn chñ së h÷u cña doanh nghiÖp gi¶m dÇn: 95:
19,1%; 97: 10,6%; 98: 8%. Con sè trªn chøng tá kh¶ n¨ng
më réng sinh lîi cña c¸c DNNN thÊp vµ cã xu híng ngµy cµng
gi¶m dÇn. ë c¸c doanh nghiÖp t×nh tr¹ng ø ®äng hµng ho¸
phæ biÕn; kh¶ n¨ng më réng s¶n xuÊt vµ ®æi míi c«ng
nghÖ ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c mÆt hµng cã gi¸ trÞ cao h¬n, cã
kh¶ n¨ng xuÊt khÈu lµ rÊt Ýt. S¶n phÈm gi¸ thµnh cßn cao,
gÝa xuÊt xëng cña nhiÒu lo¹i s¶n phÈm chñ yÕu cña níc ta
cao h¬n h¼n gi¸ s¶n phÈm nhËp khÈu. Hµng ho¸ cña níc ta
thiÕu tÝnh c¹nh tranh ngay c¶ trªn s©n nhµ. Hµng n¨m nhµ
níc ph¶i bï lç rÊt nhiÒu cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®Ó
duy tr× ho¹t ®éng. PhÇn lín c¸c DNNN vÉn chê ®îi sù b¶o
trî cña nhµ níc, cha chñ ®éng khÈn tr¬ng chuÈn bÞ nh÷ng
biÖn ph¸p thÝch øng víi yªu cÇu hoµ nhËp quèc tÕ theo
nguyªn t¾c va lÞch tr×nh ChÝnh phñ ®· cam kÕt.So víi
n¨m 95, c¸c chØ tiªu vÒ t¨ng trëng kinh tÕ, lîi nhuËn, nép
ng©n s¸ch, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña DNNN cã dÊu hiÖu tr×
trÖ. Trªn 60% doanh nghiÖp cã møc vèn nhµ níc díi 5 tû
®ång, trong ®ã 25% cã vèn díi 1 tû ®ång. Møc ®ãng gãp
ng©n s¸ch cßn thÊp xa so víi nguån lùc bá ra, møc nép cña
tõng doanh nghiÖp chªnh lÖch nhau rÊt lín, thËm chÝ cã
nhiÒu doanh nghiÖp møc nép ng©n s¸ch thÊp nhiÒu so víi
ng©n s¸ch hç trî. NÕu quy vÒ mÆt b»ng gi¸ n¨m 1995
th× c¸c chØ tiªu lîi nhuËn, nép ng©n s¸ch cña DNNN n¨m
15
97 ®Òu gi¶m sót trÇm träng. NÕu tÝnh ®ñ gi¸ ®Çu vµo
( tµi s¶n cè ®Þnh, ®iÖn, níc…)gi¶m sù b¶o hé cña nhµ níc
th× nhiÒu doanh nghiÖp ®Çu ®µn nh xi-m¨ng, ®êng,
thÐp, dÖt, may,giÊy…®Òu kh«ng c¹nh tranh næi víi doanh
nghiÖp cña níc ngoµi, cßn c¸c DNNN kh¸c l¹i cµng khã kh¨n
h¬n. Hµ Néi lµ mét thµnh phè cã nhiÒu DNNN. N¨m 97 so
víi n¨m 95 doanh thu cña DNNN t¨ng 12,56%, nhng møc
t¨ng nµy gi¶m dÇn tõ 10,1% n¨m 96 xuèng cßn 2,2% vµo
n¨m 97. Tæng l·i thùc hiÖn cña c¸c DNNN n¨m 97 chØ
b»mg 78% cña n¨m 95. Lç céng dån n¨m 97 tuy cã gi¶m
6% so víi n¨m 96, nhng t¨ng 2,3 lÇn so víi n¨m 95. Tæng
nép ng©n s¸ch cña DNNN ë Hµ Néi n¨m 97 chØ b»ng
92,76% so víi 95, trong khi ®ã, trong ba n¨m 95-97 møc
t¨ng vèn kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp lµ 25,22% vµ
møc t¨ng cña vèn ng©n s¸ch lµ 43,54%, nhng møc ®ãng
ng©n s¸ch l¹i gi¶m, thÊp h¬n n¨m 95 lµ 7%. §iÒu ®¸ng
chó ý lµ, viÖc t¨ng ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch chñ yÕu sµ do
t¨ng phÇn thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, vÒ thùc chÊt , lµ thuÕ
do doanh nghiÖp ®ãng hé ngêi tiªu dïng, kh«ng ph¶i do
ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp. PhÇn thuÕ lîi tøc
thÓ hiÖn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp
th× gi¶m gÇn 19%. HiÖn nay doanh nghiÖp vÉn cßn nhiÒu
vÒ sè lîng, nhá vÒ quy m« vµ cßn cã sù dµn tr¶i kh«ng cÇn
thiÕt vît qu¸ kh¶ n¨ng nguån lùc cña nhµ níc hiÖn cã. Sè
doanh nghiÖp cã vèn nhµ níc díi 5 tû ®ång chiÕm kho¶ng
72,5%, trong ®ã sè doanh nghiÖp díi 1 tû ®ång chiÕm
26%, vµ chØ xã 19,81%sè doanh nghiÖp cã vèn nhµ níc
trªn 10 tû ®ång. Qua ®ã ta thÊy quy m« DNNN níc ta nhá
bÐ nh thÕ nµo. Ta cã b¶ng sè liÖu sau vÒ ho¹t ®éng cña
DNNN:
16
1995 1996 1997 1998
Tû träng GDP cña 40,18 40,48 40,47 40,21
DNNNtrong toµn bé nÒn
kinh tÕ (%)
Tû träng DNNN bÞ lç (%) 16,49 22,00 24,50 16,9
Tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn 0,16 0,12 0,12 0,11
(%)
Tû suÊt nép ng©n s¸ch 0,27 0,33 0,28 0,26
trªn vèn(%)
T×nh tr¹ng thiÕu vèn cña c¸c DNNN lµ kh¸ phæ biÕn.
Cã tíi 60% sè DNNN kh«ng ®ñ vèn ph¸p ®Þnh theo quy
®Þnh t¹i nghÞ ®Þnh 50/CP. Vèn thùc tÕ ho¹t ®éng chØ
®¹t 80%. VÝ dô: Tæng c«ng ty 90 vèn nhµ níc b×nh qu©n
cña mét tæng c«ng ty lµ 268 tû ®ång, b»ng 8% møc vèn
nhµ níc b×nh qu©n cña tæng c«ng ty 91.T¹i Hµ Néi, n¨m
97 vèn kinh doanh b×nh qu©n cña mét DNNN trªn ®Þa bµn
vµ b»ng 26,3% møc vèn kinh doanh b×nh qu©n cña c¸c
doanh nhgiÖp trung ¬ng trªn ®Þa bµn ( 34,45%).
Cã rÊt Ýt c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶, nhng
®¹i ®a sè c¸c doanh nghiÖp nµy dùa trªn sù b¶o hé cña
nhµ níc vÒ ®éc quyÒn. V× vËy xÐt thùc chÊt th× cha ch¾c
"cã l·i" dùa trªn n¨ng lùc thùc sù vÒ sù qu¶n lý cã hiÖu qu¶
cña c¸c doanh nghiÖp.C¸c doanh nghiÖp nµy ®îc sù u ®·i
vÒ thuÕ, th¬ng m¹i, dÞch vô, tÝn dông, gi¶i quyÕt nî tån
®äng, cÊp giÊy phÐp ®Çu t, giao ®Êt, quy ®Þnh gi¸ c¶....
§ã lµ c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn trong ngµnh ®iÖn, bu
chÝnh viÔn th«ng, vËn chuyÓn hµng kh«ng... Nh÷ng doanh
nghiÖp dùa trªn sù ®éc quyÒn cña m×nh t¹o ragi¸ c¶ rÊt
cao so víi c¸c níc trong khu vùc. VÝ dô: GÝa ®iÖn cao h¬n
17
50%, gi¸ níc cao h¬n 70%, thÐp x©y dùng cao h¬n
20USD/tÊn, chi phÝ ®iÖn tho¹i quèc tÕ cao h¬n so víi
Singapo.....
Mét hiÖn tîng tån t¹i thø hai ë DNNN ®ã lµ : "L·i gi¶, lç
thËt". Trªn giÊy tê cã nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i,
nhng thùc ra chØ ®Õn khi t×nh tr¹ng kh«ng thÓ che giÊu,
bÞ ph¸ s¶n th× míi vì lÏ. Vµ cuèi cïng th× ai g¸nh tr¸ch
nhiÖm, ch¼ng ai c¶ vµ nhµ níc l¹i lµ ngêi bï lç. Nh÷ng
doanh nghiÖp nhµ nø¬c hiÖn nay vÉn cßn nÆng t tëng cña
c«ng, v× vËy tõng c¸ nh©n lu«n ®Æt lîi Ých cña m×nh lªn
®Çu tiªn.§ã lµ hiÖn tîng " Cha chung kh«ng ai khãc".Trong
qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kh«ng ph©n râ tr¸ch nhiÖm cña tõng
c¸ nh©n còng nh quyÒn lîi cña hä nÕu hoµn thµnh tèt
nhiÖm vô cña m×nh,®©y còng lµ nguyªn nh©n chÝnh ®Ó
diÔn ra t×nh tr¹ng ®ã.
II. Vèn. Sö dông vèn cña DNNN.
Trong c¸c DNNN ®Æc biÖt doanh nghiÖp 100% vèn
nhµ níc th× t liÖu s¶n xuÊt kh«ng mang h×nh th¸i t b¶n, nã
mang h×nh th¸i vèn bao gåm: Vèn cè ®Þnh vµ vèn lu
®éng.
Vèn cè ®Þnh øng víi t b¶n cè ®Þnh, vèn lu ®éng øng víi t
b¶n lu ®éng
1. Vèn cè ®Þnh bao gåm : Nhµ xëng, m¸y mãc,
c¸c c«ng tr×nh phôc vô s¶n xuÊt....
So víi nh÷ng n¨m tríc ®©y, DNNN hiÖn nay cã c¬ së
vËt chÊt h¹ tÇng, m¸y mãc, trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i h¬n
nhiÒu. §ã lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c doanh nghiÖp lµm
¨n hiÖu qu¶ h¬n. Tuy vËy so víi c¸c quèc gia trªn thÕ giíi,
kinh tÕ ViÖt Nam cßn l¹c hËu. Cã nh÷ng c«ng nghÖ ë c¸c
níc ph¸t triÓn ®· kh©ó hao ®îc hÕt gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm
nhng ta vÉn nhËp khÈu ®Ó s¶n xuÊt v× nh÷ng c«ng nghÖ
18
vÉn cßn hiÖn ®¹i ®èi víi níc ta, trong khi c¸c quèc gia nµy
tiÕp tôc ®æi míi c«ng nghÖ, nh vËy kho¶ng c¸ch vÒ c«ng
nghÖ cña níc ta víi c¸c quèc gia ph¸t triÓn ngµy cµng níi
réng. Tõ ®ã, ViÖt Nam ®· chñ tr¬ng kÕt hîp c«ng nghiÖp
ho¸ víi hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ. Cßn ®èi víi c¸c doanh
nghiÖp th× cÇn cè g¾ng b»ng néi lùc ®æi míi c«ng nghÖ
v× ®©y lµ ®iÓm tùa quan ttäng ®Ó ph¸t triÓn doanh
nghiÖp hiÖn ®¹i,dï ë níc ta kh¶ n¨ng cßn h¹n chÕ.Qu¸
tr×nh nµy bao gåm ph¸t minh, sö dông s¶n phÈm míi , ph¸t
triÓn c«ng dông míi cña s¶n phÈm, giµnh nguån nguyªn
liÖu míi hoÆc më ra thÞ trêng míi , ¸p dông c«ng nghÖ s¶n
xuÊt míi hoÆc øng dông ph¬ng ph¸p qu¶n lÝ míi…§æi míi
c«ng nghÖ lµ qu¸ tr×nh nhÊt thÓ ho¸ khoa häc kü thuËt víi
kinh tÕ, chuyÓn ho¸ khoa häc , c«ng nghÖ thµnh lùc lîng
s¶n xuÊt ®ång thêi s¸ng t¹o ra s¶n phÈm th¬ng m¹i ho¸
®Ó tho¶ m·n nhu cÇu nhiÒu mÆt cña thô trêng hiÖn ®¹i.
Do thuéc tÝnh néi t¹i cña kinh tÕ thô trêng lîi Ých cña doanh
nghiÖp vµ søc c¹nh tranh lµ nguyªn nh©n thóc ®Èy doanh
nghiÖp ®æi míi c«ng nghÖ. V× vËy c¸c DNNN ®Ó n©ng
cao søc c¹nh tranh th× cÇn ph¶i tÝch cùc ®æi míi c«ng
nghÖ. §Ó ®æi míi c«ng nghÖ, ph¶i ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé
doanh nghiÖp míi. §æi ngò nh÷ng ngêi ®æi míi c«ng nghÖ
bao gåm c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp, c¸c c¸n bé khoa
häc c«ng nghÖ vµ c«ng nh©n lµnh nghÒ. ThiÕu mét vÕ
trong ®éi ngò nµy th× viÖc ®æi míi c«ng nghÖ kh«ng thÓ
thùc hiÖn ®îc.
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, t b¶n cè ®Þnh bÞ hao mßn ®i.
X¶y ra hai lo¹i hao mßn: Hao mßn v« h×nh vµ hao mßn h÷u
h×nh.
1.1. Hao mßn h÷u h×nh
19
Hao mßn h÷u h×nh lµ sù hao mßn cña c¸c t liÖu lao
®éng do viÖc sö dông chóng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
hoÆc do sù t¸c ®éng cña tù nhiªn. Sù hao mßn nµy lµm t
b¶n cè ®Þnh mÊt gi¸ trÞ cïng gi¸ trÞ sö dông. V× vËy ®Ó
kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng nµy nh»m sö dông cã hiÖu qu¶
vèn cÇn tËn dông c¸ch triÖt ®Ó c«ng suÊt cña m¸y khi ®a
vµo ho¹t ®éng, tr¸nh"thêi gian chÕt", ®ång thêi ph¶i lËp
quü khÊu hao ®Ó b¶o dìng, söa ch÷a , thay thÕ c¸c bé
phËn bÞ h háng.... Sö dông mét c¸ch hîp lý vµ ®óng ®¾n
lµ c¸ch b¶o qu¶n tèt nhÊt. Ngoµi ra, vÉn cÇn cã chi phÝ b¶o
qu¶n kh¸c nh lao chïi, vÖ sinh c«ng céng, b«i tr¬n...Vµ ®Ó
h¹n chÕ sù ph¸ huû cña tù nhiªn, tiÕt kiÖm chi phÝ b¶o
qu¶n, söa ch÷a th× c¸c doanh nghiÖp cÇn t×m c¸ch ®Ó
thu håi nhanh t b¶n cè ®Þnh nh n©ng cao tØ lÖ khÊu hao,
kÐo dµi thêi gian lµm viÖc.
HiÖn nay chóng ta th©ý r»ng ë c¸c DNNN thùc hiÖn
chÕ ®é lµm viÖc ba ca ®Ó m¸y mãc ho¹t ®éng 24/24 giê
mét ngµy. Nh vËy sÏ t¨ng ®îc thêi gian sö dông m¸y, h¹n
chÕ ®îc sù t¸c ®éng cña tù nhiªn. Còng cÇn cã biÖn ph¸p
kh¸c nh t¨ng chi phÝ ®Ó cai thiÖn vÖ sinh vµ ®iÒu kiÖn
n¬i lµm viÖc ( hÖ thèng ¸nh s¸ng, th«ng giã, chèng «
nhiÔm....). Nh÷ng hao mßn nµy h÷u h×nh chóng ta cã thÓ
nhËn ra, nhng hao mßn v« h×nh chóng ta kh«ng thÓ nh×n
thÊy ®îc. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cÇn chó ý lo¹i hao mßn
nµy, nã cã ý nghÜa rÊt quan träng.
1.2.Hao mßn v« h×nh
Hao mßn v« h×nh lµ hao mßn thuÇn tuý xÐt vÒ mÆt
gi¸ trÞ do hai nguyªn nh©n. Thø nhÊt , do sù t¨ng n¨ng
suÊt lao ®éng x· héi, nªn gi¸ thµnh s¶n phÈm gi¶m ®i dï
chÊt lîng kh«ng thay ®æi, lµm cho nh÷ng m¸y mãc cò
®ang sö dông mÆc dï gi¸ trÞ sö dông cßn nguyªn nhng gi¸
20
Tríc n¨m 1986 nÒn kinh tÕ níc ta chØ gåm hai thµnh
phÇn kinh tÕ: Kinh tÕ nhµ níc vµ kinh tÕ hîp t¸c x·. Tõ sau
khi më cöa ®Õn nay ViÖt Nam ®· më réng víi s¸u thµnh
phÇn kinh tÕ. Tuy gi¶m vÒ mÆt sè lîng nhng c¸c doanh
nghiÖp nhµ níc (DNNN) lu«n chøng tá ®îc vai trß chñ ®¹o
cña m×nh, lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ.
Sù ph¸t triÓn cña DNNN cã vai trß rÊt quan träng, nã
®Þnh híng nÒn kinh tÕ theo híng x· héi chñ nghÜa. Vµ ®Ó
lµm ®îc ®iÒu ®ã c¸c DNNN ph¶i thÓ hiÖn ®îc u thÕ vît tréi
cña m×nh so víi c¸c lo¹i h×nh kh¸c. ¦u thÕ vît tréi thÓ hiÖn
ë viÖc lµm ¨n cã hiÖu qu¶.
Sö dông nguån vèn cã hiÖu qu¶, ®ã lµ vÊn ®Ò mang
tÝnh quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña DNNN vµ ¶nh hëng sù
ph¸t triÓn cña ®Êt níc ta. Nh×n vµo sù ph¸t triÓn cña
DNNN ta cã thÓ nhËn biÕt ®îc nÒn kinh tÕ ®ang ho¹t
®éng cã n¨ng ®éng kh«ng. §ã lµ lý do v× sao em quyÕt
®Þnh chän ®Ò tµi:"Lý luËn tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t
b¶n víi viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn trong
doanh nghiÖp cña nhµ níc". Qua ®Ò tµi nµy em muèn
t×m hiÓu râ h¬n vÒ DNNN trong viÖc sö dông vèn, vÒ
nh÷ng thµnh qu¶ ®· ®¹t ®îc vµ nh÷ng h¹n chÕ cßn tån
t¹i. Tõ ®ã lµm s¸ng tá hiÓu biÕt cña m×nh vÒ mét vÊn ®Ò
®ang rÊt ®îc quan t©m hiÖn nay.
Trong qu¸ tr×nh lµm ®Ò ¸n, do cßn h¹n chÕ trong
nhËn thøc vµ thêi gian cã h¹n nªn em kh«ng thÓ tr¸nh khái
nh÷ng thiÕu xãt. Em mong nhËn ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn
cña thÇy ®Ó bµi ®Ò ¸n cña em ®îc hoµn thiÖn h¬n. Em
xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy!
1
A. Lý luËn tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t b¶n
I. TuÇn hoµn t b¶n
1. C¸c giai ®o¹n biÕn ho¸ cña t b¶n
1.1. Kh¸i niÖm
T b¶n lµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi vµ nã lu«n lu«n vËn
®éng vµ lín lªn kh«ng ngõng. Trong qu¸ tr×nh tån t¹i díi
nhiÒu h×nh th¸i kh¸c nhau vµ liªn tôc chuyÓn tõ h×nh th¸i
nµy sang h×nh th¸i kh¸c. §ã lµ sù tuÇn hoµn t b¶n.
1.2. Sù vËn ®éng cña t b¶n
T b¶n vËn ®éng qua ba giai ®o¹n.Giai ®o¹n 1: Lu
th«ng: T- H
§©y lµ giai ®o¹n dïng tiÒn mua hµng ho¸ trªn thÞ tr-
êng gåm t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. T b¶n xuÊt hiÖn
díi h×nh th¸i tiÒn lµ t b¶n tiÒn tÖ. §©y lµ ®Æc trng c¬ b¶n
nhÊt cña s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa khi søc lao ®éng trë
thµnh hµng ho¸®Æc biÑt cã thÓ trao ®æi trªn thÞ trêng.
Do vËy kh«ng ph¶i tiÒn ®Î ra quan hÖ s¶n xuÊt TBCN, mµ
ngîc l¹i quan hÖ s¶n xuÊt TBCN lµm cho tiÒn cã thÓ trë
thµnh t b¶n.
Giai ®o¹n 2: S¶n xuÊt: H- SX-…-H':T b¶n tån t¹i díi
h×nh th¸i hai yÕu tè t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng lµ t
b¶n s¶n xuÊt. §©y lµ giai ®o¹n sö dông c¸c yÕu tè ®· mua
®Ó tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt TBCN mµ trong qu¸ tr×nh
nµy c«ng nh©n t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d do qu¸
tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra.Qu¸ tr×nh nµy cÇn chó ý sù kÕt hîp
gi÷a lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt ®Ó ®¹t lîi nhuËn tèi ®a.
Giai ®o¹n 3: H- T: Lu th«ng: Hµng ho¸ so qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt TBCN t¹o ra lµ t b¶n hµng ho¸ trong ®ã kh«ng
ph¶i chØ cã gi¸ trÞ t b¶n øng tríc mµ c¶ gi¸ trÞ thÆng d do
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra. Khi tån t¹i díi h×nh th¸i hµng
2
ho¸, t b¶n chØ thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng cña hµng ho¸ khi
nã ®îc v¸n ®i tøc lµ chuyÓn ho¸ ®îc thµnh tiÒn víi T > t.
Mçi giai ®o¹n thùc hiÖn mét chøc n¨ng T b¶n tiÒn
tÖ_T b¶n s¶n xuÊt_ T b¶n hµng ho¸. Sù vËn ®éng cña t
b¶n lµ mét chuçi nh÷ng biÕn ho¸ kh×nh th¸i cña t b¶n. Sù
vËn ®éng cña t b¶n chØ ®îc tiÕn hµnh b×nh thêng khi c¸c
giai ®o¹n cña nã diÔn ra liªn tôc, c¸c h×nh th¸i tån t¹i vµ
®uîc chuyÓn ho¸ h×nh th¸i mét c¸ch ®Òu ®Æn.Mçi lo¹i t
b¶n ®ãng vai trß kh¸c nhau.
T b¶n tiÒn tÖ: Tr¶ l¬ng vµ mua nguyªn liÖu
T b¶n s¶n xuÊt: TiÒn dïng ®Ó mua m¸y mãc vµ
nguyªn vËt liÖu
T b¶n hµng ho¸: S¶n phÈm trong kho chê b¸n
Mçi sù gi¸n ®o¹n ë mét giai ®o¹n nµo ®Òu g©y rèi
lo¹n hay ®×nh trÖ cho sù vËn ®éng cña t b¶n. Cã nhiÒu
nh©n tè ¶nh hëng ®Õn sù ®×nh trÖ ®ã. Tuy nhiªn, trong
mçi ngµnh, ë mçi thêi k× nhÊt ®Þnh, cã mét møc trung
b×nh x· héi . Thu hÑp hay kÐo dµi c¸c thêi gian ®ã ®ªï ¶nh
hëng tíi hiÖu qu¶ cña t b¶n. Cã thÓ thÊy r»ng c¸c cuéc
khñng ho¶ng dÇu má, n¨ng lîng, nguyªn liÖu, nh÷ng trë
ng¹i trong viÖc cung cÊp c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt,
sù cè kü thuËt, cuéc khñng ho¶ng vÒ tiªu thô s¶n phÈm…
®Òu lµm cho sù chuyÓn ho¸ h×nh th¸i cña t b¶n trong mçi
giai ®o¹n bÞ c¶n trë, ¶nh hëng tíi hiÖu qu¶ cña t b¶n.
2. Sù thèng nhÊt cña ba h×nh th¸i tuÇn hoµn
Trong c¸c lo¹i t b¶n chØ cã t b¶n c«ng nghiÖp míi cã
h×nh th¸i tuÇn hoµn ®Çy ®ñ gåm ba giai ®o¹n, t b¶n lÇn
lît mang lÊy vµ trót bá ba h×nh th¸i cña nã. T b¶n c«ng
nghiÖp lµ h×nh th¸i t b¶n duy nhÊt kh«ng chØ chiÕm ®o¹t
gi¸ trÞ thÆng d mµ cßn t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d. Trong sù
vËn ®éng cña t b¶n c«ng nghiÖp mçi h×nh th¸i cña t b¶n
3
®Òu cã thÓ lµm ®iÓm më ®Çu vµ kÕt thóc cña tuÇn hoµn
t b¶n, t¹o nªn c¸c h×nh th¸i tuÇn hoµn kh¸c nhau cña t b¶n
c«ng nghiÖp
TuÇn hoµn t b¶n tiÒn tÖ:
TuÇn hoµn t b¶n s¶n xuÊt:
TuÇn hoµn t b¶n hµng ho¸
2.1. TuÇn hoµn cña t b¶n tiÒn tÖ: T- T: Më ®Çu vµ
kÕt thóc ®Òu lµ tiÒn. Sù vËn ®éng cña t b¶n biÓu hiÖn ra
lµ sù vËn ®éng cña tiÒn. Hµng ho¸ hay s¶n xuÊt chØ lµ c¸c
yÕu tè trung gian kh«ng thÓ tr¸nh ®îc. §©y lµ h×nh th¸i
®Æc trng nhÊt næi bËt nhÊt, nªu râ ®îc môc ®Ých cña
tuÇn hoµn TBCN lµ lµm t¨ng gi¸ trÞ vµ t¹o ra gi¸ trÞ thÆng
d. Nhng ®©y lµ h×nh th¸i phiÕn diÖn nhÊt, che giÊu quan
hÖ bãc lét TBCN.
2.2. TuÇn hoµn t b¶n s¶n xuÊt: SX- ….-SX. Më ®Çu
vµ kÕt thóc qu¸ tr×nh tuÇn hoµn lµ s¶n xuÊt, vËn ®éng
cña t b¶n biÓu hiÖn ra lµ sù vËn ®éng khång ngõng cña
s¶n xuÊt hµng ho¸, vµ tiÒn tÖ chØ lµ yÕu tè trung gian,
toµn bé qu¸ tr×nh lu th«ng H- T- H chØ lµ ®iÒu kiÖn cho
s¶n xuÊt. TuÇn hoµn cña t b¶n kh«ng chØ ra ®îc ®éng c¬,
môc ®Ých vËn ®éng cña t b¶n lµ t¨ng gi¸ trÞ vµ t¹o ra gi¸
trÞ thÆng d, nhng l¹i lµm râ ®îc nguån gèc cña t b¶n.
Nguån gèc ®ã lµ lao ®éng c«ng nh©n tÝch luü l¹i. NÕu chØ
xÐt riªng t b¶n s¶n xuÊt ta cã thÓ bÞ nhÇm lÉn môc ®Ých
cña t b¶n lµ s¶n xuÊt, trung t©m cña vÊn ®Ò lµ s¶n xuÊt
nhiÒu vµ rÎ, cã trao ®æi lµ trao ®æi s¶n phÈm ®Ó s¶n
xuÊt ®îc liªn tôc
2.3. TuÇn hoµn t b¶n hµng ho¸: H-H: Më ®Çu vµ
kÕt thóc giai ®o¹n lµ hµng ho¸. VËn ®éng cña t b¶n biÓu
hiÖn ra lµ sù vËn ®éng cña hµng ho¸. H×nh th¸i tu©ng
hoµn nµy nhÊn m¹nh vai trß cña lu th«ng hµng ho¸ vµ tÝnh
4
liªn tôc cña lu th«ng. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ lu th«ng cña
tiÒn tÖ chØ lµ ®iÒu kiÖn cho lu th«ng hµng ho¸.
Qu¸ tr×nh tuÇn hoµn t b¶n hµng ho¸ béc lé mèi quan
hÖ gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhau. Nã v¹ch râ
sù lu th«ng hµng ho¸ lµ ®iÒu kiÖn thêng xuyªn cña s¶n
xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt, song qu¸ nhÊn m¹nh vai trß cña lu
th«ng hµng ho¸: mäi yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Òu
do lu th«ng hµng ho¸ vµ chØ gåm cã hµng ho¸.
Sù vËn ®éng cña t b¶n chñ nghÜa
§ã lµ sù thèng nhÊt cña ba h×nh th¸i tuÇn hoµn. NÕu
chØ xÐt riªng tõng h×nh th¸i tuÇn hoµn t b¶n th× chØ
ph¶n ¸nh phiÕn diÖn, lµm næi bËt mÆt nµy vµ che giÊu
mÆt kh¸c. V× vËy cÇn xem xÐt ba h×nh th¸i tuÇn lµ mét
thÓ chÆt chÏ trong mèi quan hÖ cña chóng.
II. Chu chuyÓn t b¶n
1. Chu chuyÓn t b¶n vµ thêi gian chu chuyÓn.
1.1. Kh¸i niÖm
Chu chuyÓn t b¶n lµ tuÇn hoµn t b¶n nÕu ta coi ®ã lµ
mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú, ®æi míi vµ lÆp ®i lÆp l¹i kh«ng
ngõng. Nghiªn cøu tuÇn hoµn t b¶n lµ ta nghiªn cøu mÆt
chÊt cña vËn ®éng cña t b¶n. Nghiªn cøu chu chuyÓn lµ
nghiªn cøu mÆt lîng cña vËn ®éng t b¶n.
1.2. Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n.
Lµ thêi gian tõ khi nhµ t b¶n øng t b¶n ra díi mét h×nh
th¸i nhÊt ®Þnh cho ®Õn khi thu vÒ còng díi h×nh th¸i ban
®Çu, cã kÌm theo gi¸ trÞ thÆng d. TuÇn hoµn cña t b¶n
bao gåm qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh lu th«ng nªn thêi
gian chu chuyÓn còng do thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian lu
th«ng céng l¹i.
Thêi gian Thêi
= gian Thêi gian +
chu chuyÓn s¶n xuÊt lu th«ng
a. Thêi gian s¶n xuÊt
5
Thêi gian t b¶n n»m trong giai ®o¹n s¶n xuÊt. Gåm :
Thêi gian lao ®éng vµ thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt.
Thêi gian lao ®éng lµ thêi gian ngêi lao ®éng t¸c
®éng vµo ®èi tîng lao ®éng ®Ó t¹o ra s¶n phÈm. §©y lµ
thêi gian cã Ých, v× nã t¹o ra gi¸ trÞ cho s¶n phÈm.
Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng lµ thêi gian ®èi tîng lao
®éng , díi d¹ng b¸n thµnh phÈm n»m trong lÜnh vùc s¶n
xuÊt, nhng kh«ng cã sù t¸c ®éng cña lao ®éng cña tù
nhiªn. Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng xã thÓ xen kÏ hoÆc
t¸ch ra thµnh thêi k× riªng biÖt víi thêi gian lao ®éng vµ nã
thÓ rót ng¾n, dµi kh¸c nhau.
Thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt lµ thêi gian c¸c yÕu tè s¶n
xuÊt ®· ®îc mua vÒ vµ s½n sµng thêi gian s¶n xuÊt, nhng
cha thùc sù ®îc ®a vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cßn ë d¹ng dù
tr÷. §ã lµ ®iÒu kiÖn ®Ó qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc liªn tôc.
Trong ba thêi gian trªn th× chØ cã thêi gian lao ®éng lµ t¹o
ra gi¸ trÞ, nhng thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt vµ thêi gian gi¸n
®o¹n lao ®éng lµ kh«ng tr¸nh khái, V× vËy rót ng¾n ®îc
thêi gian nµy lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶
s¶n xuÊt cña t b¶n.
b. Thêi gian lu th«ng
Lµ thêi gian t b¶n n»m trong qu¸ tr×nh lu th«ng. Thêi
gian lu th«ng gåm thêi gian mua nguyªn nhiªn vËt liÖu vµ
thêi gian b¸n hµng ho¸, kÓ c¶ thêi gian vËn chuyÓn.
Thêi gian lu th«ng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh :
T×nh h×nh thÞ trêng, quan hÖ cung- cÇu, gi¸ c¶ trªn thÞ
trêng, kho¶ng c¸ch tíi thÞ trêng, tr×nh ®é ph¸t triÓn giao
th«ng vËn t¶i.....Trong thêi gian lu th«ng, t b¶n kh«ng lµm
chøc n¨ng s¶n xuÊt, kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ cho s¶n phÈm vµ
gi¸ trÞ thÆng d cho t b¶n. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ thiÕu sù
tån t¹i cña nã, v× ®ã lµ ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña s¶n xuÊt.
6
Rót ng¾n ®îc thêi gian lu th«ng sÏ lµm rót ng¾n thêi gian
chu chuyÓn, lµm cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®ù¬c lÆp l¹i
nhanh h¬n, lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña tuÇn hoµn t b¶n. Ta cã :
Thêi gian lu th«ng = Thêi gian b¸n hµng + Thêi gian
mua hµng
c. Tèc ®é chu chuyÓn t b¶n
Thêi gian chu chuyÓn t b¶n chÞu sù ¶nh hëng cña
nhiÒu yÕu tè nªn thêi gian chu chuyÓn trong cung mét
ngµnh vµ gi÷a nh÷ng ngµnh kh¸c nhau lµ rÊt kh¸c nhau.
§Ó so sn¸h ®îc cÇn tÝnh tèc ®é chu chuyÓn t b¶n. T¨ng
tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n cã ý nghÜa quan träng trong
viÖc t¨ng hiÖu qu¶ häat ®éng cña t b¶n.
Tríc hÕt t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n cè ®Þnh sÏ
tiÕt kiÖm ®îc chi phÝ b¶o qu¶n, söa ch÷a t b¶n cè ®Þnh
trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, tr¸nh ®îc hao mßn v« h×nh vµ
hao mßn h÷u h×nh, cho phÐp ®æi míi nhanh m¸y mãc,
thiÕt bÞ cã thÓ sö dông quü khÊu hao lµm quü dù tr÷ s¶n
xuÊt ®Ó më réng s¶n xuÊt mµ kh«ng cÇn cã t b¶n phô
thªm.
§èi víi t b¶n lu ®éng, viÖc t¨ng tèc ®é chu chuyÓn
hay rót ng¾n thêi gian chu chuyÓn sÏ cho phÐp trÕt kiÖm
®îc t b¶n øng tríc khi quy m« s¶n xuÊt nh cò hay cã thÓ më
réng thªm s¶n xuÊt mµ kh«ng cÇn cã t b¶n phô thªm.
VÝ dô , mét t b¶n cã thêi gian chu chuyÓn lµ `10 tuÇn
gåm 5 tuÇn s¶n xuÊt vµ 5 tuÇn lu th«ng. Quy m« s¶n xuÊt
®ßi hái mét lîng t b¶n lu ®éng cho 5 tuÇn s¶n xuÊt lµ:
100x5=500. Nhng sau ®ã s¶n phÈm lµm ra ph¶i qua 5 tuÇn
lu th«ng. Do vËy, ®Ó s¶n xuÊt liªn tôc ph¶i cÇn mét lîng t
b¶n lu ®éng kh¸c cho 5 tuÇn lµ 100x 5 = 500, tæng céng lµ
1000. NÕu do nh÷ng nhuyªn nh©n nµo, thêi gian chu
chuyÓn rót ng¾n l¹i cßn 9 tuÇn víi quy m« s¶n xuÊt kh«ng
7
®æi th× t b¶n lu ®éng cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt cÇn thiÕt
cho sanr xuÊt liªn tôc chØ lµ 100x9 = 900, tiÕt kiÖm ®îc
100 t b¶n øng tríc. ChÝnh v× vËy khi míi b¾t ®Çu kinh
doanh, thùc lùc kinh tÕ cßn yÕu, t b¶n thêng ®îc ®Çu t vµo
nh÷ng ngµnh cã thêi gian chu chuyÓn ng¾n nh c«ng
nghiÖp nhÑ, c«ng nghiÖp thùc phÈm…. ChØ khi ®· trëng
thµnh, cã vèn lín th× t b¶n víi ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh cã
chu kú kinh doanh dµi nh c«ng nghiÖp nÆng. §èi víi t b¶n
kh¶ biÕn, viÖc t¨ng thªm tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng
n¨m.
VÝ dô: cã hai t b¶n A vµ B, ®Òu cã tû suÊt gi¸ trÞ
thÆng d lµ m = 100%, chØ kh¸c nhau á thêi gian chu
chuyÓn t b¶n. T b¶n A lµ 5 tuÇn ( ngµnh dÖt) cßn t b¶n B lµ
50 tuÇn ( ngµnh ®ãng tµu). §Ó s¶n xuÊt liªn tôc, t b¶n A
cÇn mét lîng t b¶n kh¶ biÕn øng tríc lµ100x5 = 500, cßn t
b¶n kh¶ biÕn øng tríc lµ 100x 50 = 5000. Cïng víi m = 100,
sau 5 tuÇn, t b¶n A t¹o ra mét gi¸ trÞ thÆng d lµ 5x100=
500, sau 50 tuÇn t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d lµ 100x50=
5000( hay 500x10 vßng=5000), nhng lu«n lu«n chØ cÇn
mét lîng t b¶n kh¶ biÕn øng tríc lµ 500 cßn t b¶n B, sau 50
tuÇn còng t¹o ra niith góa trÞ thÆng d lµ 100x 50 =5000,
nhng cÇn mét lîng t b¶n kh¶ biÕn øng tríc lµ 5000.
Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hang n¨m lµ M víi t b¶n kh¶
biÕn øng tríc V.
M' =M/V x100% = mxn/Vx 100% =m'.n
Trong ®ã: m lµ gi¸ trÞ thÆng d t¹o ra trong 1 vßng
chu chuyÓn
m/v lµ tû suÊt gi¸ trÞ th¨ngh d thùc tÕ
n: lµ sè vßng chu chuyÓn trong n¨m
ë t b¶n Am tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m lµ:
M' = 5000/500 x 100%= 100%
8
Nh vËy mÆc dï cã tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d m' ph¶n ¸nh
tr×nh ®én bãc lét ë t b¶n A vµ B nh nhau, nhng tû suÊt gi¸
trÞ th¨ng d hµng n¨m M' ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña
hai t b¶n ®ã l¹i kh¸c nhau. Bëi vËy, viÖc lùa chän ngµnh cã
thêi gian chu chuyÓn ch¾n h¬n vµ t×m mäi c¸ch rót ng¾n
thêi gian cña mét vßng chu chuyÓnlµ mét trong nh÷ng biÖn
ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông cña c¸c doanh
nghiÖp. §iÒu ®ã g©y ra ¶o tëng r»ng lu th«ng còng t¹o ra
gi¸ trÞ thÆng d dho t b¶n. Song thùc tÕ kh«ng ph¶i vËy,
chu chuyÓn nhanh v× do ®· thu hót ®îc nhiÒu lao ®éng
h¬n, nhê ®ã mµ t¹o ra ®îc nhiÒu gi¸ trÞ míi trong ®ã cã
gi¸ trÞ thÆng d.
Tèc ®é chu chuyÓn t b¶n b»ng sè vßng chu chuyÓn
thùc hiÖn ®îc trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, vÝ dô
nh mét n¨m.
2. C¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn chu chuyÓn t b¶n.
Gåm : Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh lu th«ng
2.1 Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt chÞu rÊt nhiÒu ¶nh hëng bëi hai
nh©n tè: T b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng.
a. T b¶n cè ®Þnh
T b¶n cè ®Þnh lµ bé phËn tham gia vµo toµn bé qu¸
tr×nh s¶n xuÊt nhng gi¸ trÞ cña nã ®îc chuyÓn dÇn vµo
tõng phÇn cña s¶n phÈm lao ®éng bao gåm : Nhµ m¸y,
m¸y mãc, c¸c c«ng tr×nh phôc vô s¶n xuÊt. §Æc ®iÓm cña
t b¶n cè ®Þnh lµ hiÖn vËt, nã lu«n lu«n bÞ cè ®Þnh trong
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chØ cã gi¸ trÞ cña nã lµ thêi gian vµo
qu¸ tr×nh lu th«ng cïng s¶nphÈm vµ nã vòng chØ lu th«ng
tõng phÇn, cßn mét phÇn vÉn bÞ cè ®Þnh trong t liÖu lao
®éng, phÇn nµy kh«ng ngõng gi¶m xuèng cho tíi khi nã
chuyÓn hÕt gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm
9
b. T b¶n lu ®éng
Lµ bé phËn t b¶n khi tham gia vµo qu¸ tr×nh nã
chuyÓn ho¸ oang bé gi¸ trÞ sang s¶n phÈm. §ã lµ bé phËn
t b¶n bÊt biÕn díi h×nh th¸i nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, vËt
liÖu phô, vµ ®Æc biÖt quan träng lµ søc lao ®éng
Bé phËn t b¶n nµy cã thÓ hoµn l¹i hoµn toµn cho nhµ t b¶n
díi h×nh th¸i tiÒn tÖ sau khi ®· b¸n hµng ho¸ xong
T b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng ®Òu cã ¶nh hëng
trùc tiÕp ®Õn tèc ®é chu chuyÓn t b¶n, còng cã nghÜa lµ
¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña t b¶n. VËy
hai yÕu tè cµng hoµn h¶o th× qu¸ tr×nh chu chuyÓn t b¶n
cµng gÆp thuËn lîi, tèc ®é chu chuyÓn t b¶n cµng nhanh.
Vµ ngîc l¹i sù kh«ng hoµn h¶o cña tõng yÕu tè sÏ c¶n trë tèc
®é chu chuyÓn.
2.2. Qu¸ tr×nh lu th«ng
§©y lµ giai ®o¹n kh«ng t¹o ra s¶n phÈm nhng lµ qu¸
tr×nh kh«ng thÓ thiÕu ®îc. Cµng rót ng¾n ®îc qu¸ tr×nh
nµy tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n cµng nhanh chãng. Qu¸
tr×nh lu th«ng bao gåm qóa tr×nh b¸n hµng vµ mua
hµng.Qu¸ tr×nh mua hµng: mua c¸c nguån ®Çu vµo, c¸c
nguyªn vËt liÖu, lao ®éng. Qu¸ tr×nh nµy nhanh hay chËm
phô thuéc vµo kho¶ng c¸ch tõ nguån cung cÊp ®Çu vµo
®Õn n¬i s¶n xuÊt, th«ng thêng c¸c c«ng ty thêng x©y
dùng xÝ nghiÖp s¶n xuÊt ë ngay t¹i n¬i cung cÊp nguån
nguyªn liÖu ®Ó h¹n chÕ chi phÝ vËn chuyÓn còng nh thêi
gian vËn chuyÓn. Qu¸ tr×nh b¸n hµng lµ qu¸ tr×nh hµng
ho¸ s¶n xuÊt lu th«ng trªn thÞ trêng, qu¸ tr×nh nµy phô
thuéc vµo chÊt lîng hµng ho¸ vµ kh¶ n¨ng qu¶ng c¸o cña
tõng c«ng ty. C«ng viÖc ®ã cµng thuËn lîi th× hµng ho¸ lu
th«ng cµng nhanh. Nhng trong giai ®o¹n hiÖn nay do toµn
cÇu ho¸, ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ diÔn ra rÊt m¹nh mÏ
10
nªn xuÊt hiÖn c¸c c«ng ty ®a quèc gia, c¸c c«ng ty xuyªn
quèc gia. S¶n phÈm kh«ng chØ lu th«ng trong mét quèc gia,
mét khu vùc mµ nã cßn trµn ngËp trªn toµn thÕ giíi. VÝ dô
nh: C¸c s¶n phÈm níc gi¶i kh¸t Cocacola, Pepsi cña Mü. C¸c
s¶n phÈm ®iÖn tö cña NhËt rÊt ®îc nhiÒu tiªu dïng trªn
toµn thÕ giíi yªu thÝch. Còng do kho¶ng c¸ch vÒ kh«ng
gian rÊt réng, nªn qu¸ tr×nh lu th«ng sÏ diÔn ra chËm h¬n
so víi ngµy tríc, nhng ®ã kh«ng ph¶i lµ ®iÒu thÓ hiÖn sù
®i xuèng cña kinh tÕ mµ nã lµ hiÖn tîng kh¸ch quan, còng
nh sù ph¸t triÓn lín m¹nh cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ.
3. BiÖn ph¸p ®Èy nhanh tèc ®é chu chuyÓn t b¶n
Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cÇn rót ng¾n thêi gian gi¸n
®o¹n lao ®éng vµ thêi gian dù tr÷ s¶n xuÊt.§©y lµ thêi
gian kh«ng t¹o ra gÝa trÞ cho s¶n phÈm, nhng kh«ng thÓ
thiÕu ®îc. Trong thêi gian gi¸n ®o¹n s¶n xuÊt vµ thêi gian
dù tr÷ lao ®éng cã thÓ x¶y ra hao mßn v« h×nh vµ hao
mßn h÷u h×nh. V× vËy cµng rót ng¾n ®îc qu¸ tr×nh nµy
cµng h¹n chÕ ®îc thiÖt h¹i do hai lo¹i hao mßn nµy g©y ra,
vµ rót ng¾n ®îc thêi gian chu chuyÓn t b¶n. Cßn thêi gian
s¶n xuÊt th× cÇn rót ng¾n b»ng c¸ch n©ng cao n¨ng suÊt
lao ®éng vµ hiÖu qu¶ lao ®éng. §Ó t¨ng ®îc n¨ng suÊt lao
®éng cÇn ph¶i sö dông m¸y mãc phï hîp víi môc ®Ých kinh
doanh ®Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt. M¸y mãc kh«ng ®îc
qu¸ l¹c hËu nhng còng kh«ng qu¸ hiÖn ®¹i mµ kh«ng cã
kh¶ n¨ng khai th¸c hÕt chøc n¨ng cña nã. Trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt cÇn t¹o ra kh©u s¶n xuÊt liªn hoµn, nh vËy sÏ h¹n
chÕ ®îc "thêi gian chÕt". V× nh vËy sÏ ®¸nh vµo tr¸ch
nhiÖm cña mäi ngêi h¬n, chØ cÇn nghÏn ë mét kh©u th«i sÏ
g©y ra c¶ quy tr×nh s¶n xuÊt bÞ ®×nh trÖ, nªn sÏ n©ng
cao ®îc hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. §èi víi thêi gian lu th«ng ®Ó
t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cÇn rót ng¾n kho¶ng c¸ch tõ n¬i
11
cung cÊp ®Çu vµo ®Õn n¬i s¶n xuÊt. Vµ hµng ho¸ s¶n
xuÊt ra lu th«ng th«ng suèt, kh«ng bÞ d thõa, Õ Èm. Muèn
lµm vËy ph¶i n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm. ViÖc n©ng cao
chÊt lîng s¶n phÈm ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh nhng bªn
c¹nh ®ã cÇn chó träng kh©u b¸n hµng. §Ó b¸n hµng ®îc
thuËn lîi cÇn quan t©m ®Õn Marketing, qu¶ng c¸o. §©y lµ
cÇu nèi gi÷a ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng. Nã cã vai trß
®Æc biÖt quan träng trong giai ®o¹n hiÖn nay khi mµ hµng
ho¸ trµn ngËp thÞ trêng, cã rÊt nhiÒu sù lùa chän cho ngêi
tiªu dïng. V× vËy ®Ó ngêi tiªu dïng biÕt ®Õn s¶n phÈm vµ
tin tëng vÒ chÊt lîng s¶n phÈm ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn tèt
kh©u nµy. Trong kh©u nµy cÇn chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm t«n
gi¸o, phong tôc cña tõng ®Þa ph¬ng, tõng quèc gia ®Ó phï
hîp ®îc víi ngêi sö dông. §ã lµ bÝ quyÕt thµnh c«ng cña c¸c
doanh nghiÖp.
12
B. Gi¶i ph¸p n©ng cao viÖc sö dông cã hiÖu qu¶
nguån vèn cña doanh nghiÖp nhµ níc
I. Doanh nghiÖp nhµ nø¬c (DNNN). Vai trß cña DNNN vµ thùc
tr¹ng cßn tån t¹i ë ViÖt Nam
1. DNNN. Vai trß cña DNNN
1.1. Kh¸i niÖm
DNNN lµ c¸c tæ chøc kinh tÕ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh díi sù qu¶n lý cña nhµ níc b»ng c¸c c«ng cô trùc tiÕp
( mÖnh lÖnh hµnh chÝnh) hoÆc c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp ( c¸c
c«ng cô kinh tÕ ) ®Ó ®Þnh híng sù ph¸t triÓn cña doanh
nghiÖp phï hîp víi yªu cÇu , ®ßi hái cña ®Êt níc.
1.2. Vai trß cña DNNN
Lµ lùc lîng nßng cèt, chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ quèc
d©n, biÓu hiÖn ë mÆt sè lîng, chÊt lîng vµ lo¹i h×nh. Ho¹t
®éng cña DNNN gi÷ vai trß quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ.
Nã lµ bé phËn n¾m gi÷ c¬ së vËt chÊt chñ yÕu, huyÕt
m¹ch chÝnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, n¬i tËp trungchñ
yÕu nh÷ng c«ng tr×nh, nh÷ng c¸n bé qu¶n ló cña ®Êt níc,
n¬i ®a l¹i nguån thu ®¸ng kÓ cho ng©n s¸ch nhµ níc.
HiÖn nay nø¬c ta cã kho¶ng 5280 DNNN víi tæng sè
vèn gÇn 116 tØ ®ång. XÐt vÒ mÆt sè lîng chØ chiÕm
kho¶ng 17% tæng sè doanh nghiÖp nhng hµng n¨m ®ãng
gãp tõ 40%-46% trong tØ träng GDP c¶ níc. C¸c DNNNlµ lùc
lîng n¾m hÇu hÕt c¸c nguån lùc c¬ b¶n trong x· héi:
86,6% tæng sè vèn, 85% tµi s¶n cè ®Þnh, 100% má, 80%
rõng, 90% lao ®éng ®îc ®µo t¹ohÖ thèng vµ nhËn ®îc hÇu
hÕt c¸c u ®·i cña nhµ níc so víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
kh¸c. Lùc lîng DNNN ®ang lµ lùc lîng then chèt trong s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp, trong ho¹t ®äng xuÊt- nhËp khÈu, trong
lÜnh vùc tµi chÝnh-ng©n hµng-tÝn dông. Vµ trong mét sè
13
ngµnh kh¸c nh: Bu chÝnh viÔn th«ngm diÖn..... DNNN gi÷
vai trß ®éc quyÒn
Vµi n¨m trë l¹i ®©y, xÐt vÒ mÆt sè lîng th× sè DNNN
gi¶m ®i nhiÒu nhng vÒ mÆ chÊt lîng l¹i t¨ng lªn ®¸ng kÓ
do sù n¨ng ®éng h¬n trong c¬ cÊu qu¶n lý. DNNN lu«n thÓ
hiÖn vai trß chñ ®¹o cña m×nh, lµ ®éng lùc cña sù ph¸t
triÓn kinh tÕ cña nø¬c ta.
DNNN gåm cã hai lo¹i h×nh ho¹t ®éng víi hai môc
®Ých kh¸c nhau. Doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh víi
môc ®Ých tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Doanh nghiÖp c«ng Ých
®Æt lîi Ých phôc vô x· héi lµ chñ yÕu. Nhng trong qu¸
tr×nh ho¹t ®éng còng ph¶i h¹ch to¸n kinh tÕ, tr¸nh lµm ¨n
thua lç ®Ó nhµ níc ph¶i bï lç. CÇn xem xÐt mét c¸ch toµn
diÖn gi÷a lîi Ých cña x· héi vµ lîi Ých kinh tÕ.Nh hiÖn nay,
ho¹t ®éng cña ngµnh vËn t¶i xe buýt. Víi ph¬ng tiÖn giao
th«ng nµy võa rÎ vµ thuËn tiÖn cho ngêi d©n, ®ång thêi
gi¶m ¸ch t¾c giao th«ng, Ýt g©y « nhiÔm m«i trêng....nã
®· mang l¹i rÊt nhiÒu lîi Ých cho x· héi. XÐt trªn khÝa c¹nh
kinh tÕ th× hµng n¨m nhµ níc ph¶i bï lç vµi tr¨m tØ ®ång
®Ó dÞch vô nµy cã thÓ ®a vµo sö dông. Nhng so s¸nh gi÷a
lîi Ých x· héi ®¹t ®îc vµ chi phÝ kinh tÕ bá ra th× lîi Ých x·
héi thu l¹i nhiÒu h¬n. Vµ v× vËy, nªn võa qua nhµ níc míi
®Çu t thªm 20 chiÕc xe n÷a ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng
t¨ng thªm cña ng¬× d©n ®èi víi dÞch vô tiÖn Ých nµy.
Cã thÓ thÊy r»ng DNNN ®ãng vai trß rÊt quan träng,
lµ ®éng lùc cña sù t¨ng trëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi.
2. Nh÷ng thùc tr¹ng cßn tån t¹i.
Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc, c¸c doanh
nghiÖp vÉn cßn nh÷ng tån t¹i
HiÖn nay, bªn c¹nh nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n cã
hiÖu qu¶ th× cßn cã nhiÒu doanh nghiÖp lµm ¨n kh«ng
14
hiÖu qña vµ nh÷ng doanh nghiÖp cßn l¹i th× bÞ thua lç
nÆng . §Õn n¨m 1999 theo b¸o c¸o cñaTæng Côc qu¶n lý
vèn vµ tµi s¶n nhµ níc t¹i doanh nghiÖp (nay lµ Côc qu¶n lý
doanh nghiÖp trùc thuéc bé tµi chÝnh , n¨m 1998 chØ cã
37% doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶; 46,6%ho¹t
®éngkh«ng hiÖu qu¶, cßn l¹i thua lç. N¨m 1999 sè doanh
nghiÖp lµm ¨n hiÖu qu¶ chØ cßn 20%. TØ suÊt lîi nhuËn
trªn vèn chñ së h÷u cña doanh nghiÖp gi¶m dÇn: 95:
19,1%; 97: 10,6%; 98: 8%. Con sè trªn chøng tá kh¶ n¨ng
më réng sinh lîi cña c¸c DNNN thÊp vµ cã xu híng ngµy cµng
gi¶m dÇn. ë c¸c doanh nghiÖp t×nh tr¹ng ø ®äng hµng ho¸
phæ biÕn; kh¶ n¨ng më réng s¶n xuÊt vµ ®æi míi c«ng
nghÖ ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c mÆt hµng cã gi¸ trÞ cao h¬n, cã
kh¶ n¨ng xuÊt khÈu lµ rÊt Ýt. S¶n phÈm gi¸ thµnh cßn cao,
gÝa xuÊt xëng cña nhiÒu lo¹i s¶n phÈm chñ yÕu cña níc ta
cao h¬n h¼n gi¸ s¶n phÈm nhËp khÈu. Hµng ho¸ cña níc ta
thiÕu tÝnh c¹nh tranh ngay c¶ trªn s©n nhµ. Hµng n¨m nhµ
níc ph¶i bï lç rÊt nhiÒu cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®Ó
duy tr× ho¹t ®éng. PhÇn lín c¸c DNNN vÉn chê ®îi sù b¶o
trî cña nhµ níc, cha chñ ®éng khÈn tr¬ng chuÈn bÞ nh÷ng
biÖn ph¸p thÝch øng víi yªu cÇu hoµ nhËp quèc tÕ theo
nguyªn t¾c va lÞch tr×nh ChÝnh phñ ®· cam kÕt.So víi
n¨m 95, c¸c chØ tiªu vÒ t¨ng trëng kinh tÕ, lîi nhuËn, nép
ng©n s¸ch, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña DNNN cã dÊu hiÖu tr×
trÖ. Trªn 60% doanh nghiÖp cã møc vèn nhµ níc díi 5 tû
®ång, trong ®ã 25% cã vèn díi 1 tû ®ång. Møc ®ãng gãp
ng©n s¸ch cßn thÊp xa so víi nguån lùc bá ra, møc nép cña
tõng doanh nghiÖp chªnh lÖch nhau rÊt lín, thËm chÝ cã
nhiÒu doanh nghiÖp møc nép ng©n s¸ch thÊp nhiÒu so víi
ng©n s¸ch hç trî. NÕu quy vÒ mÆt b»ng gi¸ n¨m 1995
th× c¸c chØ tiªu lîi nhuËn, nép ng©n s¸ch cña DNNN n¨m
15
97 ®Òu gi¶m sót trÇm träng. NÕu tÝnh ®ñ gi¸ ®Çu vµo
( tµi s¶n cè ®Þnh, ®iÖn, níc…)gi¶m sù b¶o hé cña nhµ níc
th× nhiÒu doanh nghiÖp ®Çu ®µn nh xi-m¨ng, ®êng,
thÐp, dÖt, may,giÊy…®Òu kh«ng c¹nh tranh næi víi doanh
nghiÖp cña níc ngoµi, cßn c¸c DNNN kh¸c l¹i cµng khã kh¨n
h¬n. Hµ Néi lµ mét thµnh phè cã nhiÒu DNNN. N¨m 97 so
víi n¨m 95 doanh thu cña DNNN t¨ng 12,56%, nhng møc
t¨ng nµy gi¶m dÇn tõ 10,1% n¨m 96 xuèng cßn 2,2% vµo
n¨m 97. Tæng l·i thùc hiÖn cña c¸c DNNN n¨m 97 chØ
b»mg 78% cña n¨m 95. Lç céng dån n¨m 97 tuy cã gi¶m
6% so víi n¨m 96, nhng t¨ng 2,3 lÇn so víi n¨m 95. Tæng
nép ng©n s¸ch cña DNNN ë Hµ Néi n¨m 97 chØ b»ng
92,76% so víi 95, trong khi ®ã, trong ba n¨m 95-97 møc
t¨ng vèn kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp lµ 25,22% vµ
møc t¨ng cña vèn ng©n s¸ch lµ 43,54%, nhng møc ®ãng
ng©n s¸ch l¹i gi¶m, thÊp h¬n n¨m 95 lµ 7%. §iÒu ®¸ng
chó ý lµ, viÖc t¨ng ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch chñ yÕu sµ do
t¨ng phÇn thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt, vÒ thùc chÊt , lµ thuÕ
do doanh nghiÖp ®ãng hé ngêi tiªu dïng, kh«ng ph¶i do
ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp. PhÇn thuÕ lîi tøc
thÓ hiÖn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp
th× gi¶m gÇn 19%. HiÖn nay doanh nghiÖp vÉn cßn nhiÒu
vÒ sè lîng, nhá vÒ quy m« vµ cßn cã sù dµn tr¶i kh«ng cÇn
thiÕt vît qu¸ kh¶ n¨ng nguån lùc cña nhµ níc hiÖn cã. Sè
doanh nghiÖp cã vèn nhµ níc díi 5 tû ®ång chiÕm kho¶ng
72,5%, trong ®ã sè doanh nghiÖp díi 1 tû ®ång chiÕm
26%, vµ chØ xã 19,81%sè doanh nghiÖp cã vèn nhµ níc
trªn 10 tû ®ång. Qua ®ã ta thÊy quy m« DNNN níc ta nhá
bÐ nh thÕ nµo. Ta cã b¶ng sè liÖu sau vÒ ho¹t ®éng cña
DNNN:
16
1995 1996 1997 1998
Tû träng GDP cña 40,18 40,48 40,47 40,21
DNNNtrong toµn bé nÒn
kinh tÕ (%)
Tû träng DNNN bÞ lç (%) 16,49 22,00 24,50 16,9
Tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn 0,16 0,12 0,12 0,11
(%)
Tû suÊt nép ng©n s¸ch 0,27 0,33 0,28 0,26
trªn vèn(%)
T×nh tr¹ng thiÕu vèn cña c¸c DNNN lµ kh¸ phæ biÕn.
Cã tíi 60% sè DNNN kh«ng ®ñ vèn ph¸p ®Þnh theo quy
®Þnh t¹i nghÞ ®Þnh 50/CP. Vèn thùc tÕ ho¹t ®éng chØ
®¹t 80%. VÝ dô: Tæng c«ng ty 90 vèn nhµ níc b×nh qu©n
cña mét tæng c«ng ty lµ 268 tû ®ång, b»ng 8% møc vèn
nhµ níc b×nh qu©n cña tæng c«ng ty 91.T¹i Hµ Néi, n¨m
97 vèn kinh doanh b×nh qu©n cña mét DNNN trªn ®Þa bµn
vµ b»ng 26,3% møc vèn kinh doanh b×nh qu©n cña c¸c
doanh nhgiÖp trung ¬ng trªn ®Þa bµn ( 34,45%).
Cã rÊt Ýt c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶, nhng
®¹i ®a sè c¸c doanh nghiÖp nµy dùa trªn sù b¶o hé cña
nhµ níc vÒ ®éc quyÒn. V× vËy xÐt thùc chÊt th× cha ch¾c
"cã l·i" dùa trªn n¨ng lùc thùc sù vÒ sù qu¶n lý cã hiÖu qu¶
cña c¸c doanh nghiÖp.C¸c doanh nghiÖp nµy ®îc sù u ®·i
vÒ thuÕ, th¬ng m¹i, dÞch vô, tÝn dông, gi¶i quyÕt nî tån
®äng, cÊp giÊy phÐp ®Çu t, giao ®Êt, quy ®Þnh gi¸ c¶....
§ã lµ c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn trong ngµnh ®iÖn, bu
chÝnh viÔn th«ng, vËn chuyÓn hµng kh«ng... Nh÷ng doanh
nghiÖp dùa trªn sù ®éc quyÒn cña m×nh t¹o ragi¸ c¶ rÊt
cao so víi c¸c níc trong khu vùc. VÝ dô: GÝa ®iÖn cao h¬n
17
50%, gi¸ níc cao h¬n 70%, thÐp x©y dùng cao h¬n
20USD/tÊn, chi phÝ ®iÖn tho¹i quèc tÕ cao h¬n so víi
Singapo.....
Mét hiÖn tîng tån t¹i thø hai ë DNNN ®ã lµ : "L·i gi¶, lç
thËt". Trªn giÊy tê cã nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i,
nhng thùc ra chØ ®Õn khi t×nh tr¹ng kh«ng thÓ che giÊu,
bÞ ph¸ s¶n th× míi vì lÏ. Vµ cuèi cïng th× ai g¸nh tr¸ch
nhiÖm, ch¼ng ai c¶ vµ nhµ níc l¹i lµ ngêi bï lç. Nh÷ng
doanh nghiÖp nhµ nø¬c hiÖn nay vÉn cßn nÆng t tëng cña
c«ng, v× vËy tõng c¸ nh©n lu«n ®Æt lîi Ých cña m×nh lªn
®Çu tiªn.§ã lµ hiÖn tîng " Cha chung kh«ng ai khãc".Trong
qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kh«ng ph©n râ tr¸ch nhiÖm cña tõng
c¸ nh©n còng nh quyÒn lîi cña hä nÕu hoµn thµnh tèt
nhiÖm vô cña m×nh,®©y còng lµ nguyªn nh©n chÝnh ®Ó
diÔn ra t×nh tr¹ng ®ã.
II. Vèn. Sö dông vèn cña DNNN.
Trong c¸c DNNN ®Æc biÖt doanh nghiÖp 100% vèn
nhµ níc th× t liÖu s¶n xuÊt kh«ng mang h×nh th¸i t b¶n, nã
mang h×nh th¸i vèn bao gåm: Vèn cè ®Þnh vµ vèn lu
®éng.
Vèn cè ®Þnh øng víi t b¶n cè ®Þnh, vèn lu ®éng øng víi t
b¶n lu ®éng
1. Vèn cè ®Þnh bao gåm : Nhµ xëng, m¸y mãc,
c¸c c«ng tr×nh phôc vô s¶n xuÊt....
So víi nh÷ng n¨m tríc ®©y, DNNN hiÖn nay cã c¬ së
vËt chÊt h¹ tÇng, m¸y mãc, trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i h¬n
nhiÒu. §ã lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c doanh nghiÖp lµm
¨n hiÖu qu¶ h¬n. Tuy vËy so víi c¸c quèc gia trªn thÕ giíi,
kinh tÕ ViÖt Nam cßn l¹c hËu. Cã nh÷ng c«ng nghÖ ë c¸c
níc ph¸t triÓn ®· kh©ó hao ®îc hÕt gi¸ trÞ vµo s¶n phÈm
nhng ta vÉn nhËp khÈu ®Ó s¶n xuÊt v× nh÷ng c«ng nghÖ
18
vÉn cßn hiÖn ®¹i ®èi víi níc ta, trong khi c¸c quèc gia nµy
tiÕp tôc ®æi míi c«ng nghÖ, nh vËy kho¶ng c¸ch vÒ c«ng
nghÖ cña níc ta víi c¸c quèc gia ph¸t triÓn ngµy cµng níi
réng. Tõ ®ã, ViÖt Nam ®· chñ tr¬ng kÕt hîp c«ng nghiÖp
ho¸ víi hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ. Cßn ®èi víi c¸c doanh
nghiÖp th× cÇn cè g¾ng b»ng néi lùc ®æi míi c«ng nghÖ
v× ®©y lµ ®iÓm tùa quan ttäng ®Ó ph¸t triÓn doanh
nghiÖp hiÖn ®¹i,dï ë níc ta kh¶ n¨ng cßn h¹n chÕ.Qu¸
tr×nh nµy bao gåm ph¸t minh, sö dông s¶n phÈm míi , ph¸t
triÓn c«ng dông míi cña s¶n phÈm, giµnh nguån nguyªn
liÖu míi hoÆc më ra thÞ trêng míi , ¸p dông c«ng nghÖ s¶n
xuÊt míi hoÆc øng dông ph¬ng ph¸p qu¶n lÝ míi…§æi míi
c«ng nghÖ lµ qu¸ tr×nh nhÊt thÓ ho¸ khoa häc kü thuËt víi
kinh tÕ, chuyÓn ho¸ khoa häc , c«ng nghÖ thµnh lùc lîng
s¶n xuÊt ®ång thêi s¸ng t¹o ra s¶n phÈm th¬ng m¹i ho¸
®Ó tho¶ m·n nhu cÇu nhiÒu mÆt cña thô trêng hiÖn ®¹i.
Do thuéc tÝnh néi t¹i cña kinh tÕ thô trêng lîi Ých cña doanh
nghiÖp vµ søc c¹nh tranh lµ nguyªn nh©n thóc ®Èy doanh
nghiÖp ®æi míi c«ng nghÖ. V× vËy c¸c DNNN ®Ó n©ng
cao søc c¹nh tranh th× cÇn ph¶i tÝch cùc ®æi míi c«ng
nghÖ. §Ó ®æi míi c«ng nghÖ, ph¶i ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé
doanh nghiÖp míi. §æi ngò nh÷ng ngêi ®æi míi c«ng nghÖ
bao gåm c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp, c¸c c¸n bé khoa
häc c«ng nghÖ vµ c«ng nh©n lµnh nghÒ. ThiÕu mét vÕ
trong ®éi ngò nµy th× viÖc ®æi míi c«ng nghÖ kh«ng thÓ
thùc hiÖn ®îc.
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, t b¶n cè ®Þnh bÞ hao mßn ®i.
X¶y ra hai lo¹i hao mßn: Hao mßn v« h×nh vµ hao mßn h÷u
h×nh.
1.1. Hao mßn h÷u h×nh
19
Hao mßn h÷u h×nh lµ sù hao mßn cña c¸c t liÖu lao
®éng do viÖc sö dông chóng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
hoÆc do sù t¸c ®éng cña tù nhiªn. Sù hao mßn nµy lµm t
b¶n cè ®Þnh mÊt gi¸ trÞ cïng gi¸ trÞ sö dông. V× vËy ®Ó
kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng nµy nh»m sö dông cã hiÖu qu¶
vèn cÇn tËn dông c¸ch triÖt ®Ó c«ng suÊt cña m¸y khi ®a
vµo ho¹t ®éng, tr¸nh"thêi gian chÕt", ®ång thêi ph¶i lËp
quü khÊu hao ®Ó b¶o dìng, söa ch÷a , thay thÕ c¸c bé
phËn bÞ h háng.... Sö dông mét c¸ch hîp lý vµ ®óng ®¾n
lµ c¸ch b¶o qu¶n tèt nhÊt. Ngoµi ra, vÉn cÇn cã chi phÝ b¶o
qu¶n kh¸c nh lao chïi, vÖ sinh c«ng céng, b«i tr¬n...Vµ ®Ó
h¹n chÕ sù ph¸ huû cña tù nhiªn, tiÕt kiÖm chi phÝ b¶o
qu¶n, söa ch÷a th× c¸c doanh nghiÖp cÇn t×m c¸ch ®Ó
thu håi nhanh t b¶n cè ®Þnh nh n©ng cao tØ lÖ khÊu hao,
kÐo dµi thêi gian lµm viÖc.
HiÖn nay chóng ta th©ý r»ng ë c¸c DNNN thùc hiÖn
chÕ ®é lµm viÖc ba ca ®Ó m¸y mãc ho¹t ®éng 24/24 giê
mét ngµy. Nh vËy sÏ t¨ng ®îc thêi gian sö dông m¸y, h¹n
chÕ ®îc sù t¸c ®éng cña tù nhiªn. Còng cÇn cã biÖn ph¸p
kh¸c nh t¨ng chi phÝ ®Ó cai thiÖn vÖ sinh vµ ®iÒu kiÖn
n¬i lµm viÖc ( hÖ thèng ¸nh s¸ng, th«ng giã, chèng «
nhiÔm....). Nh÷ng hao mßn nµy h÷u h×nh chóng ta cã thÓ
nhËn ra, nhng hao mßn v« h×nh chóng ta kh«ng thÓ nh×n
thÊy ®îc. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cÇn chó ý lo¹i hao mßn
nµy, nã cã ý nghÜa rÊt quan träng.
1.2.Hao mßn v« h×nh
Hao mßn v« h×nh lµ hao mßn thuÇn tuý xÐt vÒ mÆt
gi¸ trÞ do hai nguyªn nh©n. Thø nhÊt , do sù t¨ng n¨ng
suÊt lao ®éng x· héi, nªn gi¸ thµnh s¶n phÈm gi¶m ®i dï
chÊt lîng kh«ng thay ®æi, lµm cho nh÷ng m¸y mãc cò
®ang sö dông mÆc dï gi¸ trÞ sö dông cßn nguyªn nhng gi¸
20