Luận văn;luận văn thạc sĩ;luận án tiến sĩ;tài liệu; khóa luận tốt nghiệp; báo cáo khoa học;đồ án tốt nghiệp;khoán luận 22082015120727
- 86 trang
- file .pdf
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Dịch giả: Đỗ Thu Hà
Mục Lục
Lời nói đầu
Của Elizabeth Edwards
Chương 1
Nếu bản đồ không hợp với địa hình có nghĩa là bản đồ sai.
Chương 2
Chúng ta là những điều mà chúng ta thực hiện
Chương 3
Thật khó để xoá bỏ một điều bằng lô gích khi nó ra đời từ sự phi lý
Chương 4
Những rắc rối thời thơ ấu có thể khiến người ta vượt ra khỏi giới hạn thông thường
Chương 5
Người ít lo lắng nhất là người kiểm soát được mối quan hệ
Chương 6
Cảm xúc theo sau hành vi
Chương 7
Hãy can đảm và có thể sức mạnh sẽ đến với bạn
Chương 8
Sự hoàn hảo là kẻ thù của những gì tốt đẹp
Chương 9
Hai câu hỏi quan trọng nhất của cuộc sống là «tại sao có?» và «tại sao không?». Vấn đề là phải đặt ra
câu hỏi nào.
Chương 10
Điểm mạnh nhất của chúng ta cũng chính là điểm yếu nhất
Chương 11
Nhà tù an toàn nhất chính là nhà tù do chúng ta tự xây nên.
Chương 12
Vấn đề của những người lớn tuổi thường nghiêm trọng nhưng ít khi thú vị
Chương 13
Hạnh phúc là sự liều lĩnh thượng hạng.
Chương 14
Tình yêu chân chính là quả táo trên vườn địa đàng.
Chương 15
Chỉ những điều tồi tệ mới xảy ra nhanh chóng.
Chương 16
Không phải tất cả những ai lang thang đều lạc đường
Chương 17
Tình yêu đơn phương thì đau đớn và không lãng mạn
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Chương 18
Không có gì vô ích và thông thường hơn là làm những điều tương tự mà lại mong đợi có kết quả
khác nhau
Chương 19
Chạy trốn sự thật là vô ích
Chương 20
Nói dối chính mình là đáng thương
Chương 21
Tất cả chúng ta đều hướng tới huyền thoại về một người xa lạ hoàn hảo
Chương 22
Tình yêu không bao giờ mất đi, ngay cả trong cái chết
Chương 23.
Không ai thích bị người khác sai bảo.
Chương 24
Ưu điểm lớn của sự ốm đau là nó giúp người ta lẩn tránh bổn phận.
Chương 25
Các bậc phụ huynh có một khả năng hạn chế trong việc tạo nên tính cách con cái, nếu không phải là
làm cho nó tồi tệ hơn.
Chương 26
Chúng ta thường sợ những điều sai trái
Chương 27
Thiên đàng thực sự là thiên đàng mà chúng ta đã mất
Chương 28
Trong số các hình thức của sự can đảm, khả năng hài hước là khả năng cơ bản nhất.
Chương 29
Sự khoẻ mạnh về tinh thần đòi hỏi quyền tự do lựa chọn
Chương 30
Sự tha thứ là một hình thức bỏ qua nhưng chúng không giống nhau hoàn toàn
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Đỗ Thu Hà dịch
Lời nói đầu
Của Elizabeth Edwards
Tám năm qua, Gordon Livingston là một trong những người quan trọng nhất đời tôi, thế mà tôi mới
chỉ gặp ông có một lần. Cả hai chúng tôi đều không còn trẻ nhưng chúng tôi là những người được
hưởng lợi từ kiểu giao tiếp của những người trẻ tuổi: Chúng tôi gặp nhau trên Internet, qua một cộng
đồng trên mạng giành cho những bậc cha mẹ bất hạnh. Ông và một số người khác chính là những
người mà tôi cần khi con tôi mất, những người thực sự hiểu khoảng trống mà tất cả chúng ta đang rơi
vào, và đang cố gắng – đôi khi nửa vời để bám giữ.
Không lời nào kể hết sự hùng biện của Gordon có ý nghĩa như thế nào trong những tháng ngày đó.
Chính Gordon đã rơi vào tình huống khó khăn không bút nào tả xiết tương tự hai lần. Tôi đã được
Chúa Trời ban phước khi may mắn được Gordon Livingston giúp đỡ với sự chỉ dẫn đúng đắn và sự
thông cảm ấm áp. Mặc dù những lời của ông có vẻ khẳng định nhưng Gordon không thuyết giáo hay
đánh giá: Ông soi sáng nơi tôi đang đứng để tôi có thể thấy mình và thế giới xung quanh rõ hơn và
rồi ông thắp sáng và giúp tôi thấy được những bước đi trong cuộc sống mà tôi cần để có được cuộc
sống có ích hơn.
Cài mà tháng năm dạy tôi về Gordon Livingston là dù tình hình có tồi tệ đến đâu cũng không thành
vấn đề, những điều mà chúng tôi chia xẻ giống như là cô bé Alice ở xứ sở kỳ diệu. «Tôi quá nhỏ
hoặc tôi quá lớn, không có gì giống như lẽ ra nó phải như vậy» - Giọng nói thực tế của Gordon
Livingston thể hiện một trí tuệ vĩ đại hơn cả chính cuộc đời phi thường của ông đã thể hiện. Bài viết
trong cuốn sách này đem lại cho độc giả một điểm nhìn mà tôi là người may mắn được hưởng trong
vòng tám năm qua. Đây chính là cuốn sách mà tất cả chúng ta đều có thể tiếp cận khi chúng ta cần
một giọng nói quan tâm – như tôi thường lần giở tập thư điện tử và thư qua bưu điện – khi tôi cần
một giọng nói chắc chắn và đáng tin cậy, đầy hy vọng nhưng không phải lúc nào cũng sẵn lòng đưa
ra sự bảo đảm. Ông đã từng viết cho tôi rằng: «Tất cả những điều mà tôi biết là cái mà tôi cảm thấy
và hy vọng». Đó chính là những lời mà Gordon Livingston thường nói. Dường như ông biết tất cả
những điều mà tôi và bạn cảm nhận và hy vọng, điều gì là chân thực và điều gì có thể đạt được.
Gordon Livingston cũng tiếp tục là một phi công: «Tôi hy vọng rằng khi máy đo tốc không khí tới
sáu mươi, tôi vẫn có thể kéo cần lái và mọi sự sẽ ổn thỏa. Tôi có những nhà vật lý để giải thích cho
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
tôi hàng trăm lần về điều đó. Bernoulli là người hoàn toàn đúng. Nhưng nó dường như là một phép
lạ». Và những lời nói đó là đúng đắn bởi vì dù những trải nghiệm của ông rất đau đớn, Gordon
Livingston vẫn giữ được niềm tin vào những ai ngây thơ trong trắng.
Như tôi đã nói với các bạn, những bài viết của Gordon Livingston khiến tôi nhớ tới một phim truyền
hình: «Bạn của bạn sẽ không nói với bạn…Nhưng chúng ta không như vậy và chúng ta sẽ nói». Phải,
có thể đó chính là những điều mà người bạn thật sự sẽ làm: Nói những điều hơi khó nghe mà chúng
ta cần biết để trở nên mạnh mẽ hơn, tốt hơn, hào hiệp hơn, can đảm hơn, tử tế hơn. Có thể là không
dễ chịu khi nghe những lời mà Gordon Livingston phải nói. Ông sẽ kéo bạn ra khỏi chiếc ghế thoải
mái mà bạn mong đợi được ngồi và xem TV cho đến khi ánh sáng vụt tắt – tất nhiên là vì sự tốt đẹp
của chính bạn rồi. Đồng thời, ông cảnh báo chúng ta rằng chúng ta có thể kiểm soát được rất ít, ông
nhắc chúng ta nhớ rằng chúng ta không bao giờ có thể tránh khỏi hậu quả của sự lựa chọn của chính
mình. Giống như một bậc phụ huynh thông thái, ông chỉ cho chúng ta hướng đi đúng…Với một
chiếc găng tay bằng nhung.
Gordon Livingston và tôi tới từ những thế giới khác nhau và chúng tôi có những triển vọng về cuộc
sống khác nhau. Thậm chí ngay cả khi chúng tôi đang làm một vấn đề chung, chúng tôi vẫn bất đồng
– về một vài vấn đề trong các bài viết này chẳng hạn. Tôi đánh giá cao việc ông đã bày tỏ những
tranh luận của mình một cách rất lịch thiệp, không có sự áp đặt và bất lịch sự như thường xảy ra
trong những cuộc tranh luận đương đại. Tuy nhiên, trước sự cương quyết của tôi mỗi khi chúng tôi
bất đồng, ông vẫn cố gắng hết mức để bảo vệ ý kiến của mình.
Tôi rất hài lòng khi có cơ hội để viết lời nói đầu này, để giới thiệu về Gordon Livingston với những
ai còn chưa biết được tài năng đặc biệt của ông. Và trên hết, tôi rất biết ơn khi một lần nữa có dịp
nhắc lại những lời của con trai Gordon Livingston nói với cha mình khi cậu bé sáu tuổi đang hấp hối
nơi giường bệnh (những phép lạ của y học đã không xảy ra mặc dù cha con cậu xứng đáng được
hưởng): «Cha ơi, con rất yêu giọng nói của cha».
Là một người yêu thương nồng nhiệt con trẻ, một luật sư bào chữa đầy tài năng. ELIZABETH
EDWARDS rất năng động trong nhiều hoạt động cộng đồng và từ thiện, bao gồm cuộc diễu hành
quyên góp March of Dimes, University of North Carolia, Board of Visitors, Sách cho trẻ em, Quĩ
Wade Edwards Foundation. Bà là vợ của John Edwards và là mẹ của bốn đứa con: Wade đã mất
năm 1996, Cate, Emma Claire và Jack.
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Dịch giả: Đỗ Thu Hà
Chương 1
Nếu bản đồ không hợp với địa hình có nghĩa là bản đồ sai.
Đã lâu lắm rồi, khi tôi còn là một thiếu úy trẻ trong phi đoàn số 82. Lúc ấy tôi đang cố gắng định
hướng tại vùng Fort Bragg, North Carolina. Khi tôi đang nghiên cứu bản đồ, thượng sĩ của trung đội
tôi, một cựu chiến binh trong số các hạ sĩ quan tiến lại gần: «Thiếu úy đã tìm ra nơi chúng ta đang
đứng chưa?», anh ấy hỏi. Tôi trả lời: «Theo bản đồ thì chỗ này lẽ ra phải có một ngọn đồi ở đây
những tôi không trông thấy nó, thưa ngài». Anh ấy nói: «Nếu bản đồ không hợp với địa hình thì có
nghĩa là bản đồ sai». Ngay lúc ấy tôi cũng biết là mình vừa mới nghe thấy một chân lý cơ bản.
Nhiều năm nay tôi thường lắng nghe câu chuyện của những người khác, đặc biệt là khi có chuyện gì
rắc rồi, tôi đã học được rằng con đường mà chúng ta đi trong cuộc đời bao gồm những nỗ lực khiến
cho những chiếc bản đồ mà chúng ta tự vẽ ra trong đầu mình phù hợp với địa hình mà chúng ta đang
đi. Về lý thuyết, điều này xảy ra khi chúng ta khôn lớn. Cha mẹ chúng ta dạy chúng ta, chủ yếu là
qua những ví dụ, những điều mà họ biết. Không may mắn thay, hiếm khi chúng ta có thể chấp nhận
hoàn toàn những bài học này. Thường thường, qua cuộc sống của cha mẹ chúng ta, chúng ta biết thật
vô ích để làm một cuộc điều tra hay bắt chước vì phần lớn những điều chúng ta biết đều tới qua một
tiến trình thử nghiệm và lầm lạc đau đớn của chính chúng ta.
Hãy lấy ví dụ về một nhiệm vụ quan trọng trong cuộc sống mà hầu hết chúng ta đều có thể sử dụng
những lời chỉ dẫn là lựa chọn và sống cùng bạn đời. Sự thật chỉ ra rằng hơn một nửa các cuộc hôn
nhân đã chấm dứt trong ly hôn và nói chung, chúng ta không được giỏi giang lắm khi thực hiện bổn
phận này. Khi chúng ta xem xét mối quan hệ của cha mẹ chúng ta, chúng ta cũng thấy khó mà chắc
chắn về điều đó. Tôi thấy rất ít người thỏa mãn với những điều họ thấy trong gia đình họ, thậm chí
ngay cả khi những cuộc hôn nhân của cha mẹ họ có kéo dài hàng thập kỷ đi nữa. Thông thường,
những người có cha mẹ vẫn đang sống cùng nhau mô tả mối quan hệ của họ như là một cái gì đó
đáng chán, những sự cộng sinh đầy mâu thuẫn có mùi vị kinh tế mà thiếu sự vui sướng và thỏa mãn
về tình cảm.
Có thể là việc dự đoán một người sẽ như thế nào và chúng ta sẽ thích họ đến mức nào sau năm năm
(ít hơn nhiều so với năm mươi năm – khoảng thời gian ta định sống với họ sau khi cưới) là không thể
được và chúng ta buộc phải chấp nhận một sự thực rằng xã hội đang biến chuyển theo hướng hôn
nhân chỉ có một vợ một chồng nối tiếp nhau. Chúng ta cũng nhận thức ra rằng mọi người luôn thay
đổi và thật là ngây thơ để mong đợi tình yêu thời tuổi trẻ kéo dài mãi. Vấn đề là kiểu hôn nhân một
vợ một chồng liên tiếp thì không phải là mô hình thật tốt cho việc nuôi dạy con cái bởi vì nó không
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
cung cấp sự chắc chắn và an toàn mà đứa trẻ cần phải có để nó bắt đầu xây dựng những tấm bản đồ
riêng của mình về việc cuộc sống hoạt động như thế nào.
Chúng ta đã quen nghĩ về tính cách theo một hướng. «Anh ta là người có cá tính» chẳng hạn – là một
lời tuyên bố về việc một người có vẻ thân thiện và vui vẻ. Trong thực tế sự định nghĩa thật sự về cá
tính phải bao gồm cả thói quen suy nghĩ, cảm xúc lẫn mối quan hệ với người khác. Hầu hết mọi
người trong chúng ta biết là mọi người khác nhau về những đặc điểm nhất định: Sôi nổi, thích các
chi tiết, khoan dung cho sự buồn chán, sẵn lòng giúp đỡ người khác, lòng quyết tâm và vô số những
tính cách khác nữa… Cái mà hầu hết mọi người không nhận thức ra, tuy nhiên, chính là phẩm chất
mà chúng ta đánh giá cao: Sự tử tế, lòng khoan dung, khả năng cam kết với người khác – thì lại là sự
phân bố không phải là ngẫu nhiên. Chúng có xu hướng tồn tại như những nét tính cách mà chỉ có
thời gian và sự duy lý mới có thể nhận thức ra được.
Nói một cách khác, những đặc tính ít đáng mong đợi hơn như: Sự bốc đồng, coi mình là trung tâm,
dễ nổi giận thì lại thường tạo thành nhóm mà ta có thể nhận ra được. Chúng ta thường gặp rất nhiều
khó khăn trong việc phát triển và giữ vững những mối quan hệ cá nhân là so sự thiếu hiểu biết về bản
thân và cả những người khác, chính những cá tính đó đã khiến người ta trở thành một ứng viên tồi
cho những mối quan hệ gắn bó mật thiết.
Nghề bác sĩ tâm thần là phân loại những rối loạn về nhân cách. Tôi thường nghĩ rằng phần này của
cuốn sách của chúng ta đặt tên là «những người cần tránh». Rất nhiều nhãn hiệu mà người ta gán cho
những người như vậy: Nào là lập dị, ích kỷ, tự ái, phụ thuộc và vân vân tạo nên một danh sách về
những người gây khó chịu như đa nghi, ích kỷ, độc đoán, bóc lột người khác…Đây là những người
mà mẹ bạn thường cảnh báo bạn (đôi khi không may mẹ bạn lại chính là người như vậy). Họ hiếm
khi tồn tại dưới dạng mà người ta có thể dễ dàng nhận biết theo thống kê nhưng khổ nỗi, biết làm thế
nào để nhận ra họ sẽ giúp cho bạn khỏi bị đau lòng nhiều phen.
Tôi nghĩ rằng cũng rất có ích nếu chúng ta có thể lập ra một cuốn sổ tay về những tính cách quí báu
mô tả những phẩm chất đáng được nuôi dưỡng trong chính con người chúng ta và để tìm ra bạn bè và
người chúng ta yêu. Trên hết phải là lòng tốt, sự tình nguyện hiến dâng vì người khác. Phẩm chất
đáng mơ ước này vượt lên trên các tính cách khác, bao gồm cả khả năng thương người và biết yêu.
Những định hướng sai lầm nhất trên tấm bản đồ cuộc đời của chúng ta chính là cảm giác buồn rầu,
sự giận dữ, sự phản bội, sự nhạc nhiên và sự mất phương hướng. Khi những cảm xúc này hiện lên
trên bề mặt là lúc chúng ta cần nghĩ về khả năng định hướng lại của trí tuệ của chúng ta và làm thế
nào để sửa chữa nó. Cầu mong chúng ta không lặp lại mô hình của những người đã lãng phí thời gian
để nhận ra rằng chúng ta chỉ có sự an ủi duy nhất khi chúng ta thất bại là những kinh nghiệm đau
đớn.
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Người dịch: Đỗ Thu Hà
Chương 2
Chúng ta là những điều mà chúng ta thực hiện
Mọi người thường tới chổ chúng tôi xin thuốc. Họ đã quá mệt mỏi về tâm trạng buồn rầu, mệt mỏi và
mất hết sự quan tâm đến những điều trước đó đã từng đem lại cho họ niềm vui sống. Hoặc là họ
không ngủ được hoặc là họ ngủ suốt ngày; họ biếng ăn hay ăn quá độ. Họ luôn phiền lòng và hay
đãng trí, thường thì họ ước chết quách cho rảnh nợ. Họ khó nhớ ra nổi điều gì có thể làm cho họ
hạnh phúc.
Tôi đã lắng nghe những câu chuyện của họ. Tất nhiên là những câu chuyện đó khác nhau nhưng
thường cùng một chủ đề. Những người khác trong gia đình sống những cuộc sống chẳng có gì là
đáng sống. Mối quan hệ của họ thường là đầy xung động hoặc thiếu sự say mê và thân thiết. Ngày
trôi qua đối với họ thật tẻ nhạt: việc làm không thoả mãn, ít bạn bè, nhiều sự buồn chán. Họ cảm thấy
mình tách rời khỏi những niềm vui mà người khác đang được hưởng.
Đây chính là điều tôi đã nói với họ: Điều tốt lành là chúng ta có những cách điều trị có hiệu quả cho
những triệu chứng tuyệt vọng, tin tức tồi tệ là thuốc men vẫn không khiến cho bạn hạnh phúc được.
Hạnh phúc không đơn giản chỉ là sự vắng thiếu nỗi tuyệt vọng. Nó chính là một trạng thái tích cực
trong đó cuộc đời của chúng ta giàu ý nghĩa và niềm vui.
Cho nên chỉ thuốc men không thì khó mà đủ được. Mọi người cần phải nhìn nhận cách sống của
mình bằng con mắt khác. Chúng ta luôn luôn nói về những gì chúng ta muốn và dự định làm. Đó chỉ
là những mơ ước và sự khát khao và chúng có rất ít giá trị trong việc thay đổi tâm trạng của chúng ta.
Chúng ta không phải là điều mà chúng ta nghĩ, nói hay cảm thấy. Chúng ta là điều mà chúng ta thực
hiện. Nói thẳng ra, khi đánh giá người khác, chúng ta không nên chú ý đến điều họ hứa mà nên chú ý
đến điều họ cư xử. Luật đơn giản này có thể ngăn chặn rất nhiều nổi đau đớn và sự hiểu lầm; ảnh
hưởng đến mối quan hệ của con người, «Khi tất cả điều nói ra đều được làm thì sẽ có nhiều điều
đáng nói hơn là những điều đã được làm đó». Chúng ta đang chết chìm trong lời nói, rất nhiều lời nói
đã hoá thành những lời nói dối đối với chính mình và người khác. Đã bao nhiêu lần chúng ta cảm
thấy bị phản bội và ngạc nhiên khi tìm ra khoảng trống giữa lời nói của mọi người và hành động của
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
chính họ trước khi ta học được cách chú ý nhiều hơn đến việc làm hơn là lời nói? Hầu hết những sự
đau lòng chứa đựng trong cuộc sống của chúng ta chính là kết quả của việc thờ ơ với sự thật, rằng:
lối cư xử trong quá khứ của một người là yếu tố dự đoán đáng tin cậy nhất về lối cư xử trong tương
lai.
Woody Allen đã từng nói một câu nổi tiếng rằng: «Ta có thể nhìn thấy trước tám mươi phần trăm
cuộc đời của một người». Chúng ta thường tỏ ra can đảm trong vô số cách để đáp ứng bổn phận của
mình hoặc thử nghiệm những điều mới mẻ có thể cải thiện cuộc sống của mình. Nhiều người trong
chúng ta sợ liều lĩnh và thích sự rõ ràng, sự việc có thể dự đoán được và sự lặp đi lặp lại. Điều này
giải thích cảm giác buồn chán quá mức được coi là đặc tính của thời đại chúng ta. Những nỗ lực
tuyệt vọng để vượt qua nó chính là hiện tượng khao khát được giải trí và khi được tích luỹ lại, chúng
trở thành vô nghĩa. Chính câu trả lời cho câu hỏi «Vì sao?» đang đè nặng lên hầu hết chúng ta. Tại
sao chúng ta lại ở đây? Tại sao chúng ta lựa chọn cuộc sống như thế này? Tại sao lại phải quan tâm?
Câu trả lời tuyệt vọng được chứa đựng trong một cái phanh hãm rất phổ biến là «Gì cũng được».
Nói chung, cái chúng ta đạt được, không phải là cái chúng ta xứng đáng mà là cái chúng ta mong
đợi. Hãy hỏi một cầu thủ thành công về môn bóng chày khi anh ta bước tới chổ cái đĩa và bạn sẽ
nghe thấy những điều như: «Tôi đang mang cái này xuống phố đây!» Nếu bạn chỉ ra rằng những
người đánh bóng giỏi nhất trong trò chơi thường ăn điểm được hai trong ba cú đánh thì bất cứ cầu
thủ nào chơi tốt cũng đều trả lời rằng: «Phải, nhưng đây là lượt chơi của tôi».
Ba yếu tố của hạnh phúc là có điều gì đó để làm, người nào đó để yêu và điều gì đó để mong đợi.
Nếu chúng ta có những công việc có ích, những mối quan hệ dễ chịu và sự hứa hẹn về sự hài lòng thì
khó mà không hạnh phúc! Tôi sử dụng chữ «công việc» để tương ứng với bất kỳ một hoạt động nào,
được trả lương hay không nhưng đem lại cho chúng ta một cảm giác về tầm quan trọng cá nhân của
chính mình. Nếu chúng ta có một công việc mang tính chuyên nghiệp có thể đem lại một ý nghĩa cho
cuộc sống của chúng ta, đó chính là công việc của đời ta. Nhờ sự đóng góp vào sự đa dạng của cuộc
sống con người mà ta có thể tìm thấy sự hài lòng và ý nghĩa trong việc nỗ lực ở một sân gôn hay tại
bàn chơi bài bridge. Hãy nghĩ đến những vấn đề về giao thông nếu tất cả chúng ta đều thích việc đó,
có sao đâu!
Việc xác định thế nào là «tình yêu» là một vấn đề khó khăn. Bởi vì cơ sở của cảm giác đó rất huyền
bí ( Tại sao tôi lại yêu người này mà không phải là người kia?), người ta rút ra kết luận rằng lời nói
không thể nào so sánh được với ý nghĩa của chúng trong tình yêu của một người nào đó. Bạn nghĩ
thế nào về định nghĩa này của tôi. «Chúng ta yêu người nào đó khi tầm quan trọng về nhu cầu và
khao khát của anh ta hay cô ta ngang bằng với mức độ của những nhu cầu và khao khát đó của chính
chúng ta ». Trong những trường hợp tốt nhất, tất nhiên, mối quan tâm của chúng ta đối với lợi ích
của một người nào khác vượt quá hay trở nên không thể tách rời những điều mà chúng ta muốn cho
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
chính mình. Một câu hỏi mà tôi thường dùng để giúp cho mọi người trở nên cương quyết nếu họ yêu
một người nào đó thực sự là «bạn có thể đỡ đạn cho người này không?» Điều này có vẻ như vượt
quá tiêu chuẩn thông thường bởi vì chỉ một số ít người trong chúng ta buộc phải đương đầu với một
sự hy sinh lớn đến như vậy và sẽ không ai trong chúng ta có thể chắc chắn liệu mình sẻ làm gì nếu
khao khát tự vệ của chúng ta buộc phải va chạm với tình yêu dành cho người khác của mình. Nhưng
việc tưởng tượng ra tình huống đó có thể làm rõ được bản chất của sự gắn bó giữa chúng ta với một
người nào đó.
Số người mà chúng ta sẽ xem xét việc hy sinh bản thân mình để cứu thật ra rất hạn chế: con chúng ta,
chắc rồi, chồng hoặc vợ của chúng ta, hay một người được chúng ta yêu, có thể. Nhưng nếu chúng ta
không thể tặng món quà đó, làm sao chúng ta có thể giả vờ yêu họ được? Thông thường, cảm xúc về
tình yêu hay sự thiếu vắng nó thật đáng chú ý trong cách mà chúng ta bày tỏ rằng một người nào đó
quan trọng đối với chúng ta, đặc biệt là qua số lượng và chất lượng thời gian mà chúng ta sẵn sàng
dành cho họ.
Vấn đề là tình yêu được bày tỏ qua hành vi. Thêm một lần nữa, chúng ta phải xác định mình là ai,
chúng ta quan tâm đến ai và cái gì, không phải qua cái chúng ta hứa mà là điều chúng ta làm. Tôi
thường phải hướng mọi người chú ý đến vấn đề này. Chúng ta là loại động vật có ngôn từ, việc dùng
ngôn từ để giải thích và cả lừa đảo nữa rất thông dụng. Sự lừa gạt tồi tệ nhất, tất nhiên, là lừa gạt
chính mình. Chúng ta tin vào cái gì có quan hệ gần gũi với nhu cầu mà chúng ta cảm thấy trong sâu
kín lòng mình - chẳng hạn như giấc mơ mà tất cả chúng ta thường mang theo về một tình yêu hoàn
hảo, sự chấp nhận không hoàn hảo về điều gì chỉ có sẵn từ một người mẹ tốt. Sự khao khát này làm
chúng ta rất dễ bị tổn thương, những dạng thức tồi tệ nhất là sự tự lừa gạt mình và ảo tưởng, một hy
vọng cho rằng cuối cùng chúng ta đã tìm thấy con người sẽ yêu chúng ta mãi mãi, chính xác như
chúng ta yêu họ.
Do đó khi một người nào đó giả vờ làm và nói những điều mà chúng ta mong đợi từ lâu, chẳng có gì
đáng ngạc nhiên khi chúng ta bỏ qua những thái độ cư xử không thích hợp khác. Khi tôi nghe thấy
một người nào đó nói: «Anh ấy làm những điều không hay nhưng tôi biết anh ấy yêu tôi», tôi luôn
luôn hỏi lại rằng điều đó có phải là hành động cố tình làm tổn thương người nào đó mà ta yêu không.
Chúng ta có làm điều sai đó với chính mình không? Liệu chúng ta có thể yêu một chiếc xe tải chẹt
phải chúng ta không?
Một vấn đề khác là tình yêu thật sự đòi hỏi chúng ta lòng can đảm vì phải trở nên hoàn toàn dễ bị tổn
thương trước người khác. Sự liều lĩnh đó quá hiển nhiên. Ai mà không từng bị tan vỡ trái tim do
nhầm lẫn khi trao niềm tin cho người khác? Những vết thương lòng như vậy đã khiến cho nhiều
người trong chúng ta có thái độ cay đắng về tình yêu, nó phá hoại những mối quan hệ của chúng ta
và sản sinh ra những trò cạnh tranh khiến chúng ta cạn kiệt lòng tin vào nhau.
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Thường thì mọi người hay lựa chọn giữa sự cô đơn hoàn toàn và sự tự lừa dối. Giữa hai tình trạng
này, ở đâu đó, hạnh phúc của chúng ta đang ngủ yên. Rốt cuộc, chúng ta đã được chuẩn bị để nhận
cái mà chúng ta đã trao. Đó là tại sao có một chút sự thật trong quan niệm rằng tất cả chúng ta đều
lấy người chúng ta xứng đáng hay đáng đời để nhận và đó là lý do tại sao hầu hết những sự không
hài lòng thoả mãn với người khác thường phản ánh những giới hạn trong bản thân chúng ta.
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Người dịch: Đỗ Thu Hà
Chương 3
Thật khó để xoá bỏ một điều bằng lô gích khi nó ra đời từ sự phi lý
Theo kinh nghiệm của tôi, các bác sĩ vật lý trị liệu đã lãng phí quá nhiều thời gian để cố thuyết phục
mọi người không cư xử một cách phi lý, bệnh hoạn hay có vẻ khó hiểu. Chẳng hạn như một người
vừa đi làm việc về và câu đầu tiên anh ta buột ra là: «Trời ơi, chỗ này bừa bộn quá!». Con cái anh ta
bỏ đi còn bà vợ, cũng vừa đi làm về lại còn phải đi đón con, phát khùng lên. Buổi tối hôm đó là một
sự khởi đầu tồi tệ. Khi nghe câu chuyện này, ông bác sĩ bèn phê phán rằng thật sai lầm khi bạn phê
bình một người vợ đang mệt mỏi sau một ngày làm việc dài lê thê. Ai cũng đồng ý rằng điều quan
sát của ông bác sĩ là đúng nhưng anh chồng không thay đổi được thói quen đó của mình, đơn giản là
anh ta chỉ thay đổi vấn đề sẽ bị đưa ra phê phán mà thôi. Hai con người đó cứ tiếp tục chung sống
trong sự bất hạnh và sự xung đột của họ vẫn tiếp tục.
Chuyện gì đang xảy ra ở đây? Tại sao người ta không chịu hiểu rằng phê phán chỉ tạo ra sự bất hạnh
và những hậu quả xấu? Tất nhiên là không thể có câu trả lời duy nhất cho vấn đề này, bởi vì khi ta
phải đương đầu với những thói quen hay thái độ cư xử đã lâu, lô gích ít khi có hiệu quả. Những điều
chúng ta làm, những định kiến là chúng ta đã có sẵn, những xung đột lặp đi lặp lại và ảnh hưởng đến
cuộc sống của chúng ta hiếm khi là sản phẩm của những suy nghĩ có lô gích. Trong thực tế, chúng ta
thực hiện các hoạt động trên đời này hầu như trong sự tác động vô thức, hôm nay ta thường làm
những điều đã được làm mà không hề có hiệu quả của hôm qua. Người ta thường nghĩ rằng tiến trình
học tập hay trưởng thành dần dần sẽ khiến chúng ta thay đổi lối cư xử của mình để đối phó với
những hậu quả không mong đợi. Bất kỳ ai theo dõi một người chơi gôn bình thường lúc anh ta đang
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
chơi sẽ biết rằng điều này là không đúng.
Trong thực tế, đôi khi chúng ta có vẻ như bị kẹt trong lối sống không có hiệu quả mà không chịu nhớ
tới câu cách ngôn mà người ta thường dạy ở trong quân đội: Nếu một điều không có hiệu quả, bạn
hãy nghi ngờ nó. Những mục đích và các thói quen nằm ẩn phía sau hầu hết những cư xử của chúng
ta hiếm khi đi theo lô gích; chúng ta thường bị điều khiển theo cảm hứng, các định kiến và những
cảm xúc mà chúng ta chỉ lờ mờ nhận biết.
Trong thí dụ đã nói ở trên, người đàn ông về nhà nhưng thâm tâm đã không hài lòng với công việc
của mình hay mệt mỏi vì đi lại. Anh ta mong mỏi có thể kiểm soát phần nào đó cuộc sống vốn cứ rối
tung điên khùng của mình. Bước vào nhà, anh ta hy vọng có thể có chốn yên thân thì lại phải đương
đầu với những sự lộn xộn và trách nhiệm nhiều hơn. Đó không phải là cuộc sống mà anh ta thường
mơ ước. Nhưng liệu ai là người phải chịu trách nhiệm?
Nếu hầu hết cư xử của chúng ta bị cảm xúc chi phối dù chúng có thể mơ hồ đến mức nào, thì khi
chúng ta muốn thay đổi bản thân, chúng ta phải có khả năng xác định những nhu cầu cảm xúc của
mình và tìm cách để thoả mãn chúng mà không xúc phạm đến những người mà hạnh phúc của họ
phụ thuộc vào chúng ta. Nếu chúng ta mong muốn được đối xử tốt và khoan dung (vì hầu hết mọi
người chúng ta đều muốn vậy), thì chúng ta cần phải chăm lo cho sự hình thành những đức tính như
thế trong chính bản thân mình. Mỗi khi tôi nói chuyện với những cặp vợ chồng đang xung đột, tôi
nhận ra rằng những khát khao của họ thật quá giống nhau: được kính trọng, được lắng nghe, được
cảm thấy là trung tâm cuộc sống của bạn đời. Liệu chúng ta còn muốn gì hơn thế trong mối quan hệ?
Đó chính là cái mà mọi người định nói tới khi họ nghĩ về tình yêu.
Người ta thường nói rằng câu «Muốn nhận thì hãy cho», «Gieo cái gì gặt cái đó» chỉ là những lời nói
cửa miệng sáo rỗng. Thế thì cái gì có thể đúng hơn thế? Tại sao điều đó lại khó làm đến thế? Giống
như hầu hết những lời giải thích về việc tại sao chúng ta lại hành động như chúng ta đã làm, câu trả
lời nằm trong những trải nghiệm của chúng ta trong quá khứ.
Khi còn là trẻ con, chúng ta tự cho mình cái quyền tiếp nhận tình yêu vô điều kiện của cha mẹ.
Nhưng rất ít người mà tôi đã tiếp xúc cảm thấy họ đã nhận được tình yêu như vậy. Trái lại, hầu hết
ký ức trẻ thơ thường chất đầy cảm giác về một trách nhiệm bắt buộc để «làm cho bố mẹ tôi hài lòng»
- bằng những thành công ở trường, tránh xa những rắc rối, kết hôn với người thích hợp và sinh ra các
cháu cho ông bà. Thực ra thì nhiều điều trong số đó chính là do các bậc phụ huynh cảm thấy mình
phải có trách nhiệm với con cái mình. Bằng cách chấp nhận cuộc sống và sự chăm sóc, trong thực tế,
một đứa trẻ cảm thấy mình mắc nợ bố mẹ đến mức chỉ khi chúng đáp ứng lòng mong mỏi của họ,
chúng mới có thể trả được món nợ sinh thành này.
Rất nhiều điều đã tạo nên gánh nặng cho việc làm cha mẹ. Bắt đầu bằng việc mang nặng đẻ đau, sự
mất ngủ vì nuôi con thơ, trách nhiệm dường như vô hạn để tổ chức cuộc sống, sự căng thẳng trong
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
tuổi vị thành niên của con, lao động khó nhọc để chu cấp cho học phí vào các trường cao đẳng và đại
học… Mỗi giai đoạn của cuộc sống là ngọn nguồn của những gì cha mẹ thường phàn nàn, họ coi đó
như một sự tử vì đạo. Thế thì liệu có gì đáng ngạc nhiên không khi người ta có thể có cảm giác nào
đó về bổn phận đáp lại về phía con cái?
Câu hỏi: «Tôi nợ bố mẹ tôi những gì?» thường giày vò cuộc sống của con người và đôi khi suốt cả
khi trưởng thành. Trong thực tế, con cái chúng ta chẳng nợ chúng ta cái gì hết. Chính chúng ta đã
quyết định sinh chúng ra đời. Nếu chúng ta yêu chúng và chu cấp cho những yêu cầu của chúng thì
đó là vì nghĩa vụ làm cha làm mẹ của chúng ta chứ không phải là một hành động quên mình nào đó.
Ngay từ đầu, chúng ta đã biết rằng chúng ta nuôi chúng để rồi chúng sẽ rời bỏ chúng ta và nghĩa vụ
của chúng ta là giúp chúng làm điều này mà không cảm thấy nó là gánh nặng do cảm giác về lòng
biết ơn vô hạn và món nợ không sao trả nổi.
Những gia đình làm đúng chức năng thường rất khéo cư xử khi cho con ra ở riêng. Những gia đình
thực hiện chức năng tồi thường có xu hướng giữ con lại với mình. Khi tôi đến những gia đình có con
cái tiếp tục chung sống với bố mẹ, thường là trong sự bất hạnh, mãi không trưởng thành lên, tôi có
cảm giác rằng những xung đột và sự lo lắng phải chia lìa cứ bị bàn đi bàn lại mà không sao giải
quyết nổi, ảo ảnh thường được người ta chia sẻ có vẻ như là: «Chúng ta cứ tạm giữ tình trạng như thế
này cho đến khi chúng ta tìm ra giải pháp». Đôi khi, điều đó không bao giờ xảy ra. Tôi biết có những
gia đình mà con cái đã hai mươi hay ba mươi tuổi mà cha mẹ vẫn không sao ngủ được cho đến khi
«mấy đứa nhỏ» về đến nhà. Ở nơi đó, những cuộc tranh luận về những việc vặt trong nhà cứ xảy ra
và giờ ăn phản ánh sự mong chờ của cha mẹ quay trở lại với quá khứ và một nỗi sợ của con cái về
tương lai không còn phụ thuộc của mình. Có một loại cam kết để không thay đổi trong gia đình.
Những người trẻ tuổi đánh đổi cơ may trở nên tự lập để đổi lấy sự an toàn trong một môi trường
quen thuộc, như trẻ con chỉ để đảm bảo với cha mẹ rằng họ không cần phải rũ bỏ trách nhiệm mà con
cái họ đã quen lệ thuộc vào.
Trong những gia đình như vậy, vai trò trở nên quen thuộc, được xác định rõ ràng và người ta có ấn
tượng là đang xem một vở kịch được diễn tập rất kỹ, trong đó mỗi diễn viên đã trở nên quá quen
thuộc với vai diễn đến nối ý nghĩa về việc hạ màn và làm việc khác đã khuấy lên trong lòng họ một
nỗi lo lắng quá độ.
Cuối cùng, trong khi tranh đấu để vượt qua những lối cư xử bệnh hoạn bằng cách sử dụng lô gích,
người ta thường phải đương đầu với thực tế là sự thờ ơ vô hình. Con người có thể trở nên gắn bó với
những quan điểm riêng của mình về vấn đề mọi việc nên hoạt động như thế này đến nỗi họ trở nên
thờ ơ với sự đương nhiên rằng thay đổi là cần thiết.
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Dịch giả: Đỗ Thu Hà
Chương 4
Những rắc rối thời thơ ấu có thể khiến người ta vượt ra khỏi giới hạn thông thường
Những câu chuyện về cuộc đời của chúng ta, khác xa với những chuyện được kể lại một cách ổn
định, thường được ôn đi ôn lại liên tục. Những sợi chỉ mỏng manh của mối quan hệ nhân quả đã
được dệt đi dệt lại và được kể lại khi chúng ta cố gắng giải thích cho chính mình và những người
khác việc chúng ta đã trở thành con người hiện nay như thế này. Khi tôi lắng nghe những câu chuyện
kể về quá khứ, tôi thực sự ấn tượng về cách mà mọi người nối tiếp những gì họ trải qua trong thời
thơ ấu với con người của họ hiện nay.
Vậy chúng ta nợ lý lịch cá nhân của mình điều gì? Chắc chắn là chúng ta được tạo nên bởi những chi
tiết đó và phải học những bài học từ chúng nếu chúng ta muốn tránh lặp lại những sai lầm ngu ngốc
thường làm chúng ta cảm thấy như mắc bẫy trong vở kịch kéo dài mà chúng ta chính là tác giả.
Mỗi người Mỹ trưởng thành bộc lộ một cách đầy đủ đối với môn tâm lý học nói chung rằng anh ta
hoặc cô ta có xu hướng nối mối liên hệ giữa những triệu chứng hiện tại với những khó khăn trong
quá khứ. Bởi vì sự chịu trách nhiệm đối với những việc chúng ta đã làm và chúng ta cảm thấy thế
nào đòi hỏi một sự tự nguyện, đương nhiên là người ta có khuynh hướng đổ lỗi cho những người có
quan hệ với mình trong quá khứ, nhất là cha mẹ vì đã không làm nhiệm vụ của mình tốt hơn.
Nếu có những rắc rối nghiêm trọng về thể xác, tình dục hay tâm lý, điều quan trọng là chúng ta phải
nhận thức và khai triển chúng. Không có đứa trẻ nào có thể trốn chạy mà không bị thương tổn khỏi
sự lạm dụng hay thờ ơ của cha mẹ. Điều quan trọng là khi chúng ta đề cập đến vấn đề đó, ta nên
thông cảm và nhấn mạnh rằng nên rút ra những bài học nhưng chúng ta không tán thành việc đưa ra
kết luận rằng những trải nghiệm kinh khủng nhất sẽ tác động đến chúng ta vĩnh viễn.
Đổi thay là điều quan trọng thiết yếu của cuộc sống. Nó là mục đích của tất cả những cuộc đối thoại
tâm lý học để chữa bệnh. Để tiến trình đó thuận lợi, đơn giản là hãy tránh xa việc phàn nàn. Mọi
người thường hỏi tôi tại sao tôi không chán ngấy lên với việc lắng nghe những lời kể lể than vãn bất
tận của bệnh nhân về cuộc sống của họ. Câu trả lời, tất nhiên, là việc phàn nàn về việc người ta cảm
thấy như thế này, về những thái độ cư xử lặp đi lặp lại nảy sinh ra những kết quả bất hạnh quá nhàm
chán, lại chính là bước đầu của tiến trình thay đổi. Câu hỏi ưa thích của tôi khi điều trị bệnh là «Thế
điều gì xảy ra tiếp theo?» (Tôi có một màn hình nhỏ trên chiếc máy vi tính để bàn ghi dòng chữ này
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
ở dạng đang nhấp nháy, hướng về phía bệnh nhân).
Câu trả lời nhấn mạnh sự tự nguyện thay đổi cũng như sức mạnh để làm điều đó. Nó vượt qua sự tự
thương hại vốn bám vào những rắc rối đã xảy ra trong quá khứ và nhận thức ra tầm quan trọng của
việc tiếp nhận những cuộc đối thoại có định hướng, về nội tâm, và một mối quan hệ lành mạnh trong
việc thay đổi lối cư xử của bệnh nhân.
Tôi không đưa ra nhiều lời khuyên trong khi điều trị bệnh- không phải vì quá khiêm tốn hay như một
mẹo để khiến cho bệnh nhân tự đưa ra cách giải quyết đối với các vấn đề của họ. Tôi làm như vậy
chính là vì hầu như tôi chưa có ý tưởng rõ ràng về điều mọi người cần phải làm để cải thiện cuộc đời.
Tuy nhiên, tôi có thể ngồi cùng họ trong khi họ đi tìm giải pháp. Công việc của tôi là giữ cho họ tiếp
tục công việc, chỉ ra những mối quan hệ mà tôi nghĩ là tôi thấy giữa quá khứ và hiện tại, băn khoăn
về những động cơ ẩn dưới những mối quan hệ đó và nhấn mạnh sự tự tin vào năng lực của chính họ
để đưa ra những giải pháp thích hợp với cuộc đời họ.
Đây là một kiểu đào tạo mới. Mọi người thường tới bác sĩ tâm lý với hy vọng rằng tôi sẽ là nguồn
định hướng thông thái về cái họ cần phải làm. Tóm lại, chúng ta đi khám bệnh để họ kê đơn cho
chúng ta. Chúng ta được huấn luyện để trông chờ những giải pháp tức thời. Cảm thấy tồi tệ ư? Uống
thuốc này. Ý tưởng cho rằng chúng ta phải ngồi và nói về các vấn đề mình đang phải đương đầu và
những điều chúng ta đã cố làm và thất bại đã áp đặt một tiến trình chậm chạp và vứt bỏ sự than vãn
lên lối sống của chúng ta. Tiến trình đó có một cốt lõi mà nhiều người không thể chấp nhận nổi:
Chúng ta phải chịu trách nhiệm về hầu hết những điều xảy ra đối với chúng ta.
Có một kẽ hở rất hẹp mà nhà tâm lý học trị liệu phải bước qua ở đây. Tất cả chúng ta phải chịu đựng
các sự kiện và mất mát mà chúng ta không có quyền lựa chọn. Những điều đó bao gồm cả gia đình
mà từ đó chúng ta đã sinh ra, cách mà chúng ta bị cư xử khi còn nhỏ, cái chết và sự chia lìa của
những người gần gũi đối với chúng ta… Không khó để đưa ra một trường hợp mà chúng ta bị ảnh
hưởng bởi các sự kiện và những người ngoài tầm kiểm soát của chúng ta.
Những nỗ lực tái định hướng của nhà tâm lý học trong cuộc trò chuyện đối với những lựa chọn trong
tương lai có thể bị bệnh nhân coi là không công bằng và có định kiến. Đây là nơi tầm quan trọng của
sự hợp tác với bác sĩ tâm lý lớn nhất. Bệnh nhân cần được thuyết phục rằng người bác sĩ đó đang
đứng về phía mình.
Tâm lý học trị liệu, nếu được làm một cách hoàn hảo là sự kết hợp của cả sự tự thú, làm cha mẹ và cả
tư vấn qua những trải nghiệm. Không có một bác sĩ tâm lý nào là hoàn hảo cho mọi người. Mỗi
người có những nhu cầu cá nhân khiến cho họ thích hợp với một bác sĩ nào đó. Thêm vào đó, người
bác sĩ mang kinh nghiệm của bản thân anh ta hay cô ta đến cùng với sự đánh giá và lý thuyết về sự
thay đổi đối với quá trình chữa bệnh. Thường thì những cố gắng giao tiếp đó có kết quả nhưng đôi
khi làm hại cho bệnh nhân. Cũng giống như trong mọi mối quan hệ giữa con người và con người,
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
khó có thể xác định và dự đoán cái gì sẽ thật sự có hiệu quả.
Phẩm chất của một bác sĩ phản ánh phẩm chất của một bậc phụ huynh tốt: kiên nhẫn, thông cảm, có
khả năng yêu thương và một khả năng lắng nghe không có định kiến. Cũng giống như các bậc cha
mẹ phản ứng khác nhau với những đứa con khác nhau, các bác sĩ cũng hành nghề của mình tốt hơn
với những bệnh nhân nhất định. Cái mà hầu hết chúng ta đều ngần ngại thừa nhận là chúng ta có xu
hướng sẵn lòng giúp đỡ hơn đối với những người họ yêu quí chúng ta. Định kiến hiếm khi được nhận
thức này đã tạo nên những cảm giác mang tính lô gích. Chúng ta ít hiệu quả trong quan hệ đối với
các bác sĩ nếu chúng ta bị bỏ vào một đất nước xa lạ, thậm chí ngay cả khi chúng ta biết ngôn ngữ
của họ. Sự kết hợp tinh tế giữa văn hoá sẽ nhiều hơn và sự mong đợi sẽ trốn tránh chúng ta. Cũng
như vậy, trong xã hội của chính chúng ta, mọi người sống những cuộc đời rất khác nhau phục thuộc
vào, chẳng hạn, dòng giống và nền tảng xã hội của họ. Thật là kiêu ngạo để mà rút ra kết luận rằng
bất cứ ai trong số chúng ta cũng có thể làm việc tốt với tất cả mọi người.
Khi một người nào đó tới nhờ tôi giúp đỡ, một trong những điều tôi thường tự hỏi khi bắt đầu biết
anh ta hay cô ta là liệu rằng tôi có thích hay dần trở nên yêu thích con người đó hay không. Nếu tôi
thấy mình chán và bị xúc phạm bởi câu chuyện của một bệnh nhân, tôi biết là đã đến lúc để nhẹ
nhàng gợi ý rằng anh ta hay cô ta sẽ có tiến triển tốt hơn khi làm việc với người khác. Chẳng hạn như
tôi thấy cảm giác bất lực và nó cứ giữ nguyên như vậy thì khó mà làm việc với người đó. Nếu tôi
thấy mình đã hết sinh lực và lòng lạc quan hay nếu tôi thấy mất hy vọng để làm người đó thay đổi thì
đó chính là lúc nên dừng lại. Nếu người tôi đang cùng làm việc khiến tôi nhớ đến bố mẹ tôi hay một
người mà tôi có mâu thuẫn, hoặc một cô gái đã từng từ chối tôi khi tôi còn trẻ, tôi biết là mình đang
ở vào một chỗ nguy hiểm.
Cuối cùng, nếu người tôi đang nói chuyện có vẻ như đã quá gắn bó với quá khứ và không sẵn lòng
để tạo một tương lai tốt đẹp hơn thì tôi sẽ nhanh chóng trở nên thiếu kiên nhẫn. Đó là nơi mà lòng tốt
bị đặt nhầm chỗ ngay cả khi được người ta đánh giá đúng vì nó chỉ đem lại cho người ta sự thông
cảm. Tôi chỉ có niềm hy vọng khi tôi đang gắng rao bán tri thức của mình. Sau một loạt nỗ lực mà tôi
vẫn không thể thuyết phục được người ta mua hàng thì tôi đang lãng phí thời gian của cả hai người
chúng tôi.
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Người dịch: Đỗ Thu Hà
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Chương 5
Người ít lo lắng nhất là người kiểm soát được mối quan hệ
Tôi chú ý đến hôn nhân vì nó là sự ủng hộ quan trọng trong cuộc sống của chúng ta. Đề tài bàn tán
chung của mọi người là hôn nhân đang trở nên sự tranh giành quyền lực; trong thực tế, có vẻ như
hôn nhân đã là như vậy ngay từ khi khởi đầu. Vấn đề mà cuộc tranh giành đặt ra thường rất quen
thuộc - tiền bạc, con cái, tình dục-nhưng những nguyên nhân ngầm ẩn phía sau thường là lòng tự
trọng bị xúc phạm hay những mong đợi được thoả mãn.
Cố gắng tìm ra một người bạn đời là quan trọng hơn so với khái niệm tình yêu lãng mạn, một thiên
đường trên trái đất (hay là một ảo mộng bị tiêu tan). Đây là cơ sở của hầu hết những câu chuyện mà
chúng tôi đã được nghe về việc cái gì là phương tiện để đạt đến hạnh phúc. Cái cách mà mọi người
đến với nhau và lựa chọn lẫn nhau đã khiến người ta coi sự kết hợp giữa lôi cuốn về mặt tình dục và
một loạt lợi ích tự thân là quan trọng; nó giúp người ta đi đến đánh giá người khác qua một loạt
những phẩm chất và thành tựu: giáo dục, khả năng kiếm tiền, những lợi ích có thể chia xẻ cùng nhau,
sự đáng tin cậy và cách nhìn cuộc sống. Cách tiếp cận của mỗi người đối với người được cho là có
triển vọng trở thành bạn đời của họ đã tạo ra một loạt những sự mong đợi khác nhau và họ sử dụng
những tiêu chuẩn này để tìm kiếm. Sự tan rã của các mối quan hệ thường do sự thất vọng khi không
đạt được những mong đợi này gây ra.
Nếu công thức này có vẻ như bị phân tích quá mức độ và bị coi là thờ ơ với tiến trình huyền bí của
việc «phải lòng nhau» thì đó là bởi vì theo kinh nghiệm của tôi, cái «chất hoá học» đã khiến cho
chúng ta chọn người nào đó trong tất cả những người có tiềm năng khác có thể được nhìn thấy khi
chúng ta hồi tưởng lại. Nó là sự kết hợp giữa sự sẵn lòng, dục vọng và hy vọng hơn là một sự kết hợp
mạnh mẽ giữa hai tâm hồn. Tôi vẫn ước giá mà có thể tin vào điều sau nếu có chứng cớ tồn tại chắc
chắn hơn về nó.
Trong số những điềm gở và sự tiết lộ bí mật, sự phát triển trong hôn nhân hiện đại đã gia tăng sự phổ
biến của những bản thoả thuận hôn nhân. Một khi liên quan đến những người rất giàu có, bản hợp
đồng này đã trở nên thông dụng trong số những người muốn bước vào hôn nhân sau khi họ đã vất vả
tích luỹ mọi thứ và họ ngần ngại khi phải chia sẻ chúng với người bạn đời của mình. Thoạt nhìn, lý
do cho việc bảo vệ những gì mà bạn mang tới khi kết hôn nghe có vẻ hoàn toàn hợp lý. Thường thì
mỗi bên có con với người họ muốn để lại quyền thừa kế của cải. Hầu hết những người đã từng trải
qua một kinh nghiệm ly hôn, rất đắt đỏ về mặt tài chính và tình cảm, thì đều nhận thức rõ về những
con số thống kê chỉ ra rằng cuộc hôn nhân lần thứ hai hay thứ ba thậm chí còn có tỉ lệ thất bại cao
hơn lần thứ nhất.
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Tuy nhiên, không có gì hay ho khi thấy một đôi vợ chồng sắp về sống cùng nhau mà hành động như
thể là đi mua một chiếc ô tô cũ. Chúng ta thường đòi hỏi làm hợp đồng với những ai mà chúng ta
không tin tưởng; những hợp đồng đó giúp chúng ta chống lại những người mà ta sợ sẽ lợi dụng
mình. Việc đòi có một bản thoả thuận như vậy từ người chúng ta mong đợi là sẽ yêu thương họ và họ
yêu thương ta thực ra đã phản ánh một quan điểm rất đáng phê phán về mối quan hệ đó, dự đoán sự
thất bại, và giống như hầu hết những mong đợi, điều đó thường trở thành hiện thực.
Luật pháp đã dần dần phát triển dựa trên quan điểm này để «những sự khác biệt không thể che giấu»
và «những cuộc ly hôn không sai sót» sẽ thay thế nền tảng có tính chất truyền thống hơn khi cha ông
chúng ta muốn chấm dứt một cuộc hôn nhân. Tuy nhiên, nhu cầu để tìm ra lý do cho sự chia lìa
thường có kết quả là người ta đổ lỗi cho nhau - điều đó càng trở nên đặc biệt bất hạnh trong những
cuộc ly hôn có liên quan đến trẻ em.
Khi các cuộc hôn nhân trượt dài sang sự xa lạ thù địch, hiếm khi chúng trở thành một tiến trình hài
hoà. Thường thì một bên tỏ ra ít bộc lộ tình cảm và sự kính trọng hơn bên kia. Điều này có vẻ như là
một cách để nắm quyền kiểm soát mối quan hệ. Nỗ lực này có thành công hay không có thể thấy khi
một bên có sự đầu tư lớn hơn vào trong mối quan hệ và thất vọng nhiều hơn với viễn cảnh khi việc
hôn nhân chấm dứt. Tôi thường giúp mọi người thấy rõ rằng hầu hết những sự đau đớn thất vọng của
họ không hề được người bạn đời chia sẻ và đó chính là lý do tại sao họ không kiểm soát được tình
hình, họ thường nhanh chóng nhận ra sai lầm của mình. Trong khi muốn lập nên một mối quan hệ
phải cần hai người thì chỉ cần một người là có thể chấm dứt mối quan hệ đó.
Khi tôi đọc những thông báo về hôn nhân và xem những bức hình về các cặp vợ chồng mới cưới
đang mỉm cười, tôi hiểu rằng không ai nói với họ rằng: «Bạn có biết cơ hội của cuộc hôn nhân này
không nhiều hơn 50:50 không? Điều gì khiến bạn nghĩ rằng bạn sẽ giành được mặt thắng của đồng
xu?». Những câu hỏi như vậy không ai có thể nghĩ ra trong khi mắt họ đang lấp lánh với ngôi sao
của tình yêu, cho nên là người ta không hỏi. Nền tảng của sự thất vọng và bội phản đã sẵn sàng. Một
hành động lạc quan tếu, can đảm hay ngu ngốc, phụ thuộc vào quan điểm của bạn, là khuyến khích
người ta theo đuổi niềm hy vọng và những bóng ma khủng khiếp của tương lai buộc phải câm lặng.
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Dịch giả: Đỗ Thu Hà
Chương 6
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Cảm xúc theo sau hành vi
K hi mọi người tới xin các bác sĩ giúp đỡ họ, họ đang tìm kiếm cách thay đổi lối suy nghĩ của mình.
Liệu rằng họ có phải đấu tranh với những nỗi buồn đang xâm chiếm của sự tuyệt vọng, sự căng
thẳng và lo lắng, hay họ chỉ muốn đỡ căng thẳng và quay trở lại với cuộc sống bình thường. Những
cảm xúc không mong muốn đang can thiệp vào những lĩnh vực quan trọng trong cuộc sống của họ.
Thường thì khả năng của họ có thể đáp ứng với trách nhiệm. Đôi khi, họ cũng phải chịu đựng sự
thiếu khả năng tìm kiếm sự hài lòng: cuộc sống của họ toàn những sự nghiêm túc, họ đã đánh mất
khả năng mỉm cười.
Hầu hết mọi người đều biết cái gì là tốt cho họ, họ biết cái gì làm họ cảm thấy tốt hơn: sự tập luyện.
những thú vui giải trí, thời gian với những ai mà họ quan tâm. Họ không tránh những điều này vì thờ
ơ với những giá trị của chúng mà bởi vì chúng không còn hợp với mục đích của họ nữa. Họ chờ đợi
cho tới khi cảm thấy tốt hơn. Thường thì đây sẽ là một sự chờ đợi kéo dài.
Dù chúng ta cố gắng nhiều đến mức nào thì chúng ta vẫn không thể kiểm soát được việc chúng ta
cảm thấy như thế nào hay chúng ta nghĩ cái gì. Những nỗ lực để làm điều đó sẽ khiến chúng ta tức
phát điên khi cố gắng chống lại những suy nghĩ và cảm xúc không mong muốn theo những cách mà
chỉ càng làm cho chúng trở nên trầm trọng. May mắn thay, cuộc sống đã dạy chúng ta rằng những
hành vi cư xử nhất định có thể mang lại cho chúng ta những sự hài lòng và thỏa mãn theo dự đoán.
Với kiến thức này, người ta đã cho chúng ta cơ hội để phá vỡ tình trạng do ăn không ngồi rồi gây ra
và những cảm xúc về sự vô nghĩa và tuyệt vọng có liên quan đến nó. Khi mọi người bảo tôi rằng họ
cảm thấy tuyệt vọng vô mục đích, tôi vạch rõ rằng họ có thể bước ra khỏi giường, mặc quần áo và lái
xe đến gặp tôi. Nếu họ có thể làm được điều đó, những hoạt động khác sẽ làm cho họ cảm thấy khoẻ
mạnh hơn và điều đó hiển nhiên là có tính khả thi.
Nếu họ nói rằng làm những điều mà họ không thích là khó khăn, tôi thừa nhận điều này là đúng và
hỏi lại rằng liệu khó cũng đồng nghĩa với «không thể» không. Rất nhanh sau đó, chúng tôi nói về
những điều như lòng can đảm và sự quyết tâm. Mọi người hiếm khi liên tưởng đến những phẩm chất
này khi họ đề cập đến trị liệu về tâm lý. Trong thực tế, những phẩm chất này là sự đòi hỏi những
thay đổi bổ sung đối với cách chúng ta đang sống. Yêu cầu mọi người phải can đảm tức là mong đợi
họ nghĩ về cuộc sống của chính mình theo một cách mới.
Nhưng bất cứ sự thay đổi nào cũng đòi hỏi chúng ta phải thử nghiệm những điều mới, luôn luôn phải
liều lĩnh với khả năng chúng ta có thể thất bại. Một câu hỏi khác mà tôi thường hỏi bệnh nhân cửa
mình là «Anh đang cứu chính mình vì cái gì?» Trong nỗ lực của chúng ta nhằm đền bù và giúp đỡ
những người đang phải chịu đựng sự lo lắng và tuyệt vọng và cải thiện những điều kiện này, chúng
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
ta đã coi những tâm trạng này ngang bằng với sự ốm yếu về thể xác vốn đòi hỏi phải chữa trị bằng
thuốc. Đúng là những loại thuốc chống trầm cảm hiện nay đã chứng tỏ hiệu quả nổi bật của chúng.
Mặt khác của việc tiếp cận vấn đề theo y học là chúng ta đã tìm ra thực chất của thứ bệnh đó chính là
sự trốn tránh trách nhiệm. Bệnh này thường được gọi là sự ngây thơ hoá của bệnh nhân. đôi khi nằm
liệt giường liệt chiếu, phó mặc mọi sự và để cho thuốc men tự điều chỉnh cơ thể. Cách làm này chỉ
có tính tạm thời và người bệnh không thấy lỗi của chính mình trong việc không kiểm soát được cuộc
sống của chính họ, trở nên thụ động và khước từ một cơ hội để hàn gắn những vết thương lòng với
sự giúp đỡ của y học. Trong khi tiến trình này tiếp tục người ta có thể mong đợi rất ít từ phía người
bệnh. Không may thay, theo kinh nghiệm của tôi, tiến trình này thường là phản tác dụng.
Rất dễ để xem xét làm thế nào mà chúng ta rơi vào tình trạng bị trói buộc như thế này. Trong thực tế,
rõ ràng là cách giải quyết đối với sự rối loạn về cảm xúc có cơ sở mang tính di truyền. Chứng nghiện
rượu chẳng hạn, di truyền trong gia đình và sản sinh ra những thay đổi có tính thảm hoạ trong cơ thể
của chúng ta. Những thay đổi đó có thể giết chết chúng ta nếu chúng ta tiếp tục uống rượu. Do vậy,
liệu nó có giống như một chứng bệnh như viêm phổi hay tiểu đường không? Nếu đúng như vậy, liệu
có công bằng không khi mong đợi những người uống rượu không kiểm soát nổi bản thân để có thể
làm bất cứ một điều gì mà họ luôn ở tình trạng tuyệt vọng khi phải đối mặt với tình trạng của chính
họ?
Sự chữa trị thành công chứng nghiện rượu và những chứng nghiện khác đã chỉ ra rằng những người
mắc bệnh buộc phải làm một điều gì đó, ví dụ như từ chối uống rượu hay dùng những chất gây
nghiện để kiểm soát tình trạng của họ. Phương pháp có hiệu quả nhất để chấm dứt điều này là thông
qua sự giúp đỡ của nhóm do các tổ chức như Những người nghiện rượu vô danh hay Những người
nghiện ma tuý vô danh với niềm tin cơ bản là mỗi người nghiện có trách nhiệm ngừng dùng các chất
kích thích vì người ta không thể viện lý do, đổ lỗi cho người khác được.
Ai đã sống với những kẻ nghiện rượu có nghĩa là thường xuyên phải ở trong tình trạng chịu đựng
một chứng bệnh nào đó của anh ta. Nếu người yêu phải chịu một chứng bệnh, liệu có công bằng
không khi ta cứ năn nỉ về chuyện kiêng rượu? Điều tương tự cũng liên quan đến những chứng rối
loạn tình cảm khác. Chẳng hạn rõ ràng là người hay thay đổi về tâm tính chịu chứng lưỡng cực trong
tính cách thì cũng thường phải chịu đựng một căn bệnh nào đó trong một bộ phận cơ thể. Cũng là
hợp lý để chúng ta thúc giục rằng họ nên sử dụng những viên thuốc ổn định thần kinh vốn là cách
điều trị cho chứng bệnh này. Hay chúng ta cần phải chấp nhận rằng đây là những giai đoạn không
tránh khỏi, một trong những triệu chứng thông thường của bệnh này?
Điều gì khiến cho những người mắc chứng rối loạn nhân cách có những mô hình thâm căn cố đế về
lối ứng xử tự phát, sự thiếu trung thực và sự thay đổi về tính cách mang tính lưỡng cực? Liệu tình
trạng bệnh tật này có đáng để người ta cố gắng thoả mãn mọi cái bệnh nhân mong muốn chỉ vì họ
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
không thể tự giúp mình hay không?
Vô số những vấn đề khác nhau về hành vi có gốc rễ từ việc chối bỏ trách nhiệm đã gây ra thành
những chứng bệnh thật sự. Người ta thường gọi chúng bằng những tên tắt như MPD, BPD, ADD và
vân vân. Điều kiện cổ điển trong những chứng bệnh này được người ta biết đến như là chứng rối loạn
đa nhân cách, giờ đây trong thề giới đầy rẫy những chẩn đoán vê tâm thần học của chúng ta. Người
ta gọi nó là DDI - Chứng thái nhân cách hay còn gọi là bệnh quỉ ám. Những bệnh này trở nên rất nổi
tiếng thông qua những bộ phim kinh dị như ba bộ mặt của Eve hay Carrie, đã mô tả hai hay ba nhân
cách thay nhau chiếm quyền kiểm soát thái độ ứng xử của một con người. MPD, thật may mắn là giờ
đây đã ít mơ hồ hơn trong cách nhìn nhận so với vài năm trước đây, tiếp tục có những người ủng hộ
mặc dù sự thật rằng gần như chắc chắn đây là một tình trạng bệnh hoạn trong những nhóm người có
nguy cơ cao. Đây là cách để người ta trốn tránh trách nhiệm và nó đã được luật pháp tuyên bố là một
chứng cớ hợp pháp và nói chung là sau một thời gian ngắn bị kiểm soát, những người phạm tội sẽ
được bồi thẩm đoàn tha bổng sau khi họ được những «chuyên gia» nặng ký ủng hộ.
Một ví dụ khá thông dụng gần đây là một bệnh mà người ta gọi là «dở hơi» trong người lớn là ADD-
Chứng rối loạn về thiểu năng trí nhớ. Sự vô tổ chức, những người mơ mộng giữa ban ngày giờ đây
cũng đã có sự giải thích mang tính y học về sự thiếu tập trung tư tưởng của họ - AND và đưa ra một
cách chữa trị có hiệu quả: những viên thuốc kích thích trí nhớ. Những người uống thuốc báo cáo rằng
tinh thần của họ phấn chấn hơn và họ làm được nhiều việc hơn khi họ uống amphetamine. Đối với
vấn đề này, tôi chỉ có thể trả lời là «A, tôi cũng làm thế đấy».
Vấn đề là khi chúng ta nỗ lực đi trên những nguyên nhân thực sự cho chứng bệnh của mình (tuyệt
vọng, rối loạn lưỡng cực, tâm thần phân liệt), chúng ta đã tạo ra những sự mô tả quá chi tiết về
những mô hình ứng xử. Nhiều hành vi trong số này có vẻ như đáp ứng tốt với một vài loại thuốc nào
đó khiến cho chúng ta càng tin vào và khẳng định đó là những chứng bệnh. Chẳng hạn như từ lâu
người ta đã coi những người phụ nữ bị chồng lạm dụng là những người phụ thuộc - những người sẽ
gặp rắc rối khi bị tách rời với kẻ đã lạm dụng họ. Người ta thậm chí còn dán nhãn cho chứng này là
«triệu chứng về người vợ phải nạp năng lượng», chúng ta mặc nhiên coi là họ không có khả năng để
thay đổi tình trạng của mình và nên nâng những tiêu chuẩn về trách nhiệm với những người khác.
Không khó để nhận ra sự khinh miệt nằm ẩn trong những kết luận như vậy. Điều này giống như khi
chúng ta áp dụng sự thoả mãn vô điều kiện cho các con mình là những bệnh nhân bị tàn tật. Quả thật
là chúng ta đã tạo ra một hệ thống mà qua đó, có những người được chính phủ cấp chứng chỉ là
những kẻ bị tàn tật về cảm xúc và được ưu tiên về lợi ích như thể là họ buộc phải dính chặt vào xe
lăn vậy. Điều này là đang đối với những ai bị bệnh tâm thần thật sự vì họ không có khả năng tiếp xúc
với thực tế cuộc sống và bị những sự xung động về tâm lý không thể kiểm soát nổi. Khi đem điều
này ra để áp dụng với những người ăn quá nhiều, uống rượu và các loại chất kích thích khác hoặc
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Dịch giả: Đỗ Thu Hà
Mục Lục
Lời nói đầu
Của Elizabeth Edwards
Chương 1
Nếu bản đồ không hợp với địa hình có nghĩa là bản đồ sai.
Chương 2
Chúng ta là những điều mà chúng ta thực hiện
Chương 3
Thật khó để xoá bỏ một điều bằng lô gích khi nó ra đời từ sự phi lý
Chương 4
Những rắc rối thời thơ ấu có thể khiến người ta vượt ra khỏi giới hạn thông thường
Chương 5
Người ít lo lắng nhất là người kiểm soát được mối quan hệ
Chương 6
Cảm xúc theo sau hành vi
Chương 7
Hãy can đảm và có thể sức mạnh sẽ đến với bạn
Chương 8
Sự hoàn hảo là kẻ thù của những gì tốt đẹp
Chương 9
Hai câu hỏi quan trọng nhất của cuộc sống là «tại sao có?» và «tại sao không?». Vấn đề là phải đặt ra
câu hỏi nào.
Chương 10
Điểm mạnh nhất của chúng ta cũng chính là điểm yếu nhất
Chương 11
Nhà tù an toàn nhất chính là nhà tù do chúng ta tự xây nên.
Chương 12
Vấn đề của những người lớn tuổi thường nghiêm trọng nhưng ít khi thú vị
Chương 13
Hạnh phúc là sự liều lĩnh thượng hạng.
Chương 14
Tình yêu chân chính là quả táo trên vườn địa đàng.
Chương 15
Chỉ những điều tồi tệ mới xảy ra nhanh chóng.
Chương 16
Không phải tất cả những ai lang thang đều lạc đường
Chương 17
Tình yêu đơn phương thì đau đớn và không lãng mạn
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Chương 18
Không có gì vô ích và thông thường hơn là làm những điều tương tự mà lại mong đợi có kết quả
khác nhau
Chương 19
Chạy trốn sự thật là vô ích
Chương 20
Nói dối chính mình là đáng thương
Chương 21
Tất cả chúng ta đều hướng tới huyền thoại về một người xa lạ hoàn hảo
Chương 22
Tình yêu không bao giờ mất đi, ngay cả trong cái chết
Chương 23.
Không ai thích bị người khác sai bảo.
Chương 24
Ưu điểm lớn của sự ốm đau là nó giúp người ta lẩn tránh bổn phận.
Chương 25
Các bậc phụ huynh có một khả năng hạn chế trong việc tạo nên tính cách con cái, nếu không phải là
làm cho nó tồi tệ hơn.
Chương 26
Chúng ta thường sợ những điều sai trái
Chương 27
Thiên đàng thực sự là thiên đàng mà chúng ta đã mất
Chương 28
Trong số các hình thức của sự can đảm, khả năng hài hước là khả năng cơ bản nhất.
Chương 29
Sự khoẻ mạnh về tinh thần đòi hỏi quyền tự do lựa chọn
Chương 30
Sự tha thứ là một hình thức bỏ qua nhưng chúng không giống nhau hoàn toàn
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Đỗ Thu Hà dịch
Lời nói đầu
Của Elizabeth Edwards
Tám năm qua, Gordon Livingston là một trong những người quan trọng nhất đời tôi, thế mà tôi mới
chỉ gặp ông có một lần. Cả hai chúng tôi đều không còn trẻ nhưng chúng tôi là những người được
hưởng lợi từ kiểu giao tiếp của những người trẻ tuổi: Chúng tôi gặp nhau trên Internet, qua một cộng
đồng trên mạng giành cho những bậc cha mẹ bất hạnh. Ông và một số người khác chính là những
người mà tôi cần khi con tôi mất, những người thực sự hiểu khoảng trống mà tất cả chúng ta đang rơi
vào, và đang cố gắng – đôi khi nửa vời để bám giữ.
Không lời nào kể hết sự hùng biện của Gordon có ý nghĩa như thế nào trong những tháng ngày đó.
Chính Gordon đã rơi vào tình huống khó khăn không bút nào tả xiết tương tự hai lần. Tôi đã được
Chúa Trời ban phước khi may mắn được Gordon Livingston giúp đỡ với sự chỉ dẫn đúng đắn và sự
thông cảm ấm áp. Mặc dù những lời của ông có vẻ khẳng định nhưng Gordon không thuyết giáo hay
đánh giá: Ông soi sáng nơi tôi đang đứng để tôi có thể thấy mình và thế giới xung quanh rõ hơn và
rồi ông thắp sáng và giúp tôi thấy được những bước đi trong cuộc sống mà tôi cần để có được cuộc
sống có ích hơn.
Cài mà tháng năm dạy tôi về Gordon Livingston là dù tình hình có tồi tệ đến đâu cũng không thành
vấn đề, những điều mà chúng tôi chia xẻ giống như là cô bé Alice ở xứ sở kỳ diệu. «Tôi quá nhỏ
hoặc tôi quá lớn, không có gì giống như lẽ ra nó phải như vậy» - Giọng nói thực tế của Gordon
Livingston thể hiện một trí tuệ vĩ đại hơn cả chính cuộc đời phi thường của ông đã thể hiện. Bài viết
trong cuốn sách này đem lại cho độc giả một điểm nhìn mà tôi là người may mắn được hưởng trong
vòng tám năm qua. Đây chính là cuốn sách mà tất cả chúng ta đều có thể tiếp cận khi chúng ta cần
một giọng nói quan tâm – như tôi thường lần giở tập thư điện tử và thư qua bưu điện – khi tôi cần
một giọng nói chắc chắn và đáng tin cậy, đầy hy vọng nhưng không phải lúc nào cũng sẵn lòng đưa
ra sự bảo đảm. Ông đã từng viết cho tôi rằng: «Tất cả những điều mà tôi biết là cái mà tôi cảm thấy
và hy vọng». Đó chính là những lời mà Gordon Livingston thường nói. Dường như ông biết tất cả
những điều mà tôi và bạn cảm nhận và hy vọng, điều gì là chân thực và điều gì có thể đạt được.
Gordon Livingston cũng tiếp tục là một phi công: «Tôi hy vọng rằng khi máy đo tốc không khí tới
sáu mươi, tôi vẫn có thể kéo cần lái và mọi sự sẽ ổn thỏa. Tôi có những nhà vật lý để giải thích cho
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
tôi hàng trăm lần về điều đó. Bernoulli là người hoàn toàn đúng. Nhưng nó dường như là một phép
lạ». Và những lời nói đó là đúng đắn bởi vì dù những trải nghiệm của ông rất đau đớn, Gordon
Livingston vẫn giữ được niềm tin vào những ai ngây thơ trong trắng.
Như tôi đã nói với các bạn, những bài viết của Gordon Livingston khiến tôi nhớ tới một phim truyền
hình: «Bạn của bạn sẽ không nói với bạn…Nhưng chúng ta không như vậy và chúng ta sẽ nói». Phải,
có thể đó chính là những điều mà người bạn thật sự sẽ làm: Nói những điều hơi khó nghe mà chúng
ta cần biết để trở nên mạnh mẽ hơn, tốt hơn, hào hiệp hơn, can đảm hơn, tử tế hơn. Có thể là không
dễ chịu khi nghe những lời mà Gordon Livingston phải nói. Ông sẽ kéo bạn ra khỏi chiếc ghế thoải
mái mà bạn mong đợi được ngồi và xem TV cho đến khi ánh sáng vụt tắt – tất nhiên là vì sự tốt đẹp
của chính bạn rồi. Đồng thời, ông cảnh báo chúng ta rằng chúng ta có thể kiểm soát được rất ít, ông
nhắc chúng ta nhớ rằng chúng ta không bao giờ có thể tránh khỏi hậu quả của sự lựa chọn của chính
mình. Giống như một bậc phụ huynh thông thái, ông chỉ cho chúng ta hướng đi đúng…Với một
chiếc găng tay bằng nhung.
Gordon Livingston và tôi tới từ những thế giới khác nhau và chúng tôi có những triển vọng về cuộc
sống khác nhau. Thậm chí ngay cả khi chúng tôi đang làm một vấn đề chung, chúng tôi vẫn bất đồng
– về một vài vấn đề trong các bài viết này chẳng hạn. Tôi đánh giá cao việc ông đã bày tỏ những
tranh luận của mình một cách rất lịch thiệp, không có sự áp đặt và bất lịch sự như thường xảy ra
trong những cuộc tranh luận đương đại. Tuy nhiên, trước sự cương quyết của tôi mỗi khi chúng tôi
bất đồng, ông vẫn cố gắng hết mức để bảo vệ ý kiến của mình.
Tôi rất hài lòng khi có cơ hội để viết lời nói đầu này, để giới thiệu về Gordon Livingston với những
ai còn chưa biết được tài năng đặc biệt của ông. Và trên hết, tôi rất biết ơn khi một lần nữa có dịp
nhắc lại những lời của con trai Gordon Livingston nói với cha mình khi cậu bé sáu tuổi đang hấp hối
nơi giường bệnh (những phép lạ của y học đã không xảy ra mặc dù cha con cậu xứng đáng được
hưởng): «Cha ơi, con rất yêu giọng nói của cha».
Là một người yêu thương nồng nhiệt con trẻ, một luật sư bào chữa đầy tài năng. ELIZABETH
EDWARDS rất năng động trong nhiều hoạt động cộng đồng và từ thiện, bao gồm cuộc diễu hành
quyên góp March of Dimes, University of North Carolia, Board of Visitors, Sách cho trẻ em, Quĩ
Wade Edwards Foundation. Bà là vợ của John Edwards và là mẹ của bốn đứa con: Wade đã mất
năm 1996, Cate, Emma Claire và Jack.
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Dịch giả: Đỗ Thu Hà
Chương 1
Nếu bản đồ không hợp với địa hình có nghĩa là bản đồ sai.
Đã lâu lắm rồi, khi tôi còn là một thiếu úy trẻ trong phi đoàn số 82. Lúc ấy tôi đang cố gắng định
hướng tại vùng Fort Bragg, North Carolina. Khi tôi đang nghiên cứu bản đồ, thượng sĩ của trung đội
tôi, một cựu chiến binh trong số các hạ sĩ quan tiến lại gần: «Thiếu úy đã tìm ra nơi chúng ta đang
đứng chưa?», anh ấy hỏi. Tôi trả lời: «Theo bản đồ thì chỗ này lẽ ra phải có một ngọn đồi ở đây
những tôi không trông thấy nó, thưa ngài». Anh ấy nói: «Nếu bản đồ không hợp với địa hình thì có
nghĩa là bản đồ sai». Ngay lúc ấy tôi cũng biết là mình vừa mới nghe thấy một chân lý cơ bản.
Nhiều năm nay tôi thường lắng nghe câu chuyện của những người khác, đặc biệt là khi có chuyện gì
rắc rồi, tôi đã học được rằng con đường mà chúng ta đi trong cuộc đời bao gồm những nỗ lực khiến
cho những chiếc bản đồ mà chúng ta tự vẽ ra trong đầu mình phù hợp với địa hình mà chúng ta đang
đi. Về lý thuyết, điều này xảy ra khi chúng ta khôn lớn. Cha mẹ chúng ta dạy chúng ta, chủ yếu là
qua những ví dụ, những điều mà họ biết. Không may mắn thay, hiếm khi chúng ta có thể chấp nhận
hoàn toàn những bài học này. Thường thường, qua cuộc sống của cha mẹ chúng ta, chúng ta biết thật
vô ích để làm một cuộc điều tra hay bắt chước vì phần lớn những điều chúng ta biết đều tới qua một
tiến trình thử nghiệm và lầm lạc đau đớn của chính chúng ta.
Hãy lấy ví dụ về một nhiệm vụ quan trọng trong cuộc sống mà hầu hết chúng ta đều có thể sử dụng
những lời chỉ dẫn là lựa chọn và sống cùng bạn đời. Sự thật chỉ ra rằng hơn một nửa các cuộc hôn
nhân đã chấm dứt trong ly hôn và nói chung, chúng ta không được giỏi giang lắm khi thực hiện bổn
phận này. Khi chúng ta xem xét mối quan hệ của cha mẹ chúng ta, chúng ta cũng thấy khó mà chắc
chắn về điều đó. Tôi thấy rất ít người thỏa mãn với những điều họ thấy trong gia đình họ, thậm chí
ngay cả khi những cuộc hôn nhân của cha mẹ họ có kéo dài hàng thập kỷ đi nữa. Thông thường,
những người có cha mẹ vẫn đang sống cùng nhau mô tả mối quan hệ của họ như là một cái gì đó
đáng chán, những sự cộng sinh đầy mâu thuẫn có mùi vị kinh tế mà thiếu sự vui sướng và thỏa mãn
về tình cảm.
Có thể là việc dự đoán một người sẽ như thế nào và chúng ta sẽ thích họ đến mức nào sau năm năm
(ít hơn nhiều so với năm mươi năm – khoảng thời gian ta định sống với họ sau khi cưới) là không thể
được và chúng ta buộc phải chấp nhận một sự thực rằng xã hội đang biến chuyển theo hướng hôn
nhân chỉ có một vợ một chồng nối tiếp nhau. Chúng ta cũng nhận thức ra rằng mọi người luôn thay
đổi và thật là ngây thơ để mong đợi tình yêu thời tuổi trẻ kéo dài mãi. Vấn đề là kiểu hôn nhân một
vợ một chồng liên tiếp thì không phải là mô hình thật tốt cho việc nuôi dạy con cái bởi vì nó không
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
cung cấp sự chắc chắn và an toàn mà đứa trẻ cần phải có để nó bắt đầu xây dựng những tấm bản đồ
riêng của mình về việc cuộc sống hoạt động như thế nào.
Chúng ta đã quen nghĩ về tính cách theo một hướng. «Anh ta là người có cá tính» chẳng hạn – là một
lời tuyên bố về việc một người có vẻ thân thiện và vui vẻ. Trong thực tế sự định nghĩa thật sự về cá
tính phải bao gồm cả thói quen suy nghĩ, cảm xúc lẫn mối quan hệ với người khác. Hầu hết mọi
người trong chúng ta biết là mọi người khác nhau về những đặc điểm nhất định: Sôi nổi, thích các
chi tiết, khoan dung cho sự buồn chán, sẵn lòng giúp đỡ người khác, lòng quyết tâm và vô số những
tính cách khác nữa… Cái mà hầu hết mọi người không nhận thức ra, tuy nhiên, chính là phẩm chất
mà chúng ta đánh giá cao: Sự tử tế, lòng khoan dung, khả năng cam kết với người khác – thì lại là sự
phân bố không phải là ngẫu nhiên. Chúng có xu hướng tồn tại như những nét tính cách mà chỉ có
thời gian và sự duy lý mới có thể nhận thức ra được.
Nói một cách khác, những đặc tính ít đáng mong đợi hơn như: Sự bốc đồng, coi mình là trung tâm,
dễ nổi giận thì lại thường tạo thành nhóm mà ta có thể nhận ra được. Chúng ta thường gặp rất nhiều
khó khăn trong việc phát triển và giữ vững những mối quan hệ cá nhân là so sự thiếu hiểu biết về bản
thân và cả những người khác, chính những cá tính đó đã khiến người ta trở thành một ứng viên tồi
cho những mối quan hệ gắn bó mật thiết.
Nghề bác sĩ tâm thần là phân loại những rối loạn về nhân cách. Tôi thường nghĩ rằng phần này của
cuốn sách của chúng ta đặt tên là «những người cần tránh». Rất nhiều nhãn hiệu mà người ta gán cho
những người như vậy: Nào là lập dị, ích kỷ, tự ái, phụ thuộc và vân vân tạo nên một danh sách về
những người gây khó chịu như đa nghi, ích kỷ, độc đoán, bóc lột người khác…Đây là những người
mà mẹ bạn thường cảnh báo bạn (đôi khi không may mẹ bạn lại chính là người như vậy). Họ hiếm
khi tồn tại dưới dạng mà người ta có thể dễ dàng nhận biết theo thống kê nhưng khổ nỗi, biết làm thế
nào để nhận ra họ sẽ giúp cho bạn khỏi bị đau lòng nhiều phen.
Tôi nghĩ rằng cũng rất có ích nếu chúng ta có thể lập ra một cuốn sổ tay về những tính cách quí báu
mô tả những phẩm chất đáng được nuôi dưỡng trong chính con người chúng ta và để tìm ra bạn bè và
người chúng ta yêu. Trên hết phải là lòng tốt, sự tình nguyện hiến dâng vì người khác. Phẩm chất
đáng mơ ước này vượt lên trên các tính cách khác, bao gồm cả khả năng thương người và biết yêu.
Những định hướng sai lầm nhất trên tấm bản đồ cuộc đời của chúng ta chính là cảm giác buồn rầu,
sự giận dữ, sự phản bội, sự nhạc nhiên và sự mất phương hướng. Khi những cảm xúc này hiện lên
trên bề mặt là lúc chúng ta cần nghĩ về khả năng định hướng lại của trí tuệ của chúng ta và làm thế
nào để sửa chữa nó. Cầu mong chúng ta không lặp lại mô hình của những người đã lãng phí thời gian
để nhận ra rằng chúng ta chỉ có sự an ủi duy nhất khi chúng ta thất bại là những kinh nghiệm đau
đớn.
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Người dịch: Đỗ Thu Hà
Chương 2
Chúng ta là những điều mà chúng ta thực hiện
Mọi người thường tới chổ chúng tôi xin thuốc. Họ đã quá mệt mỏi về tâm trạng buồn rầu, mệt mỏi và
mất hết sự quan tâm đến những điều trước đó đã từng đem lại cho họ niềm vui sống. Hoặc là họ
không ngủ được hoặc là họ ngủ suốt ngày; họ biếng ăn hay ăn quá độ. Họ luôn phiền lòng và hay
đãng trí, thường thì họ ước chết quách cho rảnh nợ. Họ khó nhớ ra nổi điều gì có thể làm cho họ
hạnh phúc.
Tôi đã lắng nghe những câu chuyện của họ. Tất nhiên là những câu chuyện đó khác nhau nhưng
thường cùng một chủ đề. Những người khác trong gia đình sống những cuộc sống chẳng có gì là
đáng sống. Mối quan hệ của họ thường là đầy xung động hoặc thiếu sự say mê và thân thiết. Ngày
trôi qua đối với họ thật tẻ nhạt: việc làm không thoả mãn, ít bạn bè, nhiều sự buồn chán. Họ cảm thấy
mình tách rời khỏi những niềm vui mà người khác đang được hưởng.
Đây chính là điều tôi đã nói với họ: Điều tốt lành là chúng ta có những cách điều trị có hiệu quả cho
những triệu chứng tuyệt vọng, tin tức tồi tệ là thuốc men vẫn không khiến cho bạn hạnh phúc được.
Hạnh phúc không đơn giản chỉ là sự vắng thiếu nỗi tuyệt vọng. Nó chính là một trạng thái tích cực
trong đó cuộc đời của chúng ta giàu ý nghĩa và niềm vui.
Cho nên chỉ thuốc men không thì khó mà đủ được. Mọi người cần phải nhìn nhận cách sống của
mình bằng con mắt khác. Chúng ta luôn luôn nói về những gì chúng ta muốn và dự định làm. Đó chỉ
là những mơ ước và sự khát khao và chúng có rất ít giá trị trong việc thay đổi tâm trạng của chúng ta.
Chúng ta không phải là điều mà chúng ta nghĩ, nói hay cảm thấy. Chúng ta là điều mà chúng ta thực
hiện. Nói thẳng ra, khi đánh giá người khác, chúng ta không nên chú ý đến điều họ hứa mà nên chú ý
đến điều họ cư xử. Luật đơn giản này có thể ngăn chặn rất nhiều nổi đau đớn và sự hiểu lầm; ảnh
hưởng đến mối quan hệ của con người, «Khi tất cả điều nói ra đều được làm thì sẽ có nhiều điều
đáng nói hơn là những điều đã được làm đó». Chúng ta đang chết chìm trong lời nói, rất nhiều lời nói
đã hoá thành những lời nói dối đối với chính mình và người khác. Đã bao nhiêu lần chúng ta cảm
thấy bị phản bội và ngạc nhiên khi tìm ra khoảng trống giữa lời nói của mọi người và hành động của
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
chính họ trước khi ta học được cách chú ý nhiều hơn đến việc làm hơn là lời nói? Hầu hết những sự
đau lòng chứa đựng trong cuộc sống của chúng ta chính là kết quả của việc thờ ơ với sự thật, rằng:
lối cư xử trong quá khứ của một người là yếu tố dự đoán đáng tin cậy nhất về lối cư xử trong tương
lai.
Woody Allen đã từng nói một câu nổi tiếng rằng: «Ta có thể nhìn thấy trước tám mươi phần trăm
cuộc đời của một người». Chúng ta thường tỏ ra can đảm trong vô số cách để đáp ứng bổn phận của
mình hoặc thử nghiệm những điều mới mẻ có thể cải thiện cuộc sống của mình. Nhiều người trong
chúng ta sợ liều lĩnh và thích sự rõ ràng, sự việc có thể dự đoán được và sự lặp đi lặp lại. Điều này
giải thích cảm giác buồn chán quá mức được coi là đặc tính của thời đại chúng ta. Những nỗ lực
tuyệt vọng để vượt qua nó chính là hiện tượng khao khát được giải trí và khi được tích luỹ lại, chúng
trở thành vô nghĩa. Chính câu trả lời cho câu hỏi «Vì sao?» đang đè nặng lên hầu hết chúng ta. Tại
sao chúng ta lại ở đây? Tại sao chúng ta lựa chọn cuộc sống như thế này? Tại sao lại phải quan tâm?
Câu trả lời tuyệt vọng được chứa đựng trong một cái phanh hãm rất phổ biến là «Gì cũng được».
Nói chung, cái chúng ta đạt được, không phải là cái chúng ta xứng đáng mà là cái chúng ta mong
đợi. Hãy hỏi một cầu thủ thành công về môn bóng chày khi anh ta bước tới chổ cái đĩa và bạn sẽ
nghe thấy những điều như: «Tôi đang mang cái này xuống phố đây!» Nếu bạn chỉ ra rằng những
người đánh bóng giỏi nhất trong trò chơi thường ăn điểm được hai trong ba cú đánh thì bất cứ cầu
thủ nào chơi tốt cũng đều trả lời rằng: «Phải, nhưng đây là lượt chơi của tôi».
Ba yếu tố của hạnh phúc là có điều gì đó để làm, người nào đó để yêu và điều gì đó để mong đợi.
Nếu chúng ta có những công việc có ích, những mối quan hệ dễ chịu và sự hứa hẹn về sự hài lòng thì
khó mà không hạnh phúc! Tôi sử dụng chữ «công việc» để tương ứng với bất kỳ một hoạt động nào,
được trả lương hay không nhưng đem lại cho chúng ta một cảm giác về tầm quan trọng cá nhân của
chính mình. Nếu chúng ta có một công việc mang tính chuyên nghiệp có thể đem lại một ý nghĩa cho
cuộc sống của chúng ta, đó chính là công việc của đời ta. Nhờ sự đóng góp vào sự đa dạng của cuộc
sống con người mà ta có thể tìm thấy sự hài lòng và ý nghĩa trong việc nỗ lực ở một sân gôn hay tại
bàn chơi bài bridge. Hãy nghĩ đến những vấn đề về giao thông nếu tất cả chúng ta đều thích việc đó,
có sao đâu!
Việc xác định thế nào là «tình yêu» là một vấn đề khó khăn. Bởi vì cơ sở của cảm giác đó rất huyền
bí ( Tại sao tôi lại yêu người này mà không phải là người kia?), người ta rút ra kết luận rằng lời nói
không thể nào so sánh được với ý nghĩa của chúng trong tình yêu của một người nào đó. Bạn nghĩ
thế nào về định nghĩa này của tôi. «Chúng ta yêu người nào đó khi tầm quan trọng về nhu cầu và
khao khát của anh ta hay cô ta ngang bằng với mức độ của những nhu cầu và khao khát đó của chính
chúng ta ». Trong những trường hợp tốt nhất, tất nhiên, mối quan tâm của chúng ta đối với lợi ích
của một người nào khác vượt quá hay trở nên không thể tách rời những điều mà chúng ta muốn cho
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
chính mình. Một câu hỏi mà tôi thường dùng để giúp cho mọi người trở nên cương quyết nếu họ yêu
một người nào đó thực sự là «bạn có thể đỡ đạn cho người này không?» Điều này có vẻ như vượt
quá tiêu chuẩn thông thường bởi vì chỉ một số ít người trong chúng ta buộc phải đương đầu với một
sự hy sinh lớn đến như vậy và sẽ không ai trong chúng ta có thể chắc chắn liệu mình sẻ làm gì nếu
khao khát tự vệ của chúng ta buộc phải va chạm với tình yêu dành cho người khác của mình. Nhưng
việc tưởng tượng ra tình huống đó có thể làm rõ được bản chất của sự gắn bó giữa chúng ta với một
người nào đó.
Số người mà chúng ta sẽ xem xét việc hy sinh bản thân mình để cứu thật ra rất hạn chế: con chúng ta,
chắc rồi, chồng hoặc vợ của chúng ta, hay một người được chúng ta yêu, có thể. Nhưng nếu chúng ta
không thể tặng món quà đó, làm sao chúng ta có thể giả vờ yêu họ được? Thông thường, cảm xúc về
tình yêu hay sự thiếu vắng nó thật đáng chú ý trong cách mà chúng ta bày tỏ rằng một người nào đó
quan trọng đối với chúng ta, đặc biệt là qua số lượng và chất lượng thời gian mà chúng ta sẵn sàng
dành cho họ.
Vấn đề là tình yêu được bày tỏ qua hành vi. Thêm một lần nữa, chúng ta phải xác định mình là ai,
chúng ta quan tâm đến ai và cái gì, không phải qua cái chúng ta hứa mà là điều chúng ta làm. Tôi
thường phải hướng mọi người chú ý đến vấn đề này. Chúng ta là loại động vật có ngôn từ, việc dùng
ngôn từ để giải thích và cả lừa đảo nữa rất thông dụng. Sự lừa gạt tồi tệ nhất, tất nhiên, là lừa gạt
chính mình. Chúng ta tin vào cái gì có quan hệ gần gũi với nhu cầu mà chúng ta cảm thấy trong sâu
kín lòng mình - chẳng hạn như giấc mơ mà tất cả chúng ta thường mang theo về một tình yêu hoàn
hảo, sự chấp nhận không hoàn hảo về điều gì chỉ có sẵn từ một người mẹ tốt. Sự khao khát này làm
chúng ta rất dễ bị tổn thương, những dạng thức tồi tệ nhất là sự tự lừa gạt mình và ảo tưởng, một hy
vọng cho rằng cuối cùng chúng ta đã tìm thấy con người sẽ yêu chúng ta mãi mãi, chính xác như
chúng ta yêu họ.
Do đó khi một người nào đó giả vờ làm và nói những điều mà chúng ta mong đợi từ lâu, chẳng có gì
đáng ngạc nhiên khi chúng ta bỏ qua những thái độ cư xử không thích hợp khác. Khi tôi nghe thấy
một người nào đó nói: «Anh ấy làm những điều không hay nhưng tôi biết anh ấy yêu tôi», tôi luôn
luôn hỏi lại rằng điều đó có phải là hành động cố tình làm tổn thương người nào đó mà ta yêu không.
Chúng ta có làm điều sai đó với chính mình không? Liệu chúng ta có thể yêu một chiếc xe tải chẹt
phải chúng ta không?
Một vấn đề khác là tình yêu thật sự đòi hỏi chúng ta lòng can đảm vì phải trở nên hoàn toàn dễ bị tổn
thương trước người khác. Sự liều lĩnh đó quá hiển nhiên. Ai mà không từng bị tan vỡ trái tim do
nhầm lẫn khi trao niềm tin cho người khác? Những vết thương lòng như vậy đã khiến cho nhiều
người trong chúng ta có thái độ cay đắng về tình yêu, nó phá hoại những mối quan hệ của chúng ta
và sản sinh ra những trò cạnh tranh khiến chúng ta cạn kiệt lòng tin vào nhau.
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Thường thì mọi người hay lựa chọn giữa sự cô đơn hoàn toàn và sự tự lừa dối. Giữa hai tình trạng
này, ở đâu đó, hạnh phúc của chúng ta đang ngủ yên. Rốt cuộc, chúng ta đã được chuẩn bị để nhận
cái mà chúng ta đã trao. Đó là tại sao có một chút sự thật trong quan niệm rằng tất cả chúng ta đều
lấy người chúng ta xứng đáng hay đáng đời để nhận và đó là lý do tại sao hầu hết những sự không
hài lòng thoả mãn với người khác thường phản ánh những giới hạn trong bản thân chúng ta.
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Người dịch: Đỗ Thu Hà
Chương 3
Thật khó để xoá bỏ một điều bằng lô gích khi nó ra đời từ sự phi lý
Theo kinh nghiệm của tôi, các bác sĩ vật lý trị liệu đã lãng phí quá nhiều thời gian để cố thuyết phục
mọi người không cư xử một cách phi lý, bệnh hoạn hay có vẻ khó hiểu. Chẳng hạn như một người
vừa đi làm việc về và câu đầu tiên anh ta buột ra là: «Trời ơi, chỗ này bừa bộn quá!». Con cái anh ta
bỏ đi còn bà vợ, cũng vừa đi làm về lại còn phải đi đón con, phát khùng lên. Buổi tối hôm đó là một
sự khởi đầu tồi tệ. Khi nghe câu chuyện này, ông bác sĩ bèn phê phán rằng thật sai lầm khi bạn phê
bình một người vợ đang mệt mỏi sau một ngày làm việc dài lê thê. Ai cũng đồng ý rằng điều quan
sát của ông bác sĩ là đúng nhưng anh chồng không thay đổi được thói quen đó của mình, đơn giản là
anh ta chỉ thay đổi vấn đề sẽ bị đưa ra phê phán mà thôi. Hai con người đó cứ tiếp tục chung sống
trong sự bất hạnh và sự xung đột của họ vẫn tiếp tục.
Chuyện gì đang xảy ra ở đây? Tại sao người ta không chịu hiểu rằng phê phán chỉ tạo ra sự bất hạnh
và những hậu quả xấu? Tất nhiên là không thể có câu trả lời duy nhất cho vấn đề này, bởi vì khi ta
phải đương đầu với những thói quen hay thái độ cư xử đã lâu, lô gích ít khi có hiệu quả. Những điều
chúng ta làm, những định kiến là chúng ta đã có sẵn, những xung đột lặp đi lặp lại và ảnh hưởng đến
cuộc sống của chúng ta hiếm khi là sản phẩm của những suy nghĩ có lô gích. Trong thực tế, chúng ta
thực hiện các hoạt động trên đời này hầu như trong sự tác động vô thức, hôm nay ta thường làm
những điều đã được làm mà không hề có hiệu quả của hôm qua. Người ta thường nghĩ rằng tiến trình
học tập hay trưởng thành dần dần sẽ khiến chúng ta thay đổi lối cư xử của mình để đối phó với
những hậu quả không mong đợi. Bất kỳ ai theo dõi một người chơi gôn bình thường lúc anh ta đang
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
chơi sẽ biết rằng điều này là không đúng.
Trong thực tế, đôi khi chúng ta có vẻ như bị kẹt trong lối sống không có hiệu quả mà không chịu nhớ
tới câu cách ngôn mà người ta thường dạy ở trong quân đội: Nếu một điều không có hiệu quả, bạn
hãy nghi ngờ nó. Những mục đích và các thói quen nằm ẩn phía sau hầu hết những cư xử của chúng
ta hiếm khi đi theo lô gích; chúng ta thường bị điều khiển theo cảm hứng, các định kiến và những
cảm xúc mà chúng ta chỉ lờ mờ nhận biết.
Trong thí dụ đã nói ở trên, người đàn ông về nhà nhưng thâm tâm đã không hài lòng với công việc
của mình hay mệt mỏi vì đi lại. Anh ta mong mỏi có thể kiểm soát phần nào đó cuộc sống vốn cứ rối
tung điên khùng của mình. Bước vào nhà, anh ta hy vọng có thể có chốn yên thân thì lại phải đương
đầu với những sự lộn xộn và trách nhiệm nhiều hơn. Đó không phải là cuộc sống mà anh ta thường
mơ ước. Nhưng liệu ai là người phải chịu trách nhiệm?
Nếu hầu hết cư xử của chúng ta bị cảm xúc chi phối dù chúng có thể mơ hồ đến mức nào, thì khi
chúng ta muốn thay đổi bản thân, chúng ta phải có khả năng xác định những nhu cầu cảm xúc của
mình và tìm cách để thoả mãn chúng mà không xúc phạm đến những người mà hạnh phúc của họ
phụ thuộc vào chúng ta. Nếu chúng ta mong muốn được đối xử tốt và khoan dung (vì hầu hết mọi
người chúng ta đều muốn vậy), thì chúng ta cần phải chăm lo cho sự hình thành những đức tính như
thế trong chính bản thân mình. Mỗi khi tôi nói chuyện với những cặp vợ chồng đang xung đột, tôi
nhận ra rằng những khát khao của họ thật quá giống nhau: được kính trọng, được lắng nghe, được
cảm thấy là trung tâm cuộc sống của bạn đời. Liệu chúng ta còn muốn gì hơn thế trong mối quan hệ?
Đó chính là cái mà mọi người định nói tới khi họ nghĩ về tình yêu.
Người ta thường nói rằng câu «Muốn nhận thì hãy cho», «Gieo cái gì gặt cái đó» chỉ là những lời nói
cửa miệng sáo rỗng. Thế thì cái gì có thể đúng hơn thế? Tại sao điều đó lại khó làm đến thế? Giống
như hầu hết những lời giải thích về việc tại sao chúng ta lại hành động như chúng ta đã làm, câu trả
lời nằm trong những trải nghiệm của chúng ta trong quá khứ.
Khi còn là trẻ con, chúng ta tự cho mình cái quyền tiếp nhận tình yêu vô điều kiện của cha mẹ.
Nhưng rất ít người mà tôi đã tiếp xúc cảm thấy họ đã nhận được tình yêu như vậy. Trái lại, hầu hết
ký ức trẻ thơ thường chất đầy cảm giác về một trách nhiệm bắt buộc để «làm cho bố mẹ tôi hài lòng»
- bằng những thành công ở trường, tránh xa những rắc rối, kết hôn với người thích hợp và sinh ra các
cháu cho ông bà. Thực ra thì nhiều điều trong số đó chính là do các bậc phụ huynh cảm thấy mình
phải có trách nhiệm với con cái mình. Bằng cách chấp nhận cuộc sống và sự chăm sóc, trong thực tế,
một đứa trẻ cảm thấy mình mắc nợ bố mẹ đến mức chỉ khi chúng đáp ứng lòng mong mỏi của họ,
chúng mới có thể trả được món nợ sinh thành này.
Rất nhiều điều đã tạo nên gánh nặng cho việc làm cha mẹ. Bắt đầu bằng việc mang nặng đẻ đau, sự
mất ngủ vì nuôi con thơ, trách nhiệm dường như vô hạn để tổ chức cuộc sống, sự căng thẳng trong
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
tuổi vị thành niên của con, lao động khó nhọc để chu cấp cho học phí vào các trường cao đẳng và đại
học… Mỗi giai đoạn của cuộc sống là ngọn nguồn của những gì cha mẹ thường phàn nàn, họ coi đó
như một sự tử vì đạo. Thế thì liệu có gì đáng ngạc nhiên không khi người ta có thể có cảm giác nào
đó về bổn phận đáp lại về phía con cái?
Câu hỏi: «Tôi nợ bố mẹ tôi những gì?» thường giày vò cuộc sống của con người và đôi khi suốt cả
khi trưởng thành. Trong thực tế, con cái chúng ta chẳng nợ chúng ta cái gì hết. Chính chúng ta đã
quyết định sinh chúng ra đời. Nếu chúng ta yêu chúng và chu cấp cho những yêu cầu của chúng thì
đó là vì nghĩa vụ làm cha làm mẹ của chúng ta chứ không phải là một hành động quên mình nào đó.
Ngay từ đầu, chúng ta đã biết rằng chúng ta nuôi chúng để rồi chúng sẽ rời bỏ chúng ta và nghĩa vụ
của chúng ta là giúp chúng làm điều này mà không cảm thấy nó là gánh nặng do cảm giác về lòng
biết ơn vô hạn và món nợ không sao trả nổi.
Những gia đình làm đúng chức năng thường rất khéo cư xử khi cho con ra ở riêng. Những gia đình
thực hiện chức năng tồi thường có xu hướng giữ con lại với mình. Khi tôi đến những gia đình có con
cái tiếp tục chung sống với bố mẹ, thường là trong sự bất hạnh, mãi không trưởng thành lên, tôi có
cảm giác rằng những xung đột và sự lo lắng phải chia lìa cứ bị bàn đi bàn lại mà không sao giải
quyết nổi, ảo ảnh thường được người ta chia sẻ có vẻ như là: «Chúng ta cứ tạm giữ tình trạng như thế
này cho đến khi chúng ta tìm ra giải pháp». Đôi khi, điều đó không bao giờ xảy ra. Tôi biết có những
gia đình mà con cái đã hai mươi hay ba mươi tuổi mà cha mẹ vẫn không sao ngủ được cho đến khi
«mấy đứa nhỏ» về đến nhà. Ở nơi đó, những cuộc tranh luận về những việc vặt trong nhà cứ xảy ra
và giờ ăn phản ánh sự mong chờ của cha mẹ quay trở lại với quá khứ và một nỗi sợ của con cái về
tương lai không còn phụ thuộc của mình. Có một loại cam kết để không thay đổi trong gia đình.
Những người trẻ tuổi đánh đổi cơ may trở nên tự lập để đổi lấy sự an toàn trong một môi trường
quen thuộc, như trẻ con chỉ để đảm bảo với cha mẹ rằng họ không cần phải rũ bỏ trách nhiệm mà con
cái họ đã quen lệ thuộc vào.
Trong những gia đình như vậy, vai trò trở nên quen thuộc, được xác định rõ ràng và người ta có ấn
tượng là đang xem một vở kịch được diễn tập rất kỹ, trong đó mỗi diễn viên đã trở nên quá quen
thuộc với vai diễn đến nối ý nghĩa về việc hạ màn và làm việc khác đã khuấy lên trong lòng họ một
nỗi lo lắng quá độ.
Cuối cùng, trong khi tranh đấu để vượt qua những lối cư xử bệnh hoạn bằng cách sử dụng lô gích,
người ta thường phải đương đầu với thực tế là sự thờ ơ vô hình. Con người có thể trở nên gắn bó với
những quan điểm riêng của mình về vấn đề mọi việc nên hoạt động như thế này đến nỗi họ trở nên
thờ ơ với sự đương nhiên rằng thay đổi là cần thiết.
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Dịch giả: Đỗ Thu Hà
Chương 4
Những rắc rối thời thơ ấu có thể khiến người ta vượt ra khỏi giới hạn thông thường
Những câu chuyện về cuộc đời của chúng ta, khác xa với những chuyện được kể lại một cách ổn
định, thường được ôn đi ôn lại liên tục. Những sợi chỉ mỏng manh của mối quan hệ nhân quả đã
được dệt đi dệt lại và được kể lại khi chúng ta cố gắng giải thích cho chính mình và những người
khác việc chúng ta đã trở thành con người hiện nay như thế này. Khi tôi lắng nghe những câu chuyện
kể về quá khứ, tôi thực sự ấn tượng về cách mà mọi người nối tiếp những gì họ trải qua trong thời
thơ ấu với con người của họ hiện nay.
Vậy chúng ta nợ lý lịch cá nhân của mình điều gì? Chắc chắn là chúng ta được tạo nên bởi những chi
tiết đó và phải học những bài học từ chúng nếu chúng ta muốn tránh lặp lại những sai lầm ngu ngốc
thường làm chúng ta cảm thấy như mắc bẫy trong vở kịch kéo dài mà chúng ta chính là tác giả.
Mỗi người Mỹ trưởng thành bộc lộ một cách đầy đủ đối với môn tâm lý học nói chung rằng anh ta
hoặc cô ta có xu hướng nối mối liên hệ giữa những triệu chứng hiện tại với những khó khăn trong
quá khứ. Bởi vì sự chịu trách nhiệm đối với những việc chúng ta đã làm và chúng ta cảm thấy thế
nào đòi hỏi một sự tự nguyện, đương nhiên là người ta có khuynh hướng đổ lỗi cho những người có
quan hệ với mình trong quá khứ, nhất là cha mẹ vì đã không làm nhiệm vụ của mình tốt hơn.
Nếu có những rắc rối nghiêm trọng về thể xác, tình dục hay tâm lý, điều quan trọng là chúng ta phải
nhận thức và khai triển chúng. Không có đứa trẻ nào có thể trốn chạy mà không bị thương tổn khỏi
sự lạm dụng hay thờ ơ của cha mẹ. Điều quan trọng là khi chúng ta đề cập đến vấn đề đó, ta nên
thông cảm và nhấn mạnh rằng nên rút ra những bài học nhưng chúng ta không tán thành việc đưa ra
kết luận rằng những trải nghiệm kinh khủng nhất sẽ tác động đến chúng ta vĩnh viễn.
Đổi thay là điều quan trọng thiết yếu của cuộc sống. Nó là mục đích của tất cả những cuộc đối thoại
tâm lý học để chữa bệnh. Để tiến trình đó thuận lợi, đơn giản là hãy tránh xa việc phàn nàn. Mọi
người thường hỏi tôi tại sao tôi không chán ngấy lên với việc lắng nghe những lời kể lể than vãn bất
tận của bệnh nhân về cuộc sống của họ. Câu trả lời, tất nhiên, là việc phàn nàn về việc người ta cảm
thấy như thế này, về những thái độ cư xử lặp đi lặp lại nảy sinh ra những kết quả bất hạnh quá nhàm
chán, lại chính là bước đầu của tiến trình thay đổi. Câu hỏi ưa thích của tôi khi điều trị bệnh là «Thế
điều gì xảy ra tiếp theo?» (Tôi có một màn hình nhỏ trên chiếc máy vi tính để bàn ghi dòng chữ này
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
ở dạng đang nhấp nháy, hướng về phía bệnh nhân).
Câu trả lời nhấn mạnh sự tự nguyện thay đổi cũng như sức mạnh để làm điều đó. Nó vượt qua sự tự
thương hại vốn bám vào những rắc rối đã xảy ra trong quá khứ và nhận thức ra tầm quan trọng của
việc tiếp nhận những cuộc đối thoại có định hướng, về nội tâm, và một mối quan hệ lành mạnh trong
việc thay đổi lối cư xử của bệnh nhân.
Tôi không đưa ra nhiều lời khuyên trong khi điều trị bệnh- không phải vì quá khiêm tốn hay như một
mẹo để khiến cho bệnh nhân tự đưa ra cách giải quyết đối với các vấn đề của họ. Tôi làm như vậy
chính là vì hầu như tôi chưa có ý tưởng rõ ràng về điều mọi người cần phải làm để cải thiện cuộc đời.
Tuy nhiên, tôi có thể ngồi cùng họ trong khi họ đi tìm giải pháp. Công việc của tôi là giữ cho họ tiếp
tục công việc, chỉ ra những mối quan hệ mà tôi nghĩ là tôi thấy giữa quá khứ và hiện tại, băn khoăn
về những động cơ ẩn dưới những mối quan hệ đó và nhấn mạnh sự tự tin vào năng lực của chính họ
để đưa ra những giải pháp thích hợp với cuộc đời họ.
Đây là một kiểu đào tạo mới. Mọi người thường tới bác sĩ tâm lý với hy vọng rằng tôi sẽ là nguồn
định hướng thông thái về cái họ cần phải làm. Tóm lại, chúng ta đi khám bệnh để họ kê đơn cho
chúng ta. Chúng ta được huấn luyện để trông chờ những giải pháp tức thời. Cảm thấy tồi tệ ư? Uống
thuốc này. Ý tưởng cho rằng chúng ta phải ngồi và nói về các vấn đề mình đang phải đương đầu và
những điều chúng ta đã cố làm và thất bại đã áp đặt một tiến trình chậm chạp và vứt bỏ sự than vãn
lên lối sống của chúng ta. Tiến trình đó có một cốt lõi mà nhiều người không thể chấp nhận nổi:
Chúng ta phải chịu trách nhiệm về hầu hết những điều xảy ra đối với chúng ta.
Có một kẽ hở rất hẹp mà nhà tâm lý học trị liệu phải bước qua ở đây. Tất cả chúng ta phải chịu đựng
các sự kiện và mất mát mà chúng ta không có quyền lựa chọn. Những điều đó bao gồm cả gia đình
mà từ đó chúng ta đã sinh ra, cách mà chúng ta bị cư xử khi còn nhỏ, cái chết và sự chia lìa của
những người gần gũi đối với chúng ta… Không khó để đưa ra một trường hợp mà chúng ta bị ảnh
hưởng bởi các sự kiện và những người ngoài tầm kiểm soát của chúng ta.
Những nỗ lực tái định hướng của nhà tâm lý học trong cuộc trò chuyện đối với những lựa chọn trong
tương lai có thể bị bệnh nhân coi là không công bằng và có định kiến. Đây là nơi tầm quan trọng của
sự hợp tác với bác sĩ tâm lý lớn nhất. Bệnh nhân cần được thuyết phục rằng người bác sĩ đó đang
đứng về phía mình.
Tâm lý học trị liệu, nếu được làm một cách hoàn hảo là sự kết hợp của cả sự tự thú, làm cha mẹ và cả
tư vấn qua những trải nghiệm. Không có một bác sĩ tâm lý nào là hoàn hảo cho mọi người. Mỗi
người có những nhu cầu cá nhân khiến cho họ thích hợp với một bác sĩ nào đó. Thêm vào đó, người
bác sĩ mang kinh nghiệm của bản thân anh ta hay cô ta đến cùng với sự đánh giá và lý thuyết về sự
thay đổi đối với quá trình chữa bệnh. Thường thì những cố gắng giao tiếp đó có kết quả nhưng đôi
khi làm hại cho bệnh nhân. Cũng giống như trong mọi mối quan hệ giữa con người và con người,
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
khó có thể xác định và dự đoán cái gì sẽ thật sự có hiệu quả.
Phẩm chất của một bác sĩ phản ánh phẩm chất của một bậc phụ huynh tốt: kiên nhẫn, thông cảm, có
khả năng yêu thương và một khả năng lắng nghe không có định kiến. Cũng giống như các bậc cha
mẹ phản ứng khác nhau với những đứa con khác nhau, các bác sĩ cũng hành nghề của mình tốt hơn
với những bệnh nhân nhất định. Cái mà hầu hết chúng ta đều ngần ngại thừa nhận là chúng ta có xu
hướng sẵn lòng giúp đỡ hơn đối với những người họ yêu quí chúng ta. Định kiến hiếm khi được nhận
thức này đã tạo nên những cảm giác mang tính lô gích. Chúng ta ít hiệu quả trong quan hệ đối với
các bác sĩ nếu chúng ta bị bỏ vào một đất nước xa lạ, thậm chí ngay cả khi chúng ta biết ngôn ngữ
của họ. Sự kết hợp tinh tế giữa văn hoá sẽ nhiều hơn và sự mong đợi sẽ trốn tránh chúng ta. Cũng
như vậy, trong xã hội của chính chúng ta, mọi người sống những cuộc đời rất khác nhau phục thuộc
vào, chẳng hạn, dòng giống và nền tảng xã hội của họ. Thật là kiêu ngạo để mà rút ra kết luận rằng
bất cứ ai trong số chúng ta cũng có thể làm việc tốt với tất cả mọi người.
Khi một người nào đó tới nhờ tôi giúp đỡ, một trong những điều tôi thường tự hỏi khi bắt đầu biết
anh ta hay cô ta là liệu rằng tôi có thích hay dần trở nên yêu thích con người đó hay không. Nếu tôi
thấy mình chán và bị xúc phạm bởi câu chuyện của một bệnh nhân, tôi biết là đã đến lúc để nhẹ
nhàng gợi ý rằng anh ta hay cô ta sẽ có tiến triển tốt hơn khi làm việc với người khác. Chẳng hạn như
tôi thấy cảm giác bất lực và nó cứ giữ nguyên như vậy thì khó mà làm việc với người đó. Nếu tôi
thấy mình đã hết sinh lực và lòng lạc quan hay nếu tôi thấy mất hy vọng để làm người đó thay đổi thì
đó chính là lúc nên dừng lại. Nếu người tôi đang cùng làm việc khiến tôi nhớ đến bố mẹ tôi hay một
người mà tôi có mâu thuẫn, hoặc một cô gái đã từng từ chối tôi khi tôi còn trẻ, tôi biết là mình đang
ở vào một chỗ nguy hiểm.
Cuối cùng, nếu người tôi đang nói chuyện có vẻ như đã quá gắn bó với quá khứ và không sẵn lòng
để tạo một tương lai tốt đẹp hơn thì tôi sẽ nhanh chóng trở nên thiếu kiên nhẫn. Đó là nơi mà lòng tốt
bị đặt nhầm chỗ ngay cả khi được người ta đánh giá đúng vì nó chỉ đem lại cho người ta sự thông
cảm. Tôi chỉ có niềm hy vọng khi tôi đang gắng rao bán tri thức của mình. Sau một loạt nỗ lực mà tôi
vẫn không thể thuyết phục được người ta mua hàng thì tôi đang lãng phí thời gian của cả hai người
chúng tôi.
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Người dịch: Đỗ Thu Hà
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Chương 5
Người ít lo lắng nhất là người kiểm soát được mối quan hệ
Tôi chú ý đến hôn nhân vì nó là sự ủng hộ quan trọng trong cuộc sống của chúng ta. Đề tài bàn tán
chung của mọi người là hôn nhân đang trở nên sự tranh giành quyền lực; trong thực tế, có vẻ như
hôn nhân đã là như vậy ngay từ khi khởi đầu. Vấn đề mà cuộc tranh giành đặt ra thường rất quen
thuộc - tiền bạc, con cái, tình dục-nhưng những nguyên nhân ngầm ẩn phía sau thường là lòng tự
trọng bị xúc phạm hay những mong đợi được thoả mãn.
Cố gắng tìm ra một người bạn đời là quan trọng hơn so với khái niệm tình yêu lãng mạn, một thiên
đường trên trái đất (hay là một ảo mộng bị tiêu tan). Đây là cơ sở của hầu hết những câu chuyện mà
chúng tôi đã được nghe về việc cái gì là phương tiện để đạt đến hạnh phúc. Cái cách mà mọi người
đến với nhau và lựa chọn lẫn nhau đã khiến người ta coi sự kết hợp giữa lôi cuốn về mặt tình dục và
một loạt lợi ích tự thân là quan trọng; nó giúp người ta đi đến đánh giá người khác qua một loạt
những phẩm chất và thành tựu: giáo dục, khả năng kiếm tiền, những lợi ích có thể chia xẻ cùng nhau,
sự đáng tin cậy và cách nhìn cuộc sống. Cách tiếp cận của mỗi người đối với người được cho là có
triển vọng trở thành bạn đời của họ đã tạo ra một loạt những sự mong đợi khác nhau và họ sử dụng
những tiêu chuẩn này để tìm kiếm. Sự tan rã của các mối quan hệ thường do sự thất vọng khi không
đạt được những mong đợi này gây ra.
Nếu công thức này có vẻ như bị phân tích quá mức độ và bị coi là thờ ơ với tiến trình huyền bí của
việc «phải lòng nhau» thì đó là bởi vì theo kinh nghiệm của tôi, cái «chất hoá học» đã khiến cho
chúng ta chọn người nào đó trong tất cả những người có tiềm năng khác có thể được nhìn thấy khi
chúng ta hồi tưởng lại. Nó là sự kết hợp giữa sự sẵn lòng, dục vọng và hy vọng hơn là một sự kết hợp
mạnh mẽ giữa hai tâm hồn. Tôi vẫn ước giá mà có thể tin vào điều sau nếu có chứng cớ tồn tại chắc
chắn hơn về nó.
Trong số những điềm gở và sự tiết lộ bí mật, sự phát triển trong hôn nhân hiện đại đã gia tăng sự phổ
biến của những bản thoả thuận hôn nhân. Một khi liên quan đến những người rất giàu có, bản hợp
đồng này đã trở nên thông dụng trong số những người muốn bước vào hôn nhân sau khi họ đã vất vả
tích luỹ mọi thứ và họ ngần ngại khi phải chia sẻ chúng với người bạn đời của mình. Thoạt nhìn, lý
do cho việc bảo vệ những gì mà bạn mang tới khi kết hôn nghe có vẻ hoàn toàn hợp lý. Thường thì
mỗi bên có con với người họ muốn để lại quyền thừa kế của cải. Hầu hết những người đã từng trải
qua một kinh nghiệm ly hôn, rất đắt đỏ về mặt tài chính và tình cảm, thì đều nhận thức rõ về những
con số thống kê chỉ ra rằng cuộc hôn nhân lần thứ hai hay thứ ba thậm chí còn có tỉ lệ thất bại cao
hơn lần thứ nhất.
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Tuy nhiên, không có gì hay ho khi thấy một đôi vợ chồng sắp về sống cùng nhau mà hành động như
thể là đi mua một chiếc ô tô cũ. Chúng ta thường đòi hỏi làm hợp đồng với những ai mà chúng ta
không tin tưởng; những hợp đồng đó giúp chúng ta chống lại những người mà ta sợ sẽ lợi dụng
mình. Việc đòi có một bản thoả thuận như vậy từ người chúng ta mong đợi là sẽ yêu thương họ và họ
yêu thương ta thực ra đã phản ánh một quan điểm rất đáng phê phán về mối quan hệ đó, dự đoán sự
thất bại, và giống như hầu hết những mong đợi, điều đó thường trở thành hiện thực.
Luật pháp đã dần dần phát triển dựa trên quan điểm này để «những sự khác biệt không thể che giấu»
và «những cuộc ly hôn không sai sót» sẽ thay thế nền tảng có tính chất truyền thống hơn khi cha ông
chúng ta muốn chấm dứt một cuộc hôn nhân. Tuy nhiên, nhu cầu để tìm ra lý do cho sự chia lìa
thường có kết quả là người ta đổ lỗi cho nhau - điều đó càng trở nên đặc biệt bất hạnh trong những
cuộc ly hôn có liên quan đến trẻ em.
Khi các cuộc hôn nhân trượt dài sang sự xa lạ thù địch, hiếm khi chúng trở thành một tiến trình hài
hoà. Thường thì một bên tỏ ra ít bộc lộ tình cảm và sự kính trọng hơn bên kia. Điều này có vẻ như là
một cách để nắm quyền kiểm soát mối quan hệ. Nỗ lực này có thành công hay không có thể thấy khi
một bên có sự đầu tư lớn hơn vào trong mối quan hệ và thất vọng nhiều hơn với viễn cảnh khi việc
hôn nhân chấm dứt. Tôi thường giúp mọi người thấy rõ rằng hầu hết những sự đau đớn thất vọng của
họ không hề được người bạn đời chia sẻ và đó chính là lý do tại sao họ không kiểm soát được tình
hình, họ thường nhanh chóng nhận ra sai lầm của mình. Trong khi muốn lập nên một mối quan hệ
phải cần hai người thì chỉ cần một người là có thể chấm dứt mối quan hệ đó.
Khi tôi đọc những thông báo về hôn nhân và xem những bức hình về các cặp vợ chồng mới cưới
đang mỉm cười, tôi hiểu rằng không ai nói với họ rằng: «Bạn có biết cơ hội của cuộc hôn nhân này
không nhiều hơn 50:50 không? Điều gì khiến bạn nghĩ rằng bạn sẽ giành được mặt thắng của đồng
xu?». Những câu hỏi như vậy không ai có thể nghĩ ra trong khi mắt họ đang lấp lánh với ngôi sao
của tình yêu, cho nên là người ta không hỏi. Nền tảng của sự thất vọng và bội phản đã sẵn sàng. Một
hành động lạc quan tếu, can đảm hay ngu ngốc, phụ thuộc vào quan điểm của bạn, là khuyến khích
người ta theo đuổi niềm hy vọng và những bóng ma khủng khiếp của tương lai buộc phải câm lặng.
Gordon Livingston
Già quá sớm, khôn quá muộn
Dịch giả: Đỗ Thu Hà
Chương 6
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
Cảm xúc theo sau hành vi
K hi mọi người tới xin các bác sĩ giúp đỡ họ, họ đang tìm kiếm cách thay đổi lối suy nghĩ của mình.
Liệu rằng họ có phải đấu tranh với những nỗi buồn đang xâm chiếm của sự tuyệt vọng, sự căng
thẳng và lo lắng, hay họ chỉ muốn đỡ căng thẳng và quay trở lại với cuộc sống bình thường. Những
cảm xúc không mong muốn đang can thiệp vào những lĩnh vực quan trọng trong cuộc sống của họ.
Thường thì khả năng của họ có thể đáp ứng với trách nhiệm. Đôi khi, họ cũng phải chịu đựng sự
thiếu khả năng tìm kiếm sự hài lòng: cuộc sống của họ toàn những sự nghiêm túc, họ đã đánh mất
khả năng mỉm cười.
Hầu hết mọi người đều biết cái gì là tốt cho họ, họ biết cái gì làm họ cảm thấy tốt hơn: sự tập luyện.
những thú vui giải trí, thời gian với những ai mà họ quan tâm. Họ không tránh những điều này vì thờ
ơ với những giá trị của chúng mà bởi vì chúng không còn hợp với mục đích của họ nữa. Họ chờ đợi
cho tới khi cảm thấy tốt hơn. Thường thì đây sẽ là một sự chờ đợi kéo dài.
Dù chúng ta cố gắng nhiều đến mức nào thì chúng ta vẫn không thể kiểm soát được việc chúng ta
cảm thấy như thế nào hay chúng ta nghĩ cái gì. Những nỗ lực để làm điều đó sẽ khiến chúng ta tức
phát điên khi cố gắng chống lại những suy nghĩ và cảm xúc không mong muốn theo những cách mà
chỉ càng làm cho chúng trở nên trầm trọng. May mắn thay, cuộc sống đã dạy chúng ta rằng những
hành vi cư xử nhất định có thể mang lại cho chúng ta những sự hài lòng và thỏa mãn theo dự đoán.
Với kiến thức này, người ta đã cho chúng ta cơ hội để phá vỡ tình trạng do ăn không ngồi rồi gây ra
và những cảm xúc về sự vô nghĩa và tuyệt vọng có liên quan đến nó. Khi mọi người bảo tôi rằng họ
cảm thấy tuyệt vọng vô mục đích, tôi vạch rõ rằng họ có thể bước ra khỏi giường, mặc quần áo và lái
xe đến gặp tôi. Nếu họ có thể làm được điều đó, những hoạt động khác sẽ làm cho họ cảm thấy khoẻ
mạnh hơn và điều đó hiển nhiên là có tính khả thi.
Nếu họ nói rằng làm những điều mà họ không thích là khó khăn, tôi thừa nhận điều này là đúng và
hỏi lại rằng liệu khó cũng đồng nghĩa với «không thể» không. Rất nhanh sau đó, chúng tôi nói về
những điều như lòng can đảm và sự quyết tâm. Mọi người hiếm khi liên tưởng đến những phẩm chất
này khi họ đề cập đến trị liệu về tâm lý. Trong thực tế, những phẩm chất này là sự đòi hỏi những
thay đổi bổ sung đối với cách chúng ta đang sống. Yêu cầu mọi người phải can đảm tức là mong đợi
họ nghĩ về cuộc sống của chính mình theo một cách mới.
Nhưng bất cứ sự thay đổi nào cũng đòi hỏi chúng ta phải thử nghiệm những điều mới, luôn luôn phải
liều lĩnh với khả năng chúng ta có thể thất bại. Một câu hỏi khác mà tôi thường hỏi bệnh nhân cửa
mình là «Anh đang cứu chính mình vì cái gì?» Trong nỗ lực của chúng ta nhằm đền bù và giúp đỡ
những người đang phải chịu đựng sự lo lắng và tuyệt vọng và cải thiện những điều kiện này, chúng
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
ta đã coi những tâm trạng này ngang bằng với sự ốm yếu về thể xác vốn đòi hỏi phải chữa trị bằng
thuốc. Đúng là những loại thuốc chống trầm cảm hiện nay đã chứng tỏ hiệu quả nổi bật của chúng.
Mặt khác của việc tiếp cận vấn đề theo y học là chúng ta đã tìm ra thực chất của thứ bệnh đó chính là
sự trốn tránh trách nhiệm. Bệnh này thường được gọi là sự ngây thơ hoá của bệnh nhân. đôi khi nằm
liệt giường liệt chiếu, phó mặc mọi sự và để cho thuốc men tự điều chỉnh cơ thể. Cách làm này chỉ
có tính tạm thời và người bệnh không thấy lỗi của chính mình trong việc không kiểm soát được cuộc
sống của chính họ, trở nên thụ động và khước từ một cơ hội để hàn gắn những vết thương lòng với
sự giúp đỡ của y học. Trong khi tiến trình này tiếp tục người ta có thể mong đợi rất ít từ phía người
bệnh. Không may thay, theo kinh nghiệm của tôi, tiến trình này thường là phản tác dụng.
Rất dễ để xem xét làm thế nào mà chúng ta rơi vào tình trạng bị trói buộc như thế này. Trong thực tế,
rõ ràng là cách giải quyết đối với sự rối loạn về cảm xúc có cơ sở mang tính di truyền. Chứng nghiện
rượu chẳng hạn, di truyền trong gia đình và sản sinh ra những thay đổi có tính thảm hoạ trong cơ thể
của chúng ta. Những thay đổi đó có thể giết chết chúng ta nếu chúng ta tiếp tục uống rượu. Do vậy,
liệu nó có giống như một chứng bệnh như viêm phổi hay tiểu đường không? Nếu đúng như vậy, liệu
có công bằng không khi mong đợi những người uống rượu không kiểm soát nổi bản thân để có thể
làm bất cứ một điều gì mà họ luôn ở tình trạng tuyệt vọng khi phải đối mặt với tình trạng của chính
họ?
Sự chữa trị thành công chứng nghiện rượu và những chứng nghiện khác đã chỉ ra rằng những người
mắc bệnh buộc phải làm một điều gì đó, ví dụ như từ chối uống rượu hay dùng những chất gây
nghiện để kiểm soát tình trạng của họ. Phương pháp có hiệu quả nhất để chấm dứt điều này là thông
qua sự giúp đỡ của nhóm do các tổ chức như Những người nghiện rượu vô danh hay Những người
nghiện ma tuý vô danh với niềm tin cơ bản là mỗi người nghiện có trách nhiệm ngừng dùng các chất
kích thích vì người ta không thể viện lý do, đổ lỗi cho người khác được.
Ai đã sống với những kẻ nghiện rượu có nghĩa là thường xuyên phải ở trong tình trạng chịu đựng
một chứng bệnh nào đó của anh ta. Nếu người yêu phải chịu một chứng bệnh, liệu có công bằng
không khi ta cứ năn nỉ về chuyện kiêng rượu? Điều tương tự cũng liên quan đến những chứng rối
loạn tình cảm khác. Chẳng hạn rõ ràng là người hay thay đổi về tâm tính chịu chứng lưỡng cực trong
tính cách thì cũng thường phải chịu đựng một căn bệnh nào đó trong một bộ phận cơ thể. Cũng là
hợp lý để chúng ta thúc giục rằng họ nên sử dụng những viên thuốc ổn định thần kinh vốn là cách
điều trị cho chứng bệnh này. Hay chúng ta cần phải chấp nhận rằng đây là những giai đoạn không
tránh khỏi, một trong những triệu chứng thông thường của bệnh này?
Điều gì khiến cho những người mắc chứng rối loạn nhân cách có những mô hình thâm căn cố đế về
lối ứng xử tự phát, sự thiếu trung thực và sự thay đổi về tính cách mang tính lưỡng cực? Liệu tình
trạng bệnh tật này có đáng để người ta cố gắng thoả mãn mọi cái bệnh nhân mong muốn chỉ vì họ
Già quá sớm, khôn quá muộn Gordon Livingston
không thể tự giúp mình hay không?
Vô số những vấn đề khác nhau về hành vi có gốc rễ từ việc chối bỏ trách nhiệm đã gây ra thành
những chứng bệnh thật sự. Người ta thường gọi chúng bằng những tên tắt như MPD, BPD, ADD và
vân vân. Điều kiện cổ điển trong những chứng bệnh này được người ta biết đến như là chứng rối loạn
đa nhân cách, giờ đây trong thề giới đầy rẫy những chẩn đoán vê tâm thần học của chúng ta. Người
ta gọi nó là DDI - Chứng thái nhân cách hay còn gọi là bệnh quỉ ám. Những bệnh này trở nên rất nổi
tiếng thông qua những bộ phim kinh dị như ba bộ mặt của Eve hay Carrie, đã mô tả hai hay ba nhân
cách thay nhau chiếm quyền kiểm soát thái độ ứng xử của một con người. MPD, thật may mắn là giờ
đây đã ít mơ hồ hơn trong cách nhìn nhận so với vài năm trước đây, tiếp tục có những người ủng hộ
mặc dù sự thật rằng gần như chắc chắn đây là một tình trạng bệnh hoạn trong những nhóm người có
nguy cơ cao. Đây là cách để người ta trốn tránh trách nhiệm và nó đã được luật pháp tuyên bố là một
chứng cớ hợp pháp và nói chung là sau một thời gian ngắn bị kiểm soát, những người phạm tội sẽ
được bồi thẩm đoàn tha bổng sau khi họ được những «chuyên gia» nặng ký ủng hộ.
Một ví dụ khá thông dụng gần đây là một bệnh mà người ta gọi là «dở hơi» trong người lớn là ADD-
Chứng rối loạn về thiểu năng trí nhớ. Sự vô tổ chức, những người mơ mộng giữa ban ngày giờ đây
cũng đã có sự giải thích mang tính y học về sự thiếu tập trung tư tưởng của họ - AND và đưa ra một
cách chữa trị có hiệu quả: những viên thuốc kích thích trí nhớ. Những người uống thuốc báo cáo rằng
tinh thần của họ phấn chấn hơn và họ làm được nhiều việc hơn khi họ uống amphetamine. Đối với
vấn đề này, tôi chỉ có thể trả lời là «A, tôi cũng làm thế đấy».
Vấn đề là khi chúng ta nỗ lực đi trên những nguyên nhân thực sự cho chứng bệnh của mình (tuyệt
vọng, rối loạn lưỡng cực, tâm thần phân liệt), chúng ta đã tạo ra những sự mô tả quá chi tiết về
những mô hình ứng xử. Nhiều hành vi trong số này có vẻ như đáp ứng tốt với một vài loại thuốc nào
đó khiến cho chúng ta càng tin vào và khẳng định đó là những chứng bệnh. Chẳng hạn như từ lâu
người ta đã coi những người phụ nữ bị chồng lạm dụng là những người phụ thuộc - những người sẽ
gặp rắc rối khi bị tách rời với kẻ đã lạm dụng họ. Người ta thậm chí còn dán nhãn cho chứng này là
«triệu chứng về người vợ phải nạp năng lượng», chúng ta mặc nhiên coi là họ không có khả năng để
thay đổi tình trạng của mình và nên nâng những tiêu chuẩn về trách nhiệm với những người khác.
Không khó để nhận ra sự khinh miệt nằm ẩn trong những kết luận như vậy. Điều này giống như khi
chúng ta áp dụng sự thoả mãn vô điều kiện cho các con mình là những bệnh nhân bị tàn tật. Quả thật
là chúng ta đã tạo ra một hệ thống mà qua đó, có những người được chính phủ cấp chứng chỉ là
những kẻ bị tàn tật về cảm xúc và được ưu tiên về lợi ích như thể là họ buộc phải dính chặt vào xe
lăn vậy. Điều này là đang đối với những ai bị bệnh tâm thần thật sự vì họ không có khả năng tiếp xúc
với thực tế cuộc sống và bị những sự xung động về tâm lý không thể kiểm soát nổi. Khi đem điều
này ra để áp dụng với những người ăn quá nhiều, uống rượu và các loại chất kích thích khác hoặc