Luận văn;luận văn thạc sĩ;luận án tiến sĩ;tài liệu; khóa luận tốt nghiệp; báo cáo khoa học;đồ án tốt nghiệp;khoán luận 21032015093958
- 117 trang
- file .pdf
i
MUÏC LUÏC
Trang
LÔØI MÔÛ ÑAÀU
CHÖÔNG I – TOÅNG QUAN VEÀ KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ VAØ SÖÏ HÌNH THAØNH
HEÄ THOÁNG QUAÛN TRÒ RUÛI RO DOANH NGHIEÄP 1
1.1 Toång quan veà kieåm soaùt noäi boä 1
1.1.1 Söï hình thaønh vaø phaùt trieån lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä 1
1.1.1.1 Lòch söû hình thaønh 1
1.1.1.2 Ñònh nghóa kieåm soaùt noäi boä 3
1.1.2 Caùc yeáu toá cuûa kieåm soaùt noäi boä 4
1.1.2.1 Moâi tröôøng kieåm soaùt 5
1.1.2.2 Ñaùnh giaù ruûi ro 6
1.1.2.3 Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt 7
1.1.2.4 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng 8
1.1.2.5 Giaùm saùt 8
1.1.3 Haïn cheá cuûa lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä 9
1.2 Söï phaùt trieån caùc lyù thuyeát veà quaûn trò ruûi ro 10
1.2.1 Thôøi kyø tieàn lyù thuyeát 10
1.2.2 Thôøi kyø phaùt trieån lyù thuyeát quaûn trò ruûi ro 10
1.2.2.1 Nhaän thöùc veà ruûi ro vaø caùc nhaân toá aûnh höôûng 11
ii
1.2.2.2 Caùc coâng cuï quaûn trò ruûi ro ñöôïc hình thaønh 12
1.3 Quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp theo khuoân maãu cuûa COSO
naêm 2004 16
1.3.1 Khaùi nieäm veà quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 16
1.3.2 Lôïi ích cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 17
1.3.3 Caùc yeáu toá cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 19
1.3.3.1 Sô löôïc caùc yeáu toá 19
1.3.3.2 Nhöõng ñieåm khaùc bieät so vôùi kieåm soaùt noäi boä 21
1.3.3.2.1 Moâi tröôøng quaûn lyù 21
1.3.3.2.2 Thieát laäp muïc tieâu 22
1.3.3.2.3 Nhaän daïng söï kieän tieàm taøng 26
1.3.3.2.4 Ñaùnh giaù ruûi ro 26
1.3.3.2.5 Phaûn öùng vôùi ruûi ro 27
1.3.3.2.6 Hoaït ñoäng kieåm soaùt 29
1.3.3.2.7 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng 29
1.3.3.2.8 Giaùm saùt 30
1.3.4 Haïn cheá cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 30
CHÖÔNG II: THÖÏC TRAÏNG VEÀ KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ VAØ NHÖÕNG
VAÁN ÑEÀ VEÀ QUAÛN TRÒ RUÛI RO TAÏI CAÙC DOANH NGHIEÄP TREÂN
THEÁ GIÔÙI VAØ VIEÄT NAM 32
iii
2.1 Thöïc traïng tích hôïp quaûn trò ruûi ro trong kieåm soaùt noäi boä
taïi caùc nöôùc 32
2.1.1 Thöïc traïng veà toå chöùc thöïc hieän 32
2.1.2 Caùc kinh nghieäm 33
2.2 Muïc tieâu, ñoái töôïng vaø phöông phaùp khaûo saùt caùc doanh nghieäp
Vieät nam 35
2.2.1 Muïc ñích khaûo saùt 35
2.2.2 Ñoái töôïng, phöông phaùp khaûo saùt 36
2.3 Thöïc traïng veà kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp 37
2.3.1 Moâi tröôøng kieåm soaùt 37
2.3.1.1 Tính chính tröïc 37
2.3.1.2 Chính saùch nhaân söï vaø naêng löïc nhaân vieân 38
2.3.1.3 Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt 40
2.3.1.4 Trieát lyù quaûn lyù vaø phong caùch ñieàu haønh 42
2.3.1.5 Cô caáu toå chöùc vaø phaân chia quyeàn haïn 43
2.3.2 Ñaùnh giaù ruûi ro 44
2.3.2.1 Muïc tieâu cuûa toaøn doanh nghieäp vaø töøng boä phaän 44
2.3.2.2 Nhaän daïng ruûi ro 46
2.3.2.3 Ñaùnh giaù ruûi ro 47
2.3.3 Hoaït ñoäng kieåm soaùt 48
iv
2.3.3.1 Phaân chia traùch nhieäm 48
2.3.3.2 Kieåm soaùt xöû lyù thoâng tin 49
2.3.3.3 Kieåm tra ñoäc laäp vaø phaân tích, soaùt xeùt laïi 50
2.3.4 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng 51
2.3.5 Giaùm saùt 53
2.4 Thöïc traïng veà quaûn lyù ruûi ro 54
2.4.1 Nhìn nhaän cuûa doanh nghieäp veà ruûi ro 54
2.4.2 Cô caáu toå chöùc lieân quan ñeán vieäc quaûn lyù ruûi ro 56
2.5 Ñaùnh giaù chung veà kieåm soaùt noäi boä vaø quaûn trò ruûi ro taïi
caùc doanh nghieäp Vieät nam 58
CHÖÔNG III: ÑÒNH HÖÔÙNG XAÂY DÖÏNG KIEÅM SOAÙT NOÄI
BOÄ TAÏI CAÙC DOANH NGHIEÄP VIEÄT NAM DÖÏA TREÂN
QUAÛN TRÒ RUÛI RO DOANH NGHIEÄP 60
3.1 Phöông höôùng 61
3.1.1 Veà phía doanh nghieäp 61
3.1.1.1 Hoaøn thieän kieåm soaùt noäi boä theo höôùng kieåm soaùt caùc ruûi ro 61
3.1.1.2 Nhìn nhaän ruûi ro theo höôùng toång theå vaø tích hôïp vôùi KSNB 64
3.1.2 Caùc giaûi phaùp trôï giuùp 66
3.2 Ñònh höôùng hoaøn thieän kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp lôùn 69
3.2.1 Hoaøn thieän moâi tröôøng quaûn lyù 69
v
3.2.2 Hoaøn thieän cô caáu toå chöùc vaø phaân chia quyeàn haïn traùch nhieäm 70
3.2.2.1 Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt/Kieåm toaùn noäi boä 71
3.2.2.2 Phaân chia quyeàn haïn traùch nhieäm 72
3.2.2.2 Luaân chuyeån nhaân vieân 72
3.2.3 Tieáp caän caùc kyõ thuaät ñònh löôïng khaû naêng xuaát hieän cuûa ruûi ro 73
3.2.3.1 AÙp duïng caùc kyõ thuaät nhaän daïng caùc söï kieän tieàm taøng
phuø hôïp vôùi ñaëc thuø cuûa ñôn vò vaø chu trình nghieäp vuï cuï theå 73
3.2.3.2 AÙp duïng caùc kyõ thuaät ñeå ñònh löôïng söï taùc ñoäng cuûa caùc ruûi ro 77
3.2.4 Taïo thoùi quen söû duïng dòch vuï baûo hieåm 78
3.2.5 Ña daïng hoaù caùc keânh thoâng tin 78
3.2.6 Taêng cöôøng caùc coâng taùc kieåm tra giaùm saùt 79
3.3 Ñònh höôùng hoaøn thieän KSNB taïi caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû 80
3.3.1 Naâng cao yù thöùc cuûa ngöôøi quaûn lyù veà ruûi ro vaø caùc
hoaït ñoäng kieåm soaùt 80
3.3.2 Xaùc ñònh nhöõng muïc tieâu, keá hoaïch daøi haïn 82
3.3.3 Naâng cao naêng löïc vaø ñaïo ñöùc cuûa nhaân vieân 83
3.3.4 AÙp duïng caùc coâng cuï ñeå nhaän daïng, ñaùnh giaù ruûi ro ñôn giaûn
nhöng hieäu quûa 84
KEÁT LUAÄN 86
CAÙC PHUÏ LUÏC
vi
MÔÛ ÑAÀU
Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi
Xaây döïng heä thoáng kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu ñeå kieåm soaùt ñöôïc caùc muïc
tieâu ñeà ra laø yeâu caàu taát yeáu khaùch quan ñoái vôùi moïi doanh nghieäp trong neàn kinh
teá. Treân theá giôùi, khaùi nieäm kieåm soaùt noäi boä ñaõ ra ñôøi töø ñaàu theá kyû 19, ñöôïc boå
sung hoaøn thieän nhaèm phaùt hieän vaø ngaên chaën nhöõng gian laän vaø sai soùt cuûa moät toå
chöùc töø caùc coâng ty kieåm toaùn vaø cô quan chöùc naêng. Sau ñoù kieåm soaùt noäi boä ñöôïc
phaùt trieån thaønh moät heä thoáng lyù luaän töông ñoái hoaøn chænh thoâng qua Baùo caùo
COSO naêm 1992.
Tieáp tuïc phaùt trieån Baùo caùo naêm 1992, naêm 2004 COSO coâng boá baùo caùo
toång theå döôùi tieâu ñeà: Quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp – khuoân khoå hôïp nhaát. Baùo caùo
naêm 2004 ñöôïc xaây döïng treân cô sôû phaùt trieån Baùo caùo naêm 1992 vaø tích hôïp vôùi
quaûn trò ruûi ro taïi caùc ñôn vò. Maët khaùc baùo caùo COSO naêm 2004 cuõng ñaõ xaùc ñònh
ñöôïc nhöõng tieâu chuaån laøm cô sôû ñeå ñaùnh giaù ruûi ro cuõng nhö ñeà xuaát xaây döïng chu
trình quaûn lyù ruûi ro hieäu quûa trong coâng taùc quaûn lyù.
ÔÛ Vieät nam, kieåm soaùt noäi boä ñaõ toàn taïi vaø phaùt trieån nhöng phaàn lôùn coøn toàn
taïi nhieàu yeáu keùm, chöa phaùt huy heát vai troø coâng cuï quaûn lyù cuûa doanh nghieäp. Vì
vaäy, vieäc nghieân cöùu kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi ñeå vaän duïng laø ñieàu
caàn thieát ñoái vôùi caùc doanh nghieäp Vieät nam hieän nay. Moät maët, giuùp doanh nghieäp
tieáp caän vôùi quan ñieåm hieän ñaïi veà ruûi ro cuûa caùc nöôùc tieân tieán ñeå coù theå quaûn lyù
ruûi ro moät caùch khoa hoïc vaø hieäu quûa. Maët khaùc giuùp doanh nghieäp coù caùch nhìn
nhaän môùi veà kieåm soaùt noäi boä baèng caùch “ñi taét ñoùn ñaàu” nhöõng caùch thöùc môùi ñöôïc
aùp duïng ôû caùc nöôùc tieân tieán, qua ñoù hoaøn thieän heä thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa mình
ñeå phuïc vuï toát hôn trong coâng taùc quaûn lyù. Ñoù cuõng laø lyù do maø taùc giaû choïn ñeà taøi
“Phaùt trieån heä thoáng kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp Vieät nam treân cô sôû
vii
quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp” laøm luaän vaên toát nghieäp thaïc só kinh teá cuûa tröôøng
Ñaïi hoïc Kinh teá thaønh phoá Hoà Chí Minh.
Muïc ñích nghieân cöùu cuûa luaän vaên
- Toång hôïp caùc quan ñieåm cô baûn veà tích hôïp kieåm soaùt noäi boä vaø quaûn trò
ruûi ro.
- Tieáp caän lyù luaän hieän ñaïi veà ruûi ro vaø quaûn trò ruûi ro.
- Khaûo saùt, ñaùnh giaù thöïc traïng heä thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa caùc doanh
nghieäp Vieät nam, ñaëc bieät veà ruûi ro vaø caùch thöùc quaûn trò ruûi ro hieän nay.
- Treân cô sôû khaûo saùt thöïc traïng, ñeà xuaát caùc ñònh höôùng ñeå hoaøn thieän heä
thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa caùc loaïi hình doanh nghieäp Vieät nam theo caùch
tieáp caän môùi veà ruûi ro.
Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu
Phaïm vi giôùi haïn cuûa ñeà taøi nghieân cöùu lyù luaän vaø thöïc tieãn veà: heä thoáng
kieåm soaùt noäi boä; quan ñieåm veà ruûi ro vaø caùch thöùc quaûn lyù ruûi ro.Ñeà taøi khoâng taäp
trung nghieân cöùu ñeå xaây döïng, toå chöùc moät quy trình cho moät doanh nghieäp cuï theå
hoaëc nghieân cöùu öùng duïng caùc kyõ thuaät ñònh löôïng ruûi ro.
Phöông phaùp nghieân cöùu
Luaän vaên ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû phaân tích thöïc tieãn theo quan ñieåm lòch söû
vaø toaøn dieän, gaén söï phaùt trieån cuûa kieåm soaùt noäi boä vaø ruûi ro vôùi ñieàu kieän cuûa caùc
doanh nghieäp Vieät nam.
Ñeå ñaùnh giaù thöïc traïng, luaän vaên söû duïng phöông phaùp quy naïp döïa treân cô
sôû thoáng keâ töø caùc doanh nghieäp vaø kyõ thuaät phaân tích ñònh löôïng.
Nhöõng ñoùng goùp cuûa luaän vaên
Nhöõng ñoùng goùp chính cuûa luaän vaên laø:
- Heä thoáng caùc quan ñieåm veà ruûi ro vaø quaûn lyù ruûi ro.
- Tieáp caän quan ñieåm môùi veà ruûi ro vaø quaûn trò ruûi ro theo Baùo caùo COSO
naêm 2004.
viii
- Heä thoáng kinh nghieäm aùp duïng Baùo caùo COSO naêm 2004 cuûa caùc doanh
nghieäp treân theá giôùi
- Ñònh höôùng veà phaùt trieån heä thoáng kieåm soaùt noäi boä theo höôùng tích hôïp vôùi
vieäc quaûn trò ruûi ro taïi caùc doanh nghieäp Vieät nam
- Ñöa ra caùc giaûi phaùp ñeå hoaøn thieän heä thoáng KSNB taïi caùc loaïi hình doanh
nghieäp ñeå coù theå quaûn lyù toát hôn caùc ruûi ro.
Keát caáu cuûa luaän vaên
Luaän vaên goàm 87 trang, 22 baûng bieåu vaø 5 phuï luïc. Noäi dung luaän vaên ngoaøi
phaàn môû ñaàu vaø keát luaän goàm coù 3 chöông
- Chöông 1: Toång quan veà kieåm soaùt noäi boä vaø söï hình thaønh heä thoáng quaûn
trò ruûi ro doanh nghieäp.
- Chöông 2: Thöïc traïng veà kieåm soaùt noäi boä vaø nhöõng vaán ñeà veà quaûn trò ruûi
ro taïi caùc doanh nghieäp treân theá giôùi vaø Vieät nam.
- Chöông 3: Ñònh höôùng xaây döïng kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp Vieät
nam döïa treân quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp.
ix
CHÖÔNG I
TOÅNG QUAN VEÀ KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ VAØ SÖÏ HÌNH THAØNH HEÄ
THOÁNG QUAÛN TRÒ RUÛI RO DOANH NGHIEÄP
1.1 Toång quan veà kieåm soaùt noäi boä
1.1.1 Söï hình thaønh vaø phaùt trieån lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä
1.1.1.1 Lòch söû hình thaønh
Töø khi coù hoaït ñoäng kinh doanh, nhöõng ngöôøi ñieàu haønh ñeàu phaûi söû duïng caùc
bieän phaùp ñeå kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng taïi ñôn vò mình. Hoaït ñoäng kinh doanh caøng
phaùt trieån thì chöùc naêng kieåm soaùt caøng chieám moät vò trí quan troïng trong quaù trình
quaûn lyù. Thoâng qua caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt, nhaø quaûn lyù ñaùnh giaù vaø chaán chænh
vieäc thöïc hieän nhaèm ñaûm baûo ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra vôùi hieäu quaû cao nhaát.
Ñeå thöïc hieän chöùc naêng kieåm soaùt, nhaø quaûn lyù söû duïng coâng cuï chuû yeáu laø
kieåm soaùt noäi boä (KSNB) cuûa ñôn vò. Khaùi nieäm KSNB luùc ñaàu ñöôïc söû duïng nhö laø
moät phöông phaùp giuùp cho kieåm toaùn vieân ñoäc laäp xaùc ñònh phöông phaùp hieäu quaû
nhaát trong trong vieäc laäp keá hoaïch kieåm toaùn, ñeán choã ñöôïc coi laø moät boä phaän chuû
yeáu cuûa heä thoáng quaûn lyù höõu hieäu.
Thôøi kyø tieàn COSO (töø naêm 1992 trôû veà tröôùc)
Khaùi nieäm KSNB baét ñaàu ñöôïc söû duïng vaøo ñaàu theá kyû 20 trong caùc taøi lieäu
veà kieåm toaùn. Luùc ñoù, KSNB ñöôïc hieåu nhö laø moät bieän phaùp ñeå baûo veä tieàn khoâng
bò caùc nhaân vieân gian laän. Sau ñoù, khaùi nieäm naøy daàn ñöôïc môû roäng: KSNB khoâng
chæ döøng laïi ôû vieäc baûo veä taøi saûn (khoâng chæ coù tieàn) maø coøn nhaèm ñaûm baûo vieäc
ghi cheùp keá toaùn chính xaùc, naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng vaø khuyeán khích tuaân thuû
caùc chính saùch cuûa nhaø quaûn lyù.
x
Naêm 1977, sau vuï beâ boái Watergate, quoác hoäi Hoa Kyø ñaõ thoâng qua Luaät
haønh vi hoái loä ôû nöôùc ngoaøi. Ñieàu luaät naøy nhaán maïnh vieäc KSNB nhaèm ngaên ngöøa
nhöõng khoaûn thanh toaùn baát hôïp phaùp vaø daãn ñeán vieäc yeâu caàu ghi cheùp raát ñaày ñuû
trong moïi hoaït ñoäng. Laàn ñaàu tieân, hoaït ñoäng KSNB trong caùc toå chöùc ñöôïc ñeà caäp
ñeán trong moät vaên baûn phaùp luaät.
Naêm 1985, söï ñoå beå cuûa caùc coâng ty coå phaàn coù nieâm yeát laøm cho caùc nhaø
laøm luaät Hoa Kyø quan taâm ñeán vieäc KSNB cuûa caùc doanh nghieäp. Nhieàu quy ñònh,
höôùng daãn veà KSNB cuûa caùc cô quan chöùc naêng Hoa Kyø ñöôïc ban haønh trong giai
ñoaïn naøy nhö: UÛy ban chuaån möïc kieåm toaùn Hoa Kyø naêm 1998, Uûy ban chöùng
khoaùn Hoa Kyø naêm 1988, toå chöùc nghieân cöùu kieåm toaùn noäi boä naêm 1991,...
Nhöõng quy ñònh naøy moät maët laøm phong phuù khaùi nieäm KSNB nhöng maët
khaùc daãn ñeán yeâu caàu phaûi hình thaønh moät heä thoáng lyù luaän coù tính chuaån möïc veà
KSNB.
Söï ra ñôøi cuûa baùo caùo COSO naêm 1992
Quaù trình phaùt trieån cuûa caùc coâng ty ôû Hoa Kyø cuõng laø quaù trình phaùt trieån
quy moâ cuûa gian laän gaây thieät haïi ñaùng keå cho neàn kinh teá. Nhieàu uûy ban ñaõ ra ñôøi
ñeå khaûo saùt vaø tìm caùch khaéc phuïc, trong ñoù coù UÛy ban quoác gia veà choáng gian laän
baùo caùo taøi chính – goïi taét laø uûy ban Treadway- ra ñôøi naêm 1985. COSO laø moät uûy
ban goàm nhieàu toå chöùc ngheà nghieäp nhaèm hoã trôï cho UÛy ban Trradway. Caùc toå chöùc
ngheà nghieäp treân bao goàm: Hieäp hoäi keá toaùn coâng chöùng Hoa Kyø (AICPA), Hoäi keá
toaùn Hoa Kyø (AAA), Hieäp hoäi caùc nhaø quaûn trò taøi chính (FEI), Hieäp hoäi kieåm toaùn
vieân noäi boä (IIA) vaø Hieäp hoäi keá toaùn vieân quaûn trò (IMA). Qua quaù trình tìm hieåu
veà gian laän, COSO ñaõ nhaän thaáy KSNB ñaõ aûnh höôûng raát lôùn ñeán khaû naêng xaûy ra
gian laän. Vì theá, vieäc nghieân cöùu vaø ñöa ra moät khuoân khoå chung veà KSNB ñöôïc ñaët
ra. Baùo caùo COSO 1992 laø keát quaû cuûa quaù trình nghieân cöùu naøy. Baùo caùo cung caáp
xi
moät heä thoáng lyù luaän ñaày ñuû nhaát veà KSNB cho ñeán thôøi ñieåm naøy, keá thöøa vaø phaùt
trieån caùc nghieân cöùu tröôùc ñoù veà KSNB.
Baùo caùo COSO 1992 goàm coù 4 phaàn:
- Phaàn 1 – Baûn toùm löôïc: Toång quan veà KSNB cho nhaø quaûn lyù caáp cao
- Phaàn 2 – Heä thoáng lyù luaän: Ñònh nghóa veà KSNB, moâ taû caùc yeáu toá cuûa KSNB
vaø chæ ra nhöõng tieâu chí ñeå kieåm soaùt heä thoáng.
- Phaàn 3 – Baùo caùo cho caùc thaønh vieân beân ngoaøi: Höôùng daãn caùch thöùc baùo
caùo cho caùc ñoái töôïng beân ngoaøi veà KSNB lieân quan ñeán taøi chính.
- Phaàn 4 – Caùc coâng cuï ñaùnh giaù: Bao goàm caùc baûng bieåu phuïc vuï cho vieäc
ñaùnh giaù söï höõu hieäu cuûa heä thoáng KSNB.
1.1.1.2 Ñònh nghóa kieåm soaùt noäi boä
Theo Baùo caùo cuûa COSO naêm 1992, KSNB laø moät quaù trình do ngöôøi quaûn
lyù, hoäi ñoàng quaûn trò vaø caùc nhaân vieân cuûa ñôn vò chi phoái, noù ñöôïc thieát laäp ñeå cung
caáp moät söï ñaûm baûo hôïp lyù nhaèm thöïc hieän ba muïc tieâu döôùi ñaây:
- Baùo caùo taøi chính ñaùng tin caäy.
- Caùc luaät leä vaø quy ñònh ñöôïc tuaân thuû.
- Hoaït ñoäng höõu hieäu vaø hieäu quaû
Trong ñònh nghóa treân, boán noäi dung cô baûn laø quaù trình, con ngöôøi, ñaûm baûo
hôïp lyù vaø muïc tieâu. Chuùng ñöôïc hieåu nhö sau:
Kieåm soaùt noäi boä laø moät quaù trình. Kieåm soaùt noäi boä bao goàm moät
chuoãi caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt hieän dieän ôû moïi boä phaän trong ñôn vò vaø ñöôïc keát
hôïp vôùi nhau thaønh moät theå thoáng nhaát. Quaù trình kieåm soaùt laø phöông tieân ñeå giuùp
cho ñôn vò ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa mình.
xii
Kieåm soaùt noäi boä ñöôïc thieát keá vaø vaän haønh bôùi con ngöôøi. Kieåm soaùt
noäi boä khoâng chæ ñôn thuaàn laø nhöõng chính saùch, thuû tuïc, bieåu maãu,.. maø phaûi bao
goàm nhöõng con ngöôøi trong toå chöùc nhö Hoäi ñoàng quaûn trò, Ban giaùm ñoác vaø caùc
nhaân vieân. Chính con ngöôøi ñònh ra muïc tieâu, thieát laäp cô cheá kieåm soaùt ôû moïi nôi
vaø vaän haønh chuùng.
Kieåm soaùt noäi boä cung caáp moät ñaûm baûo hôïp lyù, chöù khoâng ñaûm baûo
tuyeät ñoái laø caùc muïc tieâu seõ ñöôïc thöïc hieän.
Caùc muïc tieâu cuûa kieåm soaùt noäi boä
- Ñoái vôùi baùo caùo taøi chính thì kieåm soaùt noäi boä phaûi ñaûm baûo tính trung thöïc vaø
ñaùng tin caäy.
- Ñoái vôùi tính tuaän thuû, kieåm soaùt noäi boä phaûi ñaûm baûo hôïp lyù vieäc chaáp haønh
luaät phaùp vaø caùc quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc vaø caùc quy ñònh cuûa ñôn vò.
- Ñoái vôùi muïc tieâu söï höõu hieäu vaø hieäu quaû cuûa caùc hoaït ñoäng, kieåm soaùt noäi
boä giuùp ñôn vò baûo veä vaø söû duïng hieäu quaû caùc nguoàn löïc, baûo maät thoâng tin, naâng
cao uy tín, môû roäng thò phaàn, thöïc hieän caùc chieán löôïc kinh doanh cuûa ñôn vò,..
1.1.2 Caùc yeáu toá cuûa kieåm soaùt noäi boä
Theo COSO 1992, heä thoáng kieåm soaùt noäi boä trong moät ñôn vò ñöôïc caáu thaønh
bôûi naêm boä phaän. Ñoù laø: moâi tröôøng kieåm soaùt, ñaùnh giaù ruûi ro, caùc hoaït ñoäng kieåm
soaùt, thoâng tin vaø truyeàn thoâng, giaùm saùt.
Baûng 1.1 Caùc yeáu toá cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä
Moâi tröôøng quaûn lyù
Ñaùnh Caùc Thoâng Giaùm
giaù hoaït tin saùt
ruûi ñoäng vaø
ro kieåm truyeàn
soaùt thoâng
xiii
1.1.2.1 Moâi tröôøng kieåm soaùt
Moâi tröôøng kieåm soaùt phaûn aùnh saéc thaùi chung cuûa moät ñôn vò, chi phoái yù thöùc
kieåm soaùt cuûa moïi thaønh vieân trong ñôn vò vaø laø neàn taûng cuûa caùc boä phaän khaùc cuûa
kieåm soaùt noäi boä. Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng kieåm soaùt laø:
- Tính chính tröïc vaø caùc giaù trò ñaïo ñöùc: söï höõu hieäu cuûa heä thoáng kieåm soaùt
noäi boä phuï thuoäc tröïc tieáp vaøo tính chính tröïc vaø vieäc toân troïng caùc giaù trò ñaïo ñöùc
cuûa nhöõng ngöôøi lieân quan ñeán quaù trình kieåm soaùt. Ñôn vò phaûi xaây döïng ñöôïc caùc
chuaån möïc, quy ñònh veà ñaïo ñöùc cho caùc nhaân vieân vaø nhöõng nhaø quaûn lyù phaûi laøm
göông trong vieäc thöïc hieän caùc quy ñònh ñoù. Maët khaùc, ñôn vò cuõng caàn phaûi loaïi tröø,
giaûm thieåu nhöõng aùp löïc vaø cô hoäi daãn ñeán nhöõng haønh vi thieáu trung thöïc cuûa nhaân
vieân trong ñôn vò.
- Ñaûm baûo veà naêng löïc: ñôn vò phaûi ñaûm baûo cho nhaân vieân coù ñöôïc nhöõng
hieåu bieát vaø kyõ naêng caàn thieát ñeå thöïc hieän nhöõng coâng vieäc ñöôïc giao. Neáu khoâng,
chaéc chaén hoï seõ thöïc hieän nhieäm vuï ñöôïc giao khoâng höõu hieäu vaø hieäu quaû.
- Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt: thoâng qua caùc hoaït ñoäng giaùm giaùt cuûa
mình (söï tuaân thuû phaùp luaät, laäp baùo caùo taøi chính, giöõ söï ñoäc laäp cuûa kieåm toaùn noäi
boä,…) caùc boä phaän naøy coù nhöõng taùc ñoäng quan troïng cho vieäc thöïc hieän caùc muïc
tieâu cuûa ñôn vò.
- Trieát lyù vaø phong caùch ñieàu haønh cuûa nhaø quaûn lyù: caùc ñaëc ñieåm caù nhaân
cuûa nhöõng ngöôøi quaûn lyù, ñaëc bieät laø ngöôøi quaûn lyù caáp cao khi ñieàu haønh ñôn vò seõ
taïo neân nhöõng ruûi ro khaùc nhau cho ñôn vò.
xiv
- Cô caáu toå chöùc: söï phaân chia traùch nhieäm vaø quyeàn haïn giöõa caùc boä phaän
trong ñôn vò seõ taùc ñoäng ñeán vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu. Cô caáu phuø hôïp seõ laø cô
sôû cho vieäc laäp keá hoaïch, ñieàu haønh, kieåm soaùt vaø giaùm saùt caùc hoaït ñoäng.
- Caùch thöùc phaân chia quyeàn haïn vaø traùch nhieäm: vieäc phaân chia traùch
nhieäm vaø quyeàn haïn cuï theå cuûa töøng thaønh vieân trong caùc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò giuùp
cho moãi thaønh vieân hieåu raèng hoï coù nhieäm vuï cuï theå gì vaø töøng hoaït ñoäng cuûa hoï
aûnh höôûng ñeán ngöôøi khaùc nhö theá naøo trong vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu.
- Chính saùch nhaân söï: caùc chính saùch vaø thuû tuïc cuûa ñôn vò veà vieäc tuyeån
duïng, huaán luyeän, boå nhieäm, ñaùnh giaù, sa thaûi, ñeà baït,.. aûnh höôûng ñeán söï höõu hieäu
cuûa moâi tröôøng kieåm soaùt thoâng qua taùc ñoäng ñeán caùc nhaân toá khaùc trong moâi tröôøng
kieåm soaùt nhö ñaûm baûo veà naêng löïc, tính chính tröïc vaø caùc giaù trò ñaïo ñöùc,...
Moâi tröôøng kieåm soaùt coù aûnh höôûng quan troïng ñeán quaù trình thöïc hieän vaø keát
quaû cuûa caùc thuû tuïc kieåm soaùt. Caùc thuû tuïc kieåm soaùt coù theå khoâng ñaït ñöôïc muïc
tieâu hoaëc chæ coøn laø hình thöùc trong moâi tröôøng kieåm soaùt yeáu keùm. Ngöôïc laïi, moät
moâi tröôøng kieåm soaùt toát coù theå haïn cheá phaàn naøo söï thieáu soùt cuûa caùc thuû tuïc kieåm
soaùt. Tuy nhieân, moâi tröôøng kieåm soaùt khoâng theå thay theá cho caùc thuû tuïc kieåm soaùt
caàn thieát.
1.1.2.2 Ñaùnh giaù ruûi ro
Caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán ñôn vò bao goàm caùc hoaït ñoäng dieãn ra taïi ñôn vò
vaø caùc hoaït ñoäng ôû beân ngoaøi ñeàu coù theå phaùt sinh ruûi ro vaø khoù kieåm soaùt taát caû. Vì
vaäy, ñôn vò phaûi thaän troïng khi xaùc ñònh vaø phaân tích nhöõng nhaân toá aûnh höôûng ñeán
ruûi ro laøm cho nhöõng muïc tieâu – keå caû muïc tieâu chung vaø muïc tieâu cuï theå cho töøng
hoaït ñoäng – cuûa ñôn vò coù theå khoâng ñöôïc thöïc hieän, vaø phaûi coá gaéng kieåm soaùt
ñöôïc nhöõng ruûi ro naøy.
xv
Ñeå giôùi haïn ruûi ro ôû möùc chaáp nhaän ñöôïc, ñôn vò phaûi nhaän daïng vaø phaân tích
ruûi ro treân cô sôû caùc muïc tieâu ñaõ ñöôïc thieát laäp cuûa toå chöùc töø ñoù môùi coù theå kieåm
soaùt ñöôïc ruûi ro.
- Xaùc ñònh muïc tieâu cuûa ñôn vò: Baùo caùo COSO naêm 1992 khoâng cho raèng
ñaây laø nhieäm vuï cuûa KSNB. Tuy nhieân, caùc thaønh vieân trong heä thoáng KSNB phaûi
bieát ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa ñôn vò ñeå nhaän daïng vaø ñaùnh giaù nhöõng ruûi ro taùc ñoäng
ñeán vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra.
- Nhaän daïng ruûi ro: ruûi ro coù theå taùc ñoäng ñeán ñôn vò ôû möùc ñoä toaøn ñôn vò
hay aûnh höôûng ñeán töøng hoaït ñoäng cuï theå.
Ôû möùc ñoä toaøn ñôn vò, caùc nhaân toá phaùt sinh ruûi ro laø: söï ñoåi môùi kyõ thuaät,
nhu caàu khaùch haøng thay ñoåi, söï thay ñoåi saûn cuûa ñoái thuû caïnh tranh, thay ñoåi chính
saùch cuûa Nhaø nöôùc,.. ñaây laø nhöõng nhaân toá phaùt sinh töø moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa
ñôn vò. Trong phaïm vi töøng hoaït ñoäng nhö baùn haøng, mua haøng,.. ruûi ro coù theå phaùt
sinh vaø taùc ñoäng ñeán baûn thaân töøng hoaït ñoäng tröôùc khi gaây aûnh höôûng day chuyeàn
ñeán toaøn ñôn vò. Thoâng thöôøng ruûi ro lieân quan ñeán töøng boä phaän xuaát phaùt töø caùc
chính saùch cuûa ñôn vò nhö chính saùch môû roäng thò phaàn, chính saùch caûi tieán kyõ
thuaät,..
Ñeå nhaän daïng ruûi ro, ñôn vò coù theå söû duïng nhieàu phöông phaùp khaùc nhau töø
vieäc söû duïng caùc phöông tieän döï baùo, phaân tích caùc döõ lieäu quaù khöù, cho ñeán vieäc raø
soaùt thöôøng xuyeân caùc hoaït ñoäng. Trong caùc doanh nghieäp nhoû, coâng vieäc naøy coù
theå thöïc hieän döôùi daïng nhöõng cuoäc tieáp xuùc vôùi khaùch haøng, ngaân haøng,… hoaëc caùc
buoåi hoïp giao ban trong noäi boä.
- Phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro: vì ruûi ro raát khoù ñònh löôïng neân ñaây laø coâng
vieäc khaù phöùc taïp vaø coù nhieàu phöông phaùp khaùc nhau. Thoâng thöôøng moät quy trình
phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro goàm caùc böôùc sau: öôùc löôïng taàm côõ cuûa ruûi ro qua aûnh
xvi
höôûng coù theå coù cuûa noù ñeán vieäc thöïc hieän muïc tieâu cuûa ñôn vò, xem xeùt khaû naêng
xaûy ra ruûi ro vaø nhöõng bieän phaùp coù theå söû duïng ñeå ñoái phoù vôùi ruûi ro.
1.1.2.3 Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt
Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt laø nhöõng chính saùch vaø thuû tuïc giuùp cho vieäc thöïc
hieän caùc chæ ñaïo cuûa ngöôøi quaûn lyù. Noù ñaûm baûo caùc haønh ñoäng caàn thieát ñeå kieåm
soaùt caùc ruûi ro maø ñôn vò coù theå gaëp phaûi trong quaù trình thöïc hieän muïc tieâu cuûa
mình. Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt thoâng thöôøng taïi ñôn vò laø: phaân chia traùch nhieäm
ñaày ñuû, uûy quyeàn ñuùng ñaén cho caùc nghieäp vuï vaø hoaït ñoäng, baûo veä taøi saûn vaät chaát
vaø thoâng tin, kieåm tra ñoäc laäp, phaân tích raø soaùt laïi vieäc thöïc hieän.
1.1.2.4 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng
Thoâng tin ñöôïc thu thaäp, xöû lyù vaø truyeàn ñaït ñeán caùc caù nhaân, boä phaän trong
ñôn vò ñeå coù theå hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa mình vaø cung caáp caùc cho caùc ñoái töôïng
beân ngoaøi veà hoaït ñoäng, taøi chính, söï tuaân thuû cuûa ñôn vò cho caùc ñoái töôïng beân
ngoaøi. Truyeàn thoâng laø caùch thöùc truyeàn ñaït thoâng tin cuûa ñôn vò cho caùc ñoái töôïng
khaùc nhau bao goàm caû caùc ñoái töôïng beân trong vaø caùc ñoái töôïng beân ngoaøi ñôn vò.
Thoâng tin caàn thieát cho moïi caáp cuûa ñôn vò vì giuùp cho vieäc ñaït ñöôïc caùc muïc
tieâu kieåm soaùt khaùc nhau. Thoâng tin ñöôïc cung caáp thoâng qua heä thoáng thoâng tin. Heä
thoáng thoâng tin cuûa ñôn vò coù theå ñöôïc xöû lyù treân maùy tính, qua heä thoáng thuû coâng
hoaëc keát hôïp caû hai. Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt taïi ñôn vò chæ coù theå thöïc hieän neáu
thoâng tin thích hôïp, kòp thôøi, caäp nhaät, chính xaùc vaø truy caäp thuaän tieän.
1.1.2.5 Giaùm saùt
Giaùm saùt laø quaù trình ñaùnh giaù chaát löôïng cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
Hoaït ñoäng giaùm saùt ñoøi hoûi ñôn vò xaùc ñònh heä thoáng kieåm soaùt noäi boä coù vaän haønh
ñuùng nhö thieát keá hay khoâng vaø coù caàn thieát phaûi söûa ñoåi cho phuø hôïp vôùi töøng giai
ñoaïn phaùt trieån cuûa ñôn vò hay khoâng. Giaùm saùt coù vai troø quan troïng trong kieåm
xvii
soaùt noäi boä vì noù giuùp cho kieåm soaùt noäi boä duy trì ñöôïc söï höõu hieäu trong caùc thôøi
kyø khaùc nhau. Caùc hoaït ñoäng giaùm saùt bao goàm giaùm saùt thöôøng xuyeân vaø giaùm saùt
ñònh kyø.
- Giaùm saùt thöôøng xuyeân dieãn ra ngay trong quaù trình hoaït ñoäng, do caùc nhaø
quaûn lyù vaø caùc nhaân vieân thöïc hieän trong traùch nhieäm cuûa mình.
- Giaùm saùt ñònh kyø thöôøng thöïc hieän thoâng qua chöùc naêng kieåm toaùn noäi boä
hoaëc caùc hoaït ñoäng ñònh kyø cuûa Ban kieåm soaùt, qua ñoù phaùt hieän kòp thôøi nhöõng yeáu
keùm trong heä thoáng ñeå ñöa ra caùc bieän phaùp caûi thieän.
(chi tieát caùc yeáu toá cuûa kieåm soaùt noäi boä xem chi tieát ôû Phuï luïc 1)
1.1.3 Haïn cheá cuûa lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä
Maëc duø ñaõ ñöôïc boå sung vaø hoaøn thieän trong quaù trình phaùt trieån, tuy nhieân lyù
thuyeát veà kieåm soaùt noäi boä vaãn coøn nhöõng haïn cheá, ñaëc bieät trong ñieàu kieän kinh teá
hieän nay. Caùc haïn cheá cuûa lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä theå hieän ôû nhöõng maët sau ñaây:
Chöa môû roäng taàm nhìn chieán löôïc
Baùo caùo COSO naêm 1992 khoâng xaùc ñònh vieäc xaây döïng caùc muïc tieâu cuûa ñôn vò
naèm trong chu trình KSNB. Vì vaäy, heä thoáng KSNB ñöôïc xaây döïng chæ ñeå nhaèm
muïc ñích kieåm soaùt vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu ñaõ ñöôïc xaùc ñònh, chöù khoâng nhaèm
phuïc vuï vieäc quaûn trò caùc tình huoáng khoâng chaéc chaén vaø toái öu hoaù quaù trình quaûn
trò ñoù.
Maët khaùc, vieäc xaùc ñònh caùc muïc tieâu, ñaëc bieät laø caùc muïc tieâu chieán löôïc khoâng
naèm trong chu trình kieåm soaùt cuõng laøm cho heä thoáng KSNB bò haïn cheá veà tính döï
baùo ñoái vôùi caùc loaïi ruûi ro vaø vì vaäy khoâng xaây döïng ñöôïc caùc chieán löôïc daøi haïn
ñoái ñeå ñoái phoù.
Chöa aùp duïng caùc phöông phaùp, kyõ thuaät ñeå quaûn trò ruûi ro
xviii
Baùo caùo COSO naêm 1992 cung caáp khaù nhieàu caùc phöông phaùp, kyõ thuaät cho
KSNB. Tuy nhieân caùc kyõ thuaät naøy môùi chæ döøng laïi ôû möùc ñoä kieåm soaùt chöù chöa
ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu veà ñaùnh giaù vaø quaûn trò caùc ruûi ro lieân quan ñeán ñôn vò.
Chöa theå hieän vai troø cuûa ngöôøi quaûn lyù cao caáp vaø traùch nhieäm cuûa hoï ñoái
vôùi ruûi ro
Heä thoáng KSNB ñöôïc xaây döïng bôûi nhöõng ngöôøi quaûn lyù trong ñôn vò nhaèm ñaûm
baûo hôïp lyù vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra. Tuy nhieân, lyù thuyeát KSNB chæ giôùi
haïn traùch nhieäm cuûa ngöôøi quaûn lyù trong caùc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò, chöa theå hieän
traùch nhieäm lieân quan ñeán vieäc kieåm soaùt caùc ruûi ro tieàm aån. Vì vaäy, sau khi Baùo
caùo COSO naêm 1992 ra ñôøi thì lyù thuyeát KSNB tieáp tuïc phaùt trieån theo nhieàu höôùng
khaùc nhau vaø theo höôùng tích hôïp vôùi vieäc quaûn trò caùc ruûi ro taïi ñôn vò.
1.2 Söï phaùt trieån caùc lyù thuyeát veà quaûn trò ruûi ro
1.2.1 Thôøi kyø tieàn lyù thuyeát
Thuaät ngöõ “ruûi ro” lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuûa moät ñôn vò ñaõ ñöôïc ñeà caäp töø
raát sôùm. Luùc ñaàu, ruûi ro ñöôïc coi laø khaû naêng hoaëc moái ñe doïa coù theå gaây toån thaát
lieân quan ñeán hoaït ñoäng thöông maïi, ñaëc bieät trong vieäc baûo toaøn taøi saûn vaø haøng
hoaù. Caùch thöùc thoâng thöôøng ñeå ñoái phoù vôùi ruûi ro trong giai ñoaïn naøy laø mua caùc
dòch vuï baûo hieåm ñeå chuyeån giao toaøn boä hoaëc moät phaàn thieät haïi veà taøi saûn cho caùc
doanh nghieäp baûo hieåm khi toån thaát phaùt sinh.
Söï ra ñôøi cuûa doanh nghieäp baûo hieåm chöùng toû raèng caùc doanh nghieäp ñaõ söû
duïng dòch vuï baûo hieåm ñeå chuyeån giao ruûi ro. Luùc ñaàu dòch vuï baûo hieåm hình thaønh
trong lónh vöïc vaän chuyeån haøng hoaù baèng ñöôøng bieån, sau ñoù phaùt trieån sang caùc
loaïi hình khaùc. Caùc taøi lieäu tìm thaáy ôû coâng ty baûo hieåm Hammurabi cho chuùng ta
thaáy raèng dòch vuï baûo hieåm ñaõ toàn taïi caùch ñaây khoaûng 3.800 naêm.( 1 )
1.2.2 Thôøi kyø phaùt trieån lyù thuyeát quaûn trò ruûi ro
1
Lam, James, Enterprise Risk Management: From Incensives to Control, Trang 95
xix
Khi hoaït ñoäng kinh doanh caøng môû roäng phaùt trieån thì doanh nghieäp phaûi ñoái
maët môùi nhieàu loaïi ruûi ro môùi vaø phöùc taïp hôn, ñoøi hoûi phaûi coù moät lyù thuyeát veà ruûi
ro vaø caùc kyõ thuaät ñeå coù theå quaûn lyù ruûi ro moät caùch hieäu quûa. Töø choã caùch thöùc duy
nhaát ñeå quaûn lyù ruûi ro laø mua caùc baûo hieåm cho caùc toån thaát coù theå coù ñeán caùch thöùc
quaûn lyù nhöõng tình huoáng khoâng chaéc chaén vaø toái öu hoaù vieäc quaûn trò ruûi ro.
Cuøng vôùi yeâu caàu veà quaûn trò ruûi ro, caùc lyù thuyeát veà ruûi ro vaø sau ñoù laø caùc
kyõ thuaät vaø caùc heä thoáng quaûn trò ruûi ro ñöôïc hình thaønh. Coù theå chia thaønh caùc giai
ñoaïn phaùt trieån nhö sau:
1.2.2.1 Nhaän thöùc veà ruûi ro vaø caùc nhaân toá aûnh höôûng
John Haynes (1895)
John Haynes laø moät trong nhöõng ngöôøi ñaàu tieân nghieân cöùu veà ruûi ro. Theo
oâng thì ruûi ro laø khaû naêng xaûy ra nhöõng hö hoûng hoaëc maát maùt moät caùch tình côø ñoái
vôùi ñôn vò, söï kieän khoâng chaéc chaén ñöôïc coi laø ruûi ro khi noù seõ coù nhöõng taùc ñoäng
xaáu ñeán keát quaû cuûa ñôn vò. Oâng cuõng khaúng ñònh raèng, nhöõng nhaø tö baûn – ngöôøi
ñaàu tö taøi saûn cuûa mình vaøo ñôn vò – seõ gaùnh chòu nhöõng ruûi ro lieân quan ñeán ñôn vò.
Frank H. Knight (1921)
Theo Frank H. Knight thì ruûi ro laø söï kieän trong töông lai maø coù theå ño löôøng
ñöôïc söï taùc ñoäng coøn söï kieän khoâng chaéc chaén laø nhöõng söï kieän maø khoâng theå ño
löôøng ñöôïc söï taùc ñoäng. Maët khaùc, oâng cuõng cho raèng: ruûi ro lieân quan ñeán toån thaát,
vaø söï kieän khoâng chaéc chaén lieân quan ñeán nhöõng lôïi ích maø ñôn vò seõ gaëp phaûi trong
töông lai. Ñeå xem xeùt khaû naêng xuaát hieän cuûa ruûi ro vaø söï kieän khoâng chaéc chaén,
oâng söû duïng caùc khaùi nieäm “xaùc suaát khaùch quan” vaø “xaùc suaát chuû quan”.
Irving Pfeffer (1956)
Pfeffer ñaõ tieáp tuïc quan ñieåm cuûa Knight, vaø theo oâng thì: thì ruûi ro laø söï keát
hôïp cuûa caùc nguy haïi vaø ñöôïc ño löôøng bôûi xaùc suaát xaûy ra; coøn söï kieän khoâng chaéc
xx
chaén ñöôïc ño löôøng bôûi möùc ñoä cuûa nieàm tin. Ruûi ro laø traïng thaùi khaùch quan, söï
kieän khoâng chaéc chaén laø traïng thaùi chuû quan.
Caùc quan ñieåm veà ruûi ro theo thôøi gian ñaõ coù moät söï chuyeån bieán to lôùn: töø
choã coi ruûi ro laø vieäc xuaát hieän toån thaát moät caùch tình côø ñeán vieäc döï baùo caùc ruûi ro,
töø choã coi ruûi ro laø nhöõng gì coù theå ño löôøng ñöôïc ñeán vieäc yù thöùc ñöôïc nhöõng ruûi ro
khoâng theå ño löôøng, töø chæ xem xeùt ñeán toån thaát ñeán vieäc ñaùnh giaù lôïi ích, töø xem
xeùt caùc ruûi ro rieâng leû ñeán xem xeùt cuøng luùc nhieàu ruûi ro,.. Tuy nhieân, caùc quan
ñieåm treân coøn chöùa ñöïng nhöõng baát caäp: quan ñieåm veà ruûi ro chöa bao quaùt cho toaøn
ñôn vò; ruûi ro ñöôïc xem xeùt cho töøng söï kieän ñoäc laäp hoaëc môùi chæ döøng laïi xem xeùt
söï taùc ñoäng cuûa nhieàu söï kieän ñeán moät maët hoaït ñoäng cuûa ñôn vò. Do ñoù, öùng phoù
vôùi ruûi ro thöôøng bò ñoäng vì khoâng coù moät chieán löôïc baøi baûn.
1.2.2.2 Caùc coâng cuï quaûn trò ruûi ro ñöôïc hình thaønh
Vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, ñaëc bieät laø thò tröôøng taøi chính, caùc
coâng cuï ñöôïc xaây döïng ñeå luùc ñaàu phuïc vuï cho nhu caàu cuûa caùc nhaø ñaàu tö vaø sau
ñoù aùp duïng cho caùc hoaït ñoäng trong doanh nghieäp. Ngoaøi ra, cuøng vôùi söï phaùt trieån
cuûa kyõ thuaät maùy tính doanh nghieäp coù nhieàu nguoàn döõ lieäu vaø coâng cuï hoã trôï ñaéc
löïc cho vieäc ño löôøng vaø phaân tích caùc ruûi ro, töø ñoù phuïc vuï toát hôn cho vieäc quaûn lyù.
Ñaàu nhöõng naêm 1950, lyù thuyeát veà danh muïc ñaàu tö cuûa Harry Markowitz ñeà caäp
ñeán vieäc ño löôøng vaø quaûn trò ruûi ro. Theo ñoù, coù söï lieân heä giöõa ruûi ro vaø lôïi ích kyø
voïng cuûa moät phöông aùn vaø nhaø ñaàu tö neân keát hôïp nhieàu phöông aùn khaùc nhau ñeå
toái ña lôïi ích cuûa mình. Ñeán ñaàu nhöõng naêm 1970, coâng cuï baûo hieåm vaø taùi baûo
hieåm ñöôïc caùc doanh nghieäp söû duïng roäng raõi vaø xuaát hieän caùc coâng cuï phaùi sinh
ñöôïc caùc doanh nghieäp söû duïng ñeå döï phoøng cho nhöõng bieán ñoäng veà giaù caû cuûa thò
tröôøng. Söï keát hôïp coâng cuï baûo hieåm vaø caùc coâng cuï phaùi sinh daãn ñeán vieäc aùp duïng
hình thöùc dòch vuï thueâ ngoaøi (outsourcing) ôû caùc doanh nghieäp lôùn nhaèm chuyeån
MUÏC LUÏC
Trang
LÔØI MÔÛ ÑAÀU
CHÖÔNG I – TOÅNG QUAN VEÀ KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ VAØ SÖÏ HÌNH THAØNH
HEÄ THOÁNG QUAÛN TRÒ RUÛI RO DOANH NGHIEÄP 1
1.1 Toång quan veà kieåm soaùt noäi boä 1
1.1.1 Söï hình thaønh vaø phaùt trieån lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä 1
1.1.1.1 Lòch söû hình thaønh 1
1.1.1.2 Ñònh nghóa kieåm soaùt noäi boä 3
1.1.2 Caùc yeáu toá cuûa kieåm soaùt noäi boä 4
1.1.2.1 Moâi tröôøng kieåm soaùt 5
1.1.2.2 Ñaùnh giaù ruûi ro 6
1.1.2.3 Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt 7
1.1.2.4 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng 8
1.1.2.5 Giaùm saùt 8
1.1.3 Haïn cheá cuûa lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä 9
1.2 Söï phaùt trieån caùc lyù thuyeát veà quaûn trò ruûi ro 10
1.2.1 Thôøi kyø tieàn lyù thuyeát 10
1.2.2 Thôøi kyø phaùt trieån lyù thuyeát quaûn trò ruûi ro 10
1.2.2.1 Nhaän thöùc veà ruûi ro vaø caùc nhaân toá aûnh höôûng 11
ii
1.2.2.2 Caùc coâng cuï quaûn trò ruûi ro ñöôïc hình thaønh 12
1.3 Quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp theo khuoân maãu cuûa COSO
naêm 2004 16
1.3.1 Khaùi nieäm veà quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 16
1.3.2 Lôïi ích cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 17
1.3.3 Caùc yeáu toá cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 19
1.3.3.1 Sô löôïc caùc yeáu toá 19
1.3.3.2 Nhöõng ñieåm khaùc bieät so vôùi kieåm soaùt noäi boä 21
1.3.3.2.1 Moâi tröôøng quaûn lyù 21
1.3.3.2.2 Thieát laäp muïc tieâu 22
1.3.3.2.3 Nhaän daïng söï kieän tieàm taøng 26
1.3.3.2.4 Ñaùnh giaù ruûi ro 26
1.3.3.2.5 Phaûn öùng vôùi ruûi ro 27
1.3.3.2.6 Hoaït ñoäng kieåm soaùt 29
1.3.3.2.7 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng 29
1.3.3.2.8 Giaùm saùt 30
1.3.4 Haïn cheá cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 30
CHÖÔNG II: THÖÏC TRAÏNG VEÀ KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ VAØ NHÖÕNG
VAÁN ÑEÀ VEÀ QUAÛN TRÒ RUÛI RO TAÏI CAÙC DOANH NGHIEÄP TREÂN
THEÁ GIÔÙI VAØ VIEÄT NAM 32
iii
2.1 Thöïc traïng tích hôïp quaûn trò ruûi ro trong kieåm soaùt noäi boä
taïi caùc nöôùc 32
2.1.1 Thöïc traïng veà toå chöùc thöïc hieän 32
2.1.2 Caùc kinh nghieäm 33
2.2 Muïc tieâu, ñoái töôïng vaø phöông phaùp khaûo saùt caùc doanh nghieäp
Vieät nam 35
2.2.1 Muïc ñích khaûo saùt 35
2.2.2 Ñoái töôïng, phöông phaùp khaûo saùt 36
2.3 Thöïc traïng veà kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp 37
2.3.1 Moâi tröôøng kieåm soaùt 37
2.3.1.1 Tính chính tröïc 37
2.3.1.2 Chính saùch nhaân söï vaø naêng löïc nhaân vieân 38
2.3.1.3 Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt 40
2.3.1.4 Trieát lyù quaûn lyù vaø phong caùch ñieàu haønh 42
2.3.1.5 Cô caáu toå chöùc vaø phaân chia quyeàn haïn 43
2.3.2 Ñaùnh giaù ruûi ro 44
2.3.2.1 Muïc tieâu cuûa toaøn doanh nghieäp vaø töøng boä phaän 44
2.3.2.2 Nhaän daïng ruûi ro 46
2.3.2.3 Ñaùnh giaù ruûi ro 47
2.3.3 Hoaït ñoäng kieåm soaùt 48
iv
2.3.3.1 Phaân chia traùch nhieäm 48
2.3.3.2 Kieåm soaùt xöû lyù thoâng tin 49
2.3.3.3 Kieåm tra ñoäc laäp vaø phaân tích, soaùt xeùt laïi 50
2.3.4 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng 51
2.3.5 Giaùm saùt 53
2.4 Thöïc traïng veà quaûn lyù ruûi ro 54
2.4.1 Nhìn nhaän cuûa doanh nghieäp veà ruûi ro 54
2.4.2 Cô caáu toå chöùc lieân quan ñeán vieäc quaûn lyù ruûi ro 56
2.5 Ñaùnh giaù chung veà kieåm soaùt noäi boä vaø quaûn trò ruûi ro taïi
caùc doanh nghieäp Vieät nam 58
CHÖÔNG III: ÑÒNH HÖÔÙNG XAÂY DÖÏNG KIEÅM SOAÙT NOÄI
BOÄ TAÏI CAÙC DOANH NGHIEÄP VIEÄT NAM DÖÏA TREÂN
QUAÛN TRÒ RUÛI RO DOANH NGHIEÄP 60
3.1 Phöông höôùng 61
3.1.1 Veà phía doanh nghieäp 61
3.1.1.1 Hoaøn thieän kieåm soaùt noäi boä theo höôùng kieåm soaùt caùc ruûi ro 61
3.1.1.2 Nhìn nhaän ruûi ro theo höôùng toång theå vaø tích hôïp vôùi KSNB 64
3.1.2 Caùc giaûi phaùp trôï giuùp 66
3.2 Ñònh höôùng hoaøn thieän kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp lôùn 69
3.2.1 Hoaøn thieän moâi tröôøng quaûn lyù 69
v
3.2.2 Hoaøn thieän cô caáu toå chöùc vaø phaân chia quyeàn haïn traùch nhieäm 70
3.2.2.1 Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt/Kieåm toaùn noäi boä 71
3.2.2.2 Phaân chia quyeàn haïn traùch nhieäm 72
3.2.2.2 Luaân chuyeån nhaân vieân 72
3.2.3 Tieáp caän caùc kyõ thuaät ñònh löôïng khaû naêng xuaát hieän cuûa ruûi ro 73
3.2.3.1 AÙp duïng caùc kyõ thuaät nhaän daïng caùc söï kieän tieàm taøng
phuø hôïp vôùi ñaëc thuø cuûa ñôn vò vaø chu trình nghieäp vuï cuï theå 73
3.2.3.2 AÙp duïng caùc kyõ thuaät ñeå ñònh löôïng söï taùc ñoäng cuûa caùc ruûi ro 77
3.2.4 Taïo thoùi quen söû duïng dòch vuï baûo hieåm 78
3.2.5 Ña daïng hoaù caùc keânh thoâng tin 78
3.2.6 Taêng cöôøng caùc coâng taùc kieåm tra giaùm saùt 79
3.3 Ñònh höôùng hoaøn thieän KSNB taïi caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû 80
3.3.1 Naâng cao yù thöùc cuûa ngöôøi quaûn lyù veà ruûi ro vaø caùc
hoaït ñoäng kieåm soaùt 80
3.3.2 Xaùc ñònh nhöõng muïc tieâu, keá hoaïch daøi haïn 82
3.3.3 Naâng cao naêng löïc vaø ñaïo ñöùc cuûa nhaân vieân 83
3.3.4 AÙp duïng caùc coâng cuï ñeå nhaän daïng, ñaùnh giaù ruûi ro ñôn giaûn
nhöng hieäu quûa 84
KEÁT LUAÄN 86
CAÙC PHUÏ LUÏC
vi
MÔÛ ÑAÀU
Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi
Xaây döïng heä thoáng kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu ñeå kieåm soaùt ñöôïc caùc muïc
tieâu ñeà ra laø yeâu caàu taát yeáu khaùch quan ñoái vôùi moïi doanh nghieäp trong neàn kinh
teá. Treân theá giôùi, khaùi nieäm kieåm soaùt noäi boä ñaõ ra ñôøi töø ñaàu theá kyû 19, ñöôïc boå
sung hoaøn thieän nhaèm phaùt hieän vaø ngaên chaën nhöõng gian laän vaø sai soùt cuûa moät toå
chöùc töø caùc coâng ty kieåm toaùn vaø cô quan chöùc naêng. Sau ñoù kieåm soaùt noäi boä ñöôïc
phaùt trieån thaønh moät heä thoáng lyù luaän töông ñoái hoaøn chænh thoâng qua Baùo caùo
COSO naêm 1992.
Tieáp tuïc phaùt trieån Baùo caùo naêm 1992, naêm 2004 COSO coâng boá baùo caùo
toång theå döôùi tieâu ñeà: Quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp – khuoân khoå hôïp nhaát. Baùo caùo
naêm 2004 ñöôïc xaây döïng treân cô sôû phaùt trieån Baùo caùo naêm 1992 vaø tích hôïp vôùi
quaûn trò ruûi ro taïi caùc ñôn vò. Maët khaùc baùo caùo COSO naêm 2004 cuõng ñaõ xaùc ñònh
ñöôïc nhöõng tieâu chuaån laøm cô sôû ñeå ñaùnh giaù ruûi ro cuõng nhö ñeà xuaát xaây döïng chu
trình quaûn lyù ruûi ro hieäu quûa trong coâng taùc quaûn lyù.
ÔÛ Vieät nam, kieåm soaùt noäi boä ñaõ toàn taïi vaø phaùt trieån nhöng phaàn lôùn coøn toàn
taïi nhieàu yeáu keùm, chöa phaùt huy heát vai troø coâng cuï quaûn lyù cuûa doanh nghieäp. Vì
vaäy, vieäc nghieân cöùu kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi ñeå vaän duïng laø ñieàu
caàn thieát ñoái vôùi caùc doanh nghieäp Vieät nam hieän nay. Moät maët, giuùp doanh nghieäp
tieáp caän vôùi quan ñieåm hieän ñaïi veà ruûi ro cuûa caùc nöôùc tieân tieán ñeå coù theå quaûn lyù
ruûi ro moät caùch khoa hoïc vaø hieäu quûa. Maët khaùc giuùp doanh nghieäp coù caùch nhìn
nhaän môùi veà kieåm soaùt noäi boä baèng caùch “ñi taét ñoùn ñaàu” nhöõng caùch thöùc môùi ñöôïc
aùp duïng ôû caùc nöôùc tieân tieán, qua ñoù hoaøn thieän heä thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa mình
ñeå phuïc vuï toát hôn trong coâng taùc quaûn lyù. Ñoù cuõng laø lyù do maø taùc giaû choïn ñeà taøi
“Phaùt trieån heä thoáng kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp Vieät nam treân cô sôû
vii
quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp” laøm luaän vaên toát nghieäp thaïc só kinh teá cuûa tröôøng
Ñaïi hoïc Kinh teá thaønh phoá Hoà Chí Minh.
Muïc ñích nghieân cöùu cuûa luaän vaên
- Toång hôïp caùc quan ñieåm cô baûn veà tích hôïp kieåm soaùt noäi boä vaø quaûn trò
ruûi ro.
- Tieáp caän lyù luaän hieän ñaïi veà ruûi ro vaø quaûn trò ruûi ro.
- Khaûo saùt, ñaùnh giaù thöïc traïng heä thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa caùc doanh
nghieäp Vieät nam, ñaëc bieät veà ruûi ro vaø caùch thöùc quaûn trò ruûi ro hieän nay.
- Treân cô sôû khaûo saùt thöïc traïng, ñeà xuaát caùc ñònh höôùng ñeå hoaøn thieän heä
thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa caùc loaïi hình doanh nghieäp Vieät nam theo caùch
tieáp caän môùi veà ruûi ro.
Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu
Phaïm vi giôùi haïn cuûa ñeà taøi nghieân cöùu lyù luaän vaø thöïc tieãn veà: heä thoáng
kieåm soaùt noäi boä; quan ñieåm veà ruûi ro vaø caùch thöùc quaûn lyù ruûi ro.Ñeà taøi khoâng taäp
trung nghieân cöùu ñeå xaây döïng, toå chöùc moät quy trình cho moät doanh nghieäp cuï theå
hoaëc nghieân cöùu öùng duïng caùc kyõ thuaät ñònh löôïng ruûi ro.
Phöông phaùp nghieân cöùu
Luaän vaên ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû phaân tích thöïc tieãn theo quan ñieåm lòch söû
vaø toaøn dieän, gaén söï phaùt trieån cuûa kieåm soaùt noäi boä vaø ruûi ro vôùi ñieàu kieän cuûa caùc
doanh nghieäp Vieät nam.
Ñeå ñaùnh giaù thöïc traïng, luaän vaên söû duïng phöông phaùp quy naïp döïa treân cô
sôû thoáng keâ töø caùc doanh nghieäp vaø kyõ thuaät phaân tích ñònh löôïng.
Nhöõng ñoùng goùp cuûa luaän vaên
Nhöõng ñoùng goùp chính cuûa luaän vaên laø:
- Heä thoáng caùc quan ñieåm veà ruûi ro vaø quaûn lyù ruûi ro.
- Tieáp caän quan ñieåm môùi veà ruûi ro vaø quaûn trò ruûi ro theo Baùo caùo COSO
naêm 2004.
viii
- Heä thoáng kinh nghieäm aùp duïng Baùo caùo COSO naêm 2004 cuûa caùc doanh
nghieäp treân theá giôùi
- Ñònh höôùng veà phaùt trieån heä thoáng kieåm soaùt noäi boä theo höôùng tích hôïp vôùi
vieäc quaûn trò ruûi ro taïi caùc doanh nghieäp Vieät nam
- Ñöa ra caùc giaûi phaùp ñeå hoaøn thieän heä thoáng KSNB taïi caùc loaïi hình doanh
nghieäp ñeå coù theå quaûn lyù toát hôn caùc ruûi ro.
Keát caáu cuûa luaän vaên
Luaän vaên goàm 87 trang, 22 baûng bieåu vaø 5 phuï luïc. Noäi dung luaän vaên ngoaøi
phaàn môû ñaàu vaø keát luaän goàm coù 3 chöông
- Chöông 1: Toång quan veà kieåm soaùt noäi boä vaø söï hình thaønh heä thoáng quaûn
trò ruûi ro doanh nghieäp.
- Chöông 2: Thöïc traïng veà kieåm soaùt noäi boä vaø nhöõng vaán ñeà veà quaûn trò ruûi
ro taïi caùc doanh nghieäp treân theá giôùi vaø Vieät nam.
- Chöông 3: Ñònh höôùng xaây döïng kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp Vieät
nam döïa treân quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp.
ix
CHÖÔNG I
TOÅNG QUAN VEÀ KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ VAØ SÖÏ HÌNH THAØNH HEÄ
THOÁNG QUAÛN TRÒ RUÛI RO DOANH NGHIEÄP
1.1 Toång quan veà kieåm soaùt noäi boä
1.1.1 Söï hình thaønh vaø phaùt trieån lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä
1.1.1.1 Lòch söû hình thaønh
Töø khi coù hoaït ñoäng kinh doanh, nhöõng ngöôøi ñieàu haønh ñeàu phaûi söû duïng caùc
bieän phaùp ñeå kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng taïi ñôn vò mình. Hoaït ñoäng kinh doanh caøng
phaùt trieån thì chöùc naêng kieåm soaùt caøng chieám moät vò trí quan troïng trong quaù trình
quaûn lyù. Thoâng qua caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt, nhaø quaûn lyù ñaùnh giaù vaø chaán chænh
vieäc thöïc hieän nhaèm ñaûm baûo ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra vôùi hieäu quaû cao nhaát.
Ñeå thöïc hieän chöùc naêng kieåm soaùt, nhaø quaûn lyù söû duïng coâng cuï chuû yeáu laø
kieåm soaùt noäi boä (KSNB) cuûa ñôn vò. Khaùi nieäm KSNB luùc ñaàu ñöôïc söû duïng nhö laø
moät phöông phaùp giuùp cho kieåm toaùn vieân ñoäc laäp xaùc ñònh phöông phaùp hieäu quaû
nhaát trong trong vieäc laäp keá hoaïch kieåm toaùn, ñeán choã ñöôïc coi laø moät boä phaän chuû
yeáu cuûa heä thoáng quaûn lyù höõu hieäu.
Thôøi kyø tieàn COSO (töø naêm 1992 trôû veà tröôùc)
Khaùi nieäm KSNB baét ñaàu ñöôïc söû duïng vaøo ñaàu theá kyû 20 trong caùc taøi lieäu
veà kieåm toaùn. Luùc ñoù, KSNB ñöôïc hieåu nhö laø moät bieän phaùp ñeå baûo veä tieàn khoâng
bò caùc nhaân vieân gian laän. Sau ñoù, khaùi nieäm naøy daàn ñöôïc môû roäng: KSNB khoâng
chæ döøng laïi ôû vieäc baûo veä taøi saûn (khoâng chæ coù tieàn) maø coøn nhaèm ñaûm baûo vieäc
ghi cheùp keá toaùn chính xaùc, naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng vaø khuyeán khích tuaân thuû
caùc chính saùch cuûa nhaø quaûn lyù.
x
Naêm 1977, sau vuï beâ boái Watergate, quoác hoäi Hoa Kyø ñaõ thoâng qua Luaät
haønh vi hoái loä ôû nöôùc ngoaøi. Ñieàu luaät naøy nhaán maïnh vieäc KSNB nhaèm ngaên ngöøa
nhöõng khoaûn thanh toaùn baát hôïp phaùp vaø daãn ñeán vieäc yeâu caàu ghi cheùp raát ñaày ñuû
trong moïi hoaït ñoäng. Laàn ñaàu tieân, hoaït ñoäng KSNB trong caùc toå chöùc ñöôïc ñeà caäp
ñeán trong moät vaên baûn phaùp luaät.
Naêm 1985, söï ñoå beå cuûa caùc coâng ty coå phaàn coù nieâm yeát laøm cho caùc nhaø
laøm luaät Hoa Kyø quan taâm ñeán vieäc KSNB cuûa caùc doanh nghieäp. Nhieàu quy ñònh,
höôùng daãn veà KSNB cuûa caùc cô quan chöùc naêng Hoa Kyø ñöôïc ban haønh trong giai
ñoaïn naøy nhö: UÛy ban chuaån möïc kieåm toaùn Hoa Kyø naêm 1998, Uûy ban chöùng
khoaùn Hoa Kyø naêm 1988, toå chöùc nghieân cöùu kieåm toaùn noäi boä naêm 1991,...
Nhöõng quy ñònh naøy moät maët laøm phong phuù khaùi nieäm KSNB nhöng maët
khaùc daãn ñeán yeâu caàu phaûi hình thaønh moät heä thoáng lyù luaän coù tính chuaån möïc veà
KSNB.
Söï ra ñôøi cuûa baùo caùo COSO naêm 1992
Quaù trình phaùt trieån cuûa caùc coâng ty ôû Hoa Kyø cuõng laø quaù trình phaùt trieån
quy moâ cuûa gian laän gaây thieät haïi ñaùng keå cho neàn kinh teá. Nhieàu uûy ban ñaõ ra ñôøi
ñeå khaûo saùt vaø tìm caùch khaéc phuïc, trong ñoù coù UÛy ban quoác gia veà choáng gian laän
baùo caùo taøi chính – goïi taét laø uûy ban Treadway- ra ñôøi naêm 1985. COSO laø moät uûy
ban goàm nhieàu toå chöùc ngheà nghieäp nhaèm hoã trôï cho UÛy ban Trradway. Caùc toå chöùc
ngheà nghieäp treân bao goàm: Hieäp hoäi keá toaùn coâng chöùng Hoa Kyø (AICPA), Hoäi keá
toaùn Hoa Kyø (AAA), Hieäp hoäi caùc nhaø quaûn trò taøi chính (FEI), Hieäp hoäi kieåm toaùn
vieân noäi boä (IIA) vaø Hieäp hoäi keá toaùn vieân quaûn trò (IMA). Qua quaù trình tìm hieåu
veà gian laän, COSO ñaõ nhaän thaáy KSNB ñaõ aûnh höôûng raát lôùn ñeán khaû naêng xaûy ra
gian laän. Vì theá, vieäc nghieân cöùu vaø ñöa ra moät khuoân khoå chung veà KSNB ñöôïc ñaët
ra. Baùo caùo COSO 1992 laø keát quaû cuûa quaù trình nghieân cöùu naøy. Baùo caùo cung caáp
xi
moät heä thoáng lyù luaän ñaày ñuû nhaát veà KSNB cho ñeán thôøi ñieåm naøy, keá thöøa vaø phaùt
trieån caùc nghieân cöùu tröôùc ñoù veà KSNB.
Baùo caùo COSO 1992 goàm coù 4 phaàn:
- Phaàn 1 – Baûn toùm löôïc: Toång quan veà KSNB cho nhaø quaûn lyù caáp cao
- Phaàn 2 – Heä thoáng lyù luaän: Ñònh nghóa veà KSNB, moâ taû caùc yeáu toá cuûa KSNB
vaø chæ ra nhöõng tieâu chí ñeå kieåm soaùt heä thoáng.
- Phaàn 3 – Baùo caùo cho caùc thaønh vieân beân ngoaøi: Höôùng daãn caùch thöùc baùo
caùo cho caùc ñoái töôïng beân ngoaøi veà KSNB lieân quan ñeán taøi chính.
- Phaàn 4 – Caùc coâng cuï ñaùnh giaù: Bao goàm caùc baûng bieåu phuïc vuï cho vieäc
ñaùnh giaù söï höõu hieäu cuûa heä thoáng KSNB.
1.1.1.2 Ñònh nghóa kieåm soaùt noäi boä
Theo Baùo caùo cuûa COSO naêm 1992, KSNB laø moät quaù trình do ngöôøi quaûn
lyù, hoäi ñoàng quaûn trò vaø caùc nhaân vieân cuûa ñôn vò chi phoái, noù ñöôïc thieát laäp ñeå cung
caáp moät söï ñaûm baûo hôïp lyù nhaèm thöïc hieän ba muïc tieâu döôùi ñaây:
- Baùo caùo taøi chính ñaùng tin caäy.
- Caùc luaät leä vaø quy ñònh ñöôïc tuaân thuû.
- Hoaït ñoäng höõu hieäu vaø hieäu quaû
Trong ñònh nghóa treân, boán noäi dung cô baûn laø quaù trình, con ngöôøi, ñaûm baûo
hôïp lyù vaø muïc tieâu. Chuùng ñöôïc hieåu nhö sau:
Kieåm soaùt noäi boä laø moät quaù trình. Kieåm soaùt noäi boä bao goàm moät
chuoãi caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt hieän dieän ôû moïi boä phaän trong ñôn vò vaø ñöôïc keát
hôïp vôùi nhau thaønh moät theå thoáng nhaát. Quaù trình kieåm soaùt laø phöông tieân ñeå giuùp
cho ñôn vò ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa mình.
xii
Kieåm soaùt noäi boä ñöôïc thieát keá vaø vaän haønh bôùi con ngöôøi. Kieåm soaùt
noäi boä khoâng chæ ñôn thuaàn laø nhöõng chính saùch, thuû tuïc, bieåu maãu,.. maø phaûi bao
goàm nhöõng con ngöôøi trong toå chöùc nhö Hoäi ñoàng quaûn trò, Ban giaùm ñoác vaø caùc
nhaân vieân. Chính con ngöôøi ñònh ra muïc tieâu, thieát laäp cô cheá kieåm soaùt ôû moïi nôi
vaø vaän haønh chuùng.
Kieåm soaùt noäi boä cung caáp moät ñaûm baûo hôïp lyù, chöù khoâng ñaûm baûo
tuyeät ñoái laø caùc muïc tieâu seõ ñöôïc thöïc hieän.
Caùc muïc tieâu cuûa kieåm soaùt noäi boä
- Ñoái vôùi baùo caùo taøi chính thì kieåm soaùt noäi boä phaûi ñaûm baûo tính trung thöïc vaø
ñaùng tin caäy.
- Ñoái vôùi tính tuaän thuû, kieåm soaùt noäi boä phaûi ñaûm baûo hôïp lyù vieäc chaáp haønh
luaät phaùp vaø caùc quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc vaø caùc quy ñònh cuûa ñôn vò.
- Ñoái vôùi muïc tieâu söï höõu hieäu vaø hieäu quaû cuûa caùc hoaït ñoäng, kieåm soaùt noäi
boä giuùp ñôn vò baûo veä vaø söû duïng hieäu quaû caùc nguoàn löïc, baûo maät thoâng tin, naâng
cao uy tín, môû roäng thò phaàn, thöïc hieän caùc chieán löôïc kinh doanh cuûa ñôn vò,..
1.1.2 Caùc yeáu toá cuûa kieåm soaùt noäi boä
Theo COSO 1992, heä thoáng kieåm soaùt noäi boä trong moät ñôn vò ñöôïc caáu thaønh
bôûi naêm boä phaän. Ñoù laø: moâi tröôøng kieåm soaùt, ñaùnh giaù ruûi ro, caùc hoaït ñoäng kieåm
soaùt, thoâng tin vaø truyeàn thoâng, giaùm saùt.
Baûng 1.1 Caùc yeáu toá cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä
Moâi tröôøng quaûn lyù
Ñaùnh Caùc Thoâng Giaùm
giaù hoaït tin saùt
ruûi ñoäng vaø
ro kieåm truyeàn
soaùt thoâng
xiii
1.1.2.1 Moâi tröôøng kieåm soaùt
Moâi tröôøng kieåm soaùt phaûn aùnh saéc thaùi chung cuûa moät ñôn vò, chi phoái yù thöùc
kieåm soaùt cuûa moïi thaønh vieân trong ñôn vò vaø laø neàn taûng cuûa caùc boä phaän khaùc cuûa
kieåm soaùt noäi boä. Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng kieåm soaùt laø:
- Tính chính tröïc vaø caùc giaù trò ñaïo ñöùc: söï höõu hieäu cuûa heä thoáng kieåm soaùt
noäi boä phuï thuoäc tröïc tieáp vaøo tính chính tröïc vaø vieäc toân troïng caùc giaù trò ñaïo ñöùc
cuûa nhöõng ngöôøi lieân quan ñeán quaù trình kieåm soaùt. Ñôn vò phaûi xaây döïng ñöôïc caùc
chuaån möïc, quy ñònh veà ñaïo ñöùc cho caùc nhaân vieân vaø nhöõng nhaø quaûn lyù phaûi laøm
göông trong vieäc thöïc hieän caùc quy ñònh ñoù. Maët khaùc, ñôn vò cuõng caàn phaûi loaïi tröø,
giaûm thieåu nhöõng aùp löïc vaø cô hoäi daãn ñeán nhöõng haønh vi thieáu trung thöïc cuûa nhaân
vieân trong ñôn vò.
- Ñaûm baûo veà naêng löïc: ñôn vò phaûi ñaûm baûo cho nhaân vieân coù ñöôïc nhöõng
hieåu bieát vaø kyõ naêng caàn thieát ñeå thöïc hieän nhöõng coâng vieäc ñöôïc giao. Neáu khoâng,
chaéc chaén hoï seõ thöïc hieän nhieäm vuï ñöôïc giao khoâng höõu hieäu vaø hieäu quaû.
- Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt: thoâng qua caùc hoaït ñoäng giaùm giaùt cuûa
mình (söï tuaân thuû phaùp luaät, laäp baùo caùo taøi chính, giöõ söï ñoäc laäp cuûa kieåm toaùn noäi
boä,…) caùc boä phaän naøy coù nhöõng taùc ñoäng quan troïng cho vieäc thöïc hieän caùc muïc
tieâu cuûa ñôn vò.
- Trieát lyù vaø phong caùch ñieàu haønh cuûa nhaø quaûn lyù: caùc ñaëc ñieåm caù nhaân
cuûa nhöõng ngöôøi quaûn lyù, ñaëc bieät laø ngöôøi quaûn lyù caáp cao khi ñieàu haønh ñôn vò seõ
taïo neân nhöõng ruûi ro khaùc nhau cho ñôn vò.
xiv
- Cô caáu toå chöùc: söï phaân chia traùch nhieäm vaø quyeàn haïn giöõa caùc boä phaän
trong ñôn vò seõ taùc ñoäng ñeán vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu. Cô caáu phuø hôïp seõ laø cô
sôû cho vieäc laäp keá hoaïch, ñieàu haønh, kieåm soaùt vaø giaùm saùt caùc hoaït ñoäng.
- Caùch thöùc phaân chia quyeàn haïn vaø traùch nhieäm: vieäc phaân chia traùch
nhieäm vaø quyeàn haïn cuï theå cuûa töøng thaønh vieân trong caùc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò giuùp
cho moãi thaønh vieân hieåu raèng hoï coù nhieäm vuï cuï theå gì vaø töøng hoaït ñoäng cuûa hoï
aûnh höôûng ñeán ngöôøi khaùc nhö theá naøo trong vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu.
- Chính saùch nhaân söï: caùc chính saùch vaø thuû tuïc cuûa ñôn vò veà vieäc tuyeån
duïng, huaán luyeän, boå nhieäm, ñaùnh giaù, sa thaûi, ñeà baït,.. aûnh höôûng ñeán söï höõu hieäu
cuûa moâi tröôøng kieåm soaùt thoâng qua taùc ñoäng ñeán caùc nhaân toá khaùc trong moâi tröôøng
kieåm soaùt nhö ñaûm baûo veà naêng löïc, tính chính tröïc vaø caùc giaù trò ñaïo ñöùc,...
Moâi tröôøng kieåm soaùt coù aûnh höôûng quan troïng ñeán quaù trình thöïc hieän vaø keát
quaû cuûa caùc thuû tuïc kieåm soaùt. Caùc thuû tuïc kieåm soaùt coù theå khoâng ñaït ñöôïc muïc
tieâu hoaëc chæ coøn laø hình thöùc trong moâi tröôøng kieåm soaùt yeáu keùm. Ngöôïc laïi, moät
moâi tröôøng kieåm soaùt toát coù theå haïn cheá phaàn naøo söï thieáu soùt cuûa caùc thuû tuïc kieåm
soaùt. Tuy nhieân, moâi tröôøng kieåm soaùt khoâng theå thay theá cho caùc thuû tuïc kieåm soaùt
caàn thieát.
1.1.2.2 Ñaùnh giaù ruûi ro
Caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán ñôn vò bao goàm caùc hoaït ñoäng dieãn ra taïi ñôn vò
vaø caùc hoaït ñoäng ôû beân ngoaøi ñeàu coù theå phaùt sinh ruûi ro vaø khoù kieåm soaùt taát caû. Vì
vaäy, ñôn vò phaûi thaän troïng khi xaùc ñònh vaø phaân tích nhöõng nhaân toá aûnh höôûng ñeán
ruûi ro laøm cho nhöõng muïc tieâu – keå caû muïc tieâu chung vaø muïc tieâu cuï theå cho töøng
hoaït ñoäng – cuûa ñôn vò coù theå khoâng ñöôïc thöïc hieän, vaø phaûi coá gaéng kieåm soaùt
ñöôïc nhöõng ruûi ro naøy.
xv
Ñeå giôùi haïn ruûi ro ôû möùc chaáp nhaän ñöôïc, ñôn vò phaûi nhaän daïng vaø phaân tích
ruûi ro treân cô sôû caùc muïc tieâu ñaõ ñöôïc thieát laäp cuûa toå chöùc töø ñoù môùi coù theå kieåm
soaùt ñöôïc ruûi ro.
- Xaùc ñònh muïc tieâu cuûa ñôn vò: Baùo caùo COSO naêm 1992 khoâng cho raèng
ñaây laø nhieäm vuï cuûa KSNB. Tuy nhieân, caùc thaønh vieân trong heä thoáng KSNB phaûi
bieát ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa ñôn vò ñeå nhaän daïng vaø ñaùnh giaù nhöõng ruûi ro taùc ñoäng
ñeán vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra.
- Nhaän daïng ruûi ro: ruûi ro coù theå taùc ñoäng ñeán ñôn vò ôû möùc ñoä toaøn ñôn vò
hay aûnh höôûng ñeán töøng hoaït ñoäng cuï theå.
Ôû möùc ñoä toaøn ñôn vò, caùc nhaân toá phaùt sinh ruûi ro laø: söï ñoåi môùi kyõ thuaät,
nhu caàu khaùch haøng thay ñoåi, söï thay ñoåi saûn cuûa ñoái thuû caïnh tranh, thay ñoåi chính
saùch cuûa Nhaø nöôùc,.. ñaây laø nhöõng nhaân toá phaùt sinh töø moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa
ñôn vò. Trong phaïm vi töøng hoaït ñoäng nhö baùn haøng, mua haøng,.. ruûi ro coù theå phaùt
sinh vaø taùc ñoäng ñeán baûn thaân töøng hoaït ñoäng tröôùc khi gaây aûnh höôûng day chuyeàn
ñeán toaøn ñôn vò. Thoâng thöôøng ruûi ro lieân quan ñeán töøng boä phaän xuaát phaùt töø caùc
chính saùch cuûa ñôn vò nhö chính saùch môû roäng thò phaàn, chính saùch caûi tieán kyõ
thuaät,..
Ñeå nhaän daïng ruûi ro, ñôn vò coù theå söû duïng nhieàu phöông phaùp khaùc nhau töø
vieäc söû duïng caùc phöông tieän döï baùo, phaân tích caùc döõ lieäu quaù khöù, cho ñeán vieäc raø
soaùt thöôøng xuyeân caùc hoaït ñoäng. Trong caùc doanh nghieäp nhoû, coâng vieäc naøy coù
theå thöïc hieän döôùi daïng nhöõng cuoäc tieáp xuùc vôùi khaùch haøng, ngaân haøng,… hoaëc caùc
buoåi hoïp giao ban trong noäi boä.
- Phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro: vì ruûi ro raát khoù ñònh löôïng neân ñaây laø coâng
vieäc khaù phöùc taïp vaø coù nhieàu phöông phaùp khaùc nhau. Thoâng thöôøng moät quy trình
phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro goàm caùc böôùc sau: öôùc löôïng taàm côõ cuûa ruûi ro qua aûnh
xvi
höôûng coù theå coù cuûa noù ñeán vieäc thöïc hieän muïc tieâu cuûa ñôn vò, xem xeùt khaû naêng
xaûy ra ruûi ro vaø nhöõng bieän phaùp coù theå söû duïng ñeå ñoái phoù vôùi ruûi ro.
1.1.2.3 Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt
Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt laø nhöõng chính saùch vaø thuû tuïc giuùp cho vieäc thöïc
hieän caùc chæ ñaïo cuûa ngöôøi quaûn lyù. Noù ñaûm baûo caùc haønh ñoäng caàn thieát ñeå kieåm
soaùt caùc ruûi ro maø ñôn vò coù theå gaëp phaûi trong quaù trình thöïc hieän muïc tieâu cuûa
mình. Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt thoâng thöôøng taïi ñôn vò laø: phaân chia traùch nhieäm
ñaày ñuû, uûy quyeàn ñuùng ñaén cho caùc nghieäp vuï vaø hoaït ñoäng, baûo veä taøi saûn vaät chaát
vaø thoâng tin, kieåm tra ñoäc laäp, phaân tích raø soaùt laïi vieäc thöïc hieän.
1.1.2.4 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng
Thoâng tin ñöôïc thu thaäp, xöû lyù vaø truyeàn ñaït ñeán caùc caù nhaân, boä phaän trong
ñôn vò ñeå coù theå hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa mình vaø cung caáp caùc cho caùc ñoái töôïng
beân ngoaøi veà hoaït ñoäng, taøi chính, söï tuaân thuû cuûa ñôn vò cho caùc ñoái töôïng beân
ngoaøi. Truyeàn thoâng laø caùch thöùc truyeàn ñaït thoâng tin cuûa ñôn vò cho caùc ñoái töôïng
khaùc nhau bao goàm caû caùc ñoái töôïng beân trong vaø caùc ñoái töôïng beân ngoaøi ñôn vò.
Thoâng tin caàn thieát cho moïi caáp cuûa ñôn vò vì giuùp cho vieäc ñaït ñöôïc caùc muïc
tieâu kieåm soaùt khaùc nhau. Thoâng tin ñöôïc cung caáp thoâng qua heä thoáng thoâng tin. Heä
thoáng thoâng tin cuûa ñôn vò coù theå ñöôïc xöû lyù treân maùy tính, qua heä thoáng thuû coâng
hoaëc keát hôïp caû hai. Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt taïi ñôn vò chæ coù theå thöïc hieän neáu
thoâng tin thích hôïp, kòp thôøi, caäp nhaät, chính xaùc vaø truy caäp thuaän tieän.
1.1.2.5 Giaùm saùt
Giaùm saùt laø quaù trình ñaùnh giaù chaát löôïng cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä.
Hoaït ñoäng giaùm saùt ñoøi hoûi ñôn vò xaùc ñònh heä thoáng kieåm soaùt noäi boä coù vaän haønh
ñuùng nhö thieát keá hay khoâng vaø coù caàn thieát phaûi söûa ñoåi cho phuø hôïp vôùi töøng giai
ñoaïn phaùt trieån cuûa ñôn vò hay khoâng. Giaùm saùt coù vai troø quan troïng trong kieåm
xvii
soaùt noäi boä vì noù giuùp cho kieåm soaùt noäi boä duy trì ñöôïc söï höõu hieäu trong caùc thôøi
kyø khaùc nhau. Caùc hoaït ñoäng giaùm saùt bao goàm giaùm saùt thöôøng xuyeân vaø giaùm saùt
ñònh kyø.
- Giaùm saùt thöôøng xuyeân dieãn ra ngay trong quaù trình hoaït ñoäng, do caùc nhaø
quaûn lyù vaø caùc nhaân vieân thöïc hieän trong traùch nhieäm cuûa mình.
- Giaùm saùt ñònh kyø thöôøng thöïc hieän thoâng qua chöùc naêng kieåm toaùn noäi boä
hoaëc caùc hoaït ñoäng ñònh kyø cuûa Ban kieåm soaùt, qua ñoù phaùt hieän kòp thôøi nhöõng yeáu
keùm trong heä thoáng ñeå ñöa ra caùc bieän phaùp caûi thieän.
(chi tieát caùc yeáu toá cuûa kieåm soaùt noäi boä xem chi tieát ôû Phuï luïc 1)
1.1.3 Haïn cheá cuûa lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä
Maëc duø ñaõ ñöôïc boå sung vaø hoaøn thieän trong quaù trình phaùt trieån, tuy nhieân lyù
thuyeát veà kieåm soaùt noäi boä vaãn coøn nhöõng haïn cheá, ñaëc bieät trong ñieàu kieän kinh teá
hieän nay. Caùc haïn cheá cuûa lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä theå hieän ôû nhöõng maët sau ñaây:
Chöa môû roäng taàm nhìn chieán löôïc
Baùo caùo COSO naêm 1992 khoâng xaùc ñònh vieäc xaây döïng caùc muïc tieâu cuûa ñôn vò
naèm trong chu trình KSNB. Vì vaäy, heä thoáng KSNB ñöôïc xaây döïng chæ ñeå nhaèm
muïc ñích kieåm soaùt vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu ñaõ ñöôïc xaùc ñònh, chöù khoâng nhaèm
phuïc vuï vieäc quaûn trò caùc tình huoáng khoâng chaéc chaén vaø toái öu hoaù quaù trình quaûn
trò ñoù.
Maët khaùc, vieäc xaùc ñònh caùc muïc tieâu, ñaëc bieät laø caùc muïc tieâu chieán löôïc khoâng
naèm trong chu trình kieåm soaùt cuõng laøm cho heä thoáng KSNB bò haïn cheá veà tính döï
baùo ñoái vôùi caùc loaïi ruûi ro vaø vì vaäy khoâng xaây döïng ñöôïc caùc chieán löôïc daøi haïn
ñoái ñeå ñoái phoù.
Chöa aùp duïng caùc phöông phaùp, kyõ thuaät ñeå quaûn trò ruûi ro
xviii
Baùo caùo COSO naêm 1992 cung caáp khaù nhieàu caùc phöông phaùp, kyõ thuaät cho
KSNB. Tuy nhieân caùc kyõ thuaät naøy môùi chæ döøng laïi ôû möùc ñoä kieåm soaùt chöù chöa
ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu veà ñaùnh giaù vaø quaûn trò caùc ruûi ro lieân quan ñeán ñôn vò.
Chöa theå hieän vai troø cuûa ngöôøi quaûn lyù cao caáp vaø traùch nhieäm cuûa hoï ñoái
vôùi ruûi ro
Heä thoáng KSNB ñöôïc xaây döïng bôûi nhöõng ngöôøi quaûn lyù trong ñôn vò nhaèm ñaûm
baûo hôïp lyù vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra. Tuy nhieân, lyù thuyeát KSNB chæ giôùi
haïn traùch nhieäm cuûa ngöôøi quaûn lyù trong caùc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò, chöa theå hieän
traùch nhieäm lieân quan ñeán vieäc kieåm soaùt caùc ruûi ro tieàm aån. Vì vaäy, sau khi Baùo
caùo COSO naêm 1992 ra ñôøi thì lyù thuyeát KSNB tieáp tuïc phaùt trieån theo nhieàu höôùng
khaùc nhau vaø theo höôùng tích hôïp vôùi vieäc quaûn trò caùc ruûi ro taïi ñôn vò.
1.2 Söï phaùt trieån caùc lyù thuyeát veà quaûn trò ruûi ro
1.2.1 Thôøi kyø tieàn lyù thuyeát
Thuaät ngöõ “ruûi ro” lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuûa moät ñôn vò ñaõ ñöôïc ñeà caäp töø
raát sôùm. Luùc ñaàu, ruûi ro ñöôïc coi laø khaû naêng hoaëc moái ñe doïa coù theå gaây toån thaát
lieân quan ñeán hoaït ñoäng thöông maïi, ñaëc bieät trong vieäc baûo toaøn taøi saûn vaø haøng
hoaù. Caùch thöùc thoâng thöôøng ñeå ñoái phoù vôùi ruûi ro trong giai ñoaïn naøy laø mua caùc
dòch vuï baûo hieåm ñeå chuyeån giao toaøn boä hoaëc moät phaàn thieät haïi veà taøi saûn cho caùc
doanh nghieäp baûo hieåm khi toån thaát phaùt sinh.
Söï ra ñôøi cuûa doanh nghieäp baûo hieåm chöùng toû raèng caùc doanh nghieäp ñaõ söû
duïng dòch vuï baûo hieåm ñeå chuyeån giao ruûi ro. Luùc ñaàu dòch vuï baûo hieåm hình thaønh
trong lónh vöïc vaän chuyeån haøng hoaù baèng ñöôøng bieån, sau ñoù phaùt trieån sang caùc
loaïi hình khaùc. Caùc taøi lieäu tìm thaáy ôû coâng ty baûo hieåm Hammurabi cho chuùng ta
thaáy raèng dòch vuï baûo hieåm ñaõ toàn taïi caùch ñaây khoaûng 3.800 naêm.( 1 )
1.2.2 Thôøi kyø phaùt trieån lyù thuyeát quaûn trò ruûi ro
1
Lam, James, Enterprise Risk Management: From Incensives to Control, Trang 95
xix
Khi hoaït ñoäng kinh doanh caøng môû roäng phaùt trieån thì doanh nghieäp phaûi ñoái
maët môùi nhieàu loaïi ruûi ro môùi vaø phöùc taïp hôn, ñoøi hoûi phaûi coù moät lyù thuyeát veà ruûi
ro vaø caùc kyõ thuaät ñeå coù theå quaûn lyù ruûi ro moät caùch hieäu quûa. Töø choã caùch thöùc duy
nhaát ñeå quaûn lyù ruûi ro laø mua caùc baûo hieåm cho caùc toån thaát coù theå coù ñeán caùch thöùc
quaûn lyù nhöõng tình huoáng khoâng chaéc chaén vaø toái öu hoaù vieäc quaûn trò ruûi ro.
Cuøng vôùi yeâu caàu veà quaûn trò ruûi ro, caùc lyù thuyeát veà ruûi ro vaø sau ñoù laø caùc
kyõ thuaät vaø caùc heä thoáng quaûn trò ruûi ro ñöôïc hình thaønh. Coù theå chia thaønh caùc giai
ñoaïn phaùt trieån nhö sau:
1.2.2.1 Nhaän thöùc veà ruûi ro vaø caùc nhaân toá aûnh höôûng
John Haynes (1895)
John Haynes laø moät trong nhöõng ngöôøi ñaàu tieân nghieân cöùu veà ruûi ro. Theo
oâng thì ruûi ro laø khaû naêng xaûy ra nhöõng hö hoûng hoaëc maát maùt moät caùch tình côø ñoái
vôùi ñôn vò, söï kieän khoâng chaéc chaén ñöôïc coi laø ruûi ro khi noù seõ coù nhöõng taùc ñoäng
xaáu ñeán keát quaû cuûa ñôn vò. Oâng cuõng khaúng ñònh raèng, nhöõng nhaø tö baûn – ngöôøi
ñaàu tö taøi saûn cuûa mình vaøo ñôn vò – seõ gaùnh chòu nhöõng ruûi ro lieân quan ñeán ñôn vò.
Frank H. Knight (1921)
Theo Frank H. Knight thì ruûi ro laø söï kieän trong töông lai maø coù theå ño löôøng
ñöôïc söï taùc ñoäng coøn söï kieän khoâng chaéc chaén laø nhöõng söï kieän maø khoâng theå ño
löôøng ñöôïc söï taùc ñoäng. Maët khaùc, oâng cuõng cho raèng: ruûi ro lieân quan ñeán toån thaát,
vaø söï kieän khoâng chaéc chaén lieân quan ñeán nhöõng lôïi ích maø ñôn vò seõ gaëp phaûi trong
töông lai. Ñeå xem xeùt khaû naêng xuaát hieän cuûa ruûi ro vaø söï kieän khoâng chaéc chaén,
oâng söû duïng caùc khaùi nieäm “xaùc suaát khaùch quan” vaø “xaùc suaát chuû quan”.
Irving Pfeffer (1956)
Pfeffer ñaõ tieáp tuïc quan ñieåm cuûa Knight, vaø theo oâng thì: thì ruûi ro laø söï keát
hôïp cuûa caùc nguy haïi vaø ñöôïc ño löôøng bôûi xaùc suaát xaûy ra; coøn söï kieän khoâng chaéc
xx
chaén ñöôïc ño löôøng bôûi möùc ñoä cuûa nieàm tin. Ruûi ro laø traïng thaùi khaùch quan, söï
kieän khoâng chaéc chaén laø traïng thaùi chuû quan.
Caùc quan ñieåm veà ruûi ro theo thôøi gian ñaõ coù moät söï chuyeån bieán to lôùn: töø
choã coi ruûi ro laø vieäc xuaát hieän toån thaát moät caùch tình côø ñeán vieäc döï baùo caùc ruûi ro,
töø choã coi ruûi ro laø nhöõng gì coù theå ño löôøng ñöôïc ñeán vieäc yù thöùc ñöôïc nhöõng ruûi ro
khoâng theå ño löôøng, töø chæ xem xeùt ñeán toån thaát ñeán vieäc ñaùnh giaù lôïi ích, töø xem
xeùt caùc ruûi ro rieâng leû ñeán xem xeùt cuøng luùc nhieàu ruûi ro,.. Tuy nhieân, caùc quan
ñieåm treân coøn chöùa ñöïng nhöõng baát caäp: quan ñieåm veà ruûi ro chöa bao quaùt cho toaøn
ñôn vò; ruûi ro ñöôïc xem xeùt cho töøng söï kieän ñoäc laäp hoaëc môùi chæ döøng laïi xem xeùt
söï taùc ñoäng cuûa nhieàu söï kieän ñeán moät maët hoaït ñoäng cuûa ñôn vò. Do ñoù, öùng phoù
vôùi ruûi ro thöôøng bò ñoäng vì khoâng coù moät chieán löôïc baøi baûn.
1.2.2.2 Caùc coâng cuï quaûn trò ruûi ro ñöôïc hình thaønh
Vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, ñaëc bieät laø thò tröôøng taøi chính, caùc
coâng cuï ñöôïc xaây döïng ñeå luùc ñaàu phuïc vuï cho nhu caàu cuûa caùc nhaø ñaàu tö vaø sau
ñoù aùp duïng cho caùc hoaït ñoäng trong doanh nghieäp. Ngoaøi ra, cuøng vôùi söï phaùt trieån
cuûa kyõ thuaät maùy tính doanh nghieäp coù nhieàu nguoàn döõ lieäu vaø coâng cuï hoã trôï ñaéc
löïc cho vieäc ño löôøng vaø phaân tích caùc ruûi ro, töø ñoù phuïc vuï toát hôn cho vieäc quaûn lyù.
Ñaàu nhöõng naêm 1950, lyù thuyeát veà danh muïc ñaàu tö cuûa Harry Markowitz ñeà caäp
ñeán vieäc ño löôøng vaø quaûn trò ruûi ro. Theo ñoù, coù söï lieân heä giöõa ruûi ro vaø lôïi ích kyø
voïng cuûa moät phöông aùn vaø nhaø ñaàu tö neân keát hôïp nhieàu phöông aùn khaùc nhau ñeå
toái ña lôïi ích cuûa mình. Ñeán ñaàu nhöõng naêm 1970, coâng cuï baûo hieåm vaø taùi baûo
hieåm ñöôïc caùc doanh nghieäp söû duïng roäng raõi vaø xuaát hieän caùc coâng cuï phaùi sinh
ñöôïc caùc doanh nghieäp söû duïng ñeå döï phoøng cho nhöõng bieán ñoäng veà giaù caû cuûa thò
tröôøng. Söï keát hôïp coâng cuï baûo hieåm vaø caùc coâng cuï phaùi sinh daãn ñeán vieäc aùp duïng
hình thöùc dòch vuï thueâ ngoaøi (outsourcing) ôû caùc doanh nghieäp lôùn nhaèm chuyeån