Luận văn y khoa dược nghiên cứu độc tính và tác dụng trên chức năng sinh sản của os35 trong thực nghiệm
- 191 trang
- file .pdf
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
ĐẬU THÙY DƯƠNG
NGHI£N CøU §éC TÝNH Vµ T¸C DôNG
TR£N CHøC N¡NG SINH S¶N
CñA OS35 TRONG THùC NGHIÖM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
HÀ NỘI - 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
ĐẬU THÙY DƯƠNG
NGHI£N CøU §éC TÝNH Vµ T¸C DôNG
TR£N CHøC N¡NG SINH S¶N
CñA OS35 TRONG THùC NGHIÖM
Chuyên ngành : Dược lý và Độc chất
Mã số : 62720120
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. Nguyễn Trần Thị Giáng Hương
2. PGS.TS. Lê Minh Hà
HÀ NỘI - 2018
Lêi c¶m ¬n
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n nµy, t«i ®· nhËn ®îc rÊt
nhiÒu sù gióp ®ì, ®éng viªn quý b¸u tõ c¸c ThÇy C« gi¸o, c¸c ®ång
nghiÖp, gia ®×nh vµ b¹n bÌ.
Lêi ®Çu tiªn, t«i xin tr©n träng göi lêi c¶m ¬n s©u s¾c ®Õn
PGS.TS. NguyÔn TrÇn ThÞ Gi¸ng H¬ng, Nguyªn Trëng
Phßng Qu¶n lý ®µo t¹o ®¹i häc, Nguyªn Phã Trëng Bé m«n Dîc
lý, §¹i häc Y Hµ Néi, ®· hÕt lßng d¹y dç, chØ b¶o, híng dÉn t«i
trong häc tËp, c«ng viÖc, nghiªn cøu khoa häc vµ cho t«i nhiÒu bµi
häc v« cïng quý gi¸ c¶ trong c«ng viÖc vµ cuéc sèng ngay tõ nh÷ng
ngµy ®Çu t«i vÒ bé m«n vµ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n nµy.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n PGS.TS. Lª Minh Hµ, Phã Trëng
Phßng Hãa dîc, ViÖn Hãa häc c¸c hîp chÊt thiªn nhiªn, ViÖn Hµn
l©m Khoa häc c«ng nghÖ ViÖt Nam, ®· tËn t×nh híng dÉn, chØ b¶o,
t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn
¸n nµy vµ cho t«i nhiÒu bµi häc vÒ tinh thÇn, th¸i ®é còng nh
ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n PGS.TS. Ph¹m ThÞ V©n Anh,
Trëng Bé m«n Dîc lý, Gi¸m ®èc Trung t©m Dîc lý l©m sµng, ®·
tËn t×nh d¹y dç, híng dÉn, t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i häc
tËp vµ nghiªn cøu trong suèt thêi gian häc nghiªn cøu sinh, còng
nh lu«n lu«n gióp ®ì, t¹o c¬ héi ®Ó t«i cã thÓ ph¸t triÓn chuyªn
m«n vµ b¶n th©n trong qu¸ tr×nh lµm viÖc ë bé m«n.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n PGS.TS. NguyÔn Träng Th«ng,
Nguyªn Trëng Bé m«n Dîc lý, Nguyªn Phô tr¸ch Trung t©m
Dîc lý l©m sµng, §¹i häc Y Hµ Néi, ®· hÕt lßng d¹y dç, chØ b¶o,
t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ mang ®Õn cho t«i rÊt nhiÒu c¬ héi ®Ó
më mang kiÕn thøc vµ ph¸t triÓn chuyªn m«n trong suèt qu¸ tr×nh
häc tËp, nghiªn cøu vµ lµm viÖc ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu t«i vÒ bé
m«n.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n PGS.TS. Vò ThÞ Ngäc Thanh,
Nguyªn Phã Trëng Bé m«n Dîc lý, §¹i häc Y Hµ Néi, ®· hÕt lßng
d¹y dç, chØ b¶o, t¹o mäi ®iÒu kiÖn vµ hÕt søc quan t©m ®Õn c«ng
viÖc, cuéc sèng cña t«i ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu t«i vÒ bé m«n.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n TS. §ç ThÞ NguyÖt QuÕ, Bé m«n
Dîc lùc, §¹i häc Dîc Hµ Néi ®· tËn t×nh gióp ®ì, híng dÉn vµ
t¹o mäi ®iÒu kiÖn cho t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n nµy
còng nh ®· gîi më cho t«i nh÷ng híng ®i míi trong nghiªn cøu
khoa häc.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n TS. TrÇn Thanh Tïng, Phã
Trëng Bé m«n Dîc lý, Trëng phßng Hµnh chÝnh tæng hîp, §¹i
häc Y Hµ Néi, ®· rÊt tËn t×nh gióp ®ì vµ híng dÉn t«i khi thùc
hiÖn luËn ¸n nµy.
T«i xin c¶m ¬n PGS.TS. §µo ThÞ Vui, Trëng Bé m«n Dîc
lùc, §¹i häc Dîc Hµ Néi; cïng c¸c anh chÞ em c¸n bé gi¶ng d¹y vµ
kü thuËt viªn ë bé m«n Dîc lùc, ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ nhiÖt
t×nh gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghiªn cøu t¹i bé m«n.
T«i xin c¶m ¬n PGS.TS. TrÇn §øc PhÊn, Nguyªn Trëng
Bé m«n Y sinh häc - Di truyÒn, §¹i häc Y Hµ Néi, ®· tËn t×nh chØ
b¶o vµ híng dÉn t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n nµy. T«i xin
tr©n träng c¶m ¬n PGS.TS. L¬ng ThÞ Lan Anh, Trëng Bé m«n
Y sinh häc - Di truyÒn, KTV. L· §×nh Trung, cïng c¸c thÇy c«
gi¸o, c¸c anh chÞ em ë Bé m«n Y sinh häc - Di truyÒn, ®· nhiÖt t×nh
gióp ®ì khi t«i thùc hiÖn nghiªn cøu t¹i bé m«n.
T«i xin c¶m ¬n PGS.TS. NguyÔn M¹nh Hµ, Trëng Bé m«n
M« ph«i häc, PGS.TS. NguyÔn ThÞ B×nh, Nguyªn Trëng Bé m«n
M« ph«i häc, §¹i häc Y Hµ Néi; TS. CÊn V¨n M·o, Phã Trëng Bé
m«n Sinh lý häc, Häc viÖn Qu©n Y, cïng c¸c anh chÞ em c¸n bé
gi¶ng d¹y vµ kü thuËt viªn ë c¸c bé m«n trªn, ®· t¹o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi vµ nhiÖt t×nh gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n
nµy.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n KTV. §inh Quang Trêng, KTV.
§µm §×nh Tranh, KTV. NguyÔn KiÒu V©n, KTV. NguyÔn
Thµnh Long, BS. §Æng ThÞ Ngäc Mai, BS TrÇn Quúnh Trang
vµ toµn thÓ c¸c anh chÞ em, c¸c b¹n ®ång nghiÖp ë Bé m«n Dîc lý
vµ Trung t©m Dîc lý l©m sµng, §¹i häc Y Hµ Néi, ®· lu«n
lu«n hç trî, tin tëng, ñng hé vµ gióp ®ì t«i trong c«ng viÖc vµ cuéc
sèng. §îc lµm viÖc, häc tËp vµ nghiªn cøu t¹i Bé m«n Dîc lý vµ
Trung t©m Dîc lý l©m sµng thùc sù lµ mét ®iÒu v« cïng may m¾n
®èi víi t«i.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n Ban Gi¸m hiÖu, Phßng Qu¶n lý
®µo t¹o Sau ®¹i häc, §¹i häc Y Hµ Néi, ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ thùc hiÖn luËn ¸n nµy.
Tõ tËn ®¸y lßng m×nh, con xin c¶m ¬n MÑ, víi nghÞ lùc phi
thêng vµ t×nh yªu th¬ng v« bê bÕn ®· lu«n lu«n thÊu hiÓu vµ
dµnh cho con tÊt c¶ ®Ó cã ngµy h«m nay. C¶m ¬n Bè ®· sinh thµnh
vµ cho con biÕt nh thÕ nµo lµ vît qua khã kh¨n, thö th¸ch. C¶m
¬n gia ®×nh bªn chång ®· lu«n lu«n ñng hé vµ hç trî. C¶m ¬n
Chång lµ ngêi b¹n ®ång hµnh tuyÖt vêi nhÊt trong nh÷ng n¨m
th¸ng qua vµ trong nh÷ng n¨m th¸ng s¾p tíi. C¶m ¬n c¸c Con yªu
lµ nguån h¹nh phóc vµ nguån ®éng viªn v« gi¸ ®Ó vît qua mäi khã
kh¨n trong cuéc sèng. C¶m ¬n tÊt c¶ ngêi th©n vµ nh÷ng ngêi
b¹n ®· lu«n lu«n s¸t c¸nh, tin tëng, sÎ chia vµ gióp ®ì.
LỜI CAM ĐOAN
Tôi là Đậu Thùy Dương, nghiên cứu sinh khóa 32, Trường Đại học Y Hà
Nội, chuyên ngành Dược lý và Độc chất, xin cam đoan:
1. Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn
của PGS.TS. Nguyễn Trần Thị Giáng Hương và PGS.TS. Lê Minh Hà
2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã
được công bố tại Việt Nam
3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung
thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi
nghiên cứu
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này.
Hà Nội, ngày 08 tháng 6 năm 2018
Người viết cam đoan
(Ký và ghi rõ họ tên)
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ACTH : adrenocorticotropin hormone (hormon hướng vỏ thượng thận)
ALT : alanin transaminase
AMP : adenosin monophosphat
AR : androgen receptor
AST : aspartat transaminase
CASA : computer assisted sperm analysis
(phân tích tinh trùng bằng máy tính)
CMC : carboxyl methyl cellulose
CYP : cytochrom P
DHEA : dehydroepiandrosteron
DHEA-S : dehydroepiandrosteron sulfat
EL : ejaculation latency (thời gian đạt đến xuất tinh)
eNOS : endothelial nitric oxide synthetase
(nitric oxid synthetase ở tế bào nội mạc mạch máu)
FSH : follicle stimulating hormone (hormon kích thích nang trứng)
GABA : gamma-aminobutyric
GH : growth hormone (hormon tăng trưởng)
GHS : Globally Harmonised System (Hệ thống Hòa hợp Toàn cầu)
GMP : guanosin monophosphat
GnRH : gonadotropin releasing hormone
(hormon giải phóng gonadotropin)
HDL : high density lipoprotein (lipoprotein tỉ trọng phân tử cao)
HE : hematoxyline - eosin
IC50 : inhibitory concentration 50% (nồng độ ức chế 50%)
ICP : intracavernous pressure (áp lực trong thể hang)
IIEF : international index of erectile function
(thang điểm quốc tế về cương dương)
IF : intromission frequency (số lần thâm nhập)
IL : intromission latency (thời gian đạt đến thâm nhập)
iNOS : inducible nitric oxide synthetase
(nitric oxid synthetase cảm ứng)
L-NAME : L- nitro arginin ester (chất ức chế eNOS, nNOS)
LD50 : lethal dose 50% (liều gây chết 50%)
LDL : low density lipoprotein (lipoprotein tỉ trọng phân tử thấp)
LH : luteinizing hormone (hormon hướng hoàng thể)
MAP : mean arterial pressure (huyết áp động mạch trung bình)
MCV : mean corpuscolar volume (thể tích trung bình hồng cầu)
MF : mounting frequency (số lần nhảy)
ML : mounting latency (thời gian nhảy)
mPOA : medial preoptic area (khu vực tiền thị giữa)
NANC : non-adrenergic non-cholinergic
nNOS : neuronal nitric oxide synthetase
(nitric oxid synthetase ở tế bào thần kinh)
NO : nitric oxid
NOS : nitric oxid synthetase
NYHA : New York Heart Association (hiệp hội tim mạch New York)
OCT : organic cation transporter (chất vận chuyển cation hữu cơ)
ODQ : oxadiazolo quinoxalin (chất ức chế guanyl cyclase)
OECD : Organization for Economic Co-operation and Development
(Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế)
OS35 : cao chiết cồn của quả Xà sàng (trong đó osthol chiếm 35%)
PDE : phosphodiesterase
PEI : post ejaculation interval (thời gian nhảy lại sau xuất tinh)
PG : prostaglandin
SEP : sexual encounter profile
(thông tin về các lần quan hệ tình dục)
TNF : tumor necrosis factor (yếu tố hoại tử u)
TSH : thyroid stimulating hormone (hormon kích thích tuyến giáp)
VIP : vasoactive intestinal peptid (peptid ruột hoạt mạch)
WHO : World Health Organisation (tổ chức y tế thế giới)
YHCT : y học cổ truyền
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ............................................................................................................1
Chương 1: TỔNG QUAN..........................................................................................3
1.1. Khái niệm rối loạn chức năng sinh dục nam ........................................ 3
1.1.1. Rối loạn ham muốn tình dục ........................................................ 4
1.1.2. Rối loạn cương dương ................................................................. 4
1.1.3. Rối loạn xuất tinh ......................................................................... 4
1.1.4. Rối loạn cực khoái ........................................................................ 5
1.1.5. Dương vật không xìu được sau giao hợp ....................................... 5
1.2. Các thuốc điều trị rối loạn sinh dục nam theo y học hiện đại ............... 5
1.2.1. Liệu pháp bổ sung hormon testosteron .......................................... 7
1.2.2. Các thuốc điều trị rối loạn cương dương ..................................... 12
1.3. Cơ chế bệnh sinh rối loạn sinh dục nam theo y học cổ truyền và một số
dược liệu điều trị rối loạn sinh dục nam đã được nghiên cứu thực
nghiệm ở Việt Nam .......................................................................... 19
1.3.1. Cơ chế bệnh sinh rối loạn sinh dục nam theo y học cổ truyền ..... 19
1.3.2. Một số dược liệu điều trị rối loạn sinh dục nam đã được nghiên
cứu thực nghiệm ở Việt Nam ...................................................... 20
1.4. Tổng quan về Xà sàng ....................................................................... 22
1.4.1. Xà sàng ....................................................................................... 22
1.4.2. Các nghiên cứu về quả Xà sàng .................................................. 25
1.5. Các phương pháp nghiên cứu tác dụng trên chức năng sinh dục – sinh
sản nam trên thực nghiệm ................................................................. 29
1.5.1. Phương pháp nghiên cứu hành vi tình dục trên động vật thực nghiệm .29
1.5.2. Các phương pháp nghiên cứu chức năng cương dương trên thực nghiệm30
1.5.3. Các phương pháp nghiên cứu vai trò của hormon với hoạt động
tình dục trên thực nghiệm ........................................................... 34
1.5.4. Các phương pháp nghiên cứu ảnh hưởng của thuốc lên hình thái cơ
quan sinh dục và khả năng sinh sản ............................................ 36
1.5.5. Các mô hình nghiên cứu trên động vật gây suy giảm sinh sản .... 37
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................ 41
2.1. Nguyên liệu nghiên cứu ..................................................................... 41
2.2. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 41
2.3. Hóa chất, thuốc, máy móc và thiết bị phục vụ nghiên cứu ................. 42
2.3.1. Hoá chất và thuốc ....................................................................... 42
2.3.2. Máy móc, thiết bị phục vụ nghiên cứu ........................................ 43
2.4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 43
2.4.1. Xác định độc tính cấp, độc tính bán trường diễn của OS35 trên
động vật thực nghiệm ................................................................. 44
2.4.2. Đánh giá hoạt tính androgen của OS35 trên chuột cống đực non thiến ..45
2.4.3. Đánh giá tác dụng của OS35 trên chức năng cương dương ......... 46
2.4.4. Đánh giá tác dụng của OS35 trên hành vi tình dục trên chuột cống
trắng đực trưởng thành ............................................................... 49
2.4.5. Đánh giá tác dụng của OS35 trên chuột cống trắng đực bị gây suy
giảm sinh sản bởi natri valproat .................................................. 53
2.5. Địa điểm nghiên cứu.......................................................................... 56
2.6. Xử lý số liệu ...................................................................................... 56
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................. 57
3.1. Xác định độc tính cấp, độc tính bán trường diễn của OS35 trên động
vật thực nghiệm ................................................................................ 57
3.1.1. Xác định độc tính cấp của OS35 theo đường uống trên chuột nhắt trắng 57
3.1.2. Xác định độc tính bán trường diễn của OS35 theo đường uống trên
chuột cống trắng ......................................................................... 58
3.2. Đánh giá hoạt tính androgen của OS35 trên chuột cống đực non thiến ...... 69
3.3. Đánh giá tác dụng của OS35 trên chức năng cương dương ................ 75
3.3.1. Đánh giá tác dụng của OS35 trên khả năng cương dương ở thỏ đực
trưởng thành ............................................................................... 75
3.3.2. Đánh giá tác dụng của OS35 lên áp lực thể hang (ICP) trên chuột
cống đực trưởng thành ................................................................ 77
3.4. Đánh giá tác dụng của OS35 trên hành vi tình dục trên chuột cống
trắng đực trưởng thành ..................................................................... 83
3.5. Đánh giá tác dụng của OS35 trên chuột cống trắng đực bị gây suy giảm
sinh sản bởi natri valproat................................................................. 85
3.5.1. Đánh giá tác dụng bảo vệ của OS35 trên chuột cống trắng đực gây
suy giảm sinh sản bằng natri valproat ......................................... 85
3.5.2. Đánh giá tác dụng phục hồi của OS35 trên cấu trúc và chức năng
sinh sản của chuột cống trắng đực trưởng thành gây suy giảm sinh
sản bằng natri valproat ................................................................ 94
Chương 4: BÀN LUẬN ........................................................................................ 103
4.1. Xác định độc tính cấp, độc tính bán trường diễn của OS35 trên động
vật thực nghiệm .............................................................................. 103
4.1.1. Xác định độc tính cấp của OS35 theo đường uống trên chuột
nhắt trắng ................................................................................ 103
4.1.2. Xác định độc tính bán trường diễn của OS35 theo đường uống trên
chuột cống trắng ....................................................................... 107
4.2. Đánh giá hoạt tính androgen của OS35 trên chuột cống đực non thiến 112
4.3. Đánh giá tác dụng của OS35 trên chức năng cương dương .............. 119
4.3.1. Đánh giá tác dụng của OS35 trên khả năng cương dương ở thỏ đực
trưởng thành ............................................................................. 119
4.3.2. Đánh giá tác dụng của OS35 trên áp lực thể hang (ICP) trên chuột
cống đực trưởng thành .............................................................. 124
4.4. Đánh giá tác dụng của OS35 trên hành vi tình dục trên chuột cống đực
trưởng thành ................................................................................... 130
4.4.1. Ảnh hưởng trên hoạt động nhảy ............................................... 131
4.4.2. Ảnh hưởng trên hoạt động thâm nhập ....................................... 134
4.4.3. Ảnh hưởng trên hoạt động xuất tinh ......................................... 135
4.5. Đánh giá tác dụng của OS35 trên chuột cống trắng đực bị gây suy giảm
sinh sản bằng natri valproat ............................................................ 137
4.5.1. Lí do lựa chọn natri valproat để gây suy giảm sinh sản trên chuột
cống đực ................................................................................... 137
4.5.2. Đánh giá tác dụng bảo vệ của thuốc thử OS35 trên chuột cống
trắng đực bị gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat ............. 139
4.5.3. Đánh giá tác dụng phục hồi của thuốc thử OS35 trên chuột cống
trắng đực bị gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat ............. 145
4.5.4. Bàn luận về cơ chế tác dụng của OS35 trên chuột gây suy giảm
sinh sản bằng natri valproat ...................................................... 150
4.5.5. Bàn luận về tác dụng của OS35 với lý luận và thực tiễn sử dụng
quả Xà sàng trên lâm sàng theo y học cổ truyền ....................... 151
KẾT LUẬN .......................................................................................................... 153
KIẾN NGHỊ .......................................................................................................... 155
CÁC BÀI BÁO ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ...................... 156
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Một số biện pháp điều trị nguyên nhân rối loạn sinh dục nam......6
Bảng 1.2. So sánh ưu điểm, nhược điểm của các dạng chế phẩm testosteron
dùng trong điều trị rối loạn sinh dục nam ........................................8
Bảng 1.3. Tác dụng không mong muốn hay gặp thuốc ức chế PDEV .......... 14
Bảng 1.4. Các nghiên cứu thực nghiệm về tác dụng tăng cường chức năng
sinh dục nam của một số dược liệu ở Việt Nam .......................... 21
Bảng 1.5. Các nghiên cứu về tác dụng dược lý của quả Xà sàng và hợp chất
osthol ................................................................................................. 26
Bảng 3.1. Tỷ lệ chuột chết ở các lô chuột uống chế phẩm OS35 ................ 57
Bảng 3.2. Ảnh hưởng của OS35 đến cân nặng của chuột cống trắng ......... 58
Bảng 3.3. Ảnh hưởng của OS35 đến số lượng hồng cầu và hàm lượng huyết
sắc tố trên chuột cống trắng ............................................................ 59
Bảng 3.4. Ảnh hưởng của OS35 đến hematocrit và thể tích trung bình hồng
cầu trên chuột cống trắng ................................................................ 60
Bảng 3.5. Ảnh hưởng của OS35 đến số lượng bạch cầu và số lượng tiểu cầu
trên chuột cống trắng ....................................................................... 61
Bảng 3.6. Ảnh hưởng của OS35 đến nồng độ albumin và cholesterol trong
máu chuột cống trắng ...................................................................... 62
Bảng 3.7. Ảnh hưởng của OS35 đến hoạt độ AST và ALT trong máu chuột
cống trắng.......................................................................................... 63
Bảng 3.8. Ảnh hưởng của OS35 đến nồng độ creatinin trong máu chuột
cống trắng.......................................................................................... 64
Bảng 3.9. Ảnh hưởng của OS35 lên trọng lượng cơ thể chuột cống đực
non thiến ........................................................................................... 69
Bảng 3.10. Ảnh hưởng của OS35 lên trọng lượng các cơ quan sinh dục phụ
chuột cống đực non thiến ................................................................ 70
Bảng 3.11. Ảnh hưởng của OS35 lên nồng độ testosteron trong máu chuột
cống đực non thiến ........................................................................... 74
Bảng 3.12. Cân nặng thỏ trong nghiên cứu chức năng cương dương ........... 75
Bảng 3.13. Ảnh hưởng của OS35 lên chiều dài dương vật của thỏ ............... 75
Bảng 3.14. Ảnh hưởng của OS35 lên thời gian cương dương của thỏ .......... 77
Bảng 3.15. Ảnh hưởng của OS35 lên ICP nền trước khi kích thích dây thần
kinh hang ........................................................................................... 77
Bảng 3.16. Ảnh hưởng của OS35 lên ICP cực đại sau khi kích thích dây thần
kinh hang ........................................................................................... 78
Bảng 3.17. Ảnh hưởng của OS35 lên thời gian đáp ứng với kích thích dây
thần kinh hang .................................................................................. 80
Bảng 3.18. Ảnh hưởng của OS35 lên huyết áp động mạch trung bình ......... 81
Bảng 3.19. Ảnh hưởng của OS35 lên chỉ số ICP cực đại/ huyết áp động mạch.. 82
Bảng 3.20. Ảnh hưởng của OS35 lên số lần nhảy (MF), số lần thâm nhập
(IF) ở chuột cống đực trưởng thành ............................................... 84
Bảng 3.21. Ảnh hưởng của OS35 lên thời gian nhảy (ML), thời gian thâm
nhập (IL) ở chuột cống đực trưởng thành ..................................... 84
Bảng 3.22. Ảnh hưởng của OS35 lên thời gian xuất tinh (EL) và thời gian
nhảy lại (PEI) ở chuột cống đực trưởng thành ............................. 85
Bảng 3.23. Ảnh hưởng của OS35 lên trọng lượng các cơ quan sinh dục ở
chuột cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat ........ 86
Bảng 3.24. Ảnh hưởng của OS35 lên mật độ tinh trùng và tỉ lệ tinh trùng
sống ở chuột cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat
trên mô hình bảo vệ ......................................................................... 87
Bảng 3.25. Ảnh hưởng của OS35 lên mức độ di động của tinh trùng ở chuột
cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình
bảo vệ................................................................................................. 88
Bảng 3.26. Ảnh hưởng của OS35 lên hình thái của tinh trùng ở chuột cống đực
gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình bảo vệ .... 89
Bảng 3.27. Ảnh hưởng của OS35 lên nồng độ testosteron trong máu chuột
cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình
bảo vệ................................................................................................. 90
Bảng 3.28. Ảnh hưởng của OS35 lên kích thước ống sinh tinh ở chuột cống đực
gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình bảo vệ 91
Bảng 3.29. Ảnh hưởng của OS35 lên số hoàng thể, số thai đậu và số thai
phát triển bình thường trên mô hình bảo vệ .................................. 92
Bảng 3.30. Ảnh hưởng của OS35 lên trọng lượng các cơ quan sinh dục của
chuột cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên
mô hình phục hồi.............................................................................. 94
Bảng 3.31. Ảnh hưởng của OS35 lên mật độ tinh trùng và tỉ lệ tinh trùng
sống của chuột cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri
valproat trên mô hình phục hồi....................................................... 95
Bảng 3.32. Ảnh hưởng của OS35 lên mức độ di động của tinh trùng ở chuột
cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình
phục hồi ............................................................................................. 96
Bảng 3.33. Ảnh hưởng của OS35 lên hình thái của tinh trùng ở chuột cống đực
gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình phục hồi... 97
Bảng 3.34. Ảnh hưởng của OS35 lên nồng độ testosteron trong máu chuột
cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình
phục hồi ............................................................................................. 98
Bảng 3.35. Ảnh hưởng của OS35 lên kích thước ống sinh tinh ở chuột cống đực
gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình phục hồi... 99
Bảng 3.36. Ảnh hưởng của OS35 lên số hoàng thể, số thai đậu và số thai
phát triển bình thường trên mô hình phục hồi ............................ 100
Bảng 4.1. Phân loại các chất dùng đường uống dựa vào LD50 theo GHS ... 105
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Ảnh hưởng của sildenafil lên ICP cực đại sau khi kích thích điện
thần kinh hang so với ICP nền........................................................ 79
Biểu đồ 3.2. Ảnh hưởng của OS35 lên ICP cực đại sau khi kích thích điện
thần kinh hang so với ICP nền........................................................ 79
Biểu đồ 3.3. Ảnh hưởng của OS35 lên tỉ lệ chuột nhảy, chuột thâm nhập,
chuột xuất tinh và chuột nhảy lại sau xuất tinh ở chuột cống đực
trưởng thành ...................................................................................... 83
Biểu đồ 3.4. Ảnh hưởng của OS35 lên tỉ lệ chuột cái có chửa trên mô hình
bảo vệ................................................................................................. 92
Biểu đồ 3.5. Ảnh hưởng của OS35 lên tỉ lệ thai chết sớm, chết muộn và tỉ lệ
mất trứng ở chuột cái trên mô hình bảo vệ ................................... 93
Biểu đồ 3.6. Ảnh hưởng của OS35 lên tỉ lệ chuột cái có chửa trên mô hình
phục hồi ........................................................................................... 100
Biểu đồ 3.7. Ảnh hưởng của OS35 lên tỉ lệ thai chết sớm, chết muộn và tỉ lệ
mất trứng ở chuột cái trên mô hình phục hồi .............................. 101
DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Cơ chế tác dụng của thuốc ức chế PDEV .................................... 13
Hình 1.2. Hình ảnh cây và quả Xà sàng ......................................................... 23
Hình 1.3. Cấu trúc hóa học của osthol ........................................................... 24
Hình 2.1. Sơ đồ nghiên cứu.............................................................................. 44
Hình 2.2. Các chỉ số đánh giá hành vi tình dục ở chuột cống đực .............. 52
Hình 3.1. Hình ảnh vi thể gan chuột cống trắng sau 4 tuần uống thuốc lô
chứng sinh học ................................................................................. 65
Hình 3.2. Hình ảnh vi thể gan chuột cống trắng sau 4 tuần uống thuốc lô
dùng OS35 150 mg/kg/ngày .......................................................... 65
Hình 3.3. Hình ảnh vi thể gan chuột cống trắng sau 4 tuần uống thuốc lô
dùng OS35 450 mg/kg/ngày .......................................................... 66
Hình 3.4. Hình ảnh vi thể thận chuột cống trắng sau 4 tuần uống thuốc lô
chứng sinh học ................................................................................. 67
Hình 3.5. Hình ảnh vi thể thận chuột cống trắng sau 4 tuần uống thuốc lô
dùng OS35 150 mg/kg/ngày .......................................................... 67
Hình 3.6. Hình ảnh vi thể thận chuột cống trắng sau 4 tuần uống thuốc lô
dùng OS35 450 mg/kg/ngày .......................................................... 68
Hình 3.7. Hình ảnh các cơ quan sinh dục phụ chuột cống đực non thiến lô
uống dung môi .................................................................................. 71
Hình 3.8. Hình ảnh các cơ quan sinh dục phụ chuột cống đực non thiến lô
dùng testosteron................................................................................ 72
Hình 3.9. Hình ảnh các cơ quan sinh dục phụ chuột cống đực non thiến lô
uống OS35 50 mg/kg ....................................................................... 72
Hình 3.10. Hình ảnh các cơ quan sinh dục phụ chuột cống đực non thiến lô
uống OS35 150 mg/kg ..................................................................... 73
Hình 3.11. Hình ảnh các cơ quan sinh dục phụ chuột cống đực non thiến lô
uống OS35 250 mg/kg ..................................................................... 73
Hình 3.12. Hình ảnh cương dương của thỏ lô 1 dùng sildenafil ở thời điểm
15 phút sau khi dùng thuốc ............................................................. 76
Hình 3.13. Hình ảnh cương dương của thỏ lô 2 dùng OS35 liều 60 mg/kg ở
thời điểm 15 phút sau khi dùng thuốc ........................................... 76
Hình 4.1. Sinh tổng hợp mineralcorticoid, glucocorticoid và testosteron ở
tuyến thượng thận ......................................................................... 118
Hình 4.2. Cơ chế phân tử sự giãn cơ trơn dương vật ................................. 127
Hình 4.3. Hình ảnh mức độ biểu hiện của p-eNOS..................................... 129
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Rối loạn chức năng sinh dục nam (hay rối loạn sinh dục) là một tình
trạng bệnh lý bao gồm rối loạn cương dương, rối loạn xuất tinh, giảm khoái
cảm và rối loạn ham muốn tình dục, có thể kèm theo mất khả năng xìu của
dương vật [1]. Đây là một tình trạng rối loạn bệnh lý thường gặp ở nam
giới với tỉ lệ ngày càng tăng lên ở Việt Nam cũng như trên thế giới. Theo
ước tính, số lượng nam giới bị rối loạn sinh dục trên thế giới sẽ tăng lên
khoảng 322 triệu người vào năm 2025 [1]. Bệnh lý tuy không gây tử vong,
không cần xử trí cấp cứu nhưng ảnh hưởng rất lớn đến tinh thần và chất
lượng cuộc sống của người bệnh. Ngoài ra, tình trạng này có thể liên quan
đến các bệnh lý toàn thân khác.
Với các thành tựu đạt được trong lĩnh vực sinh lý và sinh lý bệnh, các
nhà khoa học đã có những hiểu biết sâu sắc về nguyên nhân, cơ chế bệnh sinh
của rối loạn sinh dục nam. Từ đó, các nhà lâm sàng cũng có những bước tiến
đáng kể, tìm ra các phương pháp chẩn đoán và biện pháp điều trị phù hợp với
từng bệnh nhân và nguyên nhân gây bệnh [1],[2],[3]. Trong những năm gần
đây, bắt nhịp với xu hướng trên thế giới, Việt Nam đã áp dụng những phương
pháp điều trị theo y học hiện đại trong chăm sóc, nâng cao sức khỏe sinh sản
nói chung và chẩn đoán, điều trị rối loạn sinh dục nam nói riêng.
Mặc dù vậy, điều trị rối loạn sinh dục nam theo y học hiện đại có một
số nhược điểm như hiệu quả điều trị chưa cao, giá thành đắt, nhiều tác dụng
không mong muốn. Vì vậy, hiện nay, một xu hướng phổ biến là phát hiện và
nghiên cứu các thuốc điều trị có nguồn gốc từ dược liệu. Theo y học cổ truyền
có nhiều dược liệu được sử dụng rộng rãi để điều trị rối loạn sinh dục nam
như nhục thung dung, ba kích, bá bệnh, nhân sâm, cá ngựa v.v… [4],[5],[6].
Trong số đó có quả Xà sàng (tên khoa học là Cnidium monnieri (L.) Cuss.).
Đây là một dược liệu có sẵn ở Việt Nam. Theo Đỗ Tất Lợi và các nhà khoa
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
ĐẬU THÙY DƯƠNG
NGHI£N CøU §éC TÝNH Vµ T¸C DôNG
TR£N CHøC N¡NG SINH S¶N
CñA OS35 TRONG THùC NGHIÖM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
HÀ NỘI - 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
ĐẬU THÙY DƯƠNG
NGHI£N CøU §éC TÝNH Vµ T¸C DôNG
TR£N CHøC N¡NG SINH S¶N
CñA OS35 TRONG THùC NGHIÖM
Chuyên ngành : Dược lý và Độc chất
Mã số : 62720120
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC
Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. Nguyễn Trần Thị Giáng Hương
2. PGS.TS. Lê Minh Hà
HÀ NỘI - 2018
Lêi c¶m ¬n
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n nµy, t«i ®· nhËn ®îc rÊt
nhiÒu sù gióp ®ì, ®éng viªn quý b¸u tõ c¸c ThÇy C« gi¸o, c¸c ®ång
nghiÖp, gia ®×nh vµ b¹n bÌ.
Lêi ®Çu tiªn, t«i xin tr©n träng göi lêi c¶m ¬n s©u s¾c ®Õn
PGS.TS. NguyÔn TrÇn ThÞ Gi¸ng H¬ng, Nguyªn Trëng
Phßng Qu¶n lý ®µo t¹o ®¹i häc, Nguyªn Phã Trëng Bé m«n Dîc
lý, §¹i häc Y Hµ Néi, ®· hÕt lßng d¹y dç, chØ b¶o, híng dÉn t«i
trong häc tËp, c«ng viÖc, nghiªn cøu khoa häc vµ cho t«i nhiÒu bµi
häc v« cïng quý gi¸ c¶ trong c«ng viÖc vµ cuéc sèng ngay tõ nh÷ng
ngµy ®Çu t«i vÒ bé m«n vµ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n nµy.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n PGS.TS. Lª Minh Hµ, Phã Trëng
Phßng Hãa dîc, ViÖn Hãa häc c¸c hîp chÊt thiªn nhiªn, ViÖn Hµn
l©m Khoa häc c«ng nghÖ ViÖt Nam, ®· tËn t×nh híng dÉn, chØ b¶o,
t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn
¸n nµy vµ cho t«i nhiÒu bµi häc vÒ tinh thÇn, th¸i ®é còng nh
ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n PGS.TS. Ph¹m ThÞ V©n Anh,
Trëng Bé m«n Dîc lý, Gi¸m ®èc Trung t©m Dîc lý l©m sµng, ®·
tËn t×nh d¹y dç, híng dÉn, t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i häc
tËp vµ nghiªn cøu trong suèt thêi gian häc nghiªn cøu sinh, còng
nh lu«n lu«n gióp ®ì, t¹o c¬ héi ®Ó t«i cã thÓ ph¸t triÓn chuyªn
m«n vµ b¶n th©n trong qu¸ tr×nh lµm viÖc ë bé m«n.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n PGS.TS. NguyÔn Träng Th«ng,
Nguyªn Trëng Bé m«n Dîc lý, Nguyªn Phô tr¸ch Trung t©m
Dîc lý l©m sµng, §¹i häc Y Hµ Néi, ®· hÕt lßng d¹y dç, chØ b¶o,
t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ mang ®Õn cho t«i rÊt nhiÒu c¬ héi ®Ó
më mang kiÕn thøc vµ ph¸t triÓn chuyªn m«n trong suèt qu¸ tr×nh
häc tËp, nghiªn cøu vµ lµm viÖc ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu t«i vÒ bé
m«n.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n PGS.TS. Vò ThÞ Ngäc Thanh,
Nguyªn Phã Trëng Bé m«n Dîc lý, §¹i häc Y Hµ Néi, ®· hÕt lßng
d¹y dç, chØ b¶o, t¹o mäi ®iÒu kiÖn vµ hÕt søc quan t©m ®Õn c«ng
viÖc, cuéc sèng cña t«i ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu t«i vÒ bé m«n.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n TS. §ç ThÞ NguyÖt QuÕ, Bé m«n
Dîc lùc, §¹i häc Dîc Hµ Néi ®· tËn t×nh gióp ®ì, híng dÉn vµ
t¹o mäi ®iÒu kiÖn cho t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n nµy
còng nh ®· gîi më cho t«i nh÷ng híng ®i míi trong nghiªn cøu
khoa häc.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n TS. TrÇn Thanh Tïng, Phã
Trëng Bé m«n Dîc lý, Trëng phßng Hµnh chÝnh tæng hîp, §¹i
häc Y Hµ Néi, ®· rÊt tËn t×nh gióp ®ì vµ híng dÉn t«i khi thùc
hiÖn luËn ¸n nµy.
T«i xin c¶m ¬n PGS.TS. §µo ThÞ Vui, Trëng Bé m«n Dîc
lùc, §¹i häc Dîc Hµ Néi; cïng c¸c anh chÞ em c¸n bé gi¶ng d¹y vµ
kü thuËt viªn ë bé m«n Dîc lùc, ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ nhiÖt
t×nh gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghiªn cøu t¹i bé m«n.
T«i xin c¶m ¬n PGS.TS. TrÇn §øc PhÊn, Nguyªn Trëng
Bé m«n Y sinh häc - Di truyÒn, §¹i häc Y Hµ Néi, ®· tËn t×nh chØ
b¶o vµ híng dÉn t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n nµy. T«i xin
tr©n träng c¶m ¬n PGS.TS. L¬ng ThÞ Lan Anh, Trëng Bé m«n
Y sinh häc - Di truyÒn, KTV. L· §×nh Trung, cïng c¸c thÇy c«
gi¸o, c¸c anh chÞ em ë Bé m«n Y sinh häc - Di truyÒn, ®· nhiÖt t×nh
gióp ®ì khi t«i thùc hiÖn nghiªn cøu t¹i bé m«n.
T«i xin c¶m ¬n PGS.TS. NguyÔn M¹nh Hµ, Trëng Bé m«n
M« ph«i häc, PGS.TS. NguyÔn ThÞ B×nh, Nguyªn Trëng Bé m«n
M« ph«i häc, §¹i häc Y Hµ Néi; TS. CÊn V¨n M·o, Phã Trëng Bé
m«n Sinh lý häc, Häc viÖn Qu©n Y, cïng c¸c anh chÞ em c¸n bé
gi¶ng d¹y vµ kü thuËt viªn ë c¸c bé m«n trªn, ®· t¹o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi vµ nhiÖt t×nh gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n
nµy.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n KTV. §inh Quang Trêng, KTV.
§µm §×nh Tranh, KTV. NguyÔn KiÒu V©n, KTV. NguyÔn
Thµnh Long, BS. §Æng ThÞ Ngäc Mai, BS TrÇn Quúnh Trang
vµ toµn thÓ c¸c anh chÞ em, c¸c b¹n ®ång nghiÖp ë Bé m«n Dîc lý
vµ Trung t©m Dîc lý l©m sµng, §¹i häc Y Hµ Néi, ®· lu«n
lu«n hç trî, tin tëng, ñng hé vµ gióp ®ì t«i trong c«ng viÖc vµ cuéc
sèng. §îc lµm viÖc, häc tËp vµ nghiªn cøu t¹i Bé m«n Dîc lý vµ
Trung t©m Dîc lý l©m sµng thùc sù lµ mét ®iÒu v« cïng may m¾n
®èi víi t«i.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n Ban Gi¸m hiÖu, Phßng Qu¶n lý
®µo t¹o Sau ®¹i häc, §¹i häc Y Hµ Néi, ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ thùc hiÖn luËn ¸n nµy.
Tõ tËn ®¸y lßng m×nh, con xin c¶m ¬n MÑ, víi nghÞ lùc phi
thêng vµ t×nh yªu th¬ng v« bê bÕn ®· lu«n lu«n thÊu hiÓu vµ
dµnh cho con tÊt c¶ ®Ó cã ngµy h«m nay. C¶m ¬n Bè ®· sinh thµnh
vµ cho con biÕt nh thÕ nµo lµ vît qua khã kh¨n, thö th¸ch. C¶m
¬n gia ®×nh bªn chång ®· lu«n lu«n ñng hé vµ hç trî. C¶m ¬n
Chång lµ ngêi b¹n ®ång hµnh tuyÖt vêi nhÊt trong nh÷ng n¨m
th¸ng qua vµ trong nh÷ng n¨m th¸ng s¾p tíi. C¶m ¬n c¸c Con yªu
lµ nguån h¹nh phóc vµ nguån ®éng viªn v« gi¸ ®Ó vît qua mäi khã
kh¨n trong cuéc sèng. C¶m ¬n tÊt c¶ ngêi th©n vµ nh÷ng ngêi
b¹n ®· lu«n lu«n s¸t c¸nh, tin tëng, sÎ chia vµ gióp ®ì.
LỜI CAM ĐOAN
Tôi là Đậu Thùy Dương, nghiên cứu sinh khóa 32, Trường Đại học Y Hà
Nội, chuyên ngành Dược lý và Độc chất, xin cam đoan:
1. Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn
của PGS.TS. Nguyễn Trần Thị Giáng Hương và PGS.TS. Lê Minh Hà
2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã
được công bố tại Việt Nam
3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung
thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi
nghiên cứu
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này.
Hà Nội, ngày 08 tháng 6 năm 2018
Người viết cam đoan
(Ký và ghi rõ họ tên)
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ACTH : adrenocorticotropin hormone (hormon hướng vỏ thượng thận)
ALT : alanin transaminase
AMP : adenosin monophosphat
AR : androgen receptor
AST : aspartat transaminase
CASA : computer assisted sperm analysis
(phân tích tinh trùng bằng máy tính)
CMC : carboxyl methyl cellulose
CYP : cytochrom P
DHEA : dehydroepiandrosteron
DHEA-S : dehydroepiandrosteron sulfat
EL : ejaculation latency (thời gian đạt đến xuất tinh)
eNOS : endothelial nitric oxide synthetase
(nitric oxid synthetase ở tế bào nội mạc mạch máu)
FSH : follicle stimulating hormone (hormon kích thích nang trứng)
GABA : gamma-aminobutyric
GH : growth hormone (hormon tăng trưởng)
GHS : Globally Harmonised System (Hệ thống Hòa hợp Toàn cầu)
GMP : guanosin monophosphat
GnRH : gonadotropin releasing hormone
(hormon giải phóng gonadotropin)
HDL : high density lipoprotein (lipoprotein tỉ trọng phân tử cao)
HE : hematoxyline - eosin
IC50 : inhibitory concentration 50% (nồng độ ức chế 50%)
ICP : intracavernous pressure (áp lực trong thể hang)
IIEF : international index of erectile function
(thang điểm quốc tế về cương dương)
IF : intromission frequency (số lần thâm nhập)
IL : intromission latency (thời gian đạt đến thâm nhập)
iNOS : inducible nitric oxide synthetase
(nitric oxid synthetase cảm ứng)
L-NAME : L- nitro arginin ester (chất ức chế eNOS, nNOS)
LD50 : lethal dose 50% (liều gây chết 50%)
LDL : low density lipoprotein (lipoprotein tỉ trọng phân tử thấp)
LH : luteinizing hormone (hormon hướng hoàng thể)
MAP : mean arterial pressure (huyết áp động mạch trung bình)
MCV : mean corpuscolar volume (thể tích trung bình hồng cầu)
MF : mounting frequency (số lần nhảy)
ML : mounting latency (thời gian nhảy)
mPOA : medial preoptic area (khu vực tiền thị giữa)
NANC : non-adrenergic non-cholinergic
nNOS : neuronal nitric oxide synthetase
(nitric oxid synthetase ở tế bào thần kinh)
NO : nitric oxid
NOS : nitric oxid synthetase
NYHA : New York Heart Association (hiệp hội tim mạch New York)
OCT : organic cation transporter (chất vận chuyển cation hữu cơ)
ODQ : oxadiazolo quinoxalin (chất ức chế guanyl cyclase)
OECD : Organization for Economic Co-operation and Development
(Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế)
OS35 : cao chiết cồn của quả Xà sàng (trong đó osthol chiếm 35%)
PDE : phosphodiesterase
PEI : post ejaculation interval (thời gian nhảy lại sau xuất tinh)
PG : prostaglandin
SEP : sexual encounter profile
(thông tin về các lần quan hệ tình dục)
TNF : tumor necrosis factor (yếu tố hoại tử u)
TSH : thyroid stimulating hormone (hormon kích thích tuyến giáp)
VIP : vasoactive intestinal peptid (peptid ruột hoạt mạch)
WHO : World Health Organisation (tổ chức y tế thế giới)
YHCT : y học cổ truyền
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ............................................................................................................1
Chương 1: TỔNG QUAN..........................................................................................3
1.1. Khái niệm rối loạn chức năng sinh dục nam ........................................ 3
1.1.1. Rối loạn ham muốn tình dục ........................................................ 4
1.1.2. Rối loạn cương dương ................................................................. 4
1.1.3. Rối loạn xuất tinh ......................................................................... 4
1.1.4. Rối loạn cực khoái ........................................................................ 5
1.1.5. Dương vật không xìu được sau giao hợp ....................................... 5
1.2. Các thuốc điều trị rối loạn sinh dục nam theo y học hiện đại ............... 5
1.2.1. Liệu pháp bổ sung hormon testosteron .......................................... 7
1.2.2. Các thuốc điều trị rối loạn cương dương ..................................... 12
1.3. Cơ chế bệnh sinh rối loạn sinh dục nam theo y học cổ truyền và một số
dược liệu điều trị rối loạn sinh dục nam đã được nghiên cứu thực
nghiệm ở Việt Nam .......................................................................... 19
1.3.1. Cơ chế bệnh sinh rối loạn sinh dục nam theo y học cổ truyền ..... 19
1.3.2. Một số dược liệu điều trị rối loạn sinh dục nam đã được nghiên
cứu thực nghiệm ở Việt Nam ...................................................... 20
1.4. Tổng quan về Xà sàng ....................................................................... 22
1.4.1. Xà sàng ....................................................................................... 22
1.4.2. Các nghiên cứu về quả Xà sàng .................................................. 25
1.5. Các phương pháp nghiên cứu tác dụng trên chức năng sinh dục – sinh
sản nam trên thực nghiệm ................................................................. 29
1.5.1. Phương pháp nghiên cứu hành vi tình dục trên động vật thực nghiệm .29
1.5.2. Các phương pháp nghiên cứu chức năng cương dương trên thực nghiệm30
1.5.3. Các phương pháp nghiên cứu vai trò của hormon với hoạt động
tình dục trên thực nghiệm ........................................................... 34
1.5.4. Các phương pháp nghiên cứu ảnh hưởng của thuốc lên hình thái cơ
quan sinh dục và khả năng sinh sản ............................................ 36
1.5.5. Các mô hình nghiên cứu trên động vật gây suy giảm sinh sản .... 37
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................ 41
2.1. Nguyên liệu nghiên cứu ..................................................................... 41
2.2. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 41
2.3. Hóa chất, thuốc, máy móc và thiết bị phục vụ nghiên cứu ................. 42
2.3.1. Hoá chất và thuốc ....................................................................... 42
2.3.2. Máy móc, thiết bị phục vụ nghiên cứu ........................................ 43
2.4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 43
2.4.1. Xác định độc tính cấp, độc tính bán trường diễn của OS35 trên
động vật thực nghiệm ................................................................. 44
2.4.2. Đánh giá hoạt tính androgen của OS35 trên chuột cống đực non thiến ..45
2.4.3. Đánh giá tác dụng của OS35 trên chức năng cương dương ......... 46
2.4.4. Đánh giá tác dụng của OS35 trên hành vi tình dục trên chuột cống
trắng đực trưởng thành ............................................................... 49
2.4.5. Đánh giá tác dụng của OS35 trên chuột cống trắng đực bị gây suy
giảm sinh sản bởi natri valproat .................................................. 53
2.5. Địa điểm nghiên cứu.......................................................................... 56
2.6. Xử lý số liệu ...................................................................................... 56
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................. 57
3.1. Xác định độc tính cấp, độc tính bán trường diễn của OS35 trên động
vật thực nghiệm ................................................................................ 57
3.1.1. Xác định độc tính cấp của OS35 theo đường uống trên chuột nhắt trắng 57
3.1.2. Xác định độc tính bán trường diễn của OS35 theo đường uống trên
chuột cống trắng ......................................................................... 58
3.2. Đánh giá hoạt tính androgen của OS35 trên chuột cống đực non thiến ...... 69
3.3. Đánh giá tác dụng của OS35 trên chức năng cương dương ................ 75
3.3.1. Đánh giá tác dụng của OS35 trên khả năng cương dương ở thỏ đực
trưởng thành ............................................................................... 75
3.3.2. Đánh giá tác dụng của OS35 lên áp lực thể hang (ICP) trên chuột
cống đực trưởng thành ................................................................ 77
3.4. Đánh giá tác dụng của OS35 trên hành vi tình dục trên chuột cống
trắng đực trưởng thành ..................................................................... 83
3.5. Đánh giá tác dụng của OS35 trên chuột cống trắng đực bị gây suy giảm
sinh sản bởi natri valproat................................................................. 85
3.5.1. Đánh giá tác dụng bảo vệ của OS35 trên chuột cống trắng đực gây
suy giảm sinh sản bằng natri valproat ......................................... 85
3.5.2. Đánh giá tác dụng phục hồi của OS35 trên cấu trúc và chức năng
sinh sản của chuột cống trắng đực trưởng thành gây suy giảm sinh
sản bằng natri valproat ................................................................ 94
Chương 4: BÀN LUẬN ........................................................................................ 103
4.1. Xác định độc tính cấp, độc tính bán trường diễn của OS35 trên động
vật thực nghiệm .............................................................................. 103
4.1.1. Xác định độc tính cấp của OS35 theo đường uống trên chuột
nhắt trắng ................................................................................ 103
4.1.2. Xác định độc tính bán trường diễn của OS35 theo đường uống trên
chuột cống trắng ....................................................................... 107
4.2. Đánh giá hoạt tính androgen của OS35 trên chuột cống đực non thiến 112
4.3. Đánh giá tác dụng của OS35 trên chức năng cương dương .............. 119
4.3.1. Đánh giá tác dụng của OS35 trên khả năng cương dương ở thỏ đực
trưởng thành ............................................................................. 119
4.3.2. Đánh giá tác dụng của OS35 trên áp lực thể hang (ICP) trên chuột
cống đực trưởng thành .............................................................. 124
4.4. Đánh giá tác dụng của OS35 trên hành vi tình dục trên chuột cống đực
trưởng thành ................................................................................... 130
4.4.1. Ảnh hưởng trên hoạt động nhảy ............................................... 131
4.4.2. Ảnh hưởng trên hoạt động thâm nhập ....................................... 134
4.4.3. Ảnh hưởng trên hoạt động xuất tinh ......................................... 135
4.5. Đánh giá tác dụng của OS35 trên chuột cống trắng đực bị gây suy giảm
sinh sản bằng natri valproat ............................................................ 137
4.5.1. Lí do lựa chọn natri valproat để gây suy giảm sinh sản trên chuột
cống đực ................................................................................... 137
4.5.2. Đánh giá tác dụng bảo vệ của thuốc thử OS35 trên chuột cống
trắng đực bị gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat ............. 139
4.5.3. Đánh giá tác dụng phục hồi của thuốc thử OS35 trên chuột cống
trắng đực bị gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat ............. 145
4.5.4. Bàn luận về cơ chế tác dụng của OS35 trên chuột gây suy giảm
sinh sản bằng natri valproat ...................................................... 150
4.5.5. Bàn luận về tác dụng của OS35 với lý luận và thực tiễn sử dụng
quả Xà sàng trên lâm sàng theo y học cổ truyền ....................... 151
KẾT LUẬN .......................................................................................................... 153
KIẾN NGHỊ .......................................................................................................... 155
CÁC BÀI BÁO ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ...................... 156
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Một số biện pháp điều trị nguyên nhân rối loạn sinh dục nam......6
Bảng 1.2. So sánh ưu điểm, nhược điểm của các dạng chế phẩm testosteron
dùng trong điều trị rối loạn sinh dục nam ........................................8
Bảng 1.3. Tác dụng không mong muốn hay gặp thuốc ức chế PDEV .......... 14
Bảng 1.4. Các nghiên cứu thực nghiệm về tác dụng tăng cường chức năng
sinh dục nam của một số dược liệu ở Việt Nam .......................... 21
Bảng 1.5. Các nghiên cứu về tác dụng dược lý của quả Xà sàng và hợp chất
osthol ................................................................................................. 26
Bảng 3.1. Tỷ lệ chuột chết ở các lô chuột uống chế phẩm OS35 ................ 57
Bảng 3.2. Ảnh hưởng của OS35 đến cân nặng của chuột cống trắng ......... 58
Bảng 3.3. Ảnh hưởng của OS35 đến số lượng hồng cầu và hàm lượng huyết
sắc tố trên chuột cống trắng ............................................................ 59
Bảng 3.4. Ảnh hưởng của OS35 đến hematocrit và thể tích trung bình hồng
cầu trên chuột cống trắng ................................................................ 60
Bảng 3.5. Ảnh hưởng của OS35 đến số lượng bạch cầu và số lượng tiểu cầu
trên chuột cống trắng ....................................................................... 61
Bảng 3.6. Ảnh hưởng của OS35 đến nồng độ albumin và cholesterol trong
máu chuột cống trắng ...................................................................... 62
Bảng 3.7. Ảnh hưởng của OS35 đến hoạt độ AST và ALT trong máu chuột
cống trắng.......................................................................................... 63
Bảng 3.8. Ảnh hưởng của OS35 đến nồng độ creatinin trong máu chuột
cống trắng.......................................................................................... 64
Bảng 3.9. Ảnh hưởng của OS35 lên trọng lượng cơ thể chuột cống đực
non thiến ........................................................................................... 69
Bảng 3.10. Ảnh hưởng của OS35 lên trọng lượng các cơ quan sinh dục phụ
chuột cống đực non thiến ................................................................ 70
Bảng 3.11. Ảnh hưởng của OS35 lên nồng độ testosteron trong máu chuột
cống đực non thiến ........................................................................... 74
Bảng 3.12. Cân nặng thỏ trong nghiên cứu chức năng cương dương ........... 75
Bảng 3.13. Ảnh hưởng của OS35 lên chiều dài dương vật của thỏ ............... 75
Bảng 3.14. Ảnh hưởng của OS35 lên thời gian cương dương của thỏ .......... 77
Bảng 3.15. Ảnh hưởng của OS35 lên ICP nền trước khi kích thích dây thần
kinh hang ........................................................................................... 77
Bảng 3.16. Ảnh hưởng của OS35 lên ICP cực đại sau khi kích thích dây thần
kinh hang ........................................................................................... 78
Bảng 3.17. Ảnh hưởng của OS35 lên thời gian đáp ứng với kích thích dây
thần kinh hang .................................................................................. 80
Bảng 3.18. Ảnh hưởng của OS35 lên huyết áp động mạch trung bình ......... 81
Bảng 3.19. Ảnh hưởng của OS35 lên chỉ số ICP cực đại/ huyết áp động mạch.. 82
Bảng 3.20. Ảnh hưởng của OS35 lên số lần nhảy (MF), số lần thâm nhập
(IF) ở chuột cống đực trưởng thành ............................................... 84
Bảng 3.21. Ảnh hưởng của OS35 lên thời gian nhảy (ML), thời gian thâm
nhập (IL) ở chuột cống đực trưởng thành ..................................... 84
Bảng 3.22. Ảnh hưởng của OS35 lên thời gian xuất tinh (EL) và thời gian
nhảy lại (PEI) ở chuột cống đực trưởng thành ............................. 85
Bảng 3.23. Ảnh hưởng của OS35 lên trọng lượng các cơ quan sinh dục ở
chuột cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat ........ 86
Bảng 3.24. Ảnh hưởng của OS35 lên mật độ tinh trùng và tỉ lệ tinh trùng
sống ở chuột cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat
trên mô hình bảo vệ ......................................................................... 87
Bảng 3.25. Ảnh hưởng của OS35 lên mức độ di động của tinh trùng ở chuột
cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình
bảo vệ................................................................................................. 88
Bảng 3.26. Ảnh hưởng của OS35 lên hình thái của tinh trùng ở chuột cống đực
gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình bảo vệ .... 89
Bảng 3.27. Ảnh hưởng của OS35 lên nồng độ testosteron trong máu chuột
cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình
bảo vệ................................................................................................. 90
Bảng 3.28. Ảnh hưởng của OS35 lên kích thước ống sinh tinh ở chuột cống đực
gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình bảo vệ 91
Bảng 3.29. Ảnh hưởng của OS35 lên số hoàng thể, số thai đậu và số thai
phát triển bình thường trên mô hình bảo vệ .................................. 92
Bảng 3.30. Ảnh hưởng của OS35 lên trọng lượng các cơ quan sinh dục của
chuột cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên
mô hình phục hồi.............................................................................. 94
Bảng 3.31. Ảnh hưởng của OS35 lên mật độ tinh trùng và tỉ lệ tinh trùng
sống của chuột cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri
valproat trên mô hình phục hồi....................................................... 95
Bảng 3.32. Ảnh hưởng của OS35 lên mức độ di động của tinh trùng ở chuột
cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình
phục hồi ............................................................................................. 96
Bảng 3.33. Ảnh hưởng của OS35 lên hình thái của tinh trùng ở chuột cống đực
gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình phục hồi... 97
Bảng 3.34. Ảnh hưởng của OS35 lên nồng độ testosteron trong máu chuột
cống đực gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình
phục hồi ............................................................................................. 98
Bảng 3.35. Ảnh hưởng của OS35 lên kích thước ống sinh tinh ở chuột cống đực
gây suy giảm sinh sản bằng natri valproat trên mô hình phục hồi... 99
Bảng 3.36. Ảnh hưởng của OS35 lên số hoàng thể, số thai đậu và số thai
phát triển bình thường trên mô hình phục hồi ............................ 100
Bảng 4.1. Phân loại các chất dùng đường uống dựa vào LD50 theo GHS ... 105
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Ảnh hưởng của sildenafil lên ICP cực đại sau khi kích thích điện
thần kinh hang so với ICP nền........................................................ 79
Biểu đồ 3.2. Ảnh hưởng của OS35 lên ICP cực đại sau khi kích thích điện
thần kinh hang so với ICP nền........................................................ 79
Biểu đồ 3.3. Ảnh hưởng của OS35 lên tỉ lệ chuột nhảy, chuột thâm nhập,
chuột xuất tinh và chuột nhảy lại sau xuất tinh ở chuột cống đực
trưởng thành ...................................................................................... 83
Biểu đồ 3.4. Ảnh hưởng của OS35 lên tỉ lệ chuột cái có chửa trên mô hình
bảo vệ................................................................................................. 92
Biểu đồ 3.5. Ảnh hưởng của OS35 lên tỉ lệ thai chết sớm, chết muộn và tỉ lệ
mất trứng ở chuột cái trên mô hình bảo vệ ................................... 93
Biểu đồ 3.6. Ảnh hưởng của OS35 lên tỉ lệ chuột cái có chửa trên mô hình
phục hồi ........................................................................................... 100
Biểu đồ 3.7. Ảnh hưởng của OS35 lên tỉ lệ thai chết sớm, chết muộn và tỉ lệ
mất trứng ở chuột cái trên mô hình phục hồi .............................. 101
DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Cơ chế tác dụng của thuốc ức chế PDEV .................................... 13
Hình 1.2. Hình ảnh cây và quả Xà sàng ......................................................... 23
Hình 1.3. Cấu trúc hóa học của osthol ........................................................... 24
Hình 2.1. Sơ đồ nghiên cứu.............................................................................. 44
Hình 2.2. Các chỉ số đánh giá hành vi tình dục ở chuột cống đực .............. 52
Hình 3.1. Hình ảnh vi thể gan chuột cống trắng sau 4 tuần uống thuốc lô
chứng sinh học ................................................................................. 65
Hình 3.2. Hình ảnh vi thể gan chuột cống trắng sau 4 tuần uống thuốc lô
dùng OS35 150 mg/kg/ngày .......................................................... 65
Hình 3.3. Hình ảnh vi thể gan chuột cống trắng sau 4 tuần uống thuốc lô
dùng OS35 450 mg/kg/ngày .......................................................... 66
Hình 3.4. Hình ảnh vi thể thận chuột cống trắng sau 4 tuần uống thuốc lô
chứng sinh học ................................................................................. 67
Hình 3.5. Hình ảnh vi thể thận chuột cống trắng sau 4 tuần uống thuốc lô
dùng OS35 150 mg/kg/ngày .......................................................... 67
Hình 3.6. Hình ảnh vi thể thận chuột cống trắng sau 4 tuần uống thuốc lô
dùng OS35 450 mg/kg/ngày .......................................................... 68
Hình 3.7. Hình ảnh các cơ quan sinh dục phụ chuột cống đực non thiến lô
uống dung môi .................................................................................. 71
Hình 3.8. Hình ảnh các cơ quan sinh dục phụ chuột cống đực non thiến lô
dùng testosteron................................................................................ 72
Hình 3.9. Hình ảnh các cơ quan sinh dục phụ chuột cống đực non thiến lô
uống OS35 50 mg/kg ....................................................................... 72
Hình 3.10. Hình ảnh các cơ quan sinh dục phụ chuột cống đực non thiến lô
uống OS35 150 mg/kg ..................................................................... 73
Hình 3.11. Hình ảnh các cơ quan sinh dục phụ chuột cống đực non thiến lô
uống OS35 250 mg/kg ..................................................................... 73
Hình 3.12. Hình ảnh cương dương của thỏ lô 1 dùng sildenafil ở thời điểm
15 phút sau khi dùng thuốc ............................................................. 76
Hình 3.13. Hình ảnh cương dương của thỏ lô 2 dùng OS35 liều 60 mg/kg ở
thời điểm 15 phút sau khi dùng thuốc ........................................... 76
Hình 4.1. Sinh tổng hợp mineralcorticoid, glucocorticoid và testosteron ở
tuyến thượng thận ......................................................................... 118
Hình 4.2. Cơ chế phân tử sự giãn cơ trơn dương vật ................................. 127
Hình 4.3. Hình ảnh mức độ biểu hiện của p-eNOS..................................... 129
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Rối loạn chức năng sinh dục nam (hay rối loạn sinh dục) là một tình
trạng bệnh lý bao gồm rối loạn cương dương, rối loạn xuất tinh, giảm khoái
cảm và rối loạn ham muốn tình dục, có thể kèm theo mất khả năng xìu của
dương vật [1]. Đây là một tình trạng rối loạn bệnh lý thường gặp ở nam
giới với tỉ lệ ngày càng tăng lên ở Việt Nam cũng như trên thế giới. Theo
ước tính, số lượng nam giới bị rối loạn sinh dục trên thế giới sẽ tăng lên
khoảng 322 triệu người vào năm 2025 [1]. Bệnh lý tuy không gây tử vong,
không cần xử trí cấp cứu nhưng ảnh hưởng rất lớn đến tinh thần và chất
lượng cuộc sống của người bệnh. Ngoài ra, tình trạng này có thể liên quan
đến các bệnh lý toàn thân khác.
Với các thành tựu đạt được trong lĩnh vực sinh lý và sinh lý bệnh, các
nhà khoa học đã có những hiểu biết sâu sắc về nguyên nhân, cơ chế bệnh sinh
của rối loạn sinh dục nam. Từ đó, các nhà lâm sàng cũng có những bước tiến
đáng kể, tìm ra các phương pháp chẩn đoán và biện pháp điều trị phù hợp với
từng bệnh nhân và nguyên nhân gây bệnh [1],[2],[3]. Trong những năm gần
đây, bắt nhịp với xu hướng trên thế giới, Việt Nam đã áp dụng những phương
pháp điều trị theo y học hiện đại trong chăm sóc, nâng cao sức khỏe sinh sản
nói chung và chẩn đoán, điều trị rối loạn sinh dục nam nói riêng.
Mặc dù vậy, điều trị rối loạn sinh dục nam theo y học hiện đại có một
số nhược điểm như hiệu quả điều trị chưa cao, giá thành đắt, nhiều tác dụng
không mong muốn. Vì vậy, hiện nay, một xu hướng phổ biến là phát hiện và
nghiên cứu các thuốc điều trị có nguồn gốc từ dược liệu. Theo y học cổ truyền
có nhiều dược liệu được sử dụng rộng rãi để điều trị rối loạn sinh dục nam
như nhục thung dung, ba kích, bá bệnh, nhân sâm, cá ngựa v.v… [4],[5],[6].
Trong số đó có quả Xà sàng (tên khoa học là Cnidium monnieri (L.) Cuss.).
Đây là một dược liệu có sẵn ở Việt Nam. Theo Đỗ Tất Lợi và các nhà khoa