Luận văn hoàn thiện công tác hạch toán chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm tại xí nghiệp dược phẩm trung ương 2
- 87 trang
- file .doc
LỜI MỞ ĐẦU
T rong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¹nh tranh lµ mét xu thÕ tÊt
yÕu, lµ ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. bÊt kú ®¬n
vÞ s¶n xuÊt kinh doanh nµo còng mong muèn cã sù kÕt hîp tèi u
gi÷a c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh»m t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô cã
chÊt lîng cao vµ ®îc thÞ trêng chÊp nhËn. MÆt kh¸c, doanh nghiÖp
còng cÇn thêng xuyªn theo dâi th«ng tin vÒ gi¸ c¶ thÞ trêng, nh»m
cung cÊp cho thÞ trêng nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô víi chi phÝ s¶n
xuÊt hîp lý ®Ó ®¹t ®îc møc lîi nhuËn tèi ®a.
Tríc sù biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, vµ sù linh ho¹t
cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, sù c¹nh tranh kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ
c¹nh tranh vÒ chÊt lîng cña s¶n phÈm mµ cßn lµ sù c¹nh tranh vÒ
gi¸ c¶. Do vËy, vÊn ®Ò tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt, h¹ gi¸ thµnh s¶n
phÈm ®îc coi lµ môc tiªu hµng ®Çu ®èi víi mçi doanh nghiÖp. VÊn
®Ò nµy tuy kh«ng cßn míi mÎ, nhng nã lu«n lµ môc tiªu phÊn ®Êu
cña mäi doanh nghiÖp. VËy c¸c doanh nghiÖp cÇn cã nh÷ng gi¶ i
ph¸p g× ®Ó cã thÓ ®¹t ®îc môc tiªu tiÕt kiÖm chi phÝ, h¹ gi¸ thµnh
nhng vÉn ®¶m b¶o ®îc chÊt lîng s¶n phÈm vµ cã søc hÊp dÉn trªn
thÞ trêng.
ChÝnh v× vËy, viÖc tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt, tÝnh ®óng gi¸
thµnh s¶n phÈm t¹i c¸c doanh nghiÖp cã ý nghÜa rÊt lín trong c«ng
t¸c qu¶n lý còng nh ph©n tÝch chØ tiªu chi phÝ vµ gi¸ thµnh s¶n
phÈm. Bëi lÏ, th«ng qua sè liÖu do bé phËn kÕ to¸n cung cÊp, c¸c
nhµ qu¶n lý biÕt ®îc t×nh h×nh chi phÝ vµ gi¸ thµnh cña tõng lo¹i s¶n
phÈm còng nhu cña toµn bé kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp ®Ó
ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c ®Þnh møc, t×nh h×nh sö
dông lao ®éng, vËt t, tiÒn vèn tiÕt kiÖm hay l·ng phÝ. Tõ ®ã ® a ra
c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu, kÞp thêi nh»m h¹ thÊp chi phÝ s¶n xuÊt vµ
gi¸ thµnh s¶n phÈm, phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh doanh cña xÝ
nghiÖp vµ thÝch øng víi nhu cÇu thÞ trêng.
ThÊy ®îc vÞ trÝ vµ tÇm quan träng ®ã, trong thêi gian thùc tËp
t¹i xÝ nghiÖp Dîc phÈm Trung ¬ng II, ®îc sù quan t©m gióp ®ì nhiÖt
t×nh cña thÇy gi¸o Mai Ngäc Anh vµ c¸c c«, c¸c chó ë phßng KÕ
to¸n cña xÝ nghiÖp, t«i ®· m¹nh d¹n ®i s©u nghiªn cøu ®Ò tµi:
"Hoµn thiÖn c«ng t¸c h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸
thµnh s¶n phÈm t¹i xÝ nghiÖp Dîc phÈm Trung ¬ng II".
1
Môc tiªu cña ®Ò tµi lµ vËn dông lý luËn vÒ h¹ch to¸n chi phÝ
s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm vµo thùc tiÔn ë xÝ nghiÖp D îc
phÈm Trung ¬ng II, tõ ®ã ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i nh»m gãp
phÇn hoµn thiÖn c«ng t¸c kÕ to¸n t¹i xÝ nghiÖp.
Néi dung cña chuyªn ®Ò ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn gåm
ba phÇn chÝnh sau:
PhÇn I: Lý luËn chung vÒ h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh
gi¸ thµnh s¶n phÈm trong c¸c doanh nghiÖp c«ng
nghiÖp.
PhÇn II: Thùc tr¹ng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸
thµnh s¶n phÈm t¹i xÝ nghiÖp Dîc phÈm Trung ¬ng II.
PhÇn III: Ph¬ng híng hoµn thiÖn c«ng t¸c h¹ch to¸nchi phÝ
s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm t¹i xÝ nghiÖp
Dîc phÈm Trung ¬ng II.
2
PhÇn I
lý luËn chung vÒ h¹ch to¸n chi phÝ s¶n
xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm trong c¸c
doanh nghiÖp c«ng nghiÖp.
I. B¶n chÊt vµ néi dung kinh tÕ cña chi phÝ s¶n
xuÊt trong doanh nghiÖp c«ng nghiÖp.
1.1. B¶n chÊt cña chi phÝ s¶n xuÊt.
Chi phÝ s¶n xuÊt lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé hao phÝ vÒ
lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸, mµ doanh nghiÖp ®· chi ra ®Ó
tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong mét thêi kú.
§Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, doanh nghiÖp cÇn ph¶i
cã ba yÕu tè c¬ b¶n:
- T liÖu lao ®éng nh nhµ xëng, m¸y mãc, thiÕt bÞ...
- §èi tîng lao ®éng nh nguyªn vËt liÖu, nhiªn liÖu...
- Lao ®éng cña con ngêi.
Qu¸ tr×nh sö dông c¸c yÕu tè c¬ b¶n trong s¶n xuÊt còng ®ång
thêi lµ qu¸ tr×nh doanh nghiÖp ph¶i chi ra nh÷ng phÝ s¶n xuÊt t ¬ng
øng. T¬ng øng víi viÖc sö dông tµi s¶n cè ®Þnh, t ¬ng øng víi viÖc
sö dông nguyªn liÖu, vËt liÖu, nhiªn liÖu... lµ nh÷ng chi phÝ vÒ
nguyªn liÖu, vËt liÖu, tu¬ng øng víi viÖc sö dông lao ®éng vµ chi
phÝ vÒ tiÒn c«ng, tiÒn BHXH, BHYT... trong nÒn kinh tÕ thÞ tr êng vµ
c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh, mäi chi phÝ ®Òu ® îc biÓu hiÖn b»ng
tiÒn, trong ®ã chi phÝ vÒ tiÒn c«ng, tiÒn trÝch BHXH, BHYT lµ biÓu
hiÖn b»ng tiÒn cña hao phÝ vÒ lao ®éng sèng, cßn chi phÝ vÒ khÊu
hao tµi s¶n cè ®Þnh, chi phÝ nguyªn liÖu, vËt liÖu, nhiªn liÖu lµ biÓu
hiÖn b»ng tiÒn cña hao phÝ vÒ lao ®éng vËt ho¸.
Cã thÓ kÕt luËn r»ng: chi phÝ s¶n xuÊt, kinh doanh lµ biÓu
hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé hao phÝ mµ doanh nghiÖp ph¶i tiªu dïng
trong mét kú ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, tiªu thô s¶n phÈm.
Thùc chÊt chi phÝ lµ sù chuyÓn dÞch vèn - chuyÓn dÞch gi¸ trÞ cña
c¸c yÕu tè s¶n xuÊt - vµo c¸c ®èi tîng tÝnh gi¸ (s¶n phÈm, lao vô,
dÞch vô).
1.2. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt.
3
XÐt vÒ mÆt lý luËn còng nh trong thùc tÕ, cã rÊt nhiÒu c¸ch
ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt kh¸c nhau nh ph©n theo néi dung kinh tÕ,
theo c«ng dông... Mçi c¸ch ph©n lo¹i nµy ®Òu ®¸p øng Ýt nhiÒu cho
c«ng t¸c qu¶n lý, h¹ch to¸n, kiÓm tra, kiÓm so¸t chi phÝ ph¸t sinh ë
c¸c gãc ®é kh¸c nhau. V× thÕ, c¸c c¸ch ph©n lo¹i ®Òu tån t¹i, bæ
sung cho nhau vµ gi÷ vai trß nhÊt ®Þnh trong qu¶n lý chi phÝ s¶n
xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm. Díi ®©y lµ mét sè c¸ch ph©n lo¹i ®îc
sö dông phæ biÕn.
1.2.1. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo néi dung, tÝnh chÊt
kinh tÕ cña chi phÝ.
Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, c¨n cø vµo tÝnh chÊt, néi dung kinh
tÕ cña chi phÝ s¶n xuÊt kh¸c nhau ®Ó chia ra c¸c yÕu tè chi phÝ, mçi
yÕu tè chi phÝ chØ bao gåm nh÷ng chi phÝ cã cïng néi dung kinh tÕ,
kh«ng ph©n biÖt chi phÝ ®ã ph¸t sinh ë lÜnh vùc ho¹t ®éng s¶n xuÊt
nµo, ë ®©u vµ môc ®Ých hoÆc t¸c dông cña chi phÝ nh thÕ nµo. V×
vËy c¸ch ph©n lo¹i nµy cßn gäi lµ ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo
yÕu tè. Toµn bé c¸c chi phÝ s¶n xuÊt trong kú ® îc chia lµm c¸c yÕu
tè sau:
* YÕu tè nguyªn liÖu, vËt liÖu: bao gåm toµn bé c¸c chi phÝ vÒ
c¸c lo¹i nguyªn liÖu, vËt liÖu chÝnh, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu, phô
tïng thay thÕ, vËt liÖu thiÕt bÞ x©y dùng c¬ b¶n mµ doanh nghiÖp ®·
sö dông cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong kú.
* YÕu tè nh©n c«ng: bao gåm toµn bé sè tiÒn c«ng ph¶i tr¶,
tiÒn trÝch BHXH, BHYT, KPC§ cña c«ng nh©n vµ nh©n viªn ho¹t
®éng s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp.
* YÕu tè khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh: bao gåm sè tiÒn doanh
nghiÖp ®· chi tr¶ vÒ c¸c lo¹i dÞch vô mua tõ bªn ngoµi nh tiÒn ®iÖn,
tiÒn níc, tiÒn ®iÖn tho¹i... phôc vô ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña doanh
nghiÖp.
* Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn: bao gåm toµn bé sè chi phÝ kh¸c
dïng cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt ngoµi 4 yÕu tè chi phÝ ®· nªu trªn.
Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo néi dung, tÝnh chÊt kinh tÕ cña
chi phÝ cã t¸c dông rÊt lín trong qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt, nã cho
biÕt kÕt cÊu, tû träng cña tõng lo¹i chi phÝ mµ doanh nghiÖp ®· chi
ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó lËp b¶ng thuyÕt minh b¸o
c¸o tµi chÝnh (phÇn chi phÝ s¶n xuÊt theo yÕu tè). Phôc vô yªu cÇu
th«ng tin vµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp. §èi víi kÕ to¸n, nã lµ c¬ së ®Ó
4
tæng hîp chi phÝ s¶n xuÊt theo yªu tè, cung cÊp tµi liÖu tham kh¶o
®Ó lËp dù to¸n chi phÝ s¶n xuÊt, lËp kÕ ho¹ch cung øng vËt, kÕ
ho¹ch quü l¬ng, tÝnh to¸n nhu cÇu vèn lu ®éng cho kú sau, cung cÊp
tµi liÖu ®Ó tÝnh thu nhËp quèc d©n.
1.2.2. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo kho¶n môc.
Mçi yÕu tè chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú ®Òu cã môc
®Ých vµ c«ng dông nhÊt ®Þnh ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Theo c¸ch
ph©n lo¹i nµy, c¨n cø vµo môc ®Ých vµ c«ng dông cña chi phÝ trong
s¶n xuÊt ®Ó chia ra c¸c kho¶n môc chi phÝ kh¸c nhau, mçi kho¶n
môc ®Ých vµ c«ng dông, kh«ng ph©n biÖt chi phÝ ®ã cã néi dung
kinh tÕ nh thÕ nµo? V× vËy c¸ch ph©n lo¹i nµy cßn gäi lµ ph©n lo¹i
chi phÝ s¶n xuÊt theo kho¶n môc. Toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh
trong kú ®îc chia lµm c¸c kho¶n môc. Toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t
sinh trong kú ®îc chia lµm c¸c kho¶n môc chi phÝ sau:
* Chi phÝ nguyªn liÖu, vËt liÖu trùc tiÕp: Bao gåm chi phÝ vÒ
nguyªn liÖu, vËt liÖu chÝnh, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu sö dông vµo
môc ®Ých trùc tiÕp s¶n xuÊt s¶n phÈm, kh«ng tÝnh vµo kho¶n môc
nµy nh÷ng chi phÝ nguyªn liÖu, vËt liÖu sö dông vµo môc ®Ých s¶n
xuÊt chung vµ nh÷ng ho¹t ®éng ngoµi s¶n xuÊt.
* Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp: Bao gåm chi phÝ vÒ tiÒn c«ng,
tiÒn trÝch BHXH, BHYT, KPC§ cña c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt,
* Chi phÝ s¶n xuÊt chung: lµ nh÷ng chi phÝ cÇn thiÕt cßn l¹i
®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm sau chi phÝ vËt liÖu trùc tiÕp vµ chi phÝ nh©n
c«ng trùc tiÕp, tæ ®éi s¶n xuÊt ngoµi hai kho¶n môc chi phÝ trùc tiÕp
®· nªu trªn, bao gåm 6 kho¶n môc sau:
- Chi phÝ nh©n viªn ph©n xëng: ph¶n ¸nh c¸c chi phÝ liªn quan
vµ ph¶i tr¶ cho nh©n viªn ph©n xëng nh: tiÒn lu¬ng, tiÒn c«ng, c¸c
kho¶n phô cÊp... cho nh©n viªn qu¶n lý ph©n xëng, nh©n viªn kÕ
to¸n, thèng kª, thñ kho, tiÕp liÖu, c«ng nh©n vËn chuyÓn, söa ch÷a
ph©n xëng...
- Chi phÝ vËt liÖu: ph¶n ¸nh chi phÝ vËt liÖu sö dông chung
cho ph©n xëng nh vËt liÖu dïng ®Ó söa ch÷a, b¶o dìng tµi s¶n cè
®Þnh cña ph©n xëng, vËt liÖu v¨n phßng vµ nh÷ng vËt liÖu dïng cho
nhu cÇu qu¶n lý chung ë ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt.
- Chi phÝ dông cô s¶n xuÊt: ph¶n ¸nh chi phÝ vÒ dông cô, c«ng
cô dïng cho nhu cÇu s¶n xuÊt chung ë ph©n x ëng, tæ ®éi s¶n xuÊt
5
nh dông cô cÇm tay, dông cô b¶o hé lao ®éng, dµn gi¸o trong x©y
dùng c¬ b¶n...
- Chi phÝ khÊu tao tµi s¶n cè ®Þnh: ph¶n ¸nh toµn bé sè tiÒn
trÝch khÊu hao cña tµi s¶n cè ®Þnh h÷u h×nh, tµi s¶n cè ®Þnh v« h×nh,
tµi s¶n cè ®Þnh thuª tµi chÝnh sö dông ë c¸c ph©n xëng, tæ ®éi s¶n
xuÊt nh khÊu hao m¸y mãc, thiÕt bÞ s¶n xuÊt, ph¬ng tiÖn vËn t¶i,
truyÒn dÉn, nhµ xëng...
- Chi phÝ dÞch vô mua ngoµi: ph¶n ¸nh nh÷ng chi phÝ vÒ lao
vô, dÞch vô mua tõ bªn ngoµi ®Ó phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
chung ë ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt nh chi phÝ vÒ ®iÖn, níc, khÝ nÐn,
®iÖn tho¹i...
- Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn: ph¶n ¸nh c¸c chi phÝ b»ng tiÒn ngoµi
nh÷ng chi phÝ nªu trªn, phôc vô cho yªu cÇu s¶n xuÊt chung cña
ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt.
Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo môc ®Ých vµ c«ng dông kinh tÕ
cã t¸c dông phôc vô cho yªu cÇu qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt theo ®Þnh
møc, cung cÊp sè liÖu cho c«ng t¸c tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, ph©n
tÝch t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸ thµnh, lµm tµi liÖu tham kh¶o ®Ó
lËp ®Þnh møc chi phÝ s¶n xuÊt vµ lËp kÕ ho¹ch gi¸ thµnh cho kú sau:
1.2.3. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo mèi quan hÖ víi khèi
lîng s¶n phÈm hoµn thµnh.
C¨n cø vµo mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt víi khèi l îng
s¶n phÈm, c«ng viÖc, lao vô s¶n xuÊt trong kú, chi phÝ s¶n xuÊt ® îc
chia lµm hai lo¹i.
* Chi phÝ kh¶ biÕn (biÕn phÝ): lµ nh÷ng chi phÝ cã sù thay ®æi
vÒ lîng t¬ng ®¬ng quan hÖ tû lÖ thuËn víi sù thay ®æi vÒ khèi l îng
s¶n phÈm s¶n xuÊt trong kú. Thuéc lo¹i chi phÝ nµy nh chi phÝ
nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp.
* Chi phÝ cè ®Þnh (®Þnh phÝ): lµ chi phÝ kh«ng thay ®æi vÒ
tæng sè dï cã sù thay ®æi trong møc ®é ho¹t ®éng cña s¶n xuÊt hoÆc
khèi lîng s¶n phÈm, c«ng viÖc, lao vô s¶n xuÊt trong kú.
1.2.4. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo ph ¬ng ph¸p tËp hîp
chi phÝ s¶n xuÊt vµ mèi quan hÖ víi ®èi tîng chÞu chi phÝ.
Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, chi phÝ s¶n xuÊt ®îc chia lµm 2 lo¹i:
6
* Chi phÝ trùc tiÕp: lµ nh÷ng chi phÝ s¶n xuÊt quan hÖ trùc tiÕp
víi viÖc s¶n xuÊt ra 1 lo¹i s¶n phÈm, 1 c«ng viÖc nhÊt ®Þnh, nh÷ng
chi phÝ nµy kÕ to¸n cã thÓ c¨n cø vµo sè liÖu chøng tõ kÕ to¸n ®Ó
ghi chÐp trùc tiÕp cho tõng ®èi tîng chÞu chi phÝ.
* Chi phÝ gi¸n tiÕp: lµ nh÷ng chi phÝ s¶n xuÊt cã liªn quan
®Õn viÖc s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i s¶n phÈm, nhiÒu lo¹i c«ng viÖc. Nh÷ng
chi phÝ nµy kÕ to¸n ph¶i tiÕn hµnh ph©n bæ cho c¸c ®èi t îng cã liªn
quan theo mét tiªu chuÈn thÝch hîp.
1.3. Vai trß vµ chøc n¨ng cña chi phÝ.
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm còng lµ qu¸ tr×nh doanh
nghiÖp ph¶i bá ra c¸c chi phÝ s¶n xuÊt. §©y lµ ®iÒu kiÖn vËt chÊt b¾t
buéc ®Ó ®em l¹i lîi nhuËn cho mét doanh nghiÖp. Muèn cã ® îc
nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n, kÞp thêi ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña
doanh nghiÖp, c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp cÇn ph¶i ® îc cung cÊp
®Çy ®ñ, kÞp thêi, chÝnh x¸c c¸c th«ng tin. §Æc biÖt lµ c¸c th«ng tin
vÒ chi phÝ s¶n xuÊt. Mçi ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi ®Òu cã
nh÷ng ®Æc ®iÓm kü thuËt riªng vµ tõ ®ã h×nh thµnh c¸c lo¹i chi phÝ
kh¸c nhau. ChÝnh v× vËy trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c
doanh nghiÖp ph¶i lu«n quan t©m ®Õn viÖc qu¶n lý chi phÝ. ViÖc x¸c
®Þnh chÝnh x¸c nh÷ng kho¶n môc chi phÝ ph¸t sinh trong doanh
nghiÖp cã t¸c dông trùc tiÕp ®Õn viÖc tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. Do
®ã, vÊn ®Ò cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ chi phÝ s¶n xuÊt mét c¸ch ®Çy
®ñ chÝnh x¸c kÞp thêi sÏ gióp cho ban qu¶n trÞ doanh nghiÖp ® a ra
®îc c¸c quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n.
II. Gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ ph©n lo¹i gi¸ thµnh
s¶n phÈm.
2.1. B¶n chÊt cña gi¸ thµnh s¶n phÈm:
Gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé kho¶n
hao phÝ vÒ lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ cã liªn quan ®Õn khèi
lîng c«ng t¸c, s¶n phÈm, lao vô ®· hoµn thµnh.
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt bao gåm hai
mÆt: mÆt hao phÝ s¶n xuÊt vµ mÆt kÕt qu¶ s¶n xuÊt. Chi phÝ s¶n xuÊt
ph¶n ¸nh mÆt hao phÝ s¶n xuÊt, cßn gi¸ thµnh s¶n phÈm ph¶n ¸nh
mÆt kÕt qu¶ s¶n xuÊt. Nh vËy, gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ mét ph¹m trï
cña s¶n xuÊt hµng ho¸, ph¶n ¸nh luîng gi¸ trÞ cña nh÷ng hao phÝ
lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ ®· thùc sù chi ra cho s¶n xuÊt vµ
tiªu thô s¶n phÈm. Trong gi¸ thµnh s¶n phÈm chØ bao gåm nh÷ng
7
chi phÝ tham gia trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, tiªu
thô ph¶i ®îc båi hoµn ®Ó t¸i s¶n xuÊt ë doanh nghiÖp mµ kh«ng
gåm nh÷ng chi phÝ ph¸t sinh ®Ó t¸i t¹o s¶n xuÊt trong kú kinh
doanh cña doanh nghiÖp. Mäi c¸ch tÝnh to¸n chñ quan, kh«ng ph¶n
¸nh ®óng c¸c yÕu tè gi¸ trÞ trong gi¸ thµnh ®Òu cã thÓ dÉn tíi viÖc
ph¸ vì c¸c quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ, kh«ng x¸c ®Þnh ®îc hiÖu qu¶
kinh doanh vµ kh«ng tùc hiÖn ®îc t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ t¸i s¶n
xuÊt më réng.
2.2. Ph©n lo¹i gi¸ thµnh s¶n phÈm.
§Ó gióp cho viÖc nghiªn cøu vµ qu¶n lý tèt gi¸ thµnh s¶n
phÈm, kÕ to¸n còng cÇn ph©n biÖt c¸c lo¹i gi¸ thµnh kh¸c nhau. Cã
2 c¸ch ph©n lo¹i gi¸ thµnh chñ yÕu:
2.1.1. Ph©n lo¹i gi¸ thµnh theo thêi gian vµ c¬ së sè liÖu ®Ó
tÝnh gi¸ thµnh:
Gi¸ thµnh ®îc chia lµm 3 lo¹i:
* Gi¸ thµnh kÕ ho¹ch: lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm ®îc tÝnh trªn c¬
së chi phÝ s¶n xuÊt kÕ ho¹ch vµ s¶n lîng kÕ ho¹ch. ViÖc tÝnh gi¸
thµnh kÕ ho¹ch do bé phËn kÕ ho¹ch cña doanh nghiÖp thùc hiÖn vµ
®îc tiÕn hµnh tríc khi b¾t ®Çu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm.
Gi¸ thµnh kÕ ho¹ch cña s¶n phÈm lµ môc tiªu ph©n ®Êu cña doanh
nghiÖp, lµ c¨n cø so s¸nh, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ
ho¹ch gi¸ thµnh vµ kÕ ho¹ch h¹ gi¸ thµnh cña doanh nghiÖp.
* Gi¸ thµnh ®Þnh møc: lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm ®îc tÝnh trªn c¬
së c¸c ®Þnh møc chi phÝ hiÖn hµnh vµ chØ tÝnh cho ®¬n vÞ s¶n phÈm.
ViÖc tÝnh gi¸ thµnh ®Þnh møc còng ®îc thùc hiÖn tríc khi tiÕn hµnh
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm. Gi¸ thµnh ®Þnh møc lµ c«ng
cô qu¶n lý møc cña doanh nghiÖp, lµ thíc ®o chÝnh x¸c ®Ó x¸c ®Þnh
kÕt qu¶ sö dông tµi s¶n, vËt t, lao ®éng trong s¶n xuÊt, gióp cho
®¸nh gi¸ ®óng ®¾n c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ kü thuËt mµ doanh nghiÖp
®· thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt nh»m n©ng cao hiÖu
qu¶ kinh doanh.
* Gi¸ thµnh thùc tÕ: lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm ®îc tÝnh trªn c¬ së
sè liÖu chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ ®· ph¸t sinh vµ tËp hîp ® îc trong kú
vµ s¶n lîng s¶n phÈm thùc tÕ ®· s¶n xuÊt ra trong kú. Gi¸ thµnh s¶n
phÈm thùc tÕ chØ cã thÓ tÝnh to¸n ®îc sau khi kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm. Gi¸ thµnh s¶n phÈm thùc tÕ lµ c¬ së ®Ó x¸c
®Þnh kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp.
8
2.2.2. Ph©n lo¹i gi¸ thµnh theo ph¹m vi tÝnh to¸n : gi¸ thµnh
s¶n phÈm ®îc chia lµm 2 lo¹i:
* Gi¸ thµnh s¶n xuÊt (gi¸ thµnh c«ng xëng): gi¸ thµnh s¶n
xuÊt cña s¶n phÈm bao gåm c¸c chi phÝ s¶n xuÊt: chi phÝ nguyªn vËt
liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµ chi phÝ s¶n xuÊt chung
tÝnh cho nh÷ng s¶n phÈm, lao vô ®· hoµn thµnh. Gi¸ thµnh s¶n xuÊt
cña s¶n phÈm ®îc dïng ®Ó ghi sæ cho s¶n phÈm ®· hoµn thµnh nhËp
kho hoÆc giao cho kh¸ch hµng, nã còng lµ c¬ së ®Ó tÝnh to¸n gi¸
vèn hµng b¸n vµ l·i gép cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt.
* Gi¸ thµnh toµn bé: gi¸ thµnh toµn bé cña s¶n phÈm bao gåm
gi¸ thµnh s¶n xuÊt cña s¶n phÈm céng thªm chi phÝ b¸n hµng vµ chi
phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp cho s¶n phÈm ®ã. Gi¸ thµnh toµn bé cña
s¶n phÈm chØ ®îc tÝnh to¸n x¸c ®Þnh khi s¶n phÈm, c«ng viÖc hoÆc
lao vô ®îc tiªu thô. Gi¸ thµnh toµn bé cña s¶n phÈm lµ c¨n cø ®Ó
tÝnh to¸n l·i tríc thuÕ thu nhËp cña doanh nghiÖp.
III. mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸
thµnh s¶n phÈm, ý nghÜa cña viÖc h¹ch to¸n chi
phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm.
3.1. Mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ hai kh¸i niÖm riªng
biÖt cã nh÷ng mÆt kh¸c nhau:
Chi phÝ s¶n xuÊt lu«n g¾n víi tõng thêi kú ®· ph¸t sinh chi
phÝ, cßn gi¸ thµnh s¶n phÈm l¹i g¾n víi khèi l îng s¶n phÈm, c«ng
viÖc, lao vô ®· hoµn thµnh.
Chi phÝ s¶n xuÊt trong kú kh«ng chØ liªn quan ®Õn nh÷ng s¶n
phÈm ®· hoµn thµnh mµ cßn liªn quan ®Õn c¶ nh÷ng s¶n phÈm ®ang
cßn dë dang cuèi kú vµ s¶n phÈm háng. cßn gi¸ thµnh s¶n phÈm
kh«ng liªn quan ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt cña s¶n phÈm dë dang cuèi kú
vµ s¶n phÈm háng nhng l¹i liªn quan ®Õn s¶n phÈm dë dang cña kú
tríc chuyÓn sang.
Tuy nhiªn, gi÷a hai kh¸i niÖm chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh
s¶n phÈm cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau v× néi dung c¬ b¶n cña
chóng ®Òu lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña nh÷ng chi phÝ doanh nghiÖp
®· bá ra cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Chi phÝ s¶n xuÊt trong kú lµ c¨n
cø, lµ c¬ së ®Ó tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, c«ng viÖc, lao vô ®· hoµn
thµnh, sù tiÕt kiÖm hay l·ng phÝ cña doanh nghiÖp vÒ chi phÝ s¶n
xuÊt cã ¶nh huëng trùc tiÕp ®Õn gi¸ thµnh s¶n phÈm h¹ hay cao.
qu¶n lý gi¸ thµnh g¾n liÒn víi qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt.
9
3.2. ý nghÜa cña viÖc h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n
phÈm.
Tæ chøc kÕ to¸n ®óng, hîp lý vµ chÝnh x¸c chi phÝ s¶n xuÊt vµ
tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ gi¸ thµnh cã ý nghÜa rÊt lín trong c«ng t¸c qu¶n
lý chi phÝ vµ gi¸ thµnh. KiÓm tra tÝnh hîp ph¸p, hîp lÖ cña chi phÝ
ph¸t sinh ë doanh nghiÖp nãi chung, ë tõng bé phËn, ®èi t îng nãi
riªng, gãp phÇn qu¶n lý tµi chÝnh, vËt t, lao ®éng... mét c¸ch tiÕt
kiÖm vµ cã hiÖu qu¶. MÆt kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn vµ cã biÖn ph¸p phÊn
®Êu h¹ thÊp gi¸ thµnh s¶n phÈm, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm.
3.3. Vai trß cña chØ tiªu gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Gi¸ thµnh lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh chÊt l îng
ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ph¶n ¸nh kÕt qu¶ sö dông c¸c lo¹i tµi s¶n, vËt t ,
lao ®éng, tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, còng nh c¸c gi¶i ph¸p
kinh tÕ kü thuËt mµ doanh nghiÖp ®· thùc hiÖn, nh»m ®¹t ® îc môc
®Ých s¶n xuÊt khèi lîng s¶n phÈm nhiÒu nhÊt víi chi phÝ s¶n xuÊt
tiÕt kiÖm vµ h¹ gi¸ thµnh. Gi¸ thµnh s¶n phÈm cßn lµ c¨n cø ®Ó tÝnh
to¸n x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña doanh
nghiÖp, lµ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh møc chi phÝ tèi thiÓu cÇn ph¶i ® îc bï
®¾p cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt vµ lµ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ b¸n cña
s¶n phÈm t¬ng øng.
IV. Sù cÇn thiÕt vµ nhiÖm vô cña c«ng t¸c h¹ch
to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm trong c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp.
Sù cÇn thiÕt ®èi víi mçi doanh nghiÖp lµ ph¶i tæ chøc h¹ch
to¸n chi phÝ s¶n xuÊt mét c¸ch chÝnh x¸c vµ tÝnh gi¸ thµnh mét c¸ch
®Çy ®ñ.
KÕ to¸n chÝnh x¸c chi phÝ ph¶i tæ chøc viÖc ghi chÐp, tÝnh
to¸n chÝnh x¸c chi phÝ, ph¶n ¸nh tõng lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo
®óng ®Þa ®iÓm ph¸t sinh chi phÝ vµ ®èi tîng chÞu chi phÝ.
Gi¸ thµnh lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh chÊt l îng
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Muèn sö dông chØ
tiªu gi¸ thµnh vµo qu¶n lý cÇn thiÕt ph¶i tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ gi¸ thµnh.
TÝnh ®óng gi¸ thµnh lµ tÝnh to¸n chÝnh x¸c vµ h¹ch to¸n ®óng
néi dung kinh tÕ cña chi phÝ ®· hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm.
Muèn nh vËy, ph¶i x¸c ®Þnh ®óng ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh, vµ vËn
dông ®óng ph¬ng ph¸p tÝnh thµnh thÝch hîp. §ång thêi gi¸ thµnh
ph¶i ®îc tÝnh trªn c¬ së sè liÖu kÕ to¸n mét c¸ch chÝnh x¸c.
10
TÝnh ®ñ gi¸ thµnh lµ tÝnh to¸n ®Çy ®ñ tÊt c¶ nh÷ng hao phÝ ®·
bá ra trªn tinh thÇn h¹ch to¸n kinh doanh, lo¹i bá yÕu tè bao cÊp ®Ó
tÝnh ®ñ ®Çu vµo theo chÕ ®é quy ®Þnh. ChÝnh tõ nh÷ng ý nghÜa ®ã
mµ nhiÖm vô ®Æt ra cho c«ng t¸c kÕ to¸n chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh
s¶n phÈm lµ:
* X¸c ®Þnh ®óng ®èi tuîng tÝnh gi¸ thµnh vµ lùa chän ®óng
ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh thÝch hîp.
* X©y dùng quy t¾c tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh
s¶n phÈm cña doanh nghiÖp mét c¸ch phï hîp. Quy ®Þnh tr×nh tù
c«ng viÖc, ph©n bæ c¸c chi phÝ cho tõng ®èi tîng, tõng s¶n phÈm,
chi tiÕt...
V. Néi dung h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh
gi¸ thµnh s¶n phÈm trong c¸c doanh nghiÖp
c«ng nghiÖp.
5.1. §èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng.
5.1.1. §èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt.
§Ó x¸c ®Þnh ®îc ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt cÇn dùa vµo
c¸c c¨n cø sau:
* §Æc ®iÓm quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt.
Víi s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cã
thÓ lµ s¶n phÈm hay toµn bé qóa tr×nh s¶n xuÊt (nÕu s¶n xuÊt mét
lo¹i s¶n phÈm), hoÆc cã thÓ lµ nhãm s¶n phÈm (nÕu s¶n xuÊt nhiÒu
lo¹i s¶n phÈm).
Víi s¶n xuÊt phøc t¹p, ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cã
thÓ lµ bé phËn, chi tiÕt s¶n phÈm, ph©n xëng s¶n xuÊt...
* Lo¹i h×nh s¶n xuÊt:
Víi s¶n xuÊt ®¬n chiÕc vµ s¶n xuÊt hµng lo¹t nhá, ®èi t îng
h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ c¸c ®¬n ®Æt hµng riªng biÖt.
Víi s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ s¶n xuÊt víi khèi l îng lín, phô
thuéc vµo quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt (®¬n gi¶n hay phøc t¹p) mµ
®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cã thÓ lµ s¶n phÈm, chi tiÕt,
nhãm chi tiÕt, giai ®o¹n c«ng nghÖ...
Dùa vµo nh÷ng c¨n cø trªn, ®èi tîng kÕ to¸n tËp hîp chi phÝ
s¶n xuÊt trong c¸c doanh nghiÖp cã thÓ lµ:
11
- Tõng ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt hoÆc toµn doanh nghiÖp.
- Tõng giai ®o¹n c«ng nghÖ hay toµn bé quy tr×nh c«ng nghÖ.
- Tõng s¶n phÈm, tõng mÆt hµng, h¹ng môc c«ng tr×nh.
- Tõng bé phËn, chi tiÕt, nhãm chi tiÕt s¶n phÈm.
ViÖc x¸c ®Þnh ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt lµ kh©u ®Çu
tiªn, cÇn thiÕt cña kÕ to¸n tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt, phï häp víi ®Æc
®iÓm t×nh h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ®Æc ®iÓm quy tr×nh s¶n xuÊt s¶n
phÈm vµ ®¸p øng yªu cÇu qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp
míi gióp cho tæ chøc tèt nhÊt c«ng viÖc kÕ to¸n tËp hîp chi phÝ s¶n
xuÊt.
5.1.2. §èi tîng tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
X¸c ®Þnh ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh lµ c«ng viÖc ®Çu tiªn trong
c«ng t¸c tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. Trong doanh nghiÖp, ®èi tîng
tÝnh gi¸ thµnh lµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt thu ®îc, nh÷ng s¶n phÈm, lao vô,
c«ng viÖc nhÊt ®Þnh ®· hoµn thµnh. ViÖc x¸c ®Þnh ®èi t îng tÝnh gi¸
thµnh còng ph¶i c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt
s¶n phÈm, ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt cña s¶n phÈm, yªu cÇu vµ tr×nh ®é
h¹ch to¸n, qu¶n lý cña doanh nghiÖp. Tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm, t×nh
h×nh cô thÓ mµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh cã thÓ lµ:
- Tõng s¶n phÈm, c«ng viÖc, ®¬n ®Æt hµng ®· hoµn thµnh.
- Tõng bé phËn s¶n phÈm, tõng chi tiÕt hoÆc nhãm chi tiÕt s¶n
phÈm theo yªu cÇu qu¶n lý.
Trªn c¬ së ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh ®· ®îc x¸c ®Þnh, ph¶i c¨n
cø vµo chu kú s¶n xuÊt s¶n phÈm, ®Æc ®iÓm tæ chøc s¶n xuÊt, tÝnh
chÊt s¶n phÈm mµ x¸c ®Þnh chu kú tÝnh gi¸ thµnh ®Ó cung cÊp sè
liÖu vÒ gi¸ thµnh s¶n phÈm mét c¸ch kÞp thêi phôc vô cho c«ng t¸c
qu¶n lý cña doanh nghiÖp.
5.1.3. Mèi quan hÖ gi÷a ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt
vµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
§èi tîng tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ ®èi tîng kÕ to¸n tËp hîp
chi phÝ s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau xuÊt ph¸t tõ mèi
quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gÝa thµnh s¶n phÈm. Mèi quan hÖ
®ã thÓ hiÖn ë viÖc sö dông sè lîng chi phÝ s¶n xuÊt ®· tËp hîp ®îc
®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ chuyÓn dÞch cña c¸c yÕu tè chi phÝ s¶n xuÊt vµo
12
®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh. Mèi quan hÖ gi÷a ®èi tîng tËp hîp chi phÝ
s¶n xuÊt vµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh gåm 3 néi dung sau:
* Mét ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt phï hîp víi mét ®èi
tîng tÝnh gi¸ thµnh.
* Mét ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt phï hîp víi nhiÒu ®èi
tîng tÝnh gi¸ thµnh.
* NhiÒu ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt phï hîp víi mét ®èi
tîng tÝnh gi¸ thµnh.
Do sù kh¸c nhau vÒ nhiÒu ®Æc ®iÓm gi÷a hai ®èi tîng trªn, nªn
ph¶i ¸p dông nhiÒu ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n kh¸c nhau cho thÝch hîp.
5.2. Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸
thµnh.
5.2.1. Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt.
Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ mét ph¬ng ph¸p hay
hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p ®îc sö dông ®Ó tËp hîp vµ ph©n lo¹i c¸c
chi phÝ s¶n xuÊt trong ph¹m vi giíi h¹n cña ®èi t îng h¹ch to¸n chi
phÝ. VÒ c¬ b¶n, ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt bao gåm c¸c
ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo s¶n phÈm, theo ®¬n ®Æt
hµng, theo giai ®o¹n c«ng nghÖ, theo ph©n xëng... Néi dung chñ
yÕu cña c¸c ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ kÕ to¸n më
thÎ chi tiÕt h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo tõng ®èi t îng ®· x¸c
®Þnh, ph¶n ¸nh c¸c chi phÝ cã liªn quan ®Õn ®èi tuîng, hµng th¸ng
tæng hîp chi phÝ theo tõng ®èi tuîng. Mçi ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n
chØ thÝch øng víi mét ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ, nªn tªn gäi cña
c¸c ph¬ng ph¸p nµy biÓu hiÖn ®èi tîng mµ nã cÇn tËp hîp chi phÝ.
5.2.2. Ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh lµ mét ph¬ng ph¸p hay hÖ thèng
c¸c ph¬ng ph¸p ®îc sö dông ®Ó tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, nã mang
tÝnh thuÇn tuý kü thuËt tÝnh to¸n chi phÝ cho tõng ®èi t îng tÝnh gi¸
thµnh. Nãi c¸ch kh¸c, ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ ph¬ng
ph¸p sö dông sè liÖu chi phÝ s¶n xuÊt ®· tËp hîp ® îc cña kÕ to¸n ®Ó
tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
HiÖn nay cã mét sè ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh phæ biÕn sau:
13
* Ph¬ng ph¸p trùc tiÕp (hay ph¬ng ph¸p gi¶n ®¬n): ®îc ¸p
dông ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp cã chu kú s¶n xuÊt ng¾n, sè l îng
mÆt hµng Ýt, quy tr×nh c«ng nghÖ ®¬n gi¶n, s¶n xuÊt víi khèi l îng
lín nh c¸c nhµ m¸y ®iÖn, níc, c¸c doanh nghiÖp khai th¸c... §èi víi
nh÷ng doanh nghiÖp nµy, viÖc tÝnh gi¸ thµnh sÏ ® îc tiÕn hµnh b»ng
c¸ch trùc tiÕp tÝnh ra tæng chi phÝ liªn quan ®Õn s¶n l îng hoµn
thµnh cña tõng lo¹i s¶n phÈm, ®Ó tõ ®ã tÝnh ra ®îc gi¸ thµnh ®¬n vÞ
cña s¶n phÈm.
Tæng gi¸ thµnh Gi¸ trÞ Chi phÝ s¶n Gi¸ trÞ
s¶n phÈm hoµn = SPDD + xuÊt ph¸t sinh - SPDD
thµnh ®Çu kú trong kú cuèi kú
Gi¸ thµnh ®¬n vÞ =
* Ph¬ng ph¸p tæng céng chi phÝ: ®îc ¸p dông víi c¸c doanh
nghiÖp mµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm ®îc thùc hiÖn ë nhiÒu bé
phËn s¶n xuÊt, nhiÒu giai ®o¹n c«ng nghÖ, ®èi t îng tËp hîp chi phÝ
s¶n xuÊt lµ c¸c bé phËn, chi tiÕt s¶n phÈm hay giai ®o¹n c«ng nghÖ.
Gi¸ thµnh s¶n phÈm ®îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch céng chi phÝ s¶n
xuÊt cña c¸c bé phËn, chi tiÕt s¶n phÈm hay tæng céng chi phÝ s¶n
xuÊt cña c¸c giai ®o¹n s¶n xuÊt t¹o nªn thµnh phÈm.
Gi¸ thµnh s¶n phÈm = Z 1 + Z 2 + Z 3 + ... + Z n
Ph¬ng ph¸p tæng céng chi phÝ ®îc ¸p dông phæ biÕn trong c¸c
doanh nghiÖp khai th¸c, dÖt nhuém, may mÆc...
* Ph¬ng ph¸p hÖ sè: ®îc ¸p dông trong nh÷ng doanh nghiÖp
mµ trong cïng mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cïng sö dông mét thø
nguyªn liÖu vµ mét lîng lao ®éng nhng ®ång thêi thu ®îc nhiÒu lo¹i
s¶n phÈm kh¸c nhau, vµ chi phÝ kh«ng tËp hîp riªng cho tõng lo¹i
s¶n phÈm ®îc mµ ph¶i tËp hîp chung cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Theo
ph¬ng ph¸p nµy, tríc hÕt kÕ to¸n c¨n cø vµo hÖ sè quy ®æi c¸c lo¹i
s¶n phÈm vÒ s¶n phÈm gèc, råi tõ ®ã dùa vµo tæng chi phÝ liªn quan
®Õn gi¸ thµnh c¸c lo¹i s¶n phÈm ®· tËp hîp ®Ó tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm gèc vµ gi¸ thµnh tõng lo¹i s¶n phÈm.
Gi¸ thµnh ®¬n vÞ Gi¸ thµnh ®¬n vÞ HÖ sè quy ®æi
= x
s¶n phÈm lo¹i i s¶n phÈm gèc lo¹i s¶n phÈm i
= ( x)
14
Tæng gi¸ thµnh Gi¸ trÞ Tæng chi phÝ Gi¸ trÞ
s¶n xuÊt c¸c = SPDD + s¶n xuÊt ph¸t - SPDD
lo¹i s¶n phÈm ®Çu kú sinh trong kú cuèi kú
* Ph¬ng ph¸p tû lÖ: ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông ®èi víi
doanh nghiÖp mµ ®èi tîng tËp chi phÝ lµ nhãm s¶n phÈm, dÞch vô
cÇn dùa vµo tû lÖ chi phÝ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ víi chi phÝ
s¶n xuÊt kÕ ho¹ch hoÆc ®Þnh møc, kÕ to¸n sÏ tÝnh ra gi¸ thµnh ®¬n
vÞ vµ tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm tõng lo¹i.
Gi¸ thµnh thùc tÕ ®¬n vÞ
=
s¶n phÈm lo¹i i
Tæng gi¸ thµnh s¶n xuÊt thùc tÕ cña c¸c
lo¹i s¶n phÈm
Tû lÖ chi phÝ =
Tæng gi¸ thµnh kÕ ho¹ch cña c¸c lo¹i
s¶n phÈm
* Ph¬ng ph¸p liªn hîp: lµ ph¬ng ph¸p ¸p dông trong nh÷ng
doanh nghiÖp cã tæ chøc s¶n xuÊt, tÝnh chÊt quy tr×nh c«ng nghÖ vµ
tÝnh chÊt s¶n phÈm lµm ra ®ßi hái viÖc tÝnh gi¸ thµnh ph¶i kÕt hîp
nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau nhu c¸c doanh nghiÖp ®ãng giµy, may
mÆc... Trªn thùc tÕ, kÕ to¸n cã thÓ kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p trùc tiÕp víi
ph¬ng ph¸p tæng céng chi phÝ, tæng céng chi phÝ víi tû lÖ...
Bªn c¹nh c¸c ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh nªu trªn, cßn mét sè
ph¬ng ph¸p kh¸c nh: ph¬ng ph¸p lo¹i trõ gi¸ trÞ s¶n phÈm phô, ph-
¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm ph©n bíc...
5.3. Tr×nh tù h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tr×nh tù tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm.
5.3.1. Tr×nh tù h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt.
ViÖc tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt ph¶i ®îc tiÕn hµnh theo mét
tr×nh tù hîp lý th× míi cã thÓ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm mét c¸ch
chÝnh x¸c, kÞp thêi ®îc. Tr×nh tù nµy phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm s¶n
xuÊt cña tõng ngµnh, nghÒ, tõng doanh nghiÖp, tr×nh ®é c«ng t¸c
qu¶n lý vµ h¹ch to¸n... Tuy nhiªn, cã thÓ kh¸i qu¸t chung viÖc tËp
hîp chi phÝ s¶n xuÊt qua c¸c bíc sau:
* Bíc 1: TËp hîp c¸c chi phÝ c¬ b¶n cã liªn quan trùc tiÕp cho
tõng ®èi tîng sö dông.
15
* Bíc 2: TÝnh to¸n vµ ph©n bæ lao vô cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt
kinh doanh phô cã liªn quan trùc tiÕp cho tõng ®èi t îng sö dông
trªn c¬ së khèi lîng lao vô phôc vô vµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ lao vô.
* Bíc 3: TËp hîp vµ ph©n bæ chi phÝ s¶n xuÊt chung cho c¸c
lo¹i s¶n phÈm cã liªn quan.
* Bíc 4: X¸c ®Þnh chi phÝ s¶n xuÊt dë dang cuèi kú.
Tuú theo ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n hµng tån kho ¸p dông trong
doanh nghiÖp mµ néi dung, c¸ch thøc h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cã
nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau.
5.3.2. Tr×nh tù tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt s¶n xuÊt kinh doanh vµ yªu
cÇu cña qu¶n lý mµ tr×nh tù tÝnh gi¸ thµnh ® îc vËn dông kh¸c nhau
trong c¸c doanh nghiÖp, cã thÓ kh¸i qu¸t viÖc tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm qua c¸c bíc sau:
* Bíc 1: TÝnh gi¸ phÝ cña c¸c nguyªn vËt liÖu.
* Bíc 2: TÝnh gi¸ phÝ nh©n c«ng.
* Bíc 3: TÝnh to¸n vµ ph©n bæ chi phÝ s¶n xuÊt chung cho ®èi
tîng tÝnh gi¸ thµnh liªn quan.
* Bíc 4: TÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang theo
ph¬ng ph¸p thÝch hîp.
5.4. Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm.
ChÕ ®é kÕ to¸n ViÖt Nam ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh 1141 TC-
C§KT ngµy 01/11/1995 cho phÐp c¸c doanh nghiÖp ®îc chän mét
trong hai ph¬ng ph¸p lµ kiÓm kª ®Þnh kú hoÆc kª khai th êng xuyªn
®Ó h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. Tuy
nhiªn, viÖc tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm ®Òu
ph¶i th«ng qua 3 kho¶n môc phÝ lµ: chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc
tiÕp, chi phÝ s¶n nh©n c«ng trùc tiÕp vµ chi phÝ s¶n xuÊt chung. ViÖc
theo dâi c¸c lo¹i chi phÝ trªn, còng nh toµn bé gi¸ thµnh s¶n phÈm
cña doanh nghiÖp ®îc thùc hiÖn trªn c¸c h×nh thøc sæ kh¸cnhau, nh-
ng h×nh thøc nµo còng cã tµi kho¶n tæng hîp.
Ph¬ng ph¸p kª khai thêng xuyªn ®îc ¸p dông ®èi víi doanh
nghiÖp cã quy m« s¶n xuÊt kinh doanh lín, tiÕn hµnh nhiÒu lo¹i
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau.
16
Ph¬ng ph¸p kiÓm kª ®Þnh kú ®îc ¸p dông ®èi víi c¸c doanh
nghiÖp cã quy m« s¶n xuÊt nhá, lo¹i h×nh kinh doanh ®¬n gi¶n.
5.4.1. H¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo ph ¬ng ph¸p kª khai
thuêng xuyªn.
5.4.1.1. Tµi kho¶n sö dông.
§Ó h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo ph¬ng ph¸p kª khai thêng
xuyªn, kÕ to¸n sö dông c¸c tµi kho¶n sau:
* TK 621- Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp.
TK nµy dïng ®Ó tËp hîp toµn bé chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc
tiÕp xuÊt dïng cho s¶n xuÊt trong kú.
Bªn Nî: Gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu xuÊt dïng trùc tiÕp chÕ t¹o
s¶n phÈm.
Bªn Cã: - Gi¸ trÞ vËt liÖu xuÊt dïng kh«ng kÕt nhËp l¹i kho.
- KÕt chuyÓn chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp vµo tµi
kho¶n tÝnh gi¸ thµnh.
TK 621 ®îc më chi tiÕt theo tõng ®èi tîng tËp hîp chi phÝ
(ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt).
TK 622- Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp.
TK nµy dïng ®Ó tËp hîp c¸c kho¶n tiÒn lu¬ng, tiÒn thëng, c¸c
kho¶n trÝch theo l¬ng... cña c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt s¶n phÈm.
Bªn Nî: Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp s¶n xuÊt s¶n phÈm, thùc
hiÖn lao vô, dÞch vô.
Bªn Cã: kÕt chuyÓn chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµo tµi kho¶n
tÝnh gi¸ thµnh.
TK622 ®îc më chi tiÕt theo tõng ®èi tîng tËp hîp chi phÝ.
* TK627- Chi phÝ s¶n xuÊt chung.
TK nµy dïng ®Ó theo dâi c¸c kho¶n chi phÝ phôc s¶n xuÊt, chÕ
t¹o s¶n phÈm trong c¸c ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt.
Bªn Nî: chi phÝ s¶n xuÊt chung thùc tÕ ph¸t sinh trong kú.
Bªn Cã: - C¸c kho¶n ghi gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt chung.
- KÕt chuyÓn vµo chi phÝ s¶n phÈm hay lao vô, dÞch vô.
17
- KÕt chuyÓn TK 621, 622, 627
TK627 ®îc më chi tiÕt theo tõng ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt,
gåm c¸c tiÓu kho¶n sau:
TK6271 - Chi phÝ nh©n viªn ph©n xëng.
TK6272- Chi phÝ vËt liÖu.
TK6273- Chi phÝ dông cô s¶n xuÊt.
TK6274- Chi phÝ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh.
TK6277- Chi phÝ dÞch vô mua ngoµi.
TK6278- Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn.
* TK154- Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang.
TK nµy ®îc sö dông ®Ó tËp hîp toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt kinh
doanh trong kú liªn quan ®Õn viÖc s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm, phôc
vô cho c«ng t¸c tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Bªn Nî: TËp hîp c¸c chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú (Chi
phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, chi phÝ
s¶n xuÊt chung).
Bªn Cã: - C¸c kho¶n ghi gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt.
- Tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm, dÞch vô hoµn thµnh trong kú.
D Nî: Chi phÝ thùc tÕ cña s¶n phÈm, lao vô, dÞch vô dë dang.
TK nµy ®îc më chi tiÕt theo tõng ngµnh s¶n xuÊt, tõng n¬i
ph¸t sinh chi phÝ hay lo¹i s¶n phÈm, nhãm s¶n phÈm,... tõng lo¹i
lao vô, dÞch vô... cña bé phËn s¶n xuÊt - kinh doanh chÝnh, s¶n xuÊt
- kinh doanh phô.
Ngoµi c¸c tµi kho¶n trªn, ®Ó phôc vô cho viÖc h¹ch to¸n chi phÝ
s¶n xuÊt, kÕ to¸n cßn sö dông c¸c tµi kho¶n kh¸c nh: TK142, TK335...
5.4.1.2. H¹ch to¸n chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp.
Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp bao gåm gi¸ nguyªn vËt liÖu
chÝnh, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu... ®îc xuÊt dïng trùc tiÕp cho viÖc
chÕ t¹o s¶n phÈm. §èi víi nh÷ng vËt liÖu khi xuÊt dïng cã liªn
quan trùc tiÕp ®Õn tõng ®èi tîng tËp hîp chi phÝ riªng biÖt th× h¹ch
to¸n trùc tiÕp cho ®èi tîng ®ã. Trêng hîp vËt liÖu xuÊt dïng cã liªn
quan ®Õn nhiÒu ®èi tîng tËp hîp chi phÝ, kh«ng thÓ tæ chøc h¹ch
18
to¸n riªng ®îc th× ph¶i ¸p dông ph¬ng ph¸p ph©n bæ chi phÝ cho c¸c
®èi tîng cã liªn quan. Tiªu thøc ph©n bæ thêng ®îc sö dông lµ ph©n
bæ theo ®Þnh møc tiªu hao, theo hÖ sè, theo sè lîng s¶n phÈm.
C«ng thøc ph©n bæ nh sau:
Chi phÝ vËt liÖu ph©n Tiªu thøc ph©n bæ Tû lÖ
= x
bæ cho tõng ®èi tîng cña tõng ®èi tîng ph©n bæ
Trong ®ã: Tæng chi phÝ vËt liÖu cÇn ph©n bæ
Tû lÖ ph©n bæ =
Tæng tiªu thøc ph©n bæ
Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n cô thÓ nh sau:
- XuÊt kho nguyªn vËt liÖu chÝnh sö dông trùc tiÕp cho viÖc
chÕ t¹o s¶n phÈm hay thùc hiÖn lao vô, dÞch vô.
Nî TK 621 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
Cã TK152 (chi tiÕt tiÓu kho¶n).
- C¸c lo¹i vËt liÖu phô, nhiªn liÖu... xuÊt dïng trùc tiÕp.
Nî TK621 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
Cã TK152 (chi tiÕt tiÓu kho¶n)
- Trêng hîp vËt liÖu nhËp vÒ xuÊt th¼ng cho s¶n xuÊt s¶n
phÈm mµ kh«ng qua kho.
Nî TK 621 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
Nî TK 133 (nÕu cã VAT)
Cã TK liªn quan (111, 112, 331, 154...)
- Cuèi kú, kÕt chuyÓn chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp theo
tõng ®èi tîng ®Ó tÝnh gi¸ thµnh.
Nî TK154 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
Cã TK621 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
TK151,
S¬ ®å152, 111...
1: S¬ TK621
®å h¹ch to¸n chi phÝ nguyªn vËt liÖuTK154
trùc tiÕp.
KÕt chuyÓn CPVNLTT
VËt liÖu dïng trùc tiÕp
TK152
cho s¶n xuÊt
VËt liÖu dïng kh«ng
19
hÕt nhËp l¹i kho
5.4.1.3. H¹ch to¸n chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp.
Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp lµ nh÷ng kho¶n tiÒn ph¶i tr¶ cho
c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt s¶n phÈm, trùc tiÕp thùc hiÖn c¸c lao
vô, dÞch vô nh tiÒn l¬ng chÝnh, lu¬ng phô vµ c¸c kho¶n phô cÊp cã
tÝnh chÊt lîng. Ngoµi ra, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp cßn bao gåm
c¸c kho¶n ®ãng gãp cho c¸c quü BHXH, BHYT, KPC§ do chñ sö
dông lao ®éng chÞu vµ ®îc tÝnh vµo chi phÝ kinh doanh theo mét tû
lÖ nhÊt ®Þnh víi sè tiÒn l¬ng ph¸t sinh cña c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n
xuÊt.
Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n cô thÓ:
- TÝnh ra tæng sè tiÒn c«ng, tiÒn l¬ng vµ phô cÊp ph¶i tr¶ trùc
tiÕp cho c«ng nh©n s¶n xuÊt s¶n phÈm hay thùc hiÖn lao vô, dÞch vô
trong kú.
Nî TK622 (chi tiÕt theo ®èi tîng)
Cã TK334 (tæng sè tiÒn lu¬ng ph¶i tr¶ cho CN trùc tiÕp
s¶n xuÊt).
- TrÝch BHXH, BHYT, KPC§ theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh.
Nî TK622 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
Cã TK338 (3382, 3383, 3384).
- Víi nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt mang tÝnh thêi vô, ®Ó
tr¸nh sù biÕn ®éng vÒ chi phÝ gi÷a c¸c kú, cã thÓ tiÕn hµnh trÝch tr -
íc tiÒn l¬ng nghØ phÐp cña c«ng nh©n s¶n xuÊt.
Nî TK 622 (chi tiÕ theo ®èi tîng).
Cã TK 335 (tiÒn l¬ng trÝch tríc).
- Cuèi kú, kÕt chuyÓn chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµo tµi
kho¶n tÝnh gi¸ thµnh theo tõng ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt.
Nî TK154 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
Cã TK622 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
20
T rong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¹nh tranh lµ mét xu thÕ tÊt
yÕu, lµ ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. bÊt kú ®¬n
vÞ s¶n xuÊt kinh doanh nµo còng mong muèn cã sù kÕt hîp tèi u
gi÷a c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh»m t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô cã
chÊt lîng cao vµ ®îc thÞ trêng chÊp nhËn. MÆt kh¸c, doanh nghiÖp
còng cÇn thêng xuyªn theo dâi th«ng tin vÒ gi¸ c¶ thÞ trêng, nh»m
cung cÊp cho thÞ trêng nh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô víi chi phÝ s¶n
xuÊt hîp lý ®Ó ®¹t ®îc møc lîi nhuËn tèi ®a.
Tríc sù biÕn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, vµ sù linh ho¹t
cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, sù c¹nh tranh kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ
c¹nh tranh vÒ chÊt lîng cña s¶n phÈm mµ cßn lµ sù c¹nh tranh vÒ
gi¸ c¶. Do vËy, vÊn ®Ò tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt, h¹ gi¸ thµnh s¶n
phÈm ®îc coi lµ môc tiªu hµng ®Çu ®èi víi mçi doanh nghiÖp. VÊn
®Ò nµy tuy kh«ng cßn míi mÎ, nhng nã lu«n lµ môc tiªu phÊn ®Êu
cña mäi doanh nghiÖp. VËy c¸c doanh nghiÖp cÇn cã nh÷ng gi¶ i
ph¸p g× ®Ó cã thÓ ®¹t ®îc môc tiªu tiÕt kiÖm chi phÝ, h¹ gi¸ thµnh
nhng vÉn ®¶m b¶o ®îc chÊt lîng s¶n phÈm vµ cã søc hÊp dÉn trªn
thÞ trêng.
ChÝnh v× vËy, viÖc tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt, tÝnh ®óng gi¸
thµnh s¶n phÈm t¹i c¸c doanh nghiÖp cã ý nghÜa rÊt lín trong c«ng
t¸c qu¶n lý còng nh ph©n tÝch chØ tiªu chi phÝ vµ gi¸ thµnh s¶n
phÈm. Bëi lÏ, th«ng qua sè liÖu do bé phËn kÕ to¸n cung cÊp, c¸c
nhµ qu¶n lý biÕt ®îc t×nh h×nh chi phÝ vµ gi¸ thµnh cña tõng lo¹i s¶n
phÈm còng nhu cña toµn bé kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña xÝ nghiÖp ®Ó
ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c ®Þnh møc, t×nh h×nh sö
dông lao ®éng, vËt t, tiÒn vèn tiÕt kiÖm hay l·ng phÝ. Tõ ®ã ® a ra
c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu, kÞp thêi nh»m h¹ thÊp chi phÝ s¶n xuÊt vµ
gi¸ thµnh s¶n phÈm, phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh doanh cña xÝ
nghiÖp vµ thÝch øng víi nhu cÇu thÞ trêng.
ThÊy ®îc vÞ trÝ vµ tÇm quan träng ®ã, trong thêi gian thùc tËp
t¹i xÝ nghiÖp Dîc phÈm Trung ¬ng II, ®îc sù quan t©m gióp ®ì nhiÖt
t×nh cña thÇy gi¸o Mai Ngäc Anh vµ c¸c c«, c¸c chó ë phßng KÕ
to¸n cña xÝ nghiÖp, t«i ®· m¹nh d¹n ®i s©u nghiªn cøu ®Ò tµi:
"Hoµn thiÖn c«ng t¸c h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸
thµnh s¶n phÈm t¹i xÝ nghiÖp Dîc phÈm Trung ¬ng II".
1
Môc tiªu cña ®Ò tµi lµ vËn dông lý luËn vÒ h¹ch to¸n chi phÝ
s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm vµo thùc tiÔn ë xÝ nghiÖp D îc
phÈm Trung ¬ng II, tõ ®ã ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i nh»m gãp
phÇn hoµn thiÖn c«ng t¸c kÕ to¸n t¹i xÝ nghiÖp.
Néi dung cña chuyªn ®Ò ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn gåm
ba phÇn chÝnh sau:
PhÇn I: Lý luËn chung vÒ h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh
gi¸ thµnh s¶n phÈm trong c¸c doanh nghiÖp c«ng
nghiÖp.
PhÇn II: Thùc tr¹ng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸
thµnh s¶n phÈm t¹i xÝ nghiÖp Dîc phÈm Trung ¬ng II.
PhÇn III: Ph¬ng híng hoµn thiÖn c«ng t¸c h¹ch to¸nchi phÝ
s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm t¹i xÝ nghiÖp
Dîc phÈm Trung ¬ng II.
2
PhÇn I
lý luËn chung vÒ h¹ch to¸n chi phÝ s¶n
xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm trong c¸c
doanh nghiÖp c«ng nghiÖp.
I. B¶n chÊt vµ néi dung kinh tÕ cña chi phÝ s¶n
xuÊt trong doanh nghiÖp c«ng nghiÖp.
1.1. B¶n chÊt cña chi phÝ s¶n xuÊt.
Chi phÝ s¶n xuÊt lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé hao phÝ vÒ
lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸, mµ doanh nghiÖp ®· chi ra ®Ó
tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong mét thêi kú.
§Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, doanh nghiÖp cÇn ph¶i
cã ba yÕu tè c¬ b¶n:
- T liÖu lao ®éng nh nhµ xëng, m¸y mãc, thiÕt bÞ...
- §èi tîng lao ®éng nh nguyªn vËt liÖu, nhiªn liÖu...
- Lao ®éng cña con ngêi.
Qu¸ tr×nh sö dông c¸c yÕu tè c¬ b¶n trong s¶n xuÊt còng ®ång
thêi lµ qu¸ tr×nh doanh nghiÖp ph¶i chi ra nh÷ng phÝ s¶n xuÊt t ¬ng
øng. T¬ng øng víi viÖc sö dông tµi s¶n cè ®Þnh, t ¬ng øng víi viÖc
sö dông nguyªn liÖu, vËt liÖu, nhiªn liÖu... lµ nh÷ng chi phÝ vÒ
nguyªn liÖu, vËt liÖu, tu¬ng øng víi viÖc sö dông lao ®éng vµ chi
phÝ vÒ tiÒn c«ng, tiÒn BHXH, BHYT... trong nÒn kinh tÕ thÞ tr êng vµ
c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh, mäi chi phÝ ®Òu ® îc biÓu hiÖn b»ng
tiÒn, trong ®ã chi phÝ vÒ tiÒn c«ng, tiÒn trÝch BHXH, BHYT lµ biÓu
hiÖn b»ng tiÒn cña hao phÝ vÒ lao ®éng sèng, cßn chi phÝ vÒ khÊu
hao tµi s¶n cè ®Þnh, chi phÝ nguyªn liÖu, vËt liÖu, nhiªn liÖu lµ biÓu
hiÖn b»ng tiÒn cña hao phÝ vÒ lao ®éng vËt ho¸.
Cã thÓ kÕt luËn r»ng: chi phÝ s¶n xuÊt, kinh doanh lµ biÓu
hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé hao phÝ mµ doanh nghiÖp ph¶i tiªu dïng
trong mét kú ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, tiªu thô s¶n phÈm.
Thùc chÊt chi phÝ lµ sù chuyÓn dÞch vèn - chuyÓn dÞch gi¸ trÞ cña
c¸c yÕu tè s¶n xuÊt - vµo c¸c ®èi tîng tÝnh gi¸ (s¶n phÈm, lao vô,
dÞch vô).
1.2. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt.
3
XÐt vÒ mÆt lý luËn còng nh trong thùc tÕ, cã rÊt nhiÒu c¸ch
ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt kh¸c nhau nh ph©n theo néi dung kinh tÕ,
theo c«ng dông... Mçi c¸ch ph©n lo¹i nµy ®Òu ®¸p øng Ýt nhiÒu cho
c«ng t¸c qu¶n lý, h¹ch to¸n, kiÓm tra, kiÓm so¸t chi phÝ ph¸t sinh ë
c¸c gãc ®é kh¸c nhau. V× thÕ, c¸c c¸ch ph©n lo¹i ®Òu tån t¹i, bæ
sung cho nhau vµ gi÷ vai trß nhÊt ®Þnh trong qu¶n lý chi phÝ s¶n
xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm. Díi ®©y lµ mét sè c¸ch ph©n lo¹i ®îc
sö dông phæ biÕn.
1.2.1. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo néi dung, tÝnh chÊt
kinh tÕ cña chi phÝ.
Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, c¨n cø vµo tÝnh chÊt, néi dung kinh
tÕ cña chi phÝ s¶n xuÊt kh¸c nhau ®Ó chia ra c¸c yÕu tè chi phÝ, mçi
yÕu tè chi phÝ chØ bao gåm nh÷ng chi phÝ cã cïng néi dung kinh tÕ,
kh«ng ph©n biÖt chi phÝ ®ã ph¸t sinh ë lÜnh vùc ho¹t ®éng s¶n xuÊt
nµo, ë ®©u vµ môc ®Ých hoÆc t¸c dông cña chi phÝ nh thÕ nµo. V×
vËy c¸ch ph©n lo¹i nµy cßn gäi lµ ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo
yÕu tè. Toµn bé c¸c chi phÝ s¶n xuÊt trong kú ® îc chia lµm c¸c yÕu
tè sau:
* YÕu tè nguyªn liÖu, vËt liÖu: bao gåm toµn bé c¸c chi phÝ vÒ
c¸c lo¹i nguyªn liÖu, vËt liÖu chÝnh, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu, phô
tïng thay thÕ, vËt liÖu thiÕt bÞ x©y dùng c¬ b¶n mµ doanh nghiÖp ®·
sö dông cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong kú.
* YÕu tè nh©n c«ng: bao gåm toµn bé sè tiÒn c«ng ph¶i tr¶,
tiÒn trÝch BHXH, BHYT, KPC§ cña c«ng nh©n vµ nh©n viªn ho¹t
®éng s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp.
* YÕu tè khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh: bao gåm sè tiÒn doanh
nghiÖp ®· chi tr¶ vÒ c¸c lo¹i dÞch vô mua tõ bªn ngoµi nh tiÒn ®iÖn,
tiÒn níc, tiÒn ®iÖn tho¹i... phôc vô ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña doanh
nghiÖp.
* Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn: bao gåm toµn bé sè chi phÝ kh¸c
dïng cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt ngoµi 4 yÕu tè chi phÝ ®· nªu trªn.
Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo néi dung, tÝnh chÊt kinh tÕ cña
chi phÝ cã t¸c dông rÊt lín trong qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt, nã cho
biÕt kÕt cÊu, tû träng cña tõng lo¹i chi phÝ mµ doanh nghiÖp ®· chi
ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó lËp b¶ng thuyÕt minh b¸o
c¸o tµi chÝnh (phÇn chi phÝ s¶n xuÊt theo yÕu tè). Phôc vô yªu cÇu
th«ng tin vµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp. §èi víi kÕ to¸n, nã lµ c¬ së ®Ó
4
tæng hîp chi phÝ s¶n xuÊt theo yªu tè, cung cÊp tµi liÖu tham kh¶o
®Ó lËp dù to¸n chi phÝ s¶n xuÊt, lËp kÕ ho¹ch cung øng vËt, kÕ
ho¹ch quü l¬ng, tÝnh to¸n nhu cÇu vèn lu ®éng cho kú sau, cung cÊp
tµi liÖu ®Ó tÝnh thu nhËp quèc d©n.
1.2.2. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo kho¶n môc.
Mçi yÕu tè chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú ®Òu cã môc
®Ých vµ c«ng dông nhÊt ®Þnh ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Theo c¸ch
ph©n lo¹i nµy, c¨n cø vµo môc ®Ých vµ c«ng dông cña chi phÝ trong
s¶n xuÊt ®Ó chia ra c¸c kho¶n môc chi phÝ kh¸c nhau, mçi kho¶n
môc ®Ých vµ c«ng dông, kh«ng ph©n biÖt chi phÝ ®ã cã néi dung
kinh tÕ nh thÕ nµo? V× vËy c¸ch ph©n lo¹i nµy cßn gäi lµ ph©n lo¹i
chi phÝ s¶n xuÊt theo kho¶n môc. Toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh
trong kú ®îc chia lµm c¸c kho¶n môc. Toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t
sinh trong kú ®îc chia lµm c¸c kho¶n môc chi phÝ sau:
* Chi phÝ nguyªn liÖu, vËt liÖu trùc tiÕp: Bao gåm chi phÝ vÒ
nguyªn liÖu, vËt liÖu chÝnh, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu sö dông vµo
môc ®Ých trùc tiÕp s¶n xuÊt s¶n phÈm, kh«ng tÝnh vµo kho¶n môc
nµy nh÷ng chi phÝ nguyªn liÖu, vËt liÖu sö dông vµo môc ®Ých s¶n
xuÊt chung vµ nh÷ng ho¹t ®éng ngoµi s¶n xuÊt.
* Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp: Bao gåm chi phÝ vÒ tiÒn c«ng,
tiÒn trÝch BHXH, BHYT, KPC§ cña c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt,
* Chi phÝ s¶n xuÊt chung: lµ nh÷ng chi phÝ cÇn thiÕt cßn l¹i
®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm sau chi phÝ vËt liÖu trùc tiÕp vµ chi phÝ nh©n
c«ng trùc tiÕp, tæ ®éi s¶n xuÊt ngoµi hai kho¶n môc chi phÝ trùc tiÕp
®· nªu trªn, bao gåm 6 kho¶n môc sau:
- Chi phÝ nh©n viªn ph©n xëng: ph¶n ¸nh c¸c chi phÝ liªn quan
vµ ph¶i tr¶ cho nh©n viªn ph©n xëng nh: tiÒn lu¬ng, tiÒn c«ng, c¸c
kho¶n phô cÊp... cho nh©n viªn qu¶n lý ph©n xëng, nh©n viªn kÕ
to¸n, thèng kª, thñ kho, tiÕp liÖu, c«ng nh©n vËn chuyÓn, söa ch÷a
ph©n xëng...
- Chi phÝ vËt liÖu: ph¶n ¸nh chi phÝ vËt liÖu sö dông chung
cho ph©n xëng nh vËt liÖu dïng ®Ó söa ch÷a, b¶o dìng tµi s¶n cè
®Þnh cña ph©n xëng, vËt liÖu v¨n phßng vµ nh÷ng vËt liÖu dïng cho
nhu cÇu qu¶n lý chung ë ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt.
- Chi phÝ dông cô s¶n xuÊt: ph¶n ¸nh chi phÝ vÒ dông cô, c«ng
cô dïng cho nhu cÇu s¶n xuÊt chung ë ph©n x ëng, tæ ®éi s¶n xuÊt
5
nh dông cô cÇm tay, dông cô b¶o hé lao ®éng, dµn gi¸o trong x©y
dùng c¬ b¶n...
- Chi phÝ khÊu tao tµi s¶n cè ®Þnh: ph¶n ¸nh toµn bé sè tiÒn
trÝch khÊu hao cña tµi s¶n cè ®Þnh h÷u h×nh, tµi s¶n cè ®Þnh v« h×nh,
tµi s¶n cè ®Þnh thuª tµi chÝnh sö dông ë c¸c ph©n xëng, tæ ®éi s¶n
xuÊt nh khÊu hao m¸y mãc, thiÕt bÞ s¶n xuÊt, ph¬ng tiÖn vËn t¶i,
truyÒn dÉn, nhµ xëng...
- Chi phÝ dÞch vô mua ngoµi: ph¶n ¸nh nh÷ng chi phÝ vÒ lao
vô, dÞch vô mua tõ bªn ngoµi ®Ó phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
chung ë ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt nh chi phÝ vÒ ®iÖn, níc, khÝ nÐn,
®iÖn tho¹i...
- Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn: ph¶n ¸nh c¸c chi phÝ b»ng tiÒn ngoµi
nh÷ng chi phÝ nªu trªn, phôc vô cho yªu cÇu s¶n xuÊt chung cña
ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt.
Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo môc ®Ých vµ c«ng dông kinh tÕ
cã t¸c dông phôc vô cho yªu cÇu qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt theo ®Þnh
møc, cung cÊp sè liÖu cho c«ng t¸c tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, ph©n
tÝch t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸ thµnh, lµm tµi liÖu tham kh¶o ®Ó
lËp ®Þnh møc chi phÝ s¶n xuÊt vµ lËp kÕ ho¹ch gi¸ thµnh cho kú sau:
1.2.3. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo mèi quan hÖ víi khèi
lîng s¶n phÈm hoµn thµnh.
C¨n cø vµo mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt víi khèi l îng
s¶n phÈm, c«ng viÖc, lao vô s¶n xuÊt trong kú, chi phÝ s¶n xuÊt ® îc
chia lµm hai lo¹i.
* Chi phÝ kh¶ biÕn (biÕn phÝ): lµ nh÷ng chi phÝ cã sù thay ®æi
vÒ lîng t¬ng ®¬ng quan hÖ tû lÖ thuËn víi sù thay ®æi vÒ khèi l îng
s¶n phÈm s¶n xuÊt trong kú. Thuéc lo¹i chi phÝ nµy nh chi phÝ
nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp.
* Chi phÝ cè ®Þnh (®Þnh phÝ): lµ chi phÝ kh«ng thay ®æi vÒ
tæng sè dï cã sù thay ®æi trong møc ®é ho¹t ®éng cña s¶n xuÊt hoÆc
khèi lîng s¶n phÈm, c«ng viÖc, lao vô s¶n xuÊt trong kú.
1.2.4. Ph©n lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo ph ¬ng ph¸p tËp hîp
chi phÝ s¶n xuÊt vµ mèi quan hÖ víi ®èi tîng chÞu chi phÝ.
Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, chi phÝ s¶n xuÊt ®îc chia lµm 2 lo¹i:
6
* Chi phÝ trùc tiÕp: lµ nh÷ng chi phÝ s¶n xuÊt quan hÖ trùc tiÕp
víi viÖc s¶n xuÊt ra 1 lo¹i s¶n phÈm, 1 c«ng viÖc nhÊt ®Þnh, nh÷ng
chi phÝ nµy kÕ to¸n cã thÓ c¨n cø vµo sè liÖu chøng tõ kÕ to¸n ®Ó
ghi chÐp trùc tiÕp cho tõng ®èi tîng chÞu chi phÝ.
* Chi phÝ gi¸n tiÕp: lµ nh÷ng chi phÝ s¶n xuÊt cã liªn quan
®Õn viÖc s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i s¶n phÈm, nhiÒu lo¹i c«ng viÖc. Nh÷ng
chi phÝ nµy kÕ to¸n ph¶i tiÕn hµnh ph©n bæ cho c¸c ®èi t îng cã liªn
quan theo mét tiªu chuÈn thÝch hîp.
1.3. Vai trß vµ chøc n¨ng cña chi phÝ.
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm còng lµ qu¸ tr×nh doanh
nghiÖp ph¶i bá ra c¸c chi phÝ s¶n xuÊt. §©y lµ ®iÒu kiÖn vËt chÊt b¾t
buéc ®Ó ®em l¹i lîi nhuËn cho mét doanh nghiÖp. Muèn cã ® îc
nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n, kÞp thêi ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña
doanh nghiÖp, c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp cÇn ph¶i ® îc cung cÊp
®Çy ®ñ, kÞp thêi, chÝnh x¸c c¸c th«ng tin. §Æc biÖt lµ c¸c th«ng tin
vÒ chi phÝ s¶n xuÊt. Mçi ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi ®Òu cã
nh÷ng ®Æc ®iÓm kü thuËt riªng vµ tõ ®ã h×nh thµnh c¸c lo¹i chi phÝ
kh¸c nhau. ChÝnh v× vËy trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c
doanh nghiÖp ph¶i lu«n quan t©m ®Õn viÖc qu¶n lý chi phÝ. ViÖc x¸c
®Þnh chÝnh x¸c nh÷ng kho¶n môc chi phÝ ph¸t sinh trong doanh
nghiÖp cã t¸c dông trùc tiÕp ®Õn viÖc tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. Do
®ã, vÊn ®Ò cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ chi phÝ s¶n xuÊt mét c¸ch ®Çy
®ñ chÝnh x¸c kÞp thêi sÏ gióp cho ban qu¶n trÞ doanh nghiÖp ® a ra
®îc c¸c quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n.
II. Gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ ph©n lo¹i gi¸ thµnh
s¶n phÈm.
2.1. B¶n chÊt cña gi¸ thµnh s¶n phÈm:
Gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña toµn bé kho¶n
hao phÝ vÒ lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ cã liªn quan ®Õn khèi
lîng c«ng t¸c, s¶n phÈm, lao vô ®· hoµn thµnh.
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt bao gåm hai
mÆt: mÆt hao phÝ s¶n xuÊt vµ mÆt kÕt qu¶ s¶n xuÊt. Chi phÝ s¶n xuÊt
ph¶n ¸nh mÆt hao phÝ s¶n xuÊt, cßn gi¸ thµnh s¶n phÈm ph¶n ¸nh
mÆt kÕt qu¶ s¶n xuÊt. Nh vËy, gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ mét ph¹m trï
cña s¶n xuÊt hµng ho¸, ph¶n ¸nh luîng gi¸ trÞ cña nh÷ng hao phÝ
lao ®éng sèng vµ lao ®éng vËt ho¸ ®· thùc sù chi ra cho s¶n xuÊt vµ
tiªu thô s¶n phÈm. Trong gi¸ thµnh s¶n phÈm chØ bao gåm nh÷ng
7
chi phÝ tham gia trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, tiªu
thô ph¶i ®îc båi hoµn ®Ó t¸i s¶n xuÊt ë doanh nghiÖp mµ kh«ng
gåm nh÷ng chi phÝ ph¸t sinh ®Ó t¸i t¹o s¶n xuÊt trong kú kinh
doanh cña doanh nghiÖp. Mäi c¸ch tÝnh to¸n chñ quan, kh«ng ph¶n
¸nh ®óng c¸c yÕu tè gi¸ trÞ trong gi¸ thµnh ®Òu cã thÓ dÉn tíi viÖc
ph¸ vì c¸c quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ, kh«ng x¸c ®Þnh ®îc hiÖu qu¶
kinh doanh vµ kh«ng tùc hiÖn ®îc t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ t¸i s¶n
xuÊt më réng.
2.2. Ph©n lo¹i gi¸ thµnh s¶n phÈm.
§Ó gióp cho viÖc nghiªn cøu vµ qu¶n lý tèt gi¸ thµnh s¶n
phÈm, kÕ to¸n còng cÇn ph©n biÖt c¸c lo¹i gi¸ thµnh kh¸c nhau. Cã
2 c¸ch ph©n lo¹i gi¸ thµnh chñ yÕu:
2.1.1. Ph©n lo¹i gi¸ thµnh theo thêi gian vµ c¬ së sè liÖu ®Ó
tÝnh gi¸ thµnh:
Gi¸ thµnh ®îc chia lµm 3 lo¹i:
* Gi¸ thµnh kÕ ho¹ch: lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm ®îc tÝnh trªn c¬
së chi phÝ s¶n xuÊt kÕ ho¹ch vµ s¶n lîng kÕ ho¹ch. ViÖc tÝnh gi¸
thµnh kÕ ho¹ch do bé phËn kÕ ho¹ch cña doanh nghiÖp thùc hiÖn vµ
®îc tiÕn hµnh tríc khi b¾t ®Çu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm.
Gi¸ thµnh kÕ ho¹ch cña s¶n phÈm lµ môc tiªu ph©n ®Êu cña doanh
nghiÖp, lµ c¨n cø so s¸nh, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ
ho¹ch gi¸ thµnh vµ kÕ ho¹ch h¹ gi¸ thµnh cña doanh nghiÖp.
* Gi¸ thµnh ®Þnh møc: lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm ®îc tÝnh trªn c¬
së c¸c ®Þnh møc chi phÝ hiÖn hµnh vµ chØ tÝnh cho ®¬n vÞ s¶n phÈm.
ViÖc tÝnh gi¸ thµnh ®Þnh møc còng ®îc thùc hiÖn tríc khi tiÕn hµnh
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm. Gi¸ thµnh ®Þnh møc lµ c«ng
cô qu¶n lý møc cña doanh nghiÖp, lµ thíc ®o chÝnh x¸c ®Ó x¸c ®Þnh
kÕt qu¶ sö dông tµi s¶n, vËt t, lao ®éng trong s¶n xuÊt, gióp cho
®¸nh gi¸ ®óng ®¾n c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ kü thuËt mµ doanh nghiÖp
®· thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt nh»m n©ng cao hiÖu
qu¶ kinh doanh.
* Gi¸ thµnh thùc tÕ: lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm ®îc tÝnh trªn c¬ së
sè liÖu chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ ®· ph¸t sinh vµ tËp hîp ® îc trong kú
vµ s¶n lîng s¶n phÈm thùc tÕ ®· s¶n xuÊt ra trong kú. Gi¸ thµnh s¶n
phÈm thùc tÕ chØ cã thÓ tÝnh to¸n ®îc sau khi kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm. Gi¸ thµnh s¶n phÈm thùc tÕ lµ c¬ së ®Ó x¸c
®Þnh kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp.
8
2.2.2. Ph©n lo¹i gi¸ thµnh theo ph¹m vi tÝnh to¸n : gi¸ thµnh
s¶n phÈm ®îc chia lµm 2 lo¹i:
* Gi¸ thµnh s¶n xuÊt (gi¸ thµnh c«ng xëng): gi¸ thµnh s¶n
xuÊt cña s¶n phÈm bao gåm c¸c chi phÝ s¶n xuÊt: chi phÝ nguyªn vËt
liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµ chi phÝ s¶n xuÊt chung
tÝnh cho nh÷ng s¶n phÈm, lao vô ®· hoµn thµnh. Gi¸ thµnh s¶n xuÊt
cña s¶n phÈm ®îc dïng ®Ó ghi sæ cho s¶n phÈm ®· hoµn thµnh nhËp
kho hoÆc giao cho kh¸ch hµng, nã còng lµ c¬ së ®Ó tÝnh to¸n gi¸
vèn hµng b¸n vµ l·i gép cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt.
* Gi¸ thµnh toµn bé: gi¸ thµnh toµn bé cña s¶n phÈm bao gåm
gi¸ thµnh s¶n xuÊt cña s¶n phÈm céng thªm chi phÝ b¸n hµng vµ chi
phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp cho s¶n phÈm ®ã. Gi¸ thµnh toµn bé cña
s¶n phÈm chØ ®îc tÝnh to¸n x¸c ®Þnh khi s¶n phÈm, c«ng viÖc hoÆc
lao vô ®îc tiªu thô. Gi¸ thµnh toµn bé cña s¶n phÈm lµ c¨n cø ®Ó
tÝnh to¸n l·i tríc thuÕ thu nhËp cña doanh nghiÖp.
III. mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸
thµnh s¶n phÈm, ý nghÜa cña viÖc h¹ch to¸n chi
phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm.
3.1. Mèi quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ hai kh¸i niÖm riªng
biÖt cã nh÷ng mÆt kh¸c nhau:
Chi phÝ s¶n xuÊt lu«n g¾n víi tõng thêi kú ®· ph¸t sinh chi
phÝ, cßn gi¸ thµnh s¶n phÈm l¹i g¾n víi khèi l îng s¶n phÈm, c«ng
viÖc, lao vô ®· hoµn thµnh.
Chi phÝ s¶n xuÊt trong kú kh«ng chØ liªn quan ®Õn nh÷ng s¶n
phÈm ®· hoµn thµnh mµ cßn liªn quan ®Õn c¶ nh÷ng s¶n phÈm ®ang
cßn dë dang cuèi kú vµ s¶n phÈm háng. cßn gi¸ thµnh s¶n phÈm
kh«ng liªn quan ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt cña s¶n phÈm dë dang cuèi kú
vµ s¶n phÈm háng nhng l¹i liªn quan ®Õn s¶n phÈm dë dang cña kú
tríc chuyÓn sang.
Tuy nhiªn, gi÷a hai kh¸i niÖm chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh
s¶n phÈm cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau v× néi dung c¬ b¶n cña
chóng ®Òu lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña nh÷ng chi phÝ doanh nghiÖp
®· bá ra cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Chi phÝ s¶n xuÊt trong kú lµ c¨n
cø, lµ c¬ së ®Ó tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, c«ng viÖc, lao vô ®· hoµn
thµnh, sù tiÕt kiÖm hay l·ng phÝ cña doanh nghiÖp vÒ chi phÝ s¶n
xuÊt cã ¶nh huëng trùc tiÕp ®Õn gi¸ thµnh s¶n phÈm h¹ hay cao.
qu¶n lý gi¸ thµnh g¾n liÒn víi qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt.
9
3.2. ý nghÜa cña viÖc h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n
phÈm.
Tæ chøc kÕ to¸n ®óng, hîp lý vµ chÝnh x¸c chi phÝ s¶n xuÊt vµ
tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ gi¸ thµnh cã ý nghÜa rÊt lín trong c«ng t¸c qu¶n
lý chi phÝ vµ gi¸ thµnh. KiÓm tra tÝnh hîp ph¸p, hîp lÖ cña chi phÝ
ph¸t sinh ë doanh nghiÖp nãi chung, ë tõng bé phËn, ®èi t îng nãi
riªng, gãp phÇn qu¶n lý tµi chÝnh, vËt t, lao ®éng... mét c¸ch tiÕt
kiÖm vµ cã hiÖu qu¶. MÆt kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn vµ cã biÖn ph¸p phÊn
®Êu h¹ thÊp gi¸ thµnh s¶n phÈm, n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm.
3.3. Vai trß cña chØ tiªu gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Gi¸ thµnh lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh chÊt l îng
ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ph¶n ¸nh kÕt qu¶ sö dông c¸c lo¹i tµi s¶n, vËt t ,
lao ®éng, tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, còng nh c¸c gi¶i ph¸p
kinh tÕ kü thuËt mµ doanh nghiÖp ®· thùc hiÖn, nh»m ®¹t ® îc môc
®Ých s¶n xuÊt khèi lîng s¶n phÈm nhiÒu nhÊt víi chi phÝ s¶n xuÊt
tiÕt kiÖm vµ h¹ gi¸ thµnh. Gi¸ thµnh s¶n phÈm cßn lµ c¨n cø ®Ó tÝnh
to¸n x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña doanh
nghiÖp, lµ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh møc chi phÝ tèi thiÓu cÇn ph¶i ® îc bï
®¾p cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt vµ lµ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ b¸n cña
s¶n phÈm t¬ng øng.
IV. Sù cÇn thiÕt vµ nhiÖm vô cña c«ng t¸c h¹ch
to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm trong c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp.
Sù cÇn thiÕt ®èi víi mçi doanh nghiÖp lµ ph¶i tæ chøc h¹ch
to¸n chi phÝ s¶n xuÊt mét c¸ch chÝnh x¸c vµ tÝnh gi¸ thµnh mét c¸ch
®Çy ®ñ.
KÕ to¸n chÝnh x¸c chi phÝ ph¶i tæ chøc viÖc ghi chÐp, tÝnh
to¸n chÝnh x¸c chi phÝ, ph¶n ¸nh tõng lo¹i chi phÝ s¶n xuÊt theo
®óng ®Þa ®iÓm ph¸t sinh chi phÝ vµ ®èi tîng chÞu chi phÝ.
Gi¸ thµnh lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh chÊt l îng
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Muèn sö dông chØ
tiªu gi¸ thµnh vµo qu¶n lý cÇn thiÕt ph¶i tÝnh ®óng, tÝnh ®ñ gi¸ thµnh.
TÝnh ®óng gi¸ thµnh lµ tÝnh to¸n chÝnh x¸c vµ h¹ch to¸n ®óng
néi dung kinh tÕ cña chi phÝ ®· hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm.
Muèn nh vËy, ph¶i x¸c ®Þnh ®óng ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh, vµ vËn
dông ®óng ph¬ng ph¸p tÝnh thµnh thÝch hîp. §ång thêi gi¸ thµnh
ph¶i ®îc tÝnh trªn c¬ së sè liÖu kÕ to¸n mét c¸ch chÝnh x¸c.
10
TÝnh ®ñ gi¸ thµnh lµ tÝnh to¸n ®Çy ®ñ tÊt c¶ nh÷ng hao phÝ ®·
bá ra trªn tinh thÇn h¹ch to¸n kinh doanh, lo¹i bá yÕu tè bao cÊp ®Ó
tÝnh ®ñ ®Çu vµo theo chÕ ®é quy ®Þnh. ChÝnh tõ nh÷ng ý nghÜa ®ã
mµ nhiÖm vô ®Æt ra cho c«ng t¸c kÕ to¸n chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh
s¶n phÈm lµ:
* X¸c ®Þnh ®óng ®èi tuîng tÝnh gi¸ thµnh vµ lùa chän ®óng
ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh thÝch hîp.
* X©y dùng quy t¾c tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh
s¶n phÈm cña doanh nghiÖp mét c¸ch phï hîp. Quy ®Þnh tr×nh tù
c«ng viÖc, ph©n bæ c¸c chi phÝ cho tõng ®èi tîng, tõng s¶n phÈm,
chi tiÕt...
V. Néi dung h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh
gi¸ thµnh s¶n phÈm trong c¸c doanh nghiÖp
c«ng nghiÖp.
5.1. §èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng.
5.1.1. §èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt.
§Ó x¸c ®Þnh ®îc ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt cÇn dùa vµo
c¸c c¨n cø sau:
* §Æc ®iÓm quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt.
Víi s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cã
thÓ lµ s¶n phÈm hay toµn bé qóa tr×nh s¶n xuÊt (nÕu s¶n xuÊt mét
lo¹i s¶n phÈm), hoÆc cã thÓ lµ nhãm s¶n phÈm (nÕu s¶n xuÊt nhiÒu
lo¹i s¶n phÈm).
Víi s¶n xuÊt phøc t¹p, ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cã
thÓ lµ bé phËn, chi tiÕt s¶n phÈm, ph©n xëng s¶n xuÊt...
* Lo¹i h×nh s¶n xuÊt:
Víi s¶n xuÊt ®¬n chiÕc vµ s¶n xuÊt hµng lo¹t nhá, ®èi t îng
h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ c¸c ®¬n ®Æt hµng riªng biÖt.
Víi s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ s¶n xuÊt víi khèi l îng lín, phô
thuéc vµo quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt (®¬n gi¶n hay phøc t¹p) mµ
®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cã thÓ lµ s¶n phÈm, chi tiÕt,
nhãm chi tiÕt, giai ®o¹n c«ng nghÖ...
Dùa vµo nh÷ng c¨n cø trªn, ®èi tîng kÕ to¸n tËp hîp chi phÝ
s¶n xuÊt trong c¸c doanh nghiÖp cã thÓ lµ:
11
- Tõng ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt hoÆc toµn doanh nghiÖp.
- Tõng giai ®o¹n c«ng nghÖ hay toµn bé quy tr×nh c«ng nghÖ.
- Tõng s¶n phÈm, tõng mÆt hµng, h¹ng môc c«ng tr×nh.
- Tõng bé phËn, chi tiÕt, nhãm chi tiÕt s¶n phÈm.
ViÖc x¸c ®Þnh ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt lµ kh©u ®Çu
tiªn, cÇn thiÕt cña kÕ to¸n tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt, phï häp víi ®Æc
®iÓm t×nh h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ®Æc ®iÓm quy tr×nh s¶n xuÊt s¶n
phÈm vµ ®¸p øng yªu cÇu qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp
míi gióp cho tæ chøc tèt nhÊt c«ng viÖc kÕ to¸n tËp hîp chi phÝ s¶n
xuÊt.
5.1.2. §èi tîng tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
X¸c ®Þnh ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh lµ c«ng viÖc ®Çu tiªn trong
c«ng t¸c tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. Trong doanh nghiÖp, ®èi tîng
tÝnh gi¸ thµnh lµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt thu ®îc, nh÷ng s¶n phÈm, lao vô,
c«ng viÖc nhÊt ®Þnh ®· hoµn thµnh. ViÖc x¸c ®Þnh ®èi t îng tÝnh gi¸
thµnh còng ph¶i c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt
s¶n phÈm, ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt cña s¶n phÈm, yªu cÇu vµ tr×nh ®é
h¹ch to¸n, qu¶n lý cña doanh nghiÖp. Tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm, t×nh
h×nh cô thÓ mµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh cã thÓ lµ:
- Tõng s¶n phÈm, c«ng viÖc, ®¬n ®Æt hµng ®· hoµn thµnh.
- Tõng bé phËn s¶n phÈm, tõng chi tiÕt hoÆc nhãm chi tiÕt s¶n
phÈm theo yªu cÇu qu¶n lý.
Trªn c¬ së ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh ®· ®îc x¸c ®Þnh, ph¶i c¨n
cø vµo chu kú s¶n xuÊt s¶n phÈm, ®Æc ®iÓm tæ chøc s¶n xuÊt, tÝnh
chÊt s¶n phÈm mµ x¸c ®Þnh chu kú tÝnh gi¸ thµnh ®Ó cung cÊp sè
liÖu vÒ gi¸ thµnh s¶n phÈm mét c¸ch kÞp thêi phôc vô cho c«ng t¸c
qu¶n lý cña doanh nghiÖp.
5.1.3. Mèi quan hÖ gi÷a ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt
vµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
§èi tîng tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ ®èi tîng kÕ to¸n tËp hîp
chi phÝ s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau xuÊt ph¸t tõ mèi
quan hÖ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt vµ gÝa thµnh s¶n phÈm. Mèi quan hÖ
®ã thÓ hiÖn ë viÖc sö dông sè lîng chi phÝ s¶n xuÊt ®· tËp hîp ®îc
®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ chuyÓn dÞch cña c¸c yÕu tè chi phÝ s¶n xuÊt vµo
12
®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh. Mèi quan hÖ gi÷a ®èi tîng tËp hîp chi phÝ
s¶n xuÊt vµ ®èi tîng tÝnh gi¸ thµnh gåm 3 néi dung sau:
* Mét ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt phï hîp víi mét ®èi
tîng tÝnh gi¸ thµnh.
* Mét ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt phï hîp víi nhiÒu ®èi
tîng tÝnh gi¸ thµnh.
* NhiÒu ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt phï hîp víi mét ®èi
tîng tÝnh gi¸ thµnh.
Do sù kh¸c nhau vÒ nhiÒu ®Æc ®iÓm gi÷a hai ®èi tîng trªn, nªn
ph¶i ¸p dông nhiÒu ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n kh¸c nhau cho thÝch hîp.
5.2. Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸
thµnh.
5.2.1. Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt.
Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ mét ph¬ng ph¸p hay
hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p ®îc sö dông ®Ó tËp hîp vµ ph©n lo¹i c¸c
chi phÝ s¶n xuÊt trong ph¹m vi giíi h¹n cña ®èi t îng h¹ch to¸n chi
phÝ. VÒ c¬ b¶n, ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt bao gåm c¸c
ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo s¶n phÈm, theo ®¬n ®Æt
hµng, theo giai ®o¹n c«ng nghÖ, theo ph©n xëng... Néi dung chñ
yÕu cña c¸c ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt lµ kÕ to¸n më
thÎ chi tiÕt h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo tõng ®èi t îng ®· x¸c
®Þnh, ph¶n ¸nh c¸c chi phÝ cã liªn quan ®Õn ®èi tuîng, hµng th¸ng
tæng hîp chi phÝ theo tõng ®èi tuîng. Mçi ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n
chØ thÝch øng víi mét ®èi tîng h¹ch to¸n chi phÝ, nªn tªn gäi cña
c¸c ph¬ng ph¸p nµy biÓu hiÖn ®èi tîng mµ nã cÇn tËp hîp chi phÝ.
5.2.2. Ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh lµ mét ph¬ng ph¸p hay hÖ thèng
c¸c ph¬ng ph¸p ®îc sö dông ®Ó tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, nã mang
tÝnh thuÇn tuý kü thuËt tÝnh to¸n chi phÝ cho tõng ®èi t îng tÝnh gi¸
thµnh. Nãi c¸ch kh¸c, ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ ph¬ng
ph¸p sö dông sè liÖu chi phÝ s¶n xuÊt ®· tËp hîp ® îc cña kÕ to¸n ®Ó
tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
HiÖn nay cã mét sè ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh phæ biÕn sau:
13
* Ph¬ng ph¸p trùc tiÕp (hay ph¬ng ph¸p gi¶n ®¬n): ®îc ¸p
dông ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp cã chu kú s¶n xuÊt ng¾n, sè l îng
mÆt hµng Ýt, quy tr×nh c«ng nghÖ ®¬n gi¶n, s¶n xuÊt víi khèi l îng
lín nh c¸c nhµ m¸y ®iÖn, níc, c¸c doanh nghiÖp khai th¸c... §èi víi
nh÷ng doanh nghiÖp nµy, viÖc tÝnh gi¸ thµnh sÏ ® îc tiÕn hµnh b»ng
c¸ch trùc tiÕp tÝnh ra tæng chi phÝ liªn quan ®Õn s¶n l îng hoµn
thµnh cña tõng lo¹i s¶n phÈm, ®Ó tõ ®ã tÝnh ra ®îc gi¸ thµnh ®¬n vÞ
cña s¶n phÈm.
Tæng gi¸ thµnh Gi¸ trÞ Chi phÝ s¶n Gi¸ trÞ
s¶n phÈm hoµn = SPDD + xuÊt ph¸t sinh - SPDD
thµnh ®Çu kú trong kú cuèi kú
Gi¸ thµnh ®¬n vÞ =
* Ph¬ng ph¸p tæng céng chi phÝ: ®îc ¸p dông víi c¸c doanh
nghiÖp mµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm ®îc thùc hiÖn ë nhiÒu bé
phËn s¶n xuÊt, nhiÒu giai ®o¹n c«ng nghÖ, ®èi t îng tËp hîp chi phÝ
s¶n xuÊt lµ c¸c bé phËn, chi tiÕt s¶n phÈm hay giai ®o¹n c«ng nghÖ.
Gi¸ thµnh s¶n phÈm ®îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch céng chi phÝ s¶n
xuÊt cña c¸c bé phËn, chi tiÕt s¶n phÈm hay tæng céng chi phÝ s¶n
xuÊt cña c¸c giai ®o¹n s¶n xuÊt t¹o nªn thµnh phÈm.
Gi¸ thµnh s¶n phÈm = Z 1 + Z 2 + Z 3 + ... + Z n
Ph¬ng ph¸p tæng céng chi phÝ ®îc ¸p dông phæ biÕn trong c¸c
doanh nghiÖp khai th¸c, dÖt nhuém, may mÆc...
* Ph¬ng ph¸p hÖ sè: ®îc ¸p dông trong nh÷ng doanh nghiÖp
mµ trong cïng mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cïng sö dông mét thø
nguyªn liÖu vµ mét lîng lao ®éng nhng ®ång thêi thu ®îc nhiÒu lo¹i
s¶n phÈm kh¸c nhau, vµ chi phÝ kh«ng tËp hîp riªng cho tõng lo¹i
s¶n phÈm ®îc mµ ph¶i tËp hîp chung cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Theo
ph¬ng ph¸p nµy, tríc hÕt kÕ to¸n c¨n cø vµo hÖ sè quy ®æi c¸c lo¹i
s¶n phÈm vÒ s¶n phÈm gèc, råi tõ ®ã dùa vµo tæng chi phÝ liªn quan
®Õn gi¸ thµnh c¸c lo¹i s¶n phÈm ®· tËp hîp ®Ó tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm gèc vµ gi¸ thµnh tõng lo¹i s¶n phÈm.
Gi¸ thµnh ®¬n vÞ Gi¸ thµnh ®¬n vÞ HÖ sè quy ®æi
= x
s¶n phÈm lo¹i i s¶n phÈm gèc lo¹i s¶n phÈm i
= ( x)
14
Tæng gi¸ thµnh Gi¸ trÞ Tæng chi phÝ Gi¸ trÞ
s¶n xuÊt c¸c = SPDD + s¶n xuÊt ph¸t - SPDD
lo¹i s¶n phÈm ®Çu kú sinh trong kú cuèi kú
* Ph¬ng ph¸p tû lÖ: ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông ®èi víi
doanh nghiÖp mµ ®èi tîng tËp chi phÝ lµ nhãm s¶n phÈm, dÞch vô
cÇn dùa vµo tû lÖ chi phÝ gi÷a chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ víi chi phÝ
s¶n xuÊt kÕ ho¹ch hoÆc ®Þnh møc, kÕ to¸n sÏ tÝnh ra gi¸ thµnh ®¬n
vÞ vµ tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm tõng lo¹i.
Gi¸ thµnh thùc tÕ ®¬n vÞ
=
s¶n phÈm lo¹i i
Tæng gi¸ thµnh s¶n xuÊt thùc tÕ cña c¸c
lo¹i s¶n phÈm
Tû lÖ chi phÝ =
Tæng gi¸ thµnh kÕ ho¹ch cña c¸c lo¹i
s¶n phÈm
* Ph¬ng ph¸p liªn hîp: lµ ph¬ng ph¸p ¸p dông trong nh÷ng
doanh nghiÖp cã tæ chøc s¶n xuÊt, tÝnh chÊt quy tr×nh c«ng nghÖ vµ
tÝnh chÊt s¶n phÈm lµm ra ®ßi hái viÖc tÝnh gi¸ thµnh ph¶i kÕt hîp
nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau nhu c¸c doanh nghiÖp ®ãng giµy, may
mÆc... Trªn thùc tÕ, kÕ to¸n cã thÓ kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p trùc tiÕp víi
ph¬ng ph¸p tæng céng chi phÝ, tæng céng chi phÝ víi tû lÖ...
Bªn c¹nh c¸c ph¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh nªu trªn, cßn mét sè
ph¬ng ph¸p kh¸c nh: ph¬ng ph¸p lo¹i trõ gi¸ trÞ s¶n phÈm phô, ph-
¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm ph©n bíc...
5.3. Tr×nh tù h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tr×nh tù tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm.
5.3.1. Tr×nh tù h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt.
ViÖc tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt ph¶i ®îc tiÕn hµnh theo mét
tr×nh tù hîp lý th× míi cã thÓ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm mét c¸ch
chÝnh x¸c, kÞp thêi ®îc. Tr×nh tù nµy phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm s¶n
xuÊt cña tõng ngµnh, nghÒ, tõng doanh nghiÖp, tr×nh ®é c«ng t¸c
qu¶n lý vµ h¹ch to¸n... Tuy nhiªn, cã thÓ kh¸i qu¸t chung viÖc tËp
hîp chi phÝ s¶n xuÊt qua c¸c bíc sau:
* Bíc 1: TËp hîp c¸c chi phÝ c¬ b¶n cã liªn quan trùc tiÕp cho
tõng ®èi tîng sö dông.
15
* Bíc 2: TÝnh to¸n vµ ph©n bæ lao vô cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt
kinh doanh phô cã liªn quan trùc tiÕp cho tõng ®èi t îng sö dông
trªn c¬ së khèi lîng lao vô phôc vô vµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ lao vô.
* Bíc 3: TËp hîp vµ ph©n bæ chi phÝ s¶n xuÊt chung cho c¸c
lo¹i s¶n phÈm cã liªn quan.
* Bíc 4: X¸c ®Þnh chi phÝ s¶n xuÊt dë dang cuèi kú.
Tuú theo ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n hµng tån kho ¸p dông trong
doanh nghiÖp mµ néi dung, c¸ch thøc h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt cã
nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau.
5.3.2. Tr×nh tù tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt s¶n xuÊt kinh doanh vµ yªu
cÇu cña qu¶n lý mµ tr×nh tù tÝnh gi¸ thµnh ® îc vËn dông kh¸c nhau
trong c¸c doanh nghiÖp, cã thÓ kh¸i qu¸t viÖc tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm qua c¸c bíc sau:
* Bíc 1: TÝnh gi¸ phÝ cña c¸c nguyªn vËt liÖu.
* Bíc 2: TÝnh gi¸ phÝ nh©n c«ng.
* Bíc 3: TÝnh to¸n vµ ph©n bæ chi phÝ s¶n xuÊt chung cho ®èi
tîng tÝnh gi¸ thµnh liªn quan.
* Bíc 4: TÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang theo
ph¬ng ph¸p thÝch hîp.
5.4. Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n
phÈm.
ChÕ ®é kÕ to¸n ViÖt Nam ban hµnh theo QuyÕt ®Þnh 1141 TC-
C§KT ngµy 01/11/1995 cho phÐp c¸c doanh nghiÖp ®îc chän mét
trong hai ph¬ng ph¸p lµ kiÓm kª ®Þnh kú hoÆc kª khai th êng xuyªn
®Ó h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. Tuy
nhiªn, viÖc tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm ®Òu
ph¶i th«ng qua 3 kho¶n môc phÝ lµ: chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc
tiÕp, chi phÝ s¶n nh©n c«ng trùc tiÕp vµ chi phÝ s¶n xuÊt chung. ViÖc
theo dâi c¸c lo¹i chi phÝ trªn, còng nh toµn bé gi¸ thµnh s¶n phÈm
cña doanh nghiÖp ®îc thùc hiÖn trªn c¸c h×nh thøc sæ kh¸cnhau, nh-
ng h×nh thøc nµo còng cã tµi kho¶n tæng hîp.
Ph¬ng ph¸p kª khai thêng xuyªn ®îc ¸p dông ®èi víi doanh
nghiÖp cã quy m« s¶n xuÊt kinh doanh lín, tiÕn hµnh nhiÒu lo¹i
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau.
16
Ph¬ng ph¸p kiÓm kª ®Þnh kú ®îc ¸p dông ®èi víi c¸c doanh
nghiÖp cã quy m« s¶n xuÊt nhá, lo¹i h×nh kinh doanh ®¬n gi¶n.
5.4.1. H¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo ph ¬ng ph¸p kª khai
thuêng xuyªn.
5.4.1.1. Tµi kho¶n sö dông.
§Ó h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt theo ph¬ng ph¸p kª khai thêng
xuyªn, kÕ to¸n sö dông c¸c tµi kho¶n sau:
* TK 621- Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp.
TK nµy dïng ®Ó tËp hîp toµn bé chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc
tiÕp xuÊt dïng cho s¶n xuÊt trong kú.
Bªn Nî: Gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu xuÊt dïng trùc tiÕp chÕ t¹o
s¶n phÈm.
Bªn Cã: - Gi¸ trÞ vËt liÖu xuÊt dïng kh«ng kÕt nhËp l¹i kho.
- KÕt chuyÓn chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp vµo tµi
kho¶n tÝnh gi¸ thµnh.
TK 621 ®îc më chi tiÕt theo tõng ®èi tîng tËp hîp chi phÝ
(ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt).
TK 622- Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp.
TK nµy dïng ®Ó tËp hîp c¸c kho¶n tiÒn lu¬ng, tiÒn thëng, c¸c
kho¶n trÝch theo l¬ng... cña c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt s¶n phÈm.
Bªn Nî: Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp s¶n xuÊt s¶n phÈm, thùc
hiÖn lao vô, dÞch vô.
Bªn Cã: kÕt chuyÓn chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµo tµi kho¶n
tÝnh gi¸ thµnh.
TK622 ®îc më chi tiÕt theo tõng ®èi tîng tËp hîp chi phÝ.
* TK627- Chi phÝ s¶n xuÊt chung.
TK nµy dïng ®Ó theo dâi c¸c kho¶n chi phÝ phôc s¶n xuÊt, chÕ
t¹o s¶n phÈm trong c¸c ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt.
Bªn Nî: chi phÝ s¶n xuÊt chung thùc tÕ ph¸t sinh trong kú.
Bªn Cã: - C¸c kho¶n ghi gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt chung.
- KÕt chuyÓn vµo chi phÝ s¶n phÈm hay lao vô, dÞch vô.
17
- KÕt chuyÓn TK 621, 622, 627
TK627 ®îc më chi tiÕt theo tõng ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt,
gåm c¸c tiÓu kho¶n sau:
TK6271 - Chi phÝ nh©n viªn ph©n xëng.
TK6272- Chi phÝ vËt liÖu.
TK6273- Chi phÝ dông cô s¶n xuÊt.
TK6274- Chi phÝ khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh.
TK6277- Chi phÝ dÞch vô mua ngoµi.
TK6278- Chi phÝ kh¸c b»ng tiÒn.
* TK154- Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang.
TK nµy ®îc sö dông ®Ó tËp hîp toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt kinh
doanh trong kú liªn quan ®Õn viÖc s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm, phôc
vô cho c«ng t¸c tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Bªn Nî: TËp hîp c¸c chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú (Chi
phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, chi phÝ
s¶n xuÊt chung).
Bªn Cã: - C¸c kho¶n ghi gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt.
- Tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm, dÞch vô hoµn thµnh trong kú.
D Nî: Chi phÝ thùc tÕ cña s¶n phÈm, lao vô, dÞch vô dë dang.
TK nµy ®îc më chi tiÕt theo tõng ngµnh s¶n xuÊt, tõng n¬i
ph¸t sinh chi phÝ hay lo¹i s¶n phÈm, nhãm s¶n phÈm,... tõng lo¹i
lao vô, dÞch vô... cña bé phËn s¶n xuÊt - kinh doanh chÝnh, s¶n xuÊt
- kinh doanh phô.
Ngoµi c¸c tµi kho¶n trªn, ®Ó phôc vô cho viÖc h¹ch to¸n chi phÝ
s¶n xuÊt, kÕ to¸n cßn sö dông c¸c tµi kho¶n kh¸c nh: TK142, TK335...
5.4.1.2. H¹ch to¸n chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp.
Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp bao gåm gi¸ nguyªn vËt liÖu
chÝnh, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu... ®îc xuÊt dïng trùc tiÕp cho viÖc
chÕ t¹o s¶n phÈm. §èi víi nh÷ng vËt liÖu khi xuÊt dïng cã liªn
quan trùc tiÕp ®Õn tõng ®èi tîng tËp hîp chi phÝ riªng biÖt th× h¹ch
to¸n trùc tiÕp cho ®èi tîng ®ã. Trêng hîp vËt liÖu xuÊt dïng cã liªn
quan ®Õn nhiÒu ®èi tîng tËp hîp chi phÝ, kh«ng thÓ tæ chøc h¹ch
18
to¸n riªng ®îc th× ph¶i ¸p dông ph¬ng ph¸p ph©n bæ chi phÝ cho c¸c
®èi tîng cã liªn quan. Tiªu thøc ph©n bæ thêng ®îc sö dông lµ ph©n
bæ theo ®Þnh møc tiªu hao, theo hÖ sè, theo sè lîng s¶n phÈm.
C«ng thøc ph©n bæ nh sau:
Chi phÝ vËt liÖu ph©n Tiªu thøc ph©n bæ Tû lÖ
= x
bæ cho tõng ®èi tîng cña tõng ®èi tîng ph©n bæ
Trong ®ã: Tæng chi phÝ vËt liÖu cÇn ph©n bæ
Tû lÖ ph©n bæ =
Tæng tiªu thøc ph©n bæ
Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n cô thÓ nh sau:
- XuÊt kho nguyªn vËt liÖu chÝnh sö dông trùc tiÕp cho viÖc
chÕ t¹o s¶n phÈm hay thùc hiÖn lao vô, dÞch vô.
Nî TK 621 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
Cã TK152 (chi tiÕt tiÓu kho¶n).
- C¸c lo¹i vËt liÖu phô, nhiªn liÖu... xuÊt dïng trùc tiÕp.
Nî TK621 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
Cã TK152 (chi tiÕt tiÓu kho¶n)
- Trêng hîp vËt liÖu nhËp vÒ xuÊt th¼ng cho s¶n xuÊt s¶n
phÈm mµ kh«ng qua kho.
Nî TK 621 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
Nî TK 133 (nÕu cã VAT)
Cã TK liªn quan (111, 112, 331, 154...)
- Cuèi kú, kÕt chuyÓn chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp theo
tõng ®èi tîng ®Ó tÝnh gi¸ thµnh.
Nî TK154 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
Cã TK621 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
TK151,
S¬ ®å152, 111...
1: S¬ TK621
®å h¹ch to¸n chi phÝ nguyªn vËt liÖuTK154
trùc tiÕp.
KÕt chuyÓn CPVNLTT
VËt liÖu dïng trùc tiÕp
TK152
cho s¶n xuÊt
VËt liÖu dïng kh«ng
19
hÕt nhËp l¹i kho
5.4.1.3. H¹ch to¸n chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp.
Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp lµ nh÷ng kho¶n tiÒn ph¶i tr¶ cho
c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt s¶n phÈm, trùc tiÕp thùc hiÖn c¸c lao
vô, dÞch vô nh tiÒn l¬ng chÝnh, lu¬ng phô vµ c¸c kho¶n phô cÊp cã
tÝnh chÊt lîng. Ngoµi ra, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp cßn bao gåm
c¸c kho¶n ®ãng gãp cho c¸c quü BHXH, BHYT, KPC§ do chñ sö
dông lao ®éng chÞu vµ ®îc tÝnh vµo chi phÝ kinh doanh theo mét tû
lÖ nhÊt ®Þnh víi sè tiÒn l¬ng ph¸t sinh cña c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n
xuÊt.
Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n cô thÓ:
- TÝnh ra tæng sè tiÒn c«ng, tiÒn l¬ng vµ phô cÊp ph¶i tr¶ trùc
tiÕp cho c«ng nh©n s¶n xuÊt s¶n phÈm hay thùc hiÖn lao vô, dÞch vô
trong kú.
Nî TK622 (chi tiÕt theo ®èi tîng)
Cã TK334 (tæng sè tiÒn lu¬ng ph¶i tr¶ cho CN trùc tiÕp
s¶n xuÊt).
- TrÝch BHXH, BHYT, KPC§ theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh.
Nî TK622 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
Cã TK338 (3382, 3383, 3384).
- Víi nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt mang tÝnh thêi vô, ®Ó
tr¸nh sù biÕn ®éng vÒ chi phÝ gi÷a c¸c kú, cã thÓ tiÕn hµnh trÝch tr -
íc tiÒn l¬ng nghØ phÐp cña c«ng nh©n s¶n xuÊt.
Nî TK 622 (chi tiÕ theo ®èi tîng).
Cã TK 335 (tiÒn l¬ng trÝch tríc).
- Cuèi kú, kÕt chuyÓn chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµo tµi
kho¶n tÝnh gi¸ thµnh theo tõng ®èi tîng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt.
Nî TK154 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
Cã TK622 (chi tiÕt theo ®èi tîng).
20