Luận văn giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành sản xuất, chế biến, xuất khẩu gạo
- 88 trang
- file .pdf
Luận văn
Giải pháp nâng cao năng lực
cạnh tranh của ngành sản xuất,
chế biến, xuất khẩu Gạo
-1-
MÔÛ ÑAÀU
1. SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI NGHIEÂN CÖÙU
Noâng nghieäp laø lónh vöïc quan troïng trong neàn kinh teá, caáu truùc xaõ hoäi vaø caùc
quan heä thöông maïi cuûa Vieät Nam, thu huùt löïc löôïng lao ñoäng khoaûng 70% daân
soá. Trong 15 naêm trôû laïi ñaây, lónh vöïc noâng- laâm nghieäp vaø noâng- thöïc phaåm ñaõ
ñaït ñöôïc söï phaùt trieån lieân tuïc, vôùi möùc taêng tröôûng trung bình 4,3%/naêm vaø caùc
keát quaû tích cöïc ñoái vôùi chieán löôïc giaûm ñoùi ngheøo cuûa Vieät Nam. Tuy nhieân,
hieän nay vaãn coøn toàn taïi moät soá vaán ñeà ñoøi hoûi nhöõng chieán löôïc haønh ñoäng vaø
chính saùch cuï theå.
Saûn xuaát noâng nghieäp ôû Vieät Nam chuû yeáu laø caùc hoä gia ñình vaø söùc caïnh
tranh cuûa saûn phaåm noâng nghieäp vaø noâng- thöïc phaåm cuûa Vieät Nam coøn töông
ñoái thaáp so vôùi caùc quoác gia khaùc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi. Beân caïnh ñoù, heä
thoáng quaûn lyù cuûaVieät Nam veà haï taàng, dòch vuï (nhö vaän taûi, löu kho, baûo hieåm,
ngaân haøng, lieân laïc vaø haäu caàn) vaø noâng nghieäp vaãn coøn yeáu vaø thieáu söï phoái hôïp
ñeå ñaùp öùng caùc yeâu caàu cuûa thò tröôøng vaø hoã trôï caùc ngaønh thöïc söï hoäi nhaäp vaøo
neàn kinh teá toaøn caàu.
Trong hoaøn caûnh ñoù, Vieät Nam caàn khai thaùc cô hoäi töø vieäc gia nhaäp WTO
nhaèm thuùc ñaåy phaùt trieån thöông maïi haøng hoaù vaø saûn phaåm noâng nghieäp. Ñoàng
thôøi, Vieät Nam cuõng phaûi tính toaùn ñaày ñuû nhöõng taùc ñoäng töø caùc nghóa vuï vaø cam
keát trong WTO ñoái vôùi caùc chính saùch noâng nghieäp. Ñieàu naøy ñoøi hoûi moät caùch
tieáp caän chieán löôïc veà maët chính saùch trong vieäc caûi thieän khaû naêng tieâu thuï vaø
söùc caïnh tranh cuûa caùc saûn phaåm noâng nghieäp vaø thöïc phaåm saûn xuaát cuûa Vieät
Nam.
Ñeå thöïc phaåm vaø noâng saûn cuûa Vieät Nam caïnh tranh hôn treân thò tröôøng theá
giôùi vaøo thôøi ñieåm caùc thaønh vieân WTO daønh cho Vieät Nam möùc thueá Toái hueä
quoác MFN coù lôïi hôn daãn ñeán saûn phaåm Vieät Nam coù nhieàu cô hoäi tieáp caän thò
tröôøng hôn nhöng cuõng chòu söï kieåm tra ngaët ngheøo hôn theo cô cheá veà kieåm dòch
ñoäng- thöïc vaät SPS vaø haøng raøo kyõ thuaät trong thöông maïi TBT cuûa caùc thaønh
-2-
vieân WTO. Ñieàu naøy khoâng nhöõng Chính phuû Vieät Nam phaûi haøi hoaø trong chính
saùch vôùi caùc thaønh vieân maø ñaëc bieät hôn caû laø caùc doanh nghieäp Vieät Nam phaûi
ñöông ñaàu vôùi moät thaùch thöùc voâ cuøng khoù khaên khi phaûi hoaït ñoäng trong moät
moâi tröôøng caïnh tranh bình ñaúng theo caùc nguyeân taéc cuûa WTO.
Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long laø vöïa luùa cuûa caû nöôùc, tuy nhieân, tröôùc ngöôõng
cöûa hoäi nhaäp, saûn phaåm ñöôïc xem laø coù lôïi theá so saùnh cuûa khu vực laïi ñang coù
nhieàu vaán ñeà khoù khaên nhaát ñònh. Vì nhöõng lyù do naøy, toâi thöïc hieän ñeà taøi “Giaûi
phaùp naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh saûn xuaát, cheá bieán, xuaát khaåu Gaïo
khu vöïc Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long trong ñieàu kieän hoäi nhaäp kinh teá”, ñeà taøi
nghieân cöùu ñaùnh giaù veà naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh cheá bieán xuaát khaåu Gaïo ôû
khu vöïc naøy, nhaèm ñöa ra nhöõng giaûi phaùp naâng cao khaû naêng tieâu thuï vaø söùc
caïnh tranh cuûa Gaïo trong boái caûnh hoäi nhaäp ngaøy nay laø raát caàn thieát vaø caáp baùch.
2. MUÏC TIEÂU CUÛA ÑEÀ TAØI
2.1. Muïc tieâu toång quaùt: Nghieân cöùu thöïc tieãn veà naêng löïc caïnh tranh cuûa
ngaønh cheá bieán Gaïo vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long thoâng qua vieäc söû duïng lyù
luaän khoa hoïc vaø ñaùnh giaù thöïc traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh saûn xuaát
Gaïo xuaát khaåu taïi ñòa baøn, töø ñoù ñeà xuaát caùc giaûi phaùp goùp phaàn naâng cao naêng
löïc caïnh tranh cuûa ngaønh trong boái caûnh hoäi nhaäp.
2.2. Muïc tieâu cuï theå :
(1) Ñaùnh giaù thöïc traïng saûn xuaát, khaát khaåu vaø naêng löïc caïnh tranh cuûa
ngaønh Gaïo xuaát khaåu trong khu vöïc ÑBSCL döïa treân vieäc phaân tích caùc moâ hình
xaùc ñònh lôïi theá caïnh tranh.
(2) Ñaùnh giaù phaûn öùng cuûa caùc doanh nghieäp trong ngaønh trong boái caûnh hoäi
nhaäp, phaân tích söï taùc ñoäng cuûa vieäc hoäi nhaäp kinh teá quoác teá ñeán hieäu quaû saûn
xuaát cuûa caùc doanh nghieäp. Töø ñoù phaân tích ñieåm maïnh, ñieåm yeáu ñoàng thôøi xaùc
ñònh nhöõng cô hoäi vaø thaùch thöùc ñaët ra cho ngaønh trong boái caûnh hieän nay.
(3) Ñeà xuaát cô cheá, chính saùch vaø caùc giaûi phaùp taêng khaû naêng caïnh tranh
cho ngaønh gaïo xuaát khaåu.
-3-
3. PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU
3.1. Phaïm vi veà ñoái töôïng nghieân cöùu: laø ngaønh saûn xuaát luùa- cheá bieán vaø
xuaát khaåu gaïo, maët haøng chính laø Gaïo xuaát khaåu.
3.2. Phaïm vi veà khoâng gian: Khoâng gian nghieân cöùu vaø thu thaäp soá lieäu
phaân tích chuû yeáu laø trong khu vöïc ÑBSCL, beân caïnh ñoù so saùnh vôùi soá lieäu cuûa
Vieät Nam vaø caùc nöôùc treân Theá giôùi.
3.3. Phaïm vi veà thôøi gian: soá lieäu khaûo saùt thu thaäp töø naêm 2005 ñeán naêm
2008, thôøi gian töø 2005-2006 laø tröôùc khi Vieät Nam gia nhaäp WTO, vaø töø naêm
2006-2008 laø sau khi Vieät Nam gia nhaäp WTO.
4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU
4.1. Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu:
- Thu thaäp soá lieäu thöù caáp: thöïc hieän taïi vaên phoøng thoâng qua taøi lieäu saùch
baùo, taïp chí chuyeân moân veà ngaønh noâng saûn, vaø nguoàn taøi lieäu phong phuù töø
maïng Internet.
- Thu thaäp soá lieäu sô caáp: ñöôïc thoâng qua quaù trình tieán haønh khaûo saùt thöïc teá
saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp baèng baûng caâu hoûi phoûng vaán tröïc tieáp
caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng trong ngaønh vaø söï ñoùng goùp yù kieán cuûa moät soá
chuyeân gia kinh teá, caùc sôû ban ngaønh coù lieân quan.
4.2. Phöông phaùp phaân tích soá lieäu:
Ñeà taøi tieáp caän muïc tieâu ñeà ra baèng caùch söû duïng caùc phöông phaùp nghieân
cöùu nhö: phöông phaùp thoáng keâ moâ taû, phöông phaùp thoáng keâ so saùnh, phöông
phaùp phaân tích thoáng keâ, phöông phaùp phaân tích heä thoáng…
- Ñoái vôùi muïc tieâu thöù nhaát: ñaùnh giaù thöïc traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa
ngaønh baèng phöông phaùp thoáng keâ moâ taû, phöông phaùp thoáng keâ so saùnh, phaân
tích thoáng keâ soá lieäu thöù caáp döïa vaøo hai moâ hình cô baûn: (1) phaân tích ñònh tính
döïa vaøo moâ hình chu kyø soáng saûn phaåm quoác teá cuûa saûn phaåm (IPLC) cuûa
Raymond Vernon; (2) phaân tích ñònh löôïng döïa vaøo moâ hình bieåu ñoà toå hôïp
(Cluster Chart) cuûa Michael Porter (2 moâ hình naøy seõ ñöôïc trình baøy trong
chöông 1)
-4-
- Ñoái vôùi muïc tieâu thöù hai:
+ Döõ lieäu thu ñöôïc töø baûng caâu hoûi ñieàu tra seõ ñöôïc xöû lyù, toång hôïp treân cô sôû
söû duïng caùc coâng cuï thoáng keâ saün coù trong phaàn meàm Excel. Töø keát quaû toång hôïp
treân, caùc phaûn öùng coù theå cuûa doanh nghieäp khi Vieät Nam gia nhaäp WTO seõ ñöôïc
theå hieän thoâng qua caùc bieåu baûng thoáng keâ vaø coâng cuï bieåu ñoà.
+ Phöông phaùp phaân tích hieäu quaû saûn xuaát cuûa doanh nghieäp: phöông phaùp
phaân tích maøng bao döõ lieäu (DEA): laø phöông phaùp tieáp caän öôùc löôïng bieân. Tuy
nhieân, khaùc vôùi phöông phaùp phaân tích bieán ngaãu nhieân söû duïng phöông phaùp
kinh teá löôïng, DEA döïa theo phöông phaùp chöông trình phi toaùn hoïc ñeå öôùc
löôïng caän bieân saûn xuaát. Moâ hình DEA ñaàu tieân ñöôïc phaùt trieån bôûi Charnes,
Cooper vaø Rhodes vaøo naêm 1978.
Ñeå ño löôøng hieäu quaû trong saûn xuaát, ngoaøi vieäc xaùc ñònh hieäu quaû kyõ thuaät
(Technical Efficiency-TE) vaø hieäu quaû theo quy moâ saûn xuaát (Scale Efficiency-
SE), caùc nhaø nghieân cöùu coøn quan taâm ñeán vaán ñeà hieäu quaû phaân phoái nguoàn löïc
saûn xuaát (Allocative Efficiency- AE) vaø hieäu quaû söû duïng chi phí (Cost
Efficiency- CE).
(Phöông phaùp naøy seõ ñöôïc trình baøy roõ hôn trong phaàn phuï luïc).
- Ñoái vôùi muïc tieâu thöù ba: Nhöõng vaán ñeà veà cô cheá, chính saùch, vaø caùc bieän
phaùp taêng khaû naêng caïnh tranh cuûa ngaønh seõ ñöôïc ñeà xuaát döïa treân cô sôû caùc keát
quaû phaân tích toång hôïp.
5. TOÅNG QUAN VEÀ TÌNH HÌNH NGHIEÂN CÖÙU
- Tröôùc xu theá hoäi nhaäp toaøn caàu, Chính phuû Vieät Nam vaø ñaëc bieät laø caùc
doanh nghieäp Vieät Nam phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng thaùch thöùc voâ cuøng to lôùn. Vì
theá trong thôøi gian qua ñaõ coù raát nhieàu nghieân cöùu cuûa nhieàu chuyeân gia trong vaø
ngoaøi nöôùc lieân quan ñeán xu theá hoäi nhaäp, chính saùch taøi chính- tieàn teä, khaû naêng
tieáp caän, nhaän thöùc cuõng nhö tính saõn saøng cuûa doanh nghieäp Vieät Nam trong boái
caûnh Vieät Nam laø thaønh vieân chính thöùc cuûa WTO.
- Danh muïc caùc coâng trình coù lieân quan:
-5-
(1) Phoøng Thò Huyønh Mai, Ñaùnh giaù naêng löïc caïnh tranh moät soá maët haøng noâng
saûn ôû ÑBSCL khi gia nhaäp WTO, Luaän vaên thaïc só kinh teá, ÑH Caàn Thô, 2007
Ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu giaûi quyeát caùc vaán ñeà:
-Veà chính saùch noâng nghieäp cuûa Vieät Nam so vôùi nhöõng quy ñònh cuûa
WTO
- Phaân tích hieän traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc maët haøng noâng saûn ôû
ÑBSCL so vôùi caùc ñoái thuû maïnh trong khu vöïc.
- Phaân tích cô hoäi, thaùch thöùc cuûa moät soá maët haøng noâng saûn cuûa ÑBSCL
khi gia nhaäp WTO.
- Ñeà ra giaûi phaùp naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc maët haøng naøy.
Keát luaän cuûa ñeà taøi laø ngaønh noâng saûn ÑSCL, ñaëc bieät laø luùa gaïo ñang coù
lôïi theá caïnh tranh tuy nhieân ñang bò maát daàn lôïi theá vaø ñeà ra giaûi phaùp khaéc phuïc.
(2) Ñinh Chaâu Hoàng Ngoïc, Phaân tích naêng löïc caïnh tranh ngaønh may thaønh phoá
Caàn Thô, Luaän vaên thaïc só kinh teá, ÑHCT, 2007
Muïc tieâu nghieân cöùu cuûa ñeà taøi naøy laø nghieân cöùu thöïc tieãn veà naêng löïc
caïnh tranh cuûa ngaønh may TP Caàn Thô thoâng qua vieäc söû duïng caùc lyù luaän khoa
hoïc ñeå phaân tích vaø ñaùnh giaù thöïc traïng hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc
doanh nghieäp, töø ñoù ñeà xuaát giaûi phaùp goùp phaàn naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa
ngaønh.
(3) Döông Ngoïc Thí, Taùc ñoäng cuûa vieäc gia nhaäp WTO tôùi noâng nghieäp Vieät
Nam, Döï aùn hoã trôï Thöông maïi Ña bieân Mutrap II, thaùng 04-2008.
Baøi vieát laø moät phaàn trong döï aùn hoã trôï Mutrap II, ñaõ phaân tích vaø ñöa ra
lôïi theá cuûa moät soá maët haøng noâng saûn cuûa Vieät Nam, ñoàng thôøi phaân tích taùc ñoäng
cuûa WTO ñeán ngaønh noâng nghieäp nhö taùc ñoäng veà thò tröôøng, maët haøng; taùc ñoäng
leân thu nhaäp vaø ñôøi soáng noâng daân… vaø ñöa ra kieán nghò ñoái vôùi ngaønh noâng
nghieäp.
-6-
(4) Boä Keá Hoaïch vaø Ñaàu tö, Ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa 5 naêm trieån khai hieäp ñònh
thöông maïi song phöông Vieät Nam- Hoa Kyø ñoái vôùi thöông maïi, ñaàu tö, vaø cô
caáu kinh teá cuûa Vieät Nam, NXB Chính Trò Quoác Gia, 2007
Noäi dung cuûa baøi naøy laø veà thay ñoåi cuûa Vieät Nam veà caûi caùch maø Vieät
Nam ñaõ tieán haønh ñeå thöïc hieän thaønh coâng Hieäp Ñònh Thöông Maïi song phöông
giöõa hai nöôùc; ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi vaø ñaàu tö tröïc tieáp cuûa Hoa Kyø; ñaàu tö
giaùn tieáp; nhöõng thay ñoåi trong cô caáu kinh teá treân goùc ñoä saûn löôïng vaø vieäc laøm;
söï phaùt trieån cuûa ngaønh ngaân haøng Vieät Nam…
6. TÍNH MÔÙI CUÛA ÑEÀ TAØI
(1) Ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu saâu veà naêng löïc caïnh tranh ngaønh Gạo xuaát
khaåu cuûa vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long.
(2) Söû duïng 2 moâ hình ñònh tính vaø ñònh löôïng trong phaân tích lôïi theá caïnh
tranh cuûa ngaønh theo lyù thuyeát lôïi theá caïnh tranh quoác gia cuûa Micheal Porter.
(3) Söû duïng phöông phaùp phaân tích hieäu quaû saûn xuaát döïa vaøo caùc chi phí
hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp baèng phaàn meàm DEAP 2.1 trong phaân tích söï taùc
ñoäng cuûa vieäc hoäi nhaäp kinh teá ñoái vôùi caùc doanh nghieäp trong ngaønh laø vieäc
phaân tích hoaøn toaøn môùi.
-7-
CHÖÔNG 1. CÔ SÔÛ KHOA HOÏC VEÀ LÔÏI THEÁ CAÏNH TRANH
NGAØNH GAÏO XUAÁT KHAÅU TRONG BOÁI CAÛNH HOÄI NHAÄP
1.1. CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ LÔÏI THEÁ CAÏNH TRANH
1.1.1. Khaùi nieäm veà caïnh tranh.
Caùc hoïc thuyeát kinh teá thò tröôøng duø tröôøng phaùi naøo ñeàu thöøa nhaän raèng:
Caïnh tranh chæ xuaát hieän vaø toàn taïi trong neàn kinh teá thò tröôøng, nôi maø cung- caàu
vaø giaù caû haøng hoùa laø nhöõng nhaân toá cô baûn cuûa thò tröôøng laø ñaëc tröng cô baûn cuûa
kinh teá thò tröôøng; caïnh tranh laø linh hoàn soáng cuûa thò tröôøng.
Caïnh tranh laø moät hieän töôïng kinh teá – xaõ hoäi phöùc taïp, do caùch tieáp caän
khaùc nhau, neân coù caùc quan nieäm khaùc nhau veà caïnh tranh.
Caïnh tranh theo ñònh nghóa cuûa Ñaïi töø ñieån tieáng Vieät laø “Tranh ñua giöõa
nhöõng caù nhaân, taäp theå coù chöùc naêng nhö nhau, nhaèm giaønh phaàn hôn, phaàn thaéng
veà mình”
Theo cuoán Toång quan veà caïnh tranh coâng nghieäp Vieät Nam ñoù choïn ñònh
nghóa veà caïnh tranh coá gaéng keát hôïp caû caùc DN, ngaønh vaø quoác gia nhö sau :
“Khaû naêng cuûa caùc doanh nghieäp, ngaønh, quoác gia vaø vuøng trong vieäc taïo ra vieäc
laøm vaø thu nhaäp cao hôn trong ñieàu kieän caïnh tranh quoác teá”.
Theo Töø ñieån Thuaät ngöõ Kinh teá hoïc “Caïnh tranh - söï ñaáu tranh ñoái laäp
giöõa caùc caù nhaân, taäp ñoaøn hay quoác gia. Caïnh tranh naûy sinh khi hai beân hay
nhieàu beân coá gaéng giaønh laáy thöù maø khoâng phaûi ai cuõng coù theå giaønh ñöôïc”.
Ngoaøi ra, cuõng coù theå daãn ra nhieàu caùch dieãn ñaït khaùc nhau veà khaùi nieäm
caïnh tranh ... Song qua caùc ñònh nghóa treân coù theå tieáp caän veà caïnh tranh nhö sau:
- Caïnh tranh laø noùi ñeán söï ganh ñua nhaèm giaønh laáy phaàn thaéng cuûa nhieàu
chuû theå cuøng tham döï.
-8-
- Muïc ñích tröïc tieáp cuûa caïnh tranh laø moät ñoái töôïng cuï theå maø caùc beân
ñeàu muoán giaønh laáy ñeå cuoái cuøng laø kieám ñöôïc lôïi nhuaän cao.
- Caïnh tranh dieãn ra trong moät moâi tröôøng cuï theå coù caùc raøng buoäc chung
maø caùc beân tham gia phaûi tuaân thuû nhö: ñaëc ñieåm saûn phaåm, thò tröôøng, caùc ñieàu
kieän phaùp lyù, caùc thoâng leä kinh doanh...
- Trong quaù trình caïnh tranh caùc chuû theå tham gia caïnh tranh coù theå söû
duïng nhieàu coâng cuï khaùc nhau: Caïnh tranh baèng ñaëc tính vaø chaát löôïng saûn
phaåm; caïnh tranh baèng ngheä thuaät tieâu thuï saûn phaåm; caïnh tranh nhôø dòch vuï baùn
haøng toát, caïnh tranh thoâng qua hình thöùc thanh toaùn ...
Vôùi phöông phaùp tieáp caän treân, khaùi nieäm caïnh tranh coù theå hieåu nhö sau:
Caïnh tranh laø quan heä kinh teá maø ôû ñoù caùc chuû theå kinh teá ganh ñua nhau tìm ñuû
moïi bieän phaùp, caû ngheä thuaät laãn thuû ñoaïn ñeå ñaït muïc tieâu kinh teá cuûa mình,
thoâng thöôøng laø chieám lónh thò tröôøng, giaønh laáy khaùch haøng cuõng nhö caùc ñieàu
kieän saûn xuaát, thò tröôøng coù lôïi nhaát. Muïc ñích cuoái cuøng cuûa caùc chuû theå kinh teá
trong quaù trình caïnh tranh laø toái ña hoùa lôïi ích. Ñoái vôùi ngöôøi saûn xuaát kinh doanh
laø lôïi nhuaän, ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng laø lôïi ích tieâu duøng vaø söï tieän lôïi
1.1.2. Lyù thuyeát veà lôïi theá caïnh tranh ngaønh
1.1.2.1. Lyù thuyeát lôïi theá tuyeät ñoái cuûa Adam Smith:
Theo quan ñieåm cuûa Adam Smith, lôïi theá tuyeät ñoái ñöôïc hieåu laø söï khaùc
bieät tuyeät ñoái veà naêng suaát lao ñoäng cao hôn hay chi phí lao ñoäng thaáp hôn ñeå
laøm ra cuøng moät loaïi saûn phaåm. Moâ hình maäu dòch quoác teá cuûa moät quoác gia laø
chæ xuaát khaåu nhöõng saûn phaåm maø mình coù lôïi theá tuyeät ñoái vaø nhaäp khaåu nhöõng
saûn phaåm khoâng coù lôïi theá tuyeät ñoái. Môû roäng vaán ñeà ra, neáu moãi quoác gia taäp
trung chuyeân moân hoùa saûn xuaát vaøo loïai saûn phaåm maø mình coù lôïi theá tuyeät ñoái
thì taøi nguyeân cuûa ñaát nöôùc seõ ñöôïc khai thaùc coù hieäu quaû hôn vaø thoâng qua bieän
phaùp trao ñoåi maäu dòch quoác teá caùc quoác gia giao thöông ñeàu coù lôïi hôn do toång
-9-
khoái löôïng caùc loaïi saûn phaåm ñaùp öùng cho nhu caàu tieâu duøng cuoái cuøng cuûa moãi
quoác gia taêng nhieàu hôn vaø chi phí reû hôn so vôùi tröôøng hôïp phaûi töï saûn xuaát toaøn
boä.
Tuy nhieân, thöïc teá thì chæ coù moät soá ít nöôùc coù lôïi theá tuyeät ñoái, coøn nhöõng
nöôùc nhoû hoaëc ngheøo taøi nguyeân thì vieäc trao ñoåi maäu dòch quoác teá coù xaûy ra
khoâng ? Lyù thuyeát Lôïi theá tuyeät ñoái khoâng traû lôøi ñöôïc maø phaûi döïa vaøo lyù thuyeát
lôïi theá so saùnh cuûa David Ricardo.
1.1.2.2. Lyù thuyeát lôïi theá so saùnh cuûa David Ricardo:
Theo lyù thuyeát cuûa Ricardo, caùc quoác gia khoâng coù lôïi theá caïnh tranh tuyeät
ñoái vaø vieäc mua baùn trao ñoåi giöõa hai quoác gia vaãn coù theå thöïc hieän ñöôïc nhôø vaøo
lôïi theá caïnh tranh naøy.
Lôïi theá caïnh tranh töông ñoái ñöôïc tính baèng tyû leä tieâu hao nguoàn löïc ñeå
saûn xuaát ra saûn phaåm A (quoác gia 1) so vôùi saûn phaåm B (quoác gia 2) cuûa moät
quoác gia thaáp hôn quoác gia khaùc vaø ngöôïc laïi quoác gia 2 seõ coù tyû leä tieâu hao
nguoàn löïc giöõa saûn phaåm B so vôùi saûn phaåm A laø thaáp hôn quoác gia 1 maëc duø coù
theå quoác gia 1 coù lôïi theá caïnh tranh tuyeät ñoái caû 2 saûn phaåm A vaø B so vôùi quoác
gia 2. Do doù, quoác gia 1 tieán haønh chuyeân moân hoaù saûn xuaát saûn phaåm A vaø quoác
gia 2 tieán haønh chuyeân moân hoaù saûn xuaát saûn phaåm B vaø hai quoác gia tieán haønh
trao ñoåi cho nhau thì caû hai quoác gia ñeàu coù lôïi.
Tuy nhieân, theo quan ñieåm hai quoác gia thì vieäc caïnh tranh chæ ñöôïc xeùt
treân hai quoác gia maø thoâi. Treân thöïc teá, khoâng chæ coù hai quoác gia caïnh tranh laãn
nhau maø thò tröôøng theá giôùi coù söï tham gia cuûa taát caû caùc quoác gia treân theá giôùi vaø
lyù luaän cuûa David Ricardo ñaõ boû qua chi phí vaän chuyeån giöõa 2 quoác gia. Tuy
nhieân, ñaây laø cô sôû cho vieäc mua baùn trao ñoåi giöõa hai hay nhieàu quoác gia treân
theá giôùi.
-10-
1.1.2.3. Lyù thuyeát lôïi theá caïnh tranh ngaønh
Nghieân cöùu lôïi theá so saùnh cho pheùp chuùng ta nhaän thöùc ñöôïc öu theá cuûa
neàn kinh teá quoác gia trong quan heä giao thöông vôùi caùc nöôùc khaùc, laøm cô sôû ñeå
xaây döïng chính saùch thöông maïi quoác teá cho phuø hôïp. Tuy nhieân, trong hoaït ñoäng
kinh doanh quoác teá (ôû caáp doanh nghieäp) vaø hoaït ñoäng thu huùt nguoàn löïc ñaàu tö
quoác teá ñeå taïo moâi tröôøng saûn xuaát kinh doanh thuaän lôïi (ôû caáp ngaønh vaø quoác
gia), caùc chuû theå kinh teá (doanh nghieäp, ngaønh, quoác gia) phaûi caïnh tranh vôùi
nhau voâ cuøng quyeát lieät ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån. Noùi nhö vaäy coù nghóa laø, giöõa lôïi
theá so saùnh vaø lôïi theá caïnh tranh coù moät khoaûng caùch nhaát ñònh, chæ vôùi phaïm truø
lôïi theá so saùnh chöa ñuû ñeå laøm saùng toû moïi vaán ñeà cuûa moâi tröôøng thöông maïi
quoác teá, maø caàn phaûi nghieân cöùu saâu hôn veà lôïi theá caïnh tranh.
Tröôùc heát, caàn laøm roõ khaùi nieäm “ngaønh” (hay ngaønh kinh teá) ñöôïc ñeà caäp
ôû ñaây laø ngaønh haøng, gaén lieàn vôùi moät chuûng loaïi saûn phaåm cuï theå, ví duï nhö:
ngaønh oâ toâ, ngaønh maùy tính ñieän töû, ngaønh deät may, ngaønh du lòch, ngaønh vieãn
thoâng… (ñeå phaân bieät vôùi 3 ngaønh kinh teá cô baûn cuûa neàn kinh teá laø: noâng nghieäp,
coâng nghieäp vaø dòch vuï). Lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh ñöôïc xem xeùt trong moái
töông quan giöõa caùc ngaønh haøng töông öùng cuûa nhöõng quoác gia khaùc nhau ñeå
tranh giaønh thò tröôøng treân phaïm vi theá giôùi. Lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh seõ taêng
theo qui moâ cuûa caùc ngaønh haøng vaø ñoù laø bieåu hieän lôïi theá beân ngoaøi cuûa neàn
kinh teá.
(1) Lôïi theá caïnh tranh vaø naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh
Lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh haøng cuï theå cuûa moät quoác gia laø söï khaùc bieät
veà lôïi theá caïnh tranh mang tính vöôït troäi cuûa caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh
haøng ñoù so vôùi caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh haøng töông öùng cuûa nhöõng quoác
gia khaùc treân theá giôùi. Vaø do ñoù, naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh haøng bieåu hieän
qua naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh. Nhoùm chieán löôïc
-11-
laø moät taäp hôïp nhöõng coâng ty aùp duïng chieán löôïc saûn xuaát kinh doanh töông töï
nhau. Moãi ngaønh haøng coù theå bao goàm moät hay nhieàu nhoùm chieán löôïc. Daáu hieäu
caên baûn phaân bieät caùc nhoùm chieán löôïc laø giaù caû vaø beà roäng cuûa doøng saûn phaåm
(theå hieän qua qui caùch chaát löôïng, chuûng loaïi saûn phaåm).
(2) Moâi tröôøng caïnh tranh cuûa ngaønh
Moät ngaønh haøng cuï theå cuûa moät quoác gia nhaát ñònh seõ phaûi caïnh tranh vôùi
ngaønh haøng töông öùng cuûa nhieàu quoác gia khaùc treân phaïm vi theá giôùi. Do vaäy,
moâi tröôøng caïnh tranh cuûa ngaønh laø moâi tröôøng kinh teá quoác teá, bao goàm: moâi
tröôøng thöông maïi, moâi tröôøng saûn xuaát vaø moâi tröôøng taøi chính trong moái quan
heä lieân keát toaøn caàu. Trong ñieàu kieän caùc traøo löu toaøn caàu hoùa, khu vöïc hoùa ñaõ
vaø ñang dieãn ra voâ cuøng maïnh meõ treân theá giôùi, moâi tröôøng caïnh tranh cuûa caùc
ngaønh haøng ñeàu coù söï bieán ñoäng khoâng ngöøng theo xu höôùng ngaøy caøng hoaøn
thieän hôn nhöng cuõng phöùc taïp hôn raát nhieàu. Trong ñoù, caùc luaät chôi trong quan
heä thöông maïi quoác teá khoâng ngöøng ñöôïc boå sung; kyõ thuaät coâng ngheä cuûa baát kyø
ngaønh saûn xuaát naøo cuõng ñaït ñöôïc nhöõng tieán boä vöôït baäc; vaø, quan heä taøi chính
quoác teá ñaõ gaén keát caùc neàn kinh teá laïi vôùi nhau trong moái quan heä phuï thuoäc heát
söùc saâu roäng vaø chaët cheõ.
Trong moâi tröôøng caïnh tranh quoác teá, caùc ngaønh haøng (vaø caùc nhoùm chieán
löôïc cuûa ngaønh) luoân ñoái dieän vôùi raát nhieàu thôøi cô vaø thaùch thöùc. Phaûn öùng tröôùc
thôøi cô vaø thaùch thöùc ñoù cuûa taát caû doanh nghieäp trong caùc nhoùm chieán löôïc (cuûa
töøng ngaønh haøng) seõ taát yeáu daãn tôùi söï xuaát hieän cuûa nhöõng coâng ty ña quoác gia
vaø coâng ty xuyeân quoác gia. Ñaây laø löïc löôïng chính cuûa tieán trình toaøn caàu hoùa.
Ñieàu ñoù khoâng chæ laøm cho moâi tröôøng caïnh tranh quoác teá cuûa caùc ngaønh haøng trôû
neân hoaøn chænh vaø phöùc taïp hôn nhö ñaõ noùi treân, maø coøn laøm phaùt sinh theâm
nhieàu ngaønh (saûn phaåm) môùi vôùi trình ñoä chuyeân moân hoùa saûn xuaát saâu hôn, hieän
-12-
ñaïi hôn, ñaûm baûo khaû naêng sinh lôïi maïnh meõ hôn, ñe doïa laøm suy giaûm vaø thay
theá daàn caùc ngaønh (saûn phaåm) goác ñaõ saûn sinh ra ngaønh (saûn phaåm) môùi.
(3) Ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh
Ñeå ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa moät ngaønh haøng cuï theå maïnh hay yeáu,
ta phaûi döïa vaøo 3 nhoùm yeáu toá cô baûn nhö sau:
Moät laø, naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh, bieåu
hieän taäp trung qua söï khaùc bieät veà giaù caû saûn phaåm vaø beà roäng doøng saûn phaåm.
Trong ñoù, yeâu caàu caùc doanh nghieäp trong töøng nhoùm chieán löôïc phaûi döï baùo cho
ñöôïc chu kyø soáng saûn phaåm cuûa ngaønh treân phaïm vi thò tröôøng theá giôùi ñeå ñieàu
chænh chieán löôïc phuø hôïp theo höôùng khoâng ngöøng naâng cao qui moâ lôïi suaát kinh
teá vaø baønh tröôùng daàn hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh ra khoûi bieân giôùi quoác gia.
Hai laø, caáu truùc vaø lôïi theá theo qui moâ cuûa ngaønh. Trong naøy, caàn phaûi xem
xeùt ñaùnh giaù ñaày ñuû caùc khía caïnh nhö: maët baèng coâng ngheä chung cuûa ngaønh cao
hay thaáp; heä thoáng cô sôû haï taàng kyõ thuaät cuûa ngaønh ñaõ phaùt trieån ñeán chöøng möïc
naøo; caùc ngaønh lieân keát vaø boå trôï coù ñaày ñuû, ñoàng boä hay khoâng…? ñeå bieát caùc
maët ñoù taùc ñoäng ñeán khaû naêng giaûm chi phí ñaàu vaøo cuûa ngaønh nhö theá naøo?
Ba laø, nhoùm yeáu toá veà chính saùch. Caàn naém roõ vai troø, vò trí cuûa ngaønh
trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá quoác gia; ngaønh ñoù ñöôïc qui hoaïch phaùt trieån
ra sao; coù phaûi laø ngaønh kinh teá muõi nhoïn hay khoâng; chính saùch cuûa chính phuû
ñoái vôùi ngaønh laø khuyeán khích hay haïn cheá phaùt trieån…?
Töø 3 nhoùm yeáu toá cô baûn treân, chuùng ta coù theå chi tieát hoùa thaønh nhieàu yeáu
toá cuï theå hôn ñeå ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa moät ngaønh haøng. Trong thöïc teá,
lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh ñöôïc ñaùnh giaù treân caû hai maët ñònh tính vaø ñònh
löôïng. Trong phaàn minh hoïa döôùi ñaây, vieäc ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh
veà maët ñònh tính seõ döïa vaøo Moâ hình chu kyø soáng quoác teá cuûa saûn phaåm
(International Product Life Cycle Model – IPLC) cuûa Raymond Vernon; coøn
-13-
ñaùnh giaù veà maët ñònh löôïng seõ döïa vaøo Bieåu ñoà toå hôïp (Cluster Chart) nhöõng
ngaønh haøng coù lôïi theá caïnh tranh cao cuûa quoác gia ñöôïc ñeà xöôùng bôûi Michael E.
Porter.
• Moâ hình chu kyø soáng quoác teá cuûa saûn phaåm (IPLC) cuûa Raymond Vernon
Trong khi taäp trung nghieân cöùu veà kinh teá quoác teá hoài thaäp nieân 60 cuûa theá
kyû XX, Raymond Vernon ñaõ phaùt hieän ra tính qui luaät cuûa hieän töôïng caùc doanh
nghieäp Myõ phaùt trieån thaønh nhöõng coâng ty ña quoác gia vaø giöõ vai troø chi phoái hoaït
ñoäng thöông maïi quoác teá trong moät thôøi gian daøi. Treân cô sôû ñoù, naêm 1966 oâng ñaõ
ñöa ra moâ hình chu kyø soáng quoác teá cuûa saûn phaåm ñeå moâ taû khaùi quaùt quaù trình
quoác teá hoùa hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp ñòa phöông taïi moät quoác
gia tieân tieán, baét ñaàu töø vieäc baùn saûn phaåm môùi, haøm löôïng coâng ngheä cao cho
ngöôøi tieâu duøng coù thu nhaäp cao treân thò tröôøng noäi ñòa. Vaø qua phaân tích chu kyø
thöông maïi quoác teá trong moâ hình IPLC (bao goàm 3 giai ñoaïn, theå hieän treân hình
1.1.) chuùng ta seõ thaáy roõ söï chuyeån dòch lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh haøng töông
öùng giöõa caùc quoác gia lieân heä.
(1) Giai ñoaïn môû ñaàu cuûa saûn phaåm môùi: tính töø khi coù doanh nghieäp cuûa
moät nöôùc coâng nghieäp khai thaùc theá maïnh coâng ngheä ñeå taïo ra böôùc ñoät phaù saûn
xuaát kinh doanh saûn phaåm môùi coù tính saùng taïo cao treân thò tröôøng noäi ñòa. Vì laø
nöôùc coâng nghieäp, neân thò tröôøng noäi ñòa coù dung löôïng lôùn, ngöôøi tieâu duøng coù
thu nhaäp cao vaø saün loøng chaáp nhaän saûn phaåm môùi vôùi giaù cao (thay vì ñoøi hoûi giaù
reû). Nhaø saûn xuaát coøn coù nhieàu thuaän lôïi khaùc, nhö: deã daøng huy ñoäng voán ñeå ñaàu
tö phaùt trieån saûn phaåm môùi; deã daøng coù ñöôïc söï cung öùng toát nhaát caùc yeáu toá ñaàu
vaøo cuûa nhieàu ñôn vò lieân keát vaø boå trôï… nghóa laø coù ñuû ñieàu kieän ñeå naâng cao qui
moâ lôïi suaát kinh teá vaø giaûm thieåu ruûi ro ñeán möùc thaáp nhaát. Söï phaùt trieån kinh
doanh saûn phaåm môùi maïnh meõ cuûa nhaø saûn xuaát tieân phong seõ thu huùt caùc doanh
nghieäp noäi ñòa khaùc tham gia caïnh tranh, daãn ñeán söï hình thaønh roõ neùt caùc nhoùm
-14-
chieán löôïc cuûa ngaønh. Ñeán gaàn cuoái giai ñoaïn naøy, do söùc eùp caïnh tranh treân thò
tröôøng noäi ñòa taêng leân, caùc doanh nghieäp trong ngaønh seõ caøng ñaåy maïnh xuaát
khaåu saûn phaåm môùi sang thò tröôøng caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc, vì ôû ñoù ngöôøi tieâu
duøng cuõng coù thu nhaäp cao, cuõng bò haáp daãn bôûi saûn phaåm môùi, coøn söï caïnh tranh
cuûa caùc doanh nghieäp ñòa phöông thì chöa ñaùng keå. Khi ñoù, ngaønh haøng môùi cuûa
nöôùc coâng nghieäp phaùt minh ra saûn phaåm seõ daãn ñaàu veà lôïi theá caïnh tranh vaø
chieám öu theá lôùn trong xuaát khaåu saûn phaåm naøy.
XKhaåu Sp môùi Sp tröôûng thaønh Sp ñaõ chuaån hoùa
(3)
Thôøi gian
(2)
(1)
(1): nöôùc coâng nghieäp phaùt minh saûn phaåmmôùi
Nkhaåu (2): caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc (thu nhaäp cao)
(3): caùc nöôùc ñang phaùt trieån (thu nhaäp thaáp)
Hình 1.1. Moâ hình chu kyø soáng quoác teá cuûa saûn phaåm
(2) Giai ñoaïn saûn phaåm tröôûng thaønh: qui trình saûn xuaát vaø thieát keá saûn
phaåm ñi daàn vaøo theá oån ñònh; saûn phaåm môùi ñöôïc xuaát khaåu maïnh töø nöôùc coâng
nghieäp phaùt minh ra noù ñeán caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc. Trong giai ñoaïn naøy, taïi
nöôùc coâng nghieäp phaùt minh saûn phaåm môùi ñaõ hình thaønh caùc coâng ty ña quoác
gia. Vaø do yeâu caàu toái ña hoùa lôïi nhuaän, caùc coâng ty ña quoác gia ñoù coù xu höôùng
-15-
di chuyeån ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi (döôùi hình thöùc FDI) ñeå giaûm giaù thaønh saûn phaåm
döïa treân caên baûn giaûm caùc chi phí tieàn löông vaø vaän taûi. Ngöôïc laïi, chính saùch
cuûa caùc nöôùc coâng nghieäp ñang ôû vò theá laø nöôùc nhaäp khaåu saûn phaåm môùi seõ coù söï
thay ñoåi caàn thieát ñeå thu huùt ñaàu tö vaø phaùt trieån saûn xuaát saûn phaåm môùi taïi choã.
Daàn daàn, saûn phaåm môùi ñöôïc saûn xuaát taïi choã seõ trôû thaønh nguoàn cung caáp chính
yeáu cho thò tröôøng ñòa phöông vaø laøm giaûm haún saûn löôïng nhaäp khaåu töø nöôùc
coâng nghieäp phaùt minh saûn phaåm môùi. Vai troø cuûa caùc nhaø saûn xuaát ñòa phöông
cuõng taêng daàn leân, töø choã chæ cung öùng moät soá yeáu toá ñaàu vaøo vaø dòch vuï boå trôï
ban ñaàu, khi ñaõ naém vöõng ñöôïc coâng ngheä saûn xuaát (vôùi yeâu caàu kyõ thuaät raát cao)
hoï seõ tham gia saâu roäng hôn vaøo caùc nhoùm chieán löôïc môùi hình thaønh cuûa ngaønh
haøng treân thò tröôøng ñòa phöông. Ñoàng thôøi, vôùi öu theá chi phí saûn xuaát reû hôn,
caùc coâng ty ñòa phöông cuõng tham gia caïnh tranh ngaøy caøng maïnh meõ ñeå baùn saûn
phaåm môùi vöôït ra ngoaøi thò tröôøng noäi ñòa cuûa mình, nghóa laø caïnh tranh xuaát
khaåu saûn phaåm môùi vaøo thò tröôøng caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc (keå caû nöôùc coâng
nghieäp phaùt minh saûn phaåm) vaø caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Keå töø ñoù, ngaønh haøng
cuûa quoác gia phaùt minh saûn phaåm môùi seõ giaûm daàn lôïi theá caïnh tranh.
(3) Giai ñoaïn saûn phaåm ñaõ chuaån hoùa: caùc thò tröôøng chuû yeáu tieâu thuï saûn
phaåm môùi trôû neân baõo hoøa, tyû suaát lôïi nhuaän cuûa ngaønh bò suy giaûm. Caùc doanh
nghieäp bò buoäc phaûi taäp trung tìm caùch giaûm chi phí trong toaøn boä quaù trình saûn
xuaát, daãn tôùi söï chuaån hoùa daàn qui caùch saûn phaåm vaø qui trình kyõ thuaät saûn xuaát
saûn phaåm treân phaïm vi theá giôùi. Ñieàu ñoù cho pheùp doanh nghieäp naâng cao hôn
nöõa qui moâ lôïi suaát kinh teá vaø taêng tính cô ñoäng trong ñieàu haønh saûn xuaát. Söï
phaân boá saûn xuaát seõ ngaøy caøng taäp trung hôn vaøo nhöõng nôi coù tieàn löông vaø taøi
nguyeân giaù reû. Caùc nöôùc coâng nghieäp tieân tieán coù xu höôùng vaãn duy trì caùc cô sôû
cheá taïo maùy moùc thieát bò hieän ñaïi ôû chính quoác, nhöng saün saøng ñöa maùy moùc
thieát bò hieän ñaïi ñoù ñi ñaàu tö ñeå saûn xuaát saûn phaåm tieâu duøng cuoái cuøng taïi caùc
-16-
nöôùc ñang phaùt trieån (coù thu nhaäp thaáp). Keát quaû laø, söï khaùc bieät veà chaát löôïng
saûn phaåm nhanh choùng ñöôïc thu heïp. Thay vaøo ñoù, söï khaùc bieät veà giaù caû saûn
phaåm seõ ñoùng vai troø quyeát ñònh lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh haøng töông öùng
giöõa caùc quoác gia. Baây giôø, ngay caû ngaønh haøng töông öùng cuûa moät soá nöôùc ñang
phaùt trieån (thu nhaäp coøn thaáp) cuõng coù thôøi cô tham gia saûn xuaát vaø caïnh tranh
xuaát khaåu nhöõng saûn phaåm môùi coù haøm löôïng coâng ngheä cao, nhôø vaøo caùc ñieàu
kieän: coù chi phí saûn xuaát reû nhaát; thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi; nhaän chuyeån giao
coâng ngheä vaø hoïc taäp kinh nghieäm… Cuoái cuøng, caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån
(keå caû nöôùc phaùt minh ra saûn phaåm ban ñaàu) seõ chuyeån töø vò theá nhaø xuaát khaåu
thaønh nhaø nhaäp khaåu saûn phaåm môùi, haøm löôïng coâng ngheä.
• Bieåu ñoà toå hôïp (Cluster Chart) nhöõng ngaønh haøng coù lôïi theá caïnh tranh
cao cuûa Michael E. Porter
Tröôùc heát, phaûi xaùc ñònh nhöõng ngaønh haøng caàn ño löôøng yeáu toá ñònh löôïng
ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh, vôùi yeâu caàu phaân ngaønh heïp, moâ taû saûn phaåm cuï theå.
Ví duï, ngaønh chip baùn daãn, ngaønh maùy tính xaùch tay… thay vì noùi chung laø ngaønh
coâng nghieäp ñieän töû. Tieâu chí cô baûn ñeå ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa moät
ngaønh haøng laø thò phaàn xuaát khaåu vaø/hoaëc qui moâ ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi (FDI) cuûa
ngaønh ñoù. Trong caùch choïn ngaønh vaø laäp bieåu ñoà toå hôïp ñöôïc trình baøy döôùi ñaây
döïa chuû yeáu vaøo thò phaàn xuaát khaåu, nhöng coù keát hôïp xöû lyù moät soá tröôøng hôïp
baát qui taéc.
(1) Xaùc ñònh “ngöôõng quoác gia” (Nations Cut-off) veà thò phaàn xuaát khaåu
treân theá giôùi theo coâng thöùc: MSNC = EC ÷ EW. Trong ñoù, MSNC laø thò phaàn
ngöôõng quoác gia; EC laø toång kim ngaïch xuaát khaåu haøng hoùa, dòch vuï cuûa quoác gia
naêm tính toaùn; vaø EW laø toång kim ngaïch xuaát khaåu haøng hoùa, dòch vuï cuûa toaøn theá
giôùi (cuøng naêm).
-17-
(2) Xaùc ñònh thò phaàn xuaát khaåu treân theá giôùi cuûa caùc ngaønh haøng theo
coâng thöùc: MSWX = ECX ÷ EWX. Trong ñoù, MSWX laø thò phaàn xuaát khaåu ngaønh
haøng X cuûa quoác gia treân thò tröôøng theá giôùi; ECX laø kim ngaïch xuaát khaåu saûn
phaåm X cuûa quoác gia; vaø EWX laø kim ngaïch xuaát khaåu saûn phaåm X cuûa toaøn theá
giôùi (trong cuøng nieân ñoä tính toaùn vôùi chæ tieâu thò phaàn ngöôõng quoác gia).
(3) Choïn nhöõng ngaønh haøng thoûa ñieàu kieän MSWX >= MSNC ñöa vaøo bieåu
ñoà toå hôïp vaø saép xeáp theo caùc moái quan heä haøng doïc ñeå laøm noåi baät nhöõng ngaønh
haøng coù lôïi theá caïnh tranh cao cuûa quoác gia.
Theo quan saùt cuûa Michael E. Porter, tyû troïng cuûa nhöõng ngaønh coù lôïi theá
caïnh tranh cao (thoûa ñieàu kieän MSWX >= MSNC) cuûa moät quoác gia thöôøng chieám
treân döôùi 50% (thaäm chí coù theå ñeán 2/3) toång kim ngaïch xuaát khaåu haøng naêm cuûa
quoác gia ñoù.
¾ YÙ nghóa nghieân cöùu lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh
Vieäc nghieân cöùu lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh khoâng chæ coù yù nghóa treân
caáp ñoä quaûn lyù vó moâ cuûa nhaø nöôùc, maø coøn coù yù nghóa raát lôùn ñoái vôùi quaûn lyù vi
moâ ôû caùc doanh nghieäp. Cuï theå laø,
- Veà maët quaûn trò doanh nghieäp, ñoù laø cô sôû ñeå caùc coâng ty:
• Quyeát ñònh gia nhaäp vaøo nhoùm chieán löôïc naøo coù qui moâ vaø ñieàu kieän
phaùt trieån phuø hôïp nhaát vôùi khaû naêng toå chöùc saûn xuaát kinh doanh cuûa ñôn vò.
• Hoaïch ñònh chieán löôïc kinh doanh daøi haïn nhaèm naâng cao vaø duy trì lôïi
theá caïnh tranh tröôùc caùc ñoái thuû trong cuøng nhoùm chieán löôïc taïi thò tröôøng noäi ñòa
vaø caùc ñoái thuû caïnh tranh quoác teá (keå caû caïnh tranh quoác teá treân saân nhaø).
• Nhaän bieát phöông höôùng giaûi quyeát vaán ñeà naâng cao qui moâ lôïi suaát kinh
teá moät caùch thuaän lôïi nhaát.
- Veà maët quaûn lyù nhaø nöôùc, ñoù laø cô sôû ñeå:
-18-
• Xaùc ñònh nhöõng ngaønh haøng coù lôïi theá caïnh tranh cao cuûa neàn kinh teá
nhaèm xaây döïng vaø ñieàu chænh chính saùch coâng nghieäp phuø hôïp trong töøng giai
ñoaïn phaùt trieån.
• Xaây döïng cô sôû haï taàng kyõ thuaät vaø chính saùch coâng ngheä theo höôùng öu
tieân phaùt trieån caùc ngaønh kinh teá muõi nhoïn.
• AÙp duïng caùc chính saùch quaûn lyù thích hôïp ñeå taïo ñieàu kieän thu huùt ñaàu tö
nhaèm nhanh choùng naâng cao qui moâ lôïi theá beân ngoaøi cuûa caùc ngaønh kinh teá coù
söùc caïnh tranh cao.
1.2. HIEÄP ÑÒNH NOÂNG NGHIEÄP TRONG WTO (AOA) VAØ NHÖÕNG
CHÍNH SAÙCH NOÂNG NGHIEÄP CUÛA VIEÄT NAM
Vaán ñeà hoã trôï trong nöôùc vaø trôï caáp xuaát khaåu trong lónh vöïc noâng nghieäp
laø moät trong nhöõng vaán ñeà tranh caõi caêng thaúng nhaát trong quaù trình hoaït ñoäng
ñaøm phaùn cuûa GATT vaø WTO. Tröôùc nay GATT ñaõ coá gaéng khai thoâng thò
tröôøng ngaønh haøng noâng saûn qua caùc voøng ñaøm phaùn nhöng ñeàu khoâng ñöôïc keát
quaû khaû quan. Ñeán voøng ñaøm phaùn Uruguay (1986-1994) thì nhöõng vaán ñeà veà töï
do hoùa thöông maïi noâng saûn môùi coù ñöôïc moät soá keát quaû ñaùng khích leä thoâng qua
hieäp ñònh thöông maïi noâng nghieäp. Hieäp ñònh khoâng chæ ñieàu chænh caùc chính
saùch thueá, phi thueá maø coøn coù caùc quy ñònh chaët cheõ veà hoã trôï trong nöôùc vaø trôï
caáp xuaát khaåu. Ñaây laø nhöõng chính saùch coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán vaán ñeà töï do
hoùa thöông maïi ngaønh noâng nghieäp.
Hieäp ñònh noâng nghieäp taïo ra khung phaùp lyù giuùp cho thöông maïi trong
noâng nghieäp tuaân thuû theo caùc nguyeân taéc cuûa toå chöùc. Trong hieäp ñònh noâng
nghieäp coù 3 lónh vöïc phaûi cam keát laø: tieáp caän thò tröôøng (Market Accesss), hoã trôï
trong nöôùc (Domestic Support), trôï caáp xuaát khaåu (Export Subsidies)
-19-
1.2.1. Tieáp caän thò tröôøng (Market Access)
1.2.1.1. Cam keát raøng buoäc veà thueá
WTO thöøa nhaän thueá quan laø bieän phaùp baûo hoä thò tröôøng noäi ñòa duy nhaát
ñöôïc aùp duïng vì ñaây laø bieän phaùp baûo hoä maäu dòch mang tính minh baïch, ít boùp
meùo thöông maïi nhaát.
Hieäp ñònh noâng nghieäp quy ñònh taát caû caùc thaønh vieân phaûi dôõ boû hoaøn
toaøn haøng raøo phi thueá quan trong lónh vöïc noâng nghieäp vaø chuyeån sang hình thöùc
thueá quan.
Caùc thaønh vieân seõ khoâng duy trì caùc bieän phaùp phi thueá thuoäc loaïi ñaõ ñöôïc
yeâu caàu chuyeån sang thueá thoâng thöôøng. Caùc bieän phaùp naøy bao goàm haïn cheá veà
soá löôïng nhaäp khaåu, caùc loaïi thu ñoái vôùi haøng nhaäp khaåu, giaù nhaäp khaåu toái thieåu,
caáp pheùp nhaäp khaåu tuøy tieän, caùc bieän phaùp phi thueá quan ñöôïc duy trì thoâng qua
caùc doanh nghieäp thöông maïi quoác doanh, haïn cheá xuaát khaåu töï nguyeän vaø caùc
bieän phaùp cöûa khaåu töông töï.
Nöôùc xin gia nhaäp WTO phaûi thöïc hieän cam keát raøng buoäc veà thueá suaát
thueá nhaäp khaåu haøng hoùa, trong töông lai khoâng taêng thueá leân vöôït quaù möùc cam
keát raøng buoäc. Neáu muoán naâng thueá leân cao hôn möùc cam keát thì phaûi ñaøm phaùn
laïi treân cô sôû nhöôïng boä töông xöùng.
1.2.1.2. Caùc cam keát khaùc coù lieân quan ñeán chính saùch thueá
- Quy cheá toái hueä quoác: (Most Favoured Nation- MFN) baát kyø öu ñaõi veà
thueá nhaäp khaåu, phí haûi quan, caùch thöùc ñaùnh thueá, phí, caùc quy ñònh, thuû tuïc
daønh cho moät nöôùc naøo ñoù thì caùc nöôùc thaønh vieân WTO cuõng ñöôïc höôûng ngay
laäp töùc vaø khoâng ñieàu kieän söï öu ñaõi ñoù.
- Quy cheá ñoái xöû quoác gia (Nation Treatment- NT): haøng nhaäp khaåu töø caùc
nöôùc thaønh vieân WTO sau khi hoaøn thaønh nghóa vuï haûi quan phaûi ñöôïc ñoái xöû
bình ñaúng nhö caùc haøng hoùa saûn xuaát trong nöôùc töùc khoâng daønh cho saûn phaåm
noäi ñòa nhöõng öu ñaõi hôn so vôùi saûn phaåm nhaäp khaåu nhö nhöõng öu ñaõi veà thueá,
caùc ñieàu kieän veä sinh, ñieàu kieän kinh doanh…
Caùc loaïi phí khaùc ngoaøi thueá xuaát nhaäp khaåu, thueá choáng baùn phaù giaù, phí
dòch vuï, caùc loaïi thueá noäi ñòa aùp duïng ñoàng thôøi vôùi haøng saûn xuaát trong nöôùc vaø
Giải pháp nâng cao năng lực
cạnh tranh của ngành sản xuất,
chế biến, xuất khẩu Gạo
-1-
MÔÛ ÑAÀU
1. SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI NGHIEÂN CÖÙU
Noâng nghieäp laø lónh vöïc quan troïng trong neàn kinh teá, caáu truùc xaõ hoäi vaø caùc
quan heä thöông maïi cuûa Vieät Nam, thu huùt löïc löôïng lao ñoäng khoaûng 70% daân
soá. Trong 15 naêm trôû laïi ñaây, lónh vöïc noâng- laâm nghieäp vaø noâng- thöïc phaåm ñaõ
ñaït ñöôïc söï phaùt trieån lieân tuïc, vôùi möùc taêng tröôûng trung bình 4,3%/naêm vaø caùc
keát quaû tích cöïc ñoái vôùi chieán löôïc giaûm ñoùi ngheøo cuûa Vieät Nam. Tuy nhieân,
hieän nay vaãn coøn toàn taïi moät soá vaán ñeà ñoøi hoûi nhöõng chieán löôïc haønh ñoäng vaø
chính saùch cuï theå.
Saûn xuaát noâng nghieäp ôû Vieät Nam chuû yeáu laø caùc hoä gia ñình vaø söùc caïnh
tranh cuûa saûn phaåm noâng nghieäp vaø noâng- thöïc phaåm cuûa Vieät Nam coøn töông
ñoái thaáp so vôùi caùc quoác gia khaùc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi. Beân caïnh ñoù, heä
thoáng quaûn lyù cuûaVieät Nam veà haï taàng, dòch vuï (nhö vaän taûi, löu kho, baûo hieåm,
ngaân haøng, lieân laïc vaø haäu caàn) vaø noâng nghieäp vaãn coøn yeáu vaø thieáu söï phoái hôïp
ñeå ñaùp öùng caùc yeâu caàu cuûa thò tröôøng vaø hoã trôï caùc ngaønh thöïc söï hoäi nhaäp vaøo
neàn kinh teá toaøn caàu.
Trong hoaøn caûnh ñoù, Vieät Nam caàn khai thaùc cô hoäi töø vieäc gia nhaäp WTO
nhaèm thuùc ñaåy phaùt trieån thöông maïi haøng hoaù vaø saûn phaåm noâng nghieäp. Ñoàng
thôøi, Vieät Nam cuõng phaûi tính toaùn ñaày ñuû nhöõng taùc ñoäng töø caùc nghóa vuï vaø cam
keát trong WTO ñoái vôùi caùc chính saùch noâng nghieäp. Ñieàu naøy ñoøi hoûi moät caùch
tieáp caän chieán löôïc veà maët chính saùch trong vieäc caûi thieän khaû naêng tieâu thuï vaø
söùc caïnh tranh cuûa caùc saûn phaåm noâng nghieäp vaø thöïc phaåm saûn xuaát cuûa Vieät
Nam.
Ñeå thöïc phaåm vaø noâng saûn cuûa Vieät Nam caïnh tranh hôn treân thò tröôøng theá
giôùi vaøo thôøi ñieåm caùc thaønh vieân WTO daønh cho Vieät Nam möùc thueá Toái hueä
quoác MFN coù lôïi hôn daãn ñeán saûn phaåm Vieät Nam coù nhieàu cô hoäi tieáp caän thò
tröôøng hôn nhöng cuõng chòu söï kieåm tra ngaët ngheøo hôn theo cô cheá veà kieåm dòch
ñoäng- thöïc vaät SPS vaø haøng raøo kyõ thuaät trong thöông maïi TBT cuûa caùc thaønh
-2-
vieân WTO. Ñieàu naøy khoâng nhöõng Chính phuû Vieät Nam phaûi haøi hoaø trong chính
saùch vôùi caùc thaønh vieân maø ñaëc bieät hôn caû laø caùc doanh nghieäp Vieät Nam phaûi
ñöông ñaàu vôùi moät thaùch thöùc voâ cuøng khoù khaên khi phaûi hoaït ñoäng trong moät
moâi tröôøng caïnh tranh bình ñaúng theo caùc nguyeân taéc cuûa WTO.
Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long laø vöïa luùa cuûa caû nöôùc, tuy nhieân, tröôùc ngöôõng
cöûa hoäi nhaäp, saûn phaåm ñöôïc xem laø coù lôïi theá so saùnh cuûa khu vực laïi ñang coù
nhieàu vaán ñeà khoù khaên nhaát ñònh. Vì nhöõng lyù do naøy, toâi thöïc hieän ñeà taøi “Giaûi
phaùp naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh saûn xuaát, cheá bieán, xuaát khaåu Gaïo
khu vöïc Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long trong ñieàu kieän hoäi nhaäp kinh teá”, ñeà taøi
nghieân cöùu ñaùnh giaù veà naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh cheá bieán xuaát khaåu Gaïo ôû
khu vöïc naøy, nhaèm ñöa ra nhöõng giaûi phaùp naâng cao khaû naêng tieâu thuï vaø söùc
caïnh tranh cuûa Gaïo trong boái caûnh hoäi nhaäp ngaøy nay laø raát caàn thieát vaø caáp baùch.
2. MUÏC TIEÂU CUÛA ÑEÀ TAØI
2.1. Muïc tieâu toång quaùt: Nghieân cöùu thöïc tieãn veà naêng löïc caïnh tranh cuûa
ngaønh cheá bieán Gaïo vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long thoâng qua vieäc söû duïng lyù
luaän khoa hoïc vaø ñaùnh giaù thöïc traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh saûn xuaát
Gaïo xuaát khaåu taïi ñòa baøn, töø ñoù ñeà xuaát caùc giaûi phaùp goùp phaàn naâng cao naêng
löïc caïnh tranh cuûa ngaønh trong boái caûnh hoäi nhaäp.
2.2. Muïc tieâu cuï theå :
(1) Ñaùnh giaù thöïc traïng saûn xuaát, khaát khaåu vaø naêng löïc caïnh tranh cuûa
ngaønh Gaïo xuaát khaåu trong khu vöïc ÑBSCL döïa treân vieäc phaân tích caùc moâ hình
xaùc ñònh lôïi theá caïnh tranh.
(2) Ñaùnh giaù phaûn öùng cuûa caùc doanh nghieäp trong ngaønh trong boái caûnh hoäi
nhaäp, phaân tích söï taùc ñoäng cuûa vieäc hoäi nhaäp kinh teá quoác teá ñeán hieäu quaû saûn
xuaát cuûa caùc doanh nghieäp. Töø ñoù phaân tích ñieåm maïnh, ñieåm yeáu ñoàng thôøi xaùc
ñònh nhöõng cô hoäi vaø thaùch thöùc ñaët ra cho ngaønh trong boái caûnh hieän nay.
(3) Ñeà xuaát cô cheá, chính saùch vaø caùc giaûi phaùp taêng khaû naêng caïnh tranh
cho ngaønh gaïo xuaát khaåu.
-3-
3. PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU
3.1. Phaïm vi veà ñoái töôïng nghieân cöùu: laø ngaønh saûn xuaát luùa- cheá bieán vaø
xuaát khaåu gaïo, maët haøng chính laø Gaïo xuaát khaåu.
3.2. Phaïm vi veà khoâng gian: Khoâng gian nghieân cöùu vaø thu thaäp soá lieäu
phaân tích chuû yeáu laø trong khu vöïc ÑBSCL, beân caïnh ñoù so saùnh vôùi soá lieäu cuûa
Vieät Nam vaø caùc nöôùc treân Theá giôùi.
3.3. Phaïm vi veà thôøi gian: soá lieäu khaûo saùt thu thaäp töø naêm 2005 ñeán naêm
2008, thôøi gian töø 2005-2006 laø tröôùc khi Vieät Nam gia nhaäp WTO, vaø töø naêm
2006-2008 laø sau khi Vieät Nam gia nhaäp WTO.
4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU
4.1. Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu:
- Thu thaäp soá lieäu thöù caáp: thöïc hieän taïi vaên phoøng thoâng qua taøi lieäu saùch
baùo, taïp chí chuyeân moân veà ngaønh noâng saûn, vaø nguoàn taøi lieäu phong phuù töø
maïng Internet.
- Thu thaäp soá lieäu sô caáp: ñöôïc thoâng qua quaù trình tieán haønh khaûo saùt thöïc teá
saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp baèng baûng caâu hoûi phoûng vaán tröïc tieáp
caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng trong ngaønh vaø söï ñoùng goùp yù kieán cuûa moät soá
chuyeân gia kinh teá, caùc sôû ban ngaønh coù lieân quan.
4.2. Phöông phaùp phaân tích soá lieäu:
Ñeà taøi tieáp caän muïc tieâu ñeà ra baèng caùch söû duïng caùc phöông phaùp nghieân
cöùu nhö: phöông phaùp thoáng keâ moâ taû, phöông phaùp thoáng keâ so saùnh, phöông
phaùp phaân tích thoáng keâ, phöông phaùp phaân tích heä thoáng…
- Ñoái vôùi muïc tieâu thöù nhaát: ñaùnh giaù thöïc traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa
ngaønh baèng phöông phaùp thoáng keâ moâ taû, phöông phaùp thoáng keâ so saùnh, phaân
tích thoáng keâ soá lieäu thöù caáp döïa vaøo hai moâ hình cô baûn: (1) phaân tích ñònh tính
döïa vaøo moâ hình chu kyø soáng saûn phaåm quoác teá cuûa saûn phaåm (IPLC) cuûa
Raymond Vernon; (2) phaân tích ñònh löôïng döïa vaøo moâ hình bieåu ñoà toå hôïp
(Cluster Chart) cuûa Michael Porter (2 moâ hình naøy seõ ñöôïc trình baøy trong
chöông 1)
-4-
- Ñoái vôùi muïc tieâu thöù hai:
+ Döõ lieäu thu ñöôïc töø baûng caâu hoûi ñieàu tra seõ ñöôïc xöû lyù, toång hôïp treân cô sôû
söû duïng caùc coâng cuï thoáng keâ saün coù trong phaàn meàm Excel. Töø keát quaû toång hôïp
treân, caùc phaûn öùng coù theå cuûa doanh nghieäp khi Vieät Nam gia nhaäp WTO seõ ñöôïc
theå hieän thoâng qua caùc bieåu baûng thoáng keâ vaø coâng cuï bieåu ñoà.
+ Phöông phaùp phaân tích hieäu quaû saûn xuaát cuûa doanh nghieäp: phöông phaùp
phaân tích maøng bao döõ lieäu (DEA): laø phöông phaùp tieáp caän öôùc löôïng bieân. Tuy
nhieân, khaùc vôùi phöông phaùp phaân tích bieán ngaãu nhieân söû duïng phöông phaùp
kinh teá löôïng, DEA döïa theo phöông phaùp chöông trình phi toaùn hoïc ñeå öôùc
löôïng caän bieân saûn xuaát. Moâ hình DEA ñaàu tieân ñöôïc phaùt trieån bôûi Charnes,
Cooper vaø Rhodes vaøo naêm 1978.
Ñeå ño löôøng hieäu quaû trong saûn xuaát, ngoaøi vieäc xaùc ñònh hieäu quaû kyõ thuaät
(Technical Efficiency-TE) vaø hieäu quaû theo quy moâ saûn xuaát (Scale Efficiency-
SE), caùc nhaø nghieân cöùu coøn quan taâm ñeán vaán ñeà hieäu quaû phaân phoái nguoàn löïc
saûn xuaát (Allocative Efficiency- AE) vaø hieäu quaû söû duïng chi phí (Cost
Efficiency- CE).
(Phöông phaùp naøy seõ ñöôïc trình baøy roõ hôn trong phaàn phuï luïc).
- Ñoái vôùi muïc tieâu thöù ba: Nhöõng vaán ñeà veà cô cheá, chính saùch, vaø caùc bieän
phaùp taêng khaû naêng caïnh tranh cuûa ngaønh seõ ñöôïc ñeà xuaát döïa treân cô sôû caùc keát
quaû phaân tích toång hôïp.
5. TOÅNG QUAN VEÀ TÌNH HÌNH NGHIEÂN CÖÙU
- Tröôùc xu theá hoäi nhaäp toaøn caàu, Chính phuû Vieät Nam vaø ñaëc bieät laø caùc
doanh nghieäp Vieät Nam phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng thaùch thöùc voâ cuøng to lôùn. Vì
theá trong thôøi gian qua ñaõ coù raát nhieàu nghieân cöùu cuûa nhieàu chuyeân gia trong vaø
ngoaøi nöôùc lieân quan ñeán xu theá hoäi nhaäp, chính saùch taøi chính- tieàn teä, khaû naêng
tieáp caän, nhaän thöùc cuõng nhö tính saõn saøng cuûa doanh nghieäp Vieät Nam trong boái
caûnh Vieät Nam laø thaønh vieân chính thöùc cuûa WTO.
- Danh muïc caùc coâng trình coù lieân quan:
-5-
(1) Phoøng Thò Huyønh Mai, Ñaùnh giaù naêng löïc caïnh tranh moät soá maët haøng noâng
saûn ôû ÑBSCL khi gia nhaäp WTO, Luaän vaên thaïc só kinh teá, ÑH Caàn Thô, 2007
Ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu giaûi quyeát caùc vaán ñeà:
-Veà chính saùch noâng nghieäp cuûa Vieät Nam so vôùi nhöõng quy ñònh cuûa
WTO
- Phaân tích hieän traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc maët haøng noâng saûn ôû
ÑBSCL so vôùi caùc ñoái thuû maïnh trong khu vöïc.
- Phaân tích cô hoäi, thaùch thöùc cuûa moät soá maët haøng noâng saûn cuûa ÑBSCL
khi gia nhaäp WTO.
- Ñeà ra giaûi phaùp naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc maët haøng naøy.
Keát luaän cuûa ñeà taøi laø ngaønh noâng saûn ÑSCL, ñaëc bieät laø luùa gaïo ñang coù
lôïi theá caïnh tranh tuy nhieân ñang bò maát daàn lôïi theá vaø ñeà ra giaûi phaùp khaéc phuïc.
(2) Ñinh Chaâu Hoàng Ngoïc, Phaân tích naêng löïc caïnh tranh ngaønh may thaønh phoá
Caàn Thô, Luaän vaên thaïc só kinh teá, ÑHCT, 2007
Muïc tieâu nghieân cöùu cuûa ñeà taøi naøy laø nghieân cöùu thöïc tieãn veà naêng löïc
caïnh tranh cuûa ngaønh may TP Caàn Thô thoâng qua vieäc söû duïng caùc lyù luaän khoa
hoïc ñeå phaân tích vaø ñaùnh giaù thöïc traïng hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc
doanh nghieäp, töø ñoù ñeà xuaát giaûi phaùp goùp phaàn naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa
ngaønh.
(3) Döông Ngoïc Thí, Taùc ñoäng cuûa vieäc gia nhaäp WTO tôùi noâng nghieäp Vieät
Nam, Döï aùn hoã trôï Thöông maïi Ña bieân Mutrap II, thaùng 04-2008.
Baøi vieát laø moät phaàn trong döï aùn hoã trôï Mutrap II, ñaõ phaân tích vaø ñöa ra
lôïi theá cuûa moät soá maët haøng noâng saûn cuûa Vieät Nam, ñoàng thôøi phaân tích taùc ñoäng
cuûa WTO ñeán ngaønh noâng nghieäp nhö taùc ñoäng veà thò tröôøng, maët haøng; taùc ñoäng
leân thu nhaäp vaø ñôøi soáng noâng daân… vaø ñöa ra kieán nghò ñoái vôùi ngaønh noâng
nghieäp.
-6-
(4) Boä Keá Hoaïch vaø Ñaàu tö, Ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa 5 naêm trieån khai hieäp ñònh
thöông maïi song phöông Vieät Nam- Hoa Kyø ñoái vôùi thöông maïi, ñaàu tö, vaø cô
caáu kinh teá cuûa Vieät Nam, NXB Chính Trò Quoác Gia, 2007
Noäi dung cuûa baøi naøy laø veà thay ñoåi cuûa Vieät Nam veà caûi caùch maø Vieät
Nam ñaõ tieán haønh ñeå thöïc hieän thaønh coâng Hieäp Ñònh Thöông Maïi song phöông
giöõa hai nöôùc; ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi vaø ñaàu tö tröïc tieáp cuûa Hoa Kyø; ñaàu tö
giaùn tieáp; nhöõng thay ñoåi trong cô caáu kinh teá treân goùc ñoä saûn löôïng vaø vieäc laøm;
söï phaùt trieån cuûa ngaønh ngaân haøng Vieät Nam…
6. TÍNH MÔÙI CUÛA ÑEÀ TAØI
(1) Ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu saâu veà naêng löïc caïnh tranh ngaønh Gạo xuaát
khaåu cuûa vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long.
(2) Söû duïng 2 moâ hình ñònh tính vaø ñònh löôïng trong phaân tích lôïi theá caïnh
tranh cuûa ngaønh theo lyù thuyeát lôïi theá caïnh tranh quoác gia cuûa Micheal Porter.
(3) Söû duïng phöông phaùp phaân tích hieäu quaû saûn xuaát döïa vaøo caùc chi phí
hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp baèng phaàn meàm DEAP 2.1 trong phaân tích söï taùc
ñoäng cuûa vieäc hoäi nhaäp kinh teá ñoái vôùi caùc doanh nghieäp trong ngaønh laø vieäc
phaân tích hoaøn toaøn môùi.
-7-
CHÖÔNG 1. CÔ SÔÛ KHOA HOÏC VEÀ LÔÏI THEÁ CAÏNH TRANH
NGAØNH GAÏO XUAÁT KHAÅU TRONG BOÁI CAÛNH HOÄI NHAÄP
1.1. CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ LÔÏI THEÁ CAÏNH TRANH
1.1.1. Khaùi nieäm veà caïnh tranh.
Caùc hoïc thuyeát kinh teá thò tröôøng duø tröôøng phaùi naøo ñeàu thöøa nhaän raèng:
Caïnh tranh chæ xuaát hieän vaø toàn taïi trong neàn kinh teá thò tröôøng, nôi maø cung- caàu
vaø giaù caû haøng hoùa laø nhöõng nhaân toá cô baûn cuûa thò tröôøng laø ñaëc tröng cô baûn cuûa
kinh teá thò tröôøng; caïnh tranh laø linh hoàn soáng cuûa thò tröôøng.
Caïnh tranh laø moät hieän töôïng kinh teá – xaõ hoäi phöùc taïp, do caùch tieáp caän
khaùc nhau, neân coù caùc quan nieäm khaùc nhau veà caïnh tranh.
Caïnh tranh theo ñònh nghóa cuûa Ñaïi töø ñieån tieáng Vieät laø “Tranh ñua giöõa
nhöõng caù nhaân, taäp theå coù chöùc naêng nhö nhau, nhaèm giaønh phaàn hôn, phaàn thaéng
veà mình”
Theo cuoán Toång quan veà caïnh tranh coâng nghieäp Vieät Nam ñoù choïn ñònh
nghóa veà caïnh tranh coá gaéng keát hôïp caû caùc DN, ngaønh vaø quoác gia nhö sau :
“Khaû naêng cuûa caùc doanh nghieäp, ngaønh, quoác gia vaø vuøng trong vieäc taïo ra vieäc
laøm vaø thu nhaäp cao hôn trong ñieàu kieän caïnh tranh quoác teá”.
Theo Töø ñieån Thuaät ngöõ Kinh teá hoïc “Caïnh tranh - söï ñaáu tranh ñoái laäp
giöõa caùc caù nhaân, taäp ñoaøn hay quoác gia. Caïnh tranh naûy sinh khi hai beân hay
nhieàu beân coá gaéng giaønh laáy thöù maø khoâng phaûi ai cuõng coù theå giaønh ñöôïc”.
Ngoaøi ra, cuõng coù theå daãn ra nhieàu caùch dieãn ñaït khaùc nhau veà khaùi nieäm
caïnh tranh ... Song qua caùc ñònh nghóa treân coù theå tieáp caän veà caïnh tranh nhö sau:
- Caïnh tranh laø noùi ñeán söï ganh ñua nhaèm giaønh laáy phaàn thaéng cuûa nhieàu
chuû theå cuøng tham döï.
-8-
- Muïc ñích tröïc tieáp cuûa caïnh tranh laø moät ñoái töôïng cuï theå maø caùc beân
ñeàu muoán giaønh laáy ñeå cuoái cuøng laø kieám ñöôïc lôïi nhuaän cao.
- Caïnh tranh dieãn ra trong moät moâi tröôøng cuï theå coù caùc raøng buoäc chung
maø caùc beân tham gia phaûi tuaân thuû nhö: ñaëc ñieåm saûn phaåm, thò tröôøng, caùc ñieàu
kieän phaùp lyù, caùc thoâng leä kinh doanh...
- Trong quaù trình caïnh tranh caùc chuû theå tham gia caïnh tranh coù theå söû
duïng nhieàu coâng cuï khaùc nhau: Caïnh tranh baèng ñaëc tính vaø chaát löôïng saûn
phaåm; caïnh tranh baèng ngheä thuaät tieâu thuï saûn phaåm; caïnh tranh nhôø dòch vuï baùn
haøng toát, caïnh tranh thoâng qua hình thöùc thanh toaùn ...
Vôùi phöông phaùp tieáp caän treân, khaùi nieäm caïnh tranh coù theå hieåu nhö sau:
Caïnh tranh laø quan heä kinh teá maø ôû ñoù caùc chuû theå kinh teá ganh ñua nhau tìm ñuû
moïi bieän phaùp, caû ngheä thuaät laãn thuû ñoaïn ñeå ñaït muïc tieâu kinh teá cuûa mình,
thoâng thöôøng laø chieám lónh thò tröôøng, giaønh laáy khaùch haøng cuõng nhö caùc ñieàu
kieän saûn xuaát, thò tröôøng coù lôïi nhaát. Muïc ñích cuoái cuøng cuûa caùc chuû theå kinh teá
trong quaù trình caïnh tranh laø toái ña hoùa lôïi ích. Ñoái vôùi ngöôøi saûn xuaát kinh doanh
laø lôïi nhuaän, ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng laø lôïi ích tieâu duøng vaø söï tieän lôïi
1.1.2. Lyù thuyeát veà lôïi theá caïnh tranh ngaønh
1.1.2.1. Lyù thuyeát lôïi theá tuyeät ñoái cuûa Adam Smith:
Theo quan ñieåm cuûa Adam Smith, lôïi theá tuyeät ñoái ñöôïc hieåu laø söï khaùc
bieät tuyeät ñoái veà naêng suaát lao ñoäng cao hôn hay chi phí lao ñoäng thaáp hôn ñeå
laøm ra cuøng moät loaïi saûn phaåm. Moâ hình maäu dòch quoác teá cuûa moät quoác gia laø
chæ xuaát khaåu nhöõng saûn phaåm maø mình coù lôïi theá tuyeät ñoái vaø nhaäp khaåu nhöõng
saûn phaåm khoâng coù lôïi theá tuyeät ñoái. Môû roäng vaán ñeà ra, neáu moãi quoác gia taäp
trung chuyeân moân hoùa saûn xuaát vaøo loïai saûn phaåm maø mình coù lôïi theá tuyeät ñoái
thì taøi nguyeân cuûa ñaát nöôùc seõ ñöôïc khai thaùc coù hieäu quaû hôn vaø thoâng qua bieän
phaùp trao ñoåi maäu dòch quoác teá caùc quoác gia giao thöông ñeàu coù lôïi hôn do toång
-9-
khoái löôïng caùc loaïi saûn phaåm ñaùp öùng cho nhu caàu tieâu duøng cuoái cuøng cuûa moãi
quoác gia taêng nhieàu hôn vaø chi phí reû hôn so vôùi tröôøng hôïp phaûi töï saûn xuaát toaøn
boä.
Tuy nhieân, thöïc teá thì chæ coù moät soá ít nöôùc coù lôïi theá tuyeät ñoái, coøn nhöõng
nöôùc nhoû hoaëc ngheøo taøi nguyeân thì vieäc trao ñoåi maäu dòch quoác teá coù xaûy ra
khoâng ? Lyù thuyeát Lôïi theá tuyeät ñoái khoâng traû lôøi ñöôïc maø phaûi döïa vaøo lyù thuyeát
lôïi theá so saùnh cuûa David Ricardo.
1.1.2.2. Lyù thuyeát lôïi theá so saùnh cuûa David Ricardo:
Theo lyù thuyeát cuûa Ricardo, caùc quoác gia khoâng coù lôïi theá caïnh tranh tuyeät
ñoái vaø vieäc mua baùn trao ñoåi giöõa hai quoác gia vaãn coù theå thöïc hieän ñöôïc nhôø vaøo
lôïi theá caïnh tranh naøy.
Lôïi theá caïnh tranh töông ñoái ñöôïc tính baèng tyû leä tieâu hao nguoàn löïc ñeå
saûn xuaát ra saûn phaåm A (quoác gia 1) so vôùi saûn phaåm B (quoác gia 2) cuûa moät
quoác gia thaáp hôn quoác gia khaùc vaø ngöôïc laïi quoác gia 2 seõ coù tyû leä tieâu hao
nguoàn löïc giöõa saûn phaåm B so vôùi saûn phaåm A laø thaáp hôn quoác gia 1 maëc duø coù
theå quoác gia 1 coù lôïi theá caïnh tranh tuyeät ñoái caû 2 saûn phaåm A vaø B so vôùi quoác
gia 2. Do doù, quoác gia 1 tieán haønh chuyeân moân hoaù saûn xuaát saûn phaåm A vaø quoác
gia 2 tieán haønh chuyeân moân hoaù saûn xuaát saûn phaåm B vaø hai quoác gia tieán haønh
trao ñoåi cho nhau thì caû hai quoác gia ñeàu coù lôïi.
Tuy nhieân, theo quan ñieåm hai quoác gia thì vieäc caïnh tranh chæ ñöôïc xeùt
treân hai quoác gia maø thoâi. Treân thöïc teá, khoâng chæ coù hai quoác gia caïnh tranh laãn
nhau maø thò tröôøng theá giôùi coù söï tham gia cuûa taát caû caùc quoác gia treân theá giôùi vaø
lyù luaän cuûa David Ricardo ñaõ boû qua chi phí vaän chuyeån giöõa 2 quoác gia. Tuy
nhieân, ñaây laø cô sôû cho vieäc mua baùn trao ñoåi giöõa hai hay nhieàu quoác gia treân
theá giôùi.
-10-
1.1.2.3. Lyù thuyeát lôïi theá caïnh tranh ngaønh
Nghieân cöùu lôïi theá so saùnh cho pheùp chuùng ta nhaän thöùc ñöôïc öu theá cuûa
neàn kinh teá quoác gia trong quan heä giao thöông vôùi caùc nöôùc khaùc, laøm cô sôû ñeå
xaây döïng chính saùch thöông maïi quoác teá cho phuø hôïp. Tuy nhieân, trong hoaït ñoäng
kinh doanh quoác teá (ôû caáp doanh nghieäp) vaø hoaït ñoäng thu huùt nguoàn löïc ñaàu tö
quoác teá ñeå taïo moâi tröôøng saûn xuaát kinh doanh thuaän lôïi (ôû caáp ngaønh vaø quoác
gia), caùc chuû theå kinh teá (doanh nghieäp, ngaønh, quoác gia) phaûi caïnh tranh vôùi
nhau voâ cuøng quyeát lieät ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån. Noùi nhö vaäy coù nghóa laø, giöõa lôïi
theá so saùnh vaø lôïi theá caïnh tranh coù moät khoaûng caùch nhaát ñònh, chæ vôùi phaïm truø
lôïi theá so saùnh chöa ñuû ñeå laøm saùng toû moïi vaán ñeà cuûa moâi tröôøng thöông maïi
quoác teá, maø caàn phaûi nghieân cöùu saâu hôn veà lôïi theá caïnh tranh.
Tröôùc heát, caàn laøm roõ khaùi nieäm “ngaønh” (hay ngaønh kinh teá) ñöôïc ñeà caäp
ôû ñaây laø ngaønh haøng, gaén lieàn vôùi moät chuûng loaïi saûn phaåm cuï theå, ví duï nhö:
ngaønh oâ toâ, ngaønh maùy tính ñieän töû, ngaønh deät may, ngaønh du lòch, ngaønh vieãn
thoâng… (ñeå phaân bieät vôùi 3 ngaønh kinh teá cô baûn cuûa neàn kinh teá laø: noâng nghieäp,
coâng nghieäp vaø dòch vuï). Lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh ñöôïc xem xeùt trong moái
töông quan giöõa caùc ngaønh haøng töông öùng cuûa nhöõng quoác gia khaùc nhau ñeå
tranh giaønh thò tröôøng treân phaïm vi theá giôùi. Lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh seõ taêng
theo qui moâ cuûa caùc ngaønh haøng vaø ñoù laø bieåu hieän lôïi theá beân ngoaøi cuûa neàn
kinh teá.
(1) Lôïi theá caïnh tranh vaø naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh
Lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh haøng cuï theå cuûa moät quoác gia laø söï khaùc bieät
veà lôïi theá caïnh tranh mang tính vöôït troäi cuûa caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh
haøng ñoù so vôùi caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh haøng töông öùng cuûa nhöõng quoác
gia khaùc treân theá giôùi. Vaø do ñoù, naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh haøng bieåu hieän
qua naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh. Nhoùm chieán löôïc
-11-
laø moät taäp hôïp nhöõng coâng ty aùp duïng chieán löôïc saûn xuaát kinh doanh töông töï
nhau. Moãi ngaønh haøng coù theå bao goàm moät hay nhieàu nhoùm chieán löôïc. Daáu hieäu
caên baûn phaân bieät caùc nhoùm chieán löôïc laø giaù caû vaø beà roäng cuûa doøng saûn phaåm
(theå hieän qua qui caùch chaát löôïng, chuûng loaïi saûn phaåm).
(2) Moâi tröôøng caïnh tranh cuûa ngaønh
Moät ngaønh haøng cuï theå cuûa moät quoác gia nhaát ñònh seõ phaûi caïnh tranh vôùi
ngaønh haøng töông öùng cuûa nhieàu quoác gia khaùc treân phaïm vi theá giôùi. Do vaäy,
moâi tröôøng caïnh tranh cuûa ngaønh laø moâi tröôøng kinh teá quoác teá, bao goàm: moâi
tröôøng thöông maïi, moâi tröôøng saûn xuaát vaø moâi tröôøng taøi chính trong moái quan
heä lieân keát toaøn caàu. Trong ñieàu kieän caùc traøo löu toaøn caàu hoùa, khu vöïc hoùa ñaõ
vaø ñang dieãn ra voâ cuøng maïnh meõ treân theá giôùi, moâi tröôøng caïnh tranh cuûa caùc
ngaønh haøng ñeàu coù söï bieán ñoäng khoâng ngöøng theo xu höôùng ngaøy caøng hoaøn
thieän hôn nhöng cuõng phöùc taïp hôn raát nhieàu. Trong ñoù, caùc luaät chôi trong quan
heä thöông maïi quoác teá khoâng ngöøng ñöôïc boå sung; kyõ thuaät coâng ngheä cuûa baát kyø
ngaønh saûn xuaát naøo cuõng ñaït ñöôïc nhöõng tieán boä vöôït baäc; vaø, quan heä taøi chính
quoác teá ñaõ gaén keát caùc neàn kinh teá laïi vôùi nhau trong moái quan heä phuï thuoäc heát
söùc saâu roäng vaø chaët cheõ.
Trong moâi tröôøng caïnh tranh quoác teá, caùc ngaønh haøng (vaø caùc nhoùm chieán
löôïc cuûa ngaønh) luoân ñoái dieän vôùi raát nhieàu thôøi cô vaø thaùch thöùc. Phaûn öùng tröôùc
thôøi cô vaø thaùch thöùc ñoù cuûa taát caû doanh nghieäp trong caùc nhoùm chieán löôïc (cuûa
töøng ngaønh haøng) seõ taát yeáu daãn tôùi söï xuaát hieän cuûa nhöõng coâng ty ña quoác gia
vaø coâng ty xuyeân quoác gia. Ñaây laø löïc löôïng chính cuûa tieán trình toaøn caàu hoùa.
Ñieàu ñoù khoâng chæ laøm cho moâi tröôøng caïnh tranh quoác teá cuûa caùc ngaønh haøng trôû
neân hoaøn chænh vaø phöùc taïp hôn nhö ñaõ noùi treân, maø coøn laøm phaùt sinh theâm
nhieàu ngaønh (saûn phaåm) môùi vôùi trình ñoä chuyeân moân hoùa saûn xuaát saâu hôn, hieän
-12-
ñaïi hôn, ñaûm baûo khaû naêng sinh lôïi maïnh meõ hôn, ñe doïa laøm suy giaûm vaø thay
theá daàn caùc ngaønh (saûn phaåm) goác ñaõ saûn sinh ra ngaønh (saûn phaåm) môùi.
(3) Ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh
Ñeå ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa moät ngaønh haøng cuï theå maïnh hay yeáu,
ta phaûi döïa vaøo 3 nhoùm yeáu toá cô baûn nhö sau:
Moät laø, naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh, bieåu
hieän taäp trung qua söï khaùc bieät veà giaù caû saûn phaåm vaø beà roäng doøng saûn phaåm.
Trong ñoù, yeâu caàu caùc doanh nghieäp trong töøng nhoùm chieán löôïc phaûi döï baùo cho
ñöôïc chu kyø soáng saûn phaåm cuûa ngaønh treân phaïm vi thò tröôøng theá giôùi ñeå ñieàu
chænh chieán löôïc phuø hôïp theo höôùng khoâng ngöøng naâng cao qui moâ lôïi suaát kinh
teá vaø baønh tröôùng daàn hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh ra khoûi bieân giôùi quoác gia.
Hai laø, caáu truùc vaø lôïi theá theo qui moâ cuûa ngaønh. Trong naøy, caàn phaûi xem
xeùt ñaùnh giaù ñaày ñuû caùc khía caïnh nhö: maët baèng coâng ngheä chung cuûa ngaønh cao
hay thaáp; heä thoáng cô sôû haï taàng kyõ thuaät cuûa ngaønh ñaõ phaùt trieån ñeán chöøng möïc
naøo; caùc ngaønh lieân keát vaø boå trôï coù ñaày ñuû, ñoàng boä hay khoâng…? ñeå bieát caùc
maët ñoù taùc ñoäng ñeán khaû naêng giaûm chi phí ñaàu vaøo cuûa ngaønh nhö theá naøo?
Ba laø, nhoùm yeáu toá veà chính saùch. Caàn naém roõ vai troø, vò trí cuûa ngaønh
trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá quoác gia; ngaønh ñoù ñöôïc qui hoaïch phaùt trieån
ra sao; coù phaûi laø ngaønh kinh teá muõi nhoïn hay khoâng; chính saùch cuûa chính phuû
ñoái vôùi ngaønh laø khuyeán khích hay haïn cheá phaùt trieån…?
Töø 3 nhoùm yeáu toá cô baûn treân, chuùng ta coù theå chi tieát hoùa thaønh nhieàu yeáu
toá cuï theå hôn ñeå ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa moät ngaønh haøng. Trong thöïc teá,
lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh ñöôïc ñaùnh giaù treân caû hai maët ñònh tính vaø ñònh
löôïng. Trong phaàn minh hoïa döôùi ñaây, vieäc ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh
veà maët ñònh tính seõ döïa vaøo Moâ hình chu kyø soáng quoác teá cuûa saûn phaåm
(International Product Life Cycle Model – IPLC) cuûa Raymond Vernon; coøn
-13-
ñaùnh giaù veà maët ñònh löôïng seõ döïa vaøo Bieåu ñoà toå hôïp (Cluster Chart) nhöõng
ngaønh haøng coù lôïi theá caïnh tranh cao cuûa quoác gia ñöôïc ñeà xöôùng bôûi Michael E.
Porter.
• Moâ hình chu kyø soáng quoác teá cuûa saûn phaåm (IPLC) cuûa Raymond Vernon
Trong khi taäp trung nghieân cöùu veà kinh teá quoác teá hoài thaäp nieân 60 cuûa theá
kyû XX, Raymond Vernon ñaõ phaùt hieän ra tính qui luaät cuûa hieän töôïng caùc doanh
nghieäp Myõ phaùt trieån thaønh nhöõng coâng ty ña quoác gia vaø giöõ vai troø chi phoái hoaït
ñoäng thöông maïi quoác teá trong moät thôøi gian daøi. Treân cô sôû ñoù, naêm 1966 oâng ñaõ
ñöa ra moâ hình chu kyø soáng quoác teá cuûa saûn phaåm ñeå moâ taû khaùi quaùt quaù trình
quoác teá hoùa hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp ñòa phöông taïi moät quoác
gia tieân tieán, baét ñaàu töø vieäc baùn saûn phaåm môùi, haøm löôïng coâng ngheä cao cho
ngöôøi tieâu duøng coù thu nhaäp cao treân thò tröôøng noäi ñòa. Vaø qua phaân tích chu kyø
thöông maïi quoác teá trong moâ hình IPLC (bao goàm 3 giai ñoaïn, theå hieän treân hình
1.1.) chuùng ta seõ thaáy roõ söï chuyeån dòch lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh haøng töông
öùng giöõa caùc quoác gia lieân heä.
(1) Giai ñoaïn môû ñaàu cuûa saûn phaåm môùi: tính töø khi coù doanh nghieäp cuûa
moät nöôùc coâng nghieäp khai thaùc theá maïnh coâng ngheä ñeå taïo ra böôùc ñoät phaù saûn
xuaát kinh doanh saûn phaåm môùi coù tính saùng taïo cao treân thò tröôøng noäi ñòa. Vì laø
nöôùc coâng nghieäp, neân thò tröôøng noäi ñòa coù dung löôïng lôùn, ngöôøi tieâu duøng coù
thu nhaäp cao vaø saün loøng chaáp nhaän saûn phaåm môùi vôùi giaù cao (thay vì ñoøi hoûi giaù
reû). Nhaø saûn xuaát coøn coù nhieàu thuaän lôïi khaùc, nhö: deã daøng huy ñoäng voán ñeå ñaàu
tö phaùt trieån saûn phaåm môùi; deã daøng coù ñöôïc söï cung öùng toát nhaát caùc yeáu toá ñaàu
vaøo cuûa nhieàu ñôn vò lieân keát vaø boå trôï… nghóa laø coù ñuû ñieàu kieän ñeå naâng cao qui
moâ lôïi suaát kinh teá vaø giaûm thieåu ruûi ro ñeán möùc thaáp nhaát. Söï phaùt trieån kinh
doanh saûn phaåm môùi maïnh meõ cuûa nhaø saûn xuaát tieân phong seõ thu huùt caùc doanh
nghieäp noäi ñòa khaùc tham gia caïnh tranh, daãn ñeán söï hình thaønh roõ neùt caùc nhoùm
-14-
chieán löôïc cuûa ngaønh. Ñeán gaàn cuoái giai ñoaïn naøy, do söùc eùp caïnh tranh treân thò
tröôøng noäi ñòa taêng leân, caùc doanh nghieäp trong ngaønh seõ caøng ñaåy maïnh xuaát
khaåu saûn phaåm môùi sang thò tröôøng caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc, vì ôû ñoù ngöôøi tieâu
duøng cuõng coù thu nhaäp cao, cuõng bò haáp daãn bôûi saûn phaåm môùi, coøn söï caïnh tranh
cuûa caùc doanh nghieäp ñòa phöông thì chöa ñaùng keå. Khi ñoù, ngaønh haøng môùi cuûa
nöôùc coâng nghieäp phaùt minh ra saûn phaåm seõ daãn ñaàu veà lôïi theá caïnh tranh vaø
chieám öu theá lôùn trong xuaát khaåu saûn phaåm naøy.
XKhaåu Sp môùi Sp tröôûng thaønh Sp ñaõ chuaån hoùa
(3)
Thôøi gian
(2)
(1)
(1): nöôùc coâng nghieäp phaùt minh saûn phaåmmôùi
Nkhaåu (2): caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc (thu nhaäp cao)
(3): caùc nöôùc ñang phaùt trieån (thu nhaäp thaáp)
Hình 1.1. Moâ hình chu kyø soáng quoác teá cuûa saûn phaåm
(2) Giai ñoaïn saûn phaåm tröôûng thaønh: qui trình saûn xuaát vaø thieát keá saûn
phaåm ñi daàn vaøo theá oån ñònh; saûn phaåm môùi ñöôïc xuaát khaåu maïnh töø nöôùc coâng
nghieäp phaùt minh ra noù ñeán caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc. Trong giai ñoaïn naøy, taïi
nöôùc coâng nghieäp phaùt minh saûn phaåm môùi ñaõ hình thaønh caùc coâng ty ña quoác
gia. Vaø do yeâu caàu toái ña hoùa lôïi nhuaän, caùc coâng ty ña quoác gia ñoù coù xu höôùng
-15-
di chuyeån ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi (döôùi hình thöùc FDI) ñeå giaûm giaù thaønh saûn phaåm
döïa treân caên baûn giaûm caùc chi phí tieàn löông vaø vaän taûi. Ngöôïc laïi, chính saùch
cuûa caùc nöôùc coâng nghieäp ñang ôû vò theá laø nöôùc nhaäp khaåu saûn phaåm môùi seõ coù söï
thay ñoåi caàn thieát ñeå thu huùt ñaàu tö vaø phaùt trieån saûn xuaát saûn phaåm môùi taïi choã.
Daàn daàn, saûn phaåm môùi ñöôïc saûn xuaát taïi choã seõ trôû thaønh nguoàn cung caáp chính
yeáu cho thò tröôøng ñòa phöông vaø laøm giaûm haún saûn löôïng nhaäp khaåu töø nöôùc
coâng nghieäp phaùt minh saûn phaåm môùi. Vai troø cuûa caùc nhaø saûn xuaát ñòa phöông
cuõng taêng daàn leân, töø choã chæ cung öùng moät soá yeáu toá ñaàu vaøo vaø dòch vuï boå trôï
ban ñaàu, khi ñaõ naém vöõng ñöôïc coâng ngheä saûn xuaát (vôùi yeâu caàu kyõ thuaät raát cao)
hoï seõ tham gia saâu roäng hôn vaøo caùc nhoùm chieán löôïc môùi hình thaønh cuûa ngaønh
haøng treân thò tröôøng ñòa phöông. Ñoàng thôøi, vôùi öu theá chi phí saûn xuaát reû hôn,
caùc coâng ty ñòa phöông cuõng tham gia caïnh tranh ngaøy caøng maïnh meõ ñeå baùn saûn
phaåm môùi vöôït ra ngoaøi thò tröôøng noäi ñòa cuûa mình, nghóa laø caïnh tranh xuaát
khaåu saûn phaåm môùi vaøo thò tröôøng caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc (keå caû nöôùc coâng
nghieäp phaùt minh saûn phaåm) vaø caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Keå töø ñoù, ngaønh haøng
cuûa quoác gia phaùt minh saûn phaåm môùi seõ giaûm daàn lôïi theá caïnh tranh.
(3) Giai ñoaïn saûn phaåm ñaõ chuaån hoùa: caùc thò tröôøng chuû yeáu tieâu thuï saûn
phaåm môùi trôû neân baõo hoøa, tyû suaát lôïi nhuaän cuûa ngaønh bò suy giaûm. Caùc doanh
nghieäp bò buoäc phaûi taäp trung tìm caùch giaûm chi phí trong toaøn boä quaù trình saûn
xuaát, daãn tôùi söï chuaån hoùa daàn qui caùch saûn phaåm vaø qui trình kyõ thuaät saûn xuaát
saûn phaåm treân phaïm vi theá giôùi. Ñieàu ñoù cho pheùp doanh nghieäp naâng cao hôn
nöõa qui moâ lôïi suaát kinh teá vaø taêng tính cô ñoäng trong ñieàu haønh saûn xuaát. Söï
phaân boá saûn xuaát seõ ngaøy caøng taäp trung hôn vaøo nhöõng nôi coù tieàn löông vaø taøi
nguyeân giaù reû. Caùc nöôùc coâng nghieäp tieân tieán coù xu höôùng vaãn duy trì caùc cô sôû
cheá taïo maùy moùc thieát bò hieän ñaïi ôû chính quoác, nhöng saün saøng ñöa maùy moùc
thieát bò hieän ñaïi ñoù ñi ñaàu tö ñeå saûn xuaát saûn phaåm tieâu duøng cuoái cuøng taïi caùc
-16-
nöôùc ñang phaùt trieån (coù thu nhaäp thaáp). Keát quaû laø, söï khaùc bieät veà chaát löôïng
saûn phaåm nhanh choùng ñöôïc thu heïp. Thay vaøo ñoù, söï khaùc bieät veà giaù caû saûn
phaåm seõ ñoùng vai troø quyeát ñònh lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh haøng töông öùng
giöõa caùc quoác gia. Baây giôø, ngay caû ngaønh haøng töông öùng cuûa moät soá nöôùc ñang
phaùt trieån (thu nhaäp coøn thaáp) cuõng coù thôøi cô tham gia saûn xuaát vaø caïnh tranh
xuaát khaåu nhöõng saûn phaåm môùi coù haøm löôïng coâng ngheä cao, nhôø vaøo caùc ñieàu
kieän: coù chi phí saûn xuaát reû nhaát; thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi; nhaän chuyeån giao
coâng ngheä vaø hoïc taäp kinh nghieäm… Cuoái cuøng, caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån
(keå caû nöôùc phaùt minh ra saûn phaåm ban ñaàu) seõ chuyeån töø vò theá nhaø xuaát khaåu
thaønh nhaø nhaäp khaåu saûn phaåm môùi, haøm löôïng coâng ngheä.
• Bieåu ñoà toå hôïp (Cluster Chart) nhöõng ngaønh haøng coù lôïi theá caïnh tranh
cao cuûa Michael E. Porter
Tröôùc heát, phaûi xaùc ñònh nhöõng ngaønh haøng caàn ño löôøng yeáu toá ñònh löôïng
ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh, vôùi yeâu caàu phaân ngaønh heïp, moâ taû saûn phaåm cuï theå.
Ví duï, ngaønh chip baùn daãn, ngaønh maùy tính xaùch tay… thay vì noùi chung laø ngaønh
coâng nghieäp ñieän töû. Tieâu chí cô baûn ñeå ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa moät
ngaønh haøng laø thò phaàn xuaát khaåu vaø/hoaëc qui moâ ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi (FDI) cuûa
ngaønh ñoù. Trong caùch choïn ngaønh vaø laäp bieåu ñoà toå hôïp ñöôïc trình baøy döôùi ñaây
döïa chuû yeáu vaøo thò phaàn xuaát khaåu, nhöng coù keát hôïp xöû lyù moät soá tröôøng hôïp
baát qui taéc.
(1) Xaùc ñònh “ngöôõng quoác gia” (Nations Cut-off) veà thò phaàn xuaát khaåu
treân theá giôùi theo coâng thöùc: MSNC = EC ÷ EW. Trong ñoù, MSNC laø thò phaàn
ngöôõng quoác gia; EC laø toång kim ngaïch xuaát khaåu haøng hoùa, dòch vuï cuûa quoác gia
naêm tính toaùn; vaø EW laø toång kim ngaïch xuaát khaåu haøng hoùa, dòch vuï cuûa toaøn theá
giôùi (cuøng naêm).
-17-
(2) Xaùc ñònh thò phaàn xuaát khaåu treân theá giôùi cuûa caùc ngaønh haøng theo
coâng thöùc: MSWX = ECX ÷ EWX. Trong ñoù, MSWX laø thò phaàn xuaát khaåu ngaønh
haøng X cuûa quoác gia treân thò tröôøng theá giôùi; ECX laø kim ngaïch xuaát khaåu saûn
phaåm X cuûa quoác gia; vaø EWX laø kim ngaïch xuaát khaåu saûn phaåm X cuûa toaøn theá
giôùi (trong cuøng nieân ñoä tính toaùn vôùi chæ tieâu thò phaàn ngöôõng quoác gia).
(3) Choïn nhöõng ngaønh haøng thoûa ñieàu kieän MSWX >= MSNC ñöa vaøo bieåu
ñoà toå hôïp vaø saép xeáp theo caùc moái quan heä haøng doïc ñeå laøm noåi baät nhöõng ngaønh
haøng coù lôïi theá caïnh tranh cao cuûa quoác gia.
Theo quan saùt cuûa Michael E. Porter, tyû troïng cuûa nhöõng ngaønh coù lôïi theá
caïnh tranh cao (thoûa ñieàu kieän MSWX >= MSNC) cuûa moät quoác gia thöôøng chieám
treân döôùi 50% (thaäm chí coù theå ñeán 2/3) toång kim ngaïch xuaát khaåu haøng naêm cuûa
quoác gia ñoù.
¾ YÙ nghóa nghieân cöùu lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh
Vieäc nghieân cöùu lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh khoâng chæ coù yù nghóa treân
caáp ñoä quaûn lyù vó moâ cuûa nhaø nöôùc, maø coøn coù yù nghóa raát lôùn ñoái vôùi quaûn lyù vi
moâ ôû caùc doanh nghieäp. Cuï theå laø,
- Veà maët quaûn trò doanh nghieäp, ñoù laø cô sôû ñeå caùc coâng ty:
• Quyeát ñònh gia nhaäp vaøo nhoùm chieán löôïc naøo coù qui moâ vaø ñieàu kieän
phaùt trieån phuø hôïp nhaát vôùi khaû naêng toå chöùc saûn xuaát kinh doanh cuûa ñôn vò.
• Hoaïch ñònh chieán löôïc kinh doanh daøi haïn nhaèm naâng cao vaø duy trì lôïi
theá caïnh tranh tröôùc caùc ñoái thuû trong cuøng nhoùm chieán löôïc taïi thò tröôøng noäi ñòa
vaø caùc ñoái thuû caïnh tranh quoác teá (keå caû caïnh tranh quoác teá treân saân nhaø).
• Nhaän bieát phöông höôùng giaûi quyeát vaán ñeà naâng cao qui moâ lôïi suaát kinh
teá moät caùch thuaän lôïi nhaát.
- Veà maët quaûn lyù nhaø nöôùc, ñoù laø cô sôû ñeå:
-18-
• Xaùc ñònh nhöõng ngaønh haøng coù lôïi theá caïnh tranh cao cuûa neàn kinh teá
nhaèm xaây döïng vaø ñieàu chænh chính saùch coâng nghieäp phuø hôïp trong töøng giai
ñoaïn phaùt trieån.
• Xaây döïng cô sôû haï taàng kyõ thuaät vaø chính saùch coâng ngheä theo höôùng öu
tieân phaùt trieån caùc ngaønh kinh teá muõi nhoïn.
• AÙp duïng caùc chính saùch quaûn lyù thích hôïp ñeå taïo ñieàu kieän thu huùt ñaàu tö
nhaèm nhanh choùng naâng cao qui moâ lôïi theá beân ngoaøi cuûa caùc ngaønh kinh teá coù
söùc caïnh tranh cao.
1.2. HIEÄP ÑÒNH NOÂNG NGHIEÄP TRONG WTO (AOA) VAØ NHÖÕNG
CHÍNH SAÙCH NOÂNG NGHIEÄP CUÛA VIEÄT NAM
Vaán ñeà hoã trôï trong nöôùc vaø trôï caáp xuaát khaåu trong lónh vöïc noâng nghieäp
laø moät trong nhöõng vaán ñeà tranh caõi caêng thaúng nhaát trong quaù trình hoaït ñoäng
ñaøm phaùn cuûa GATT vaø WTO. Tröôùc nay GATT ñaõ coá gaéng khai thoâng thò
tröôøng ngaønh haøng noâng saûn qua caùc voøng ñaøm phaùn nhöng ñeàu khoâng ñöôïc keát
quaû khaû quan. Ñeán voøng ñaøm phaùn Uruguay (1986-1994) thì nhöõng vaán ñeà veà töï
do hoùa thöông maïi noâng saûn môùi coù ñöôïc moät soá keát quaû ñaùng khích leä thoâng qua
hieäp ñònh thöông maïi noâng nghieäp. Hieäp ñònh khoâng chæ ñieàu chænh caùc chính
saùch thueá, phi thueá maø coøn coù caùc quy ñònh chaët cheõ veà hoã trôï trong nöôùc vaø trôï
caáp xuaát khaåu. Ñaây laø nhöõng chính saùch coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán vaán ñeà töï do
hoùa thöông maïi ngaønh noâng nghieäp.
Hieäp ñònh noâng nghieäp taïo ra khung phaùp lyù giuùp cho thöông maïi trong
noâng nghieäp tuaân thuû theo caùc nguyeân taéc cuûa toå chöùc. Trong hieäp ñònh noâng
nghieäp coù 3 lónh vöïc phaûi cam keát laø: tieáp caän thò tröôøng (Market Accesss), hoã trôï
trong nöôùc (Domestic Support), trôï caáp xuaát khaåu (Export Subsidies)
-19-
1.2.1. Tieáp caän thò tröôøng (Market Access)
1.2.1.1. Cam keát raøng buoäc veà thueá
WTO thöøa nhaän thueá quan laø bieän phaùp baûo hoä thò tröôøng noäi ñòa duy nhaát
ñöôïc aùp duïng vì ñaây laø bieän phaùp baûo hoä maäu dòch mang tính minh baïch, ít boùp
meùo thöông maïi nhaát.
Hieäp ñònh noâng nghieäp quy ñònh taát caû caùc thaønh vieân phaûi dôõ boû hoaøn
toaøn haøng raøo phi thueá quan trong lónh vöïc noâng nghieäp vaø chuyeån sang hình thöùc
thueá quan.
Caùc thaønh vieân seõ khoâng duy trì caùc bieän phaùp phi thueá thuoäc loaïi ñaõ ñöôïc
yeâu caàu chuyeån sang thueá thoâng thöôøng. Caùc bieän phaùp naøy bao goàm haïn cheá veà
soá löôïng nhaäp khaåu, caùc loaïi thu ñoái vôùi haøng nhaäp khaåu, giaù nhaäp khaåu toái thieåu,
caáp pheùp nhaäp khaåu tuøy tieän, caùc bieän phaùp phi thueá quan ñöôïc duy trì thoâng qua
caùc doanh nghieäp thöông maïi quoác doanh, haïn cheá xuaát khaåu töï nguyeän vaø caùc
bieän phaùp cöûa khaåu töông töï.
Nöôùc xin gia nhaäp WTO phaûi thöïc hieän cam keát raøng buoäc veà thueá suaát
thueá nhaäp khaåu haøng hoùa, trong töông lai khoâng taêng thueá leân vöôït quaù möùc cam
keát raøng buoäc. Neáu muoán naâng thueá leân cao hôn möùc cam keát thì phaûi ñaøm phaùn
laïi treân cô sôû nhöôïng boä töông xöùng.
1.2.1.2. Caùc cam keát khaùc coù lieân quan ñeán chính saùch thueá
- Quy cheá toái hueä quoác: (Most Favoured Nation- MFN) baát kyø öu ñaõi veà
thueá nhaäp khaåu, phí haûi quan, caùch thöùc ñaùnh thueá, phí, caùc quy ñònh, thuû tuïc
daønh cho moät nöôùc naøo ñoù thì caùc nöôùc thaønh vieân WTO cuõng ñöôïc höôûng ngay
laäp töùc vaø khoâng ñieàu kieän söï öu ñaõi ñoù.
- Quy cheá ñoái xöû quoác gia (Nation Treatment- NT): haøng nhaäp khaåu töø caùc
nöôùc thaønh vieân WTO sau khi hoaøn thaønh nghóa vuï haûi quan phaûi ñöôïc ñoái xöû
bình ñaúng nhö caùc haøng hoùa saûn xuaát trong nöôùc töùc khoâng daønh cho saûn phaåm
noäi ñòa nhöõng öu ñaõi hôn so vôùi saûn phaåm nhaäp khaåu nhö nhöõng öu ñaõi veà thueá,
caùc ñieàu kieän veä sinh, ñieàu kieän kinh doanh…
Caùc loaïi phí khaùc ngoaøi thueá xuaát nhaäp khaåu, thueá choáng baùn phaù giaù, phí
dòch vuï, caùc loaïi thueá noäi ñòa aùp duïng ñoàng thôøi vôùi haøng saûn xuaát trong nöôùc vaø