Luận án tiến sĩ nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế trên thị trường việt nam
- 185 trang
- file .pdf
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi. Các số
liệu, tư liệu được sử dụng trong luận án có nguồn gốc rõ ràng, trung thực. Toàn bộ
nội dung luận án chưa được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu tương tự
nào khác.
Hà Nội, ngày….. tháng….năm…….
Nghiên cứu sinh
Nguyễn Tú
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i
MỤC LỤC ..................................................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .............................................................................vi
DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ HÌNH ...................................................................... vii
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ NĂNG LỰC CẠNH
TRANH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI..................................................................... 8
1.1. Các lý thuyết chung về cạnh tranh và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp8
1.1.1. Quan niệm của trường phái cổ điển....................................................................... 8
1.1.2. Quan niệm của trường phái tân cổ điển ................................................................. 9
1.1.3. Quan niệm của trường phái Áo ............................................................................. 9
1.1.4. Lý thuyết về cạnh tranh của Michael E.Porter ...................................................... 9
1.1.5. Lý thuyết cạnh tranh của Karl Marx.................................................................... 11
1.2. Tổng hợp các công trình nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của Ngân hàng
thương mại ................................................................................................................... 11
1.2.1. Nghiên cứu của tác giả ngoài nước ..................................................................... 11
1.2.2. Nghiên cứu của tác giả trong nước ...................................................................... 12
1.3. Những điểm đã thống nhất và những điểm cần nghiên cứu tiếp về năng lực
cạnh tranh của ngân hàng thương mại...................................................................... 15
1.3.1. Những điểm đã thống nhất về năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại . 15
1.3.2. Những điểm cần tiếp tục nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của ngân hàng
thương mại ..................................................................................................................... 16
Chương 2: NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG .................................................................. 18
2.1. Cạnh tranh của ngân hàng thương mại ............................................................. 18
2.1.1. Quan niệm về cạnh tranh của ngân hàng thương mại ......................................... 18
2.1.2. Các loại hình cạnh tranh của ngân hàng thương mại .......................................... 18
2.1.3. Đặc điểm cạnh tranh ngân hàng .......................................................................... 20
2.1.4. Các phương thức cạnh tranh trong hoạt động ngân hàng .................................... 26
2.2. Năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại .............................................. 28
2.2.1. Quan niệm về năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại .......................... 28
2.2.2. Tính tất yếu của việc nâng cao năng lực cạnh tranh đối với ngân hàng thương
mại ................................................................................................................................. 30
2.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại ..... 31
2.2.4. Mô hình SWOT trong phân tích năng lực cạnh tranh ........................................ 44
2.2.5. Tiêu chí đo lường năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại .................... 45
2.3. Kinh nghiệm của ngân hàng nước ngoài và bài học rút ra đối với các ngân
hàng thương mại Việt nam ......................................................................................... 62
iii
2.3.1. Kinh nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng nước ngoài. ............ 62
2.3.2. Ngân hàng nước ngoài tại Việt nam .................................................................... 72
2.3.3. Bài học kinh nghiệm rút ra đối với Ngân hàng thương mại Việt nam ................ 73
Chương 3: THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÂN HÀNG
THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN QUỐC TẾ ..................................................................... 78
3.1. Tổng quan năng lực cạnh tranh của Ngân hàng thương mại Việt Nam ......... 78
3.1.1. Tổng quan hệ thống Ngân hàng thương mại Việt Nam ...................................... 78
3.1.2. Cạnh tranh phát triển quy mô vốn chủ sở hữu và tổng tài sản ............................ 78
3.1.3. Cạnh tranh trong lĩnh vực huy động vốn ............................................................. 80
3.1.4. Cạnh tranh trong lĩnh vực phát triển hoạt động tín dụng .................................... 81
3.1.5. Cạnh tranh phát triển dịch vụ ngân hàng điện tử dựa trên nền tảng công nghệ
hiện đại .......................................................................................................................... 83
3.2. Thực trạng năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế
Việt Nam ....................................................................................................................... 85
3.2.1. Tổng quan ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế Việt nam ............................. 85
3.2.2. Thực trạng năng lực cạnh tranh của Ngân hàng TMCP quốc tế Việt Nam ........ 91
3.2.3. Vận dụng mô hình năm lực lượng cạnh tranh của Michael E.Porter để đánh giá
năng lực cạnh tranh của NHTM cổ phần quốc tế ........................................................120
3.3. Đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của Ngân hàng thương mại cổ phần
quốc tế Việt Nam........................................................................................................124
3.3.1. Tổng hợp đánh giá năng lực cạnh tranh của Ngân hàng thương mại cổ phần quốc
tế qua mô hình SWOT .................................................................................................124
3.3.2. Những kết quả đạt được ....................................................................................127
3.3.3. Những hạn chế ...................................................................................................131
3.3.4. Nguyên nhân của những hạn chế.......................................................................136
Chương 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN QUỐC TẾ TRÊN THỊ TRƯỜNG
VIỆT NAM ........................................................................................................ 144
4.1. Định hướng nâng cao năng lực cạnh tranh trong xu thế hội nhập của Ngân
hàng thương mại cổ phần quốc tế Việt Nam...........................................................144
4.1.1. Hội nhập quốc tế và yêu cầu phải cạnh tranh đối với ngân hàng thương mại ..144
4.1.2. Ảnh hưởng môi trường cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt động ngân hàng
ở Việt Nam tác động đến Ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế .............................145
4.1.3. Những cơ hội .....................................................................................................148
4.1.4. Những thách thức ..............................................................................................149
4.1.5. Xu hướng nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại trong điều
kiện hội nhập kinh tế quốc tế trên thị trường nội địa ..................................................150
4.1.6. Chủ trương và định hướng của ngân hàng nhà nước về cơ cấu lại ngân hàng
thương mại nâng cao năng lực cạnh tranh ...................................................................152
4.1.7. Định hướng và mục tiêu của Ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế Việt Nam .. 154
iv
4.2. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của Ngân hàng thương mại cổ phần
quốc tế trên thị trường Việt nam .............................................................................155
4.2.1. Xây dựng các trung tâm bán hàng, trung tâm phê duyệt và hỗ trợ tín dụng tập
trung theo các vùng kinh tế để chuyên môn hóa nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và
tăng trưởng ổn định, bền vững. ...................................................................................155
4.2.2. Chú trọng đầu tư sâu vào phần mềm công nghệ để khai thác các tính năng nhằm
tạo ra các sản phẩm dịch vụ tiện ích mới, xuất hiện đầu tiên trên thị trường - có tính
cạnh tranh cao và xây dựng chỉ số đánh giá thực hiện công việc KPI (Key Performance
Indicator) đo lường đánh giá hiệu quả hoạt động tại mọi thời điểm làm cơ sở quản trị
năng lực cạnh tranh......................................................................................................156
4.2.3. Tìm kiếm thêm cổ đông chiến lược là các ngân hàng lớn thương hiệu toàn cầu
để ký hợp tác toàn diện và nhận chuyển giao lợi thế về vốn, kinh nghiệm, công nghệ
và năng lực, mở rộng hệ thống ngân hàng đại lý và nâng cao uy tín trong giao dịch
ngân hàng quốc tế,... ....................................................................................................157
4.2.4. Xây dựng đội ngũ cổ đông giầu tiềm lực tài chính, có kinh nghiệm hoạt động và
quản lý ngân hàng, minh bạch và cam kết đầu tư – gắn bó lâu dài .............................158
4.2.5. Tiếp tục tập trung phát triển khách hàng cá nhân theo định hướng ngân hàng bán
lẻ và các khách hàng doanh nghiệp vừa và nhỏ SME .................................................159
4.2.6. Lựa chọn phát triển các sản phẩm để tập trung đầu tư chuyên môn hoá sâu, tránh
tình trạng triển khai tràn lan rất nhiều sản phẩm không tạo ra sự cạnh tranh chuyên biệt
và triển khai phương thức bán gói sản phẩm dịch vụ tiện ích theo chuỗi cung ứng vừa
đảm bảo quản trị rủi ro đồng thời kiểm soát tối ưu hóa lợi nhuận ..............................161
4.3. Kiến nghị .............................................................................................................163
4.3.1. Hoàn thiện môi trường pháp lý và chính sách có liên quan trực tiếp đến cạnh
tranh của Ngân hàng thương mại trong điều kiện hội nhập tiếp tục diễn ra mạnh mẽ163
4.3.2. Đẩy nhanh tiến độ thực hiện có hiệu quả đề án tái cơ cấu lại các Ngân hàng
thương mại Việt nam theo kế hoạch đã đề ra ..............................................................165
4.3.3. Khẩn trương hoàn thiện chiến lược phát triển ngành ngân hàng nói chung và
chiến lược phát triển các Ngân hàng thương mại Việt Nam nói riêng ........................167
4.3.4. Tăng cương vai trò quản lý nhà nước và điều hành chính sách tiền tệ của ngân
hàng nhà nước theo hướng tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh hơn cho các ngân
hàng thương mại Việt Nam .........................................................................................168
4.3.5. Kiến nghị khác ...................................................................................................169
PHẦN KẾT LUẬN ....................................................................................................171
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN NỘI
DUNG LUẬN ÁN CỦA TÁC GIẢ ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
vi
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
ACB : Ngân hàng TMCP Á Châu
AMC : Asset Management Company, Công ty quản lý tài sản
ATM : Automated Teller Machine, Máy rút tiền tự động
BCTC : Báo cáo tài chính
BEI Norms : Chỉ số sức mạnh thương hiệu
CAR : Capital Adequacy Ratio, Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu.
CBNV : Cán bộ nhân viên
CBA : Ngân hàng Commonwealth Bank of Australia
CN : Chi nhánh
DNNN : Doanh nghiệp nhà nước
ĐGD : Điểm giao dịch
ĐVCNT : Đơn vị chấp nhận thẻ
ĐVKD : Đơn vị kinh doanh
EIB : Ngân Hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt nam
FSC : Financial Supervisory Commission, Ủy ban giám sát tài chính
FSS : Financial Self Sustainablity, Tự bền vững về tài chính
GDP : Gross Domestic Product, Tổng sản phẩm nội địa
IFAD : International Fund for Agriculture Development, Quỹ phát triển
nông nghiệp quốc tế
ISS : Institution Self Sustainablity, Tự bền vững về thể chế .
KHDN : Khách hàng doanh nghiệp
KHCN : Khách hàng cá nhân
KPI : Key Performance Indicator, Chỉ số đánh giá thực hiện công việc
MBB : Ngân hàng TMCP Quân đội
MSB : Ngân hàng TMCP Hàng Hải Việt nam
NHCSXH : Ngân hàng chính sách xã hội
NHĐT&PT : Ngân hàng đầu tư và phát triển
NHNNo & PTNT: Ngân hàng nông phiệp và phát triển nông thôn
NHNT : Ngân hàng ngoại thương Việt nam Nam
NHTM : Ngân hàng thương mại
NHNNg : Ngân hàng nước ngoài
NHTMNN : Ngân hàng thương mại nhà nước
vii
NHTMCP : Ngân hàng thương mại cổ phần
NHLD : Ngân hàng liên doanh
NHTW : Ngân hàng trung ương
NHBL : Ngân hàng bán lẻ
NTD : Nhân dân tệ
OECD : Organization for Economic Cooperation and Development,
Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế
OSS : Operational Self Sustainablity, Tự bền vững về hoạt động
PGD : Phòng giao dịch
POS : Point of Sale, Máy thanh toán tiền tại điểm bán hàng
QLRRTT : Quản lý rủi ro thị trường
QLRRHĐ : Quản lý rủi ro hoạt động
ROE : Return on Common Equyty, Tỷ lệ thu nhập trên vốn tự có
ROA : Return on Total Assets, Tỷ lệ thu nhập trên tổng tài sản
SHB : Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội,
STB : Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín
TPP : Trans Pacific Strategic Economic Partnership Agreements,
Hiệp định đối tác kinh tế chiến lượng xuyên Thái Bình Dương
TCTD : Tổ chức tín dụng
TCKT : Tổ chức kinh tế
Techcombank : Ngân hàng Thương mại cổ phần kỹ thương Việt nam
TMCP : Thương mại cổ phần
TSBĐ : Tài sản bảo đảm
TTCK : Thị trường chứng khoán
Vietinbank : Ngân hàng Thương mại cổ phần công thương Việt nam
Vietcombank : Ngân hàng Thương mại cổ phần ngoại thương Việt nam
USD : United States Dollar, Đô la Mỹ
VNĐ : Đồng Việt Nam
VIB : Vietnam Internationl Banking, Ngân hàng quốc tế
VPB : Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng
WTO : World Trade Organnization, Tổ chức thương mại thế giới
vii
DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ HÌNH
Bảng 2.1: Tiêu chuẩn đánh giá sự phát triển bền vững của tổ chức tín dụng ............... 56
Bảng 3.1: Kết quả hoạt động kinh doanh của VIB các năm 2009 - 2013 ..................... 89
Bảng 3.2: Bảng cân đối kế toán rút gọn của VIB năm 2009 - 2013 ............................. 90
Bảng 3.3: Cơ cấu nguồn vốn huy động từ dân cư và các TCKT của VIB .................... 95
Bảng 3.4: Dư nợ cho vay của VIB ................................................................................ 97
Bảng 3.5: Doanh số và số lượng nghiệp vụ bảo lãnh tại VIB các năm 2008 - 2012 .... 98
Bảng 3.6. Hệ thống CoreBanking tại một số NHTM ..................................................100
Bảng 3.7: Biểu phí dịch vụ thẻ ghi nợ nội địa áp dụng giai đoạn 2008 - 2013 ...........109
Bảng 3.8: Biểu phí dịch vụ thẻ tín dụng quốc tế áp dụng giai đoạn 2008 - 2013 .......109
Bảng 3.9: So sánh các kênh chuyển tiền kiều hối của VIB .........................................112
Bảng 3.10: Bảng tổng hợp chỉ số ROA và ROE của các Ngân hàng TMCP .............118
Bảng 3.11: Xây dựng mô hình SWOT cho VIB .........................................................125
Bảng 4.1: Nguyên nhân khách quan của cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt động
ngân hàng .....................................................................................................................147
Biểu đồ 3.1: Diễn biến vốn chủ sở hữu của các nhóm ngân hàng ................................ 79
Biểu đồ 3.2: Diễn biến tổng tài sản của các nhóm ngân hàng ....................................... 80
Biểu đồ 3.3: Diễn biến tổng số vốn huy động của các nhóm ngân hàng ...................... 81
Biểu đồ 3.4: Diễn biến tổng dư nợ tín dụng của các nhóm ngân hàng ......................... 82
Biểu đồ 3.5: Thị phần thẻ ghi nợ nội địa tại Việt Nam đến tháng 12/2012 .................. 84
Biểu đồ 3.6: Thị phần thẻ tín dụng quốc tế tại Việt Nam đến tháng 12/2012 ............... 84
Biểu đồ 3.7: Thị phần thẻ ghi nợ quốc tế tại Việt Nam đến tháng 12/2012 .................. 85
Biểu đồ 3.8: Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng TMCP Quốc tế ........................................ 87
Biểu đồ 3.9: Trình độ cán bộ nhân viên VIB đến ngày 31/12/2013 ............................. 88
Biểu đố 3.10: Tổng tài sản của VIB qua các năm ......................................................... 92
Biểu đồ 3.11 a: So sánh các NHTMCP Việt Nam theo tổng tài sản 2006 - 2008......... 92
Biểu đồ 3.11 b: So sánh các NHTMCP Việt Nam theo tổng tài sản đến 30/06/2014 ... 93
Biểu đồ 3.12: Tăng trưởng vốn huy động các năm 2009 - 2013 ................................... 94
Biểu đồ 3.13: Tăng trưởng dư nợ cho vay của VIB ...................................................... 96
viii
Biểu đồ 3.14: Doanh số và số lượng thanh toán nôi địa của VIB ...............................103
Biểu đồ 3.15: Doanh số chuyển tiền trong và ngoài hệ thống.....................................104
Biểu đồ 3.16: Số lượng khách hàng sử dụng SMS và Internet Banking của VIB ......106
Biểu đồ 3.17: Số lượng thẻ do VIB phát hành qua các năm .......................................106
Biểu đồ 3.18: Thị phần phát hành thẻ của các ngân hàng ...........................................107
Biểu đồ 3.19: Số lượng máy ATM và POS của VIB qua các năm 2006 - 2010 .........111
Biểu số 3.20: Doanh số kiều hối qua VIB các năm 2007 - 2011 ................................113
Biểu số 3.21: Doanh thu kiều hối của VIB các năm 2007 - 2012 ...............................113
Biểu đồ 3.22: Vị thế cạnh tranh về các điểm giao dịch và ATM của VIB trong số các
ngân hàng thương mại được lựa chọn tính đến quý 1/2012 ........................................115
Biểu đồ 3.23: Chỉ số sức mạnh thương hiệu của các NHTM đến năm 2012 ..............117
Biểu đồ 3.24: Lợi nhuận trước thuế của VIB qua các năm 2005 - 2013.....................119
Biểu đồ 3.25: Tỷ lệ thu dịch vụ trong tổng thu nhập của một số ngân hàng thương mại
năm 2011 .....................................................................................................................133
Biểu đồ 3.26: Tăng trưởng tỷ lệ thu dịch vụ trong tổng thu nhập ...............................134
Biểu đồ 3.27: Doanh thu từ hoạt động dịch vụ phi tín dụng của VIB năm 2006-2011 ...... 134
Biểu đồ 3.28: Tỷ lệ thu thuần dịch vụ trên tổng thu thuần của VIB ...........................135
Biểu đồ 4.1: Mức độ phổ biến của các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt
động ngân hàng ............................................................................................................146
Biểu đồ 4.2: Mức độ phổ biến nhất của các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong
hoạt động ngân hàng ....................................................................................................146
Biểu đồ 4.3: Nguyên nhân khách quan của cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt
động ngân hàng - Mức độ phổ biến .............................................................................147
Hình 1.1. Khung nghiên cứu luận án ............................................................................... 4
Hình 2.1: Mô hình chuỗi giá trị của ngân hàng thương mại ......................................... 31
Hình 2.2: Các lực lượng điều khiển cuộc cạnh tranh trong ngành ................................ 38
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài nghiên cứu
Chủ đề năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại Việt Nam đã, đang và tiếp
tục là vấn đề thời sự, thu hút được sự quan tâm lớn cả từ góc độ nghiên cứu, xây dựng
và điều hành chính sách, quản trị và điều hành kinh doanh ngân hàng,...Nhìn lại 15
năm về đây, kể từ khi triển khai thực hiện hai luật ngân hàng ban hành năm 2008, thực
hiện hai luật mới ban hành năm 2010 có hiệu lực từ đầu năm 2011, cùng với cam kết
mở cửa thị trường dịch vụ tài chính gia nhập tổ chức thương mại thế giới WTO, hoạt
động ngân hàng ở nước ta ngày càng sôi động trong môi trường cạnh tranh ngày càng
gay gắt của các loại hình tổ chức tín dụng. Để tồn tại và phát triển được, các tổ chức
tín dụng luôn phải liên tục và không ngừng nâng cao năng lực cạnh tranh trong quá
trình hoạt động, mở cửa thị trường dịch vụ tài chính, hội nhập kinh tế quốc tế.
Là một trong những ngành đi tiên phong về mở cửa thị trường và hội nhập quốc
tế, với số lượng ban đầu chỉ có 4 NHTM nhà nước hoạt động rất hạn chế về quy mô tài
chính, dịch vụ đến nay đã phát triển rất nhanh về số lượng tổ chức tín dụng, quy mô tài
chính và khả năng hoạt động. Về mặt cấu trúc cũng rất đa dạng về hình thức sở hữu
(nhà nước, hợp tác xã, liên doanh, 100% vốn nước ngoài, cổ phần) và đa dạng hóa về
loại hình (ngân hàng thương mại, ngân hàng phát triển, ngân hàng hợp tác xã, ngân
hàng chính sách xã hội, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, ngân hàng 100% vốn nước
ngoài, công ty tài chính, công ty cho thuê tài chính, quỹ tín dụng nhân dân, tổ chức tài
chính vi mô). Đến nay, hệ thống NHVN cũng đã nâng cao được khá nhiều về năng lực
cạnh tranh của mình, đóng vai trò quan trọng thúc đẩy tiến trình đổi mới và phát triển
nền kinh tế. Song đứng trước yêu cầu đặt ra trong thực tiễn việc nâng cao năng lực
cạnh tranh của các NHTM Việt Nam luôn đòi hỏi phải có các giải pháp đồng bộ.
Việt Nam chính thức trở thành thành viên của WTO từ tháng 11 - 2006 và đến
tháng 04 - 2007, bắt đầu thực hiện các cam kết quốc tế về mở cửa thị trường dịch vụ
tài chính và áp lực cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng bắt đầu xuất hiện, gia tăng
đáng kể. Trong 7 năm qua các tổ chức trung gian tài chính và đông đảo các doanh
nghiệp đều đã chủ động tìm kiếm, nghiên cứu,thực hiện nhiều biện pháp để nâng cao
năng lực cạnh tranh trước yêu cầu hội nhập. Vì vậy, nghiên cứu những vấn đề cơ bản
2
để nâng cao năng lực cạnh tranh hội nhập quốc tế của hệ thống ngân hàng thương mại
vẫn tiếp tục và luôn có tính cấp bách đặt ra trong thực tiễn ở nước ta hiện nay.
Cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội và quá trình hội nhập kinh tế khu vực và
quốc tế, hoạt động ngân hàng ngày càng có sự cạnh tranh sôi động với sự tham gia
nhiều mô hình ngân hàng khác nhau trong việc cung cấp dịch vụ ngân hàng, đặc biệt
trong lĩnh vực dịch vụ ngân hàng bán lẻ. Sự cạnh tranh thúc đẩy quá trình đổi mới, tiếp
tục cơ cấu lại các NHTM đồng thời đáp ứng nhu cầu vốn và dịch vụ cho phát triển
kinh tế của đất nước, tuy nhiên cạnh tranh cũng đang đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết.
Ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế VIB là một trong số các ngân hàng thương
mại cổ phần có quy mô khá, có mạng lưới hoạt động rộng trong toàn quốc, có cổ đông
chiến lược nước ngoài là một Tập đoàn Tài chính Ngân hàng lớn Commonwealth
Bank of Australia (CBA) đến từ nước Australia. Mối quan hệ hợp tác chặt chẽ với một
định chế tài chính đứng đầu trong các ngân hàng bán lẻ tại Australia sẽ tạo điều kiện
mở rộng quan hệ quốc tế, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh.
Thực hiện đề án cơ cấu lại để nâng cao năng lực cạnh tranh, VIB đang triển khai
nhiều giải pháp đồng bộ để tiếp tục phát triển bền vững, nâng cao uy tín và vị thế trên
thị trường, như cơ cấu lại tổ chức và bộ máy điều hành, mở rộng thêm mạng lưới hoạt
động, tái định vị lại bộ thương hiệu, thay đổi bộ mặt văn phòng công sở theo không
gian mới trong đó đặt khách hàng là trọng tâm trong mọi hoạt động của ngân hàng
luôn hướng tới khách hàng, thay đổi mô hình chất lượng dịch vụ, nâng cao năng lực
quản trị rủi ro, xử lý nợ xấu, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực,...Tuy nhiên đứng
trước những thách thức và cơ hội mới, đòi hỏi VIB cần phải tiếp tục có những giải
pháp phù hợp sát với thực tiễn hơn để nâng cao năng lực cạnh tranh. Xuất phát từ yêu
cầu cấp thiết đó, luận án chọn đề tài: “Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng
thương mại cổ phần quốc tế trên thị trường Việt nam” làm công trình nghiên cứu.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Hệ thống hóa và góp phần làm sáng tỏ hơn những vấn đề lý luận cơ bản về năng
lực cạnh tranh, phân tích một số lý thuyết về năng lực cạnh tranh của NHTM.
Khái quát kinh nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại
một số nước trên thế giới và rút ra bài học cho VIB nói riêng, cho các ngân hàng
thương mại Việt Nam nói chung.
3
Đánh giá tổng quan năng lực cạnh tranh của các ngân hàng thương mại Việt Nam,
chỉ ra những tồn tại và hạn chế của các kết quả nghiên cứu trước đây có liên quan đến
lĩnh vực cạnh tranh ngân hàng từ đó thấy rõ khoảng trống, những vấn đề còn tồn tại,
chưa được nghiên cứu về năng lực cạnh tranh ngân hàng thương mại.
Làm rõ thực trạng và đánh giá năng lực cạnh tranh của VIB thông qua các yếu tố
bên trong của ngân hàng (các yếu tố nội lực) nhằm xác định những kết quả đạt được,
những tồn tại, hạn chế và điểm mạnh, điểm yếu, trả lời câu hỏi năng lực cạnh tranh của
VIB hiện nay như thế nào ?
Đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm tiếp tục nâng cao năng lực cạnh tranh
của VIB trên thị trường Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng: Năng lực cạnh tranh của VIB trên thị trường Việt nam dựa trên cơ sở
phân tích và đánh giá các tiêu chí phản ánh năng lực cạnh tranh, các hoạt động của
VIB gắn liền với môi trường hoạt động kinh doanh hiện nay cũng như trong thời
gian tới.
Phạm vi nghiên cứu:
Những vấn đề cơ bản về lý luận cạnh tranh và kinh nghiệm nâng cao năng lực
cạnh tranh của ngân hàng thương mại Việt nam trong xu thế hội nhập quốc tế .
Năng lực cạnh tranh của VIB trên thị trường Việt nam trong xu thế hội nhập quốc
tế và các tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh.
Về thời gian: Tập trung vào các năm 2009 - 2013; một số tư liệu và tài liệu rộng
hơn, trước năm 2009, định hướng và tầm nhìn năm 2020.
4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp thống kê, khái quát tổng quan các kết quả nghiên cứu của các công
trình tương tự đã được công bố trước đó.
Khảo sát, so sánh, phân tích, tổng hợp, diễn giải và quy nạp, dự báo.
Các phương pháp nghiên cứu hiện đại: SWOT, Value chain, 5-force model,...
Khung nghiên cứu luận án như hình dưới đây
4
Hình 1.1. Khung nghiên cứu luận án
PHƯƠNG PHÁP, CÔNG NỘI DUNG KẾT QUẢ, MỤC TIÊU
CỤ NGHIÊN CỨU NGHIÊN CỨU ĐẠT ĐƯỢC
Thống kê Tổng quan Kế thừa kết
So sánh nghiên cứu quả nghiên
Chương Phân tích năng lực cạnh cứu trong và
Tổng hợp tranh NHTM ngoài nước
1
Lý luận năng lực cạnh Cạnh tranh
Phân tích
tranh NHTM NHTM
Mô hình chuỗi
giá trị E.Porter Ảnh hưởng
Các nhân tố liên quan
của các nhân
năng lực cạnh tranh
Mô hình 5 tố đến năng
NHTM lực cạnh
force model
tranh NHTM
Chương E.Porter
2 Thu thập Đưa ra 4
Quan sát Các chỉ tiêu phản ánh nhóm tiêu
Phân tích năng lực cạnh tranh chí đánh giá
Đánh giá của NHTM
Kinh nghiệm Ngân Áp dụng
Quan sát
hàng nước ngoài NHTMVN
Đánh giá
Thống kê
Phân tích Tổng quan năng lực Thực trạng
So sánh cạnh tranh NHTMVN Kết quả
Thống kê
Chương Vận dung tiêu Thực trạng
chí đánh giá Tổng quan và đánh năng lực
3 giá thực trạng năng cạnh tranh
Vận dụng các VIB
lực cạnh tranh VIB
nhân tố mô
hình 5 force
model Porter
Kết quả, hạn
Sử dụng mô Tổng hợp năng lực chế. Nguyên
hình SWOT nhân
Phân tích Xu hướng Định hướng
So sánh Cơ hội & thách thức 6 Giải pháp
Chương
Kiến nghị
Tổng hợp Kiến nghị NHNN
4 nâng cao
Chọn lọc năng lực Khuyến nghị với
cạnh tranh NHTM
NHTM
5
Ngoài ra, trong quá trình nghiên cứu tác giả cũng sử dụng thêm phương pháp so
sánh đánh giá các yếu tố môi trường nội bộ nhằm đánh giá được năng lực cạnh tranh
của mình trong mối tương quan so sánh với các đối thủ cạnh tranh trên thị trường mục
tiêu, từ đó tìm ra được những lợi thế cơ bản nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của
ngân hàng thương mại trên thị trường.
5. Đóng góp mới của luận án
Về mặt lý luận:
Luận án đã phân tích các trường phái quan điểm về cạnh tranh nói chung và năng
lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại nói riêng, hệ thống hóa và làm sáng tỏ các
vấn đề về nâng cao năng lực cạnh tranh để từ đó đưa ra được quan niệm về cạnh tranh
của ngân hàng thương mại.
Đã nghiên cứu hoạt động của hệ thống ngân hàng thương mại Việt nam trên một
số các chỉ tiêu chính và tổng hợp thành 4 nhóm tiêu chí để đo lường năng lực cạnh
tranh làm cơ sở tham khảo cho quá trình nâng cao năng lực cạnh tranh ngân hàng
thương mại. Ngoài các tiêu chí để đo lường năng lực cạnh tranh, luận án bổ sung thêm
tiêu chí đánh giá sự phát triển bền vững trong cạnh tranh gồm quy mô, khả năng tiếp
cận và tính bền vững của ngân hàng.
Thực hiện nghiên cứu và đánh giá chuyên sâu, từ đó đưa ra được những đóng góp
mới làm cơ sở cho các ngân hàng thương mại tham khảo để tăng năng lực cạnh tranh:
(i) Tăng năng lực cạnh tranh từ việc cần xây dựng các trung tâm bán hàng, trung tâm
phê duyệt và hỗ trợ tín dụng tập trung theo các vùng kinh tế để chuyên môn hóa
nhằm tăng trưởng số lượng khách hàng, cho vay ổn định và bền vững, nâng cao
hiệu quả hoạt động kinh doanh.
(ii) Chú trọng đầu tư sâu vào phần mềm công nghệ (core banking) để khai thác các
tính năng nhằm tạo ra các gói sản phẩm dịch vụ tiện ích theo chuỗi cung ứng vừa
đảm bảo quản trị rủi ro đồng thời kiểm soát tối ưu hóa lợi nhuận; và xây dựng chỉ
số đánh giá thực hiện công việc KPI (Key Performance Indicator) đo lường đánh
giá hiệu quả hoạt động tại mọi thời điểm làm cơ sở quản trị năng lực cạnh tranh.
6
Về mặt thực tiễn:
Dựa trên nền tảng lý luận, luận án phân tích và đánh giá thực tiễn năng lực cạnh
tranh của VIB trên thị trường Việt nam, những bài học kinh nghiệm về nâng cao năng
lực cạnh tranh của một số ngân hàng trong và ngoài nước.
Chỉ ra những ưu điểm, kết quả đạt được và làm rõ những hạn chế về năng lực cạnh
tranh của VIB cũng như nguyên nhân dẫn đến những hạn chế đó. Trên cơ sở đó, luận
án đề xuất 6 giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh để hệ thống ngân hàng
thương mại Việt nam có thể tham khảo trong điều kiện thích hợp. Trong đó giải pháp
mới tập trung vào các nội dung sau:
(i) Xây dựng các trung tâm bán hàng, trung tâm phê duyệt và hỗ trợ tín dụng tập
trung theo các vùng kinh tế để chuyên môn hóa nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động
và tăng trưởng ổn định, bền vững.
(ii) Tiếp tục tập trung phát triển khách hàng cá nhân theo định hướng ngân hàng bán
lẻ và chú trọng phát triển thêm các khách hàng doanh nghiệp vừa và nhỏ SME
(Small and medium-sized enterprises).
(iii) Lựa chọn phát triển các sản phẩm để tập trung đầu tư chuyên môn hoá sâu, tránh
tình trạng triển khai tràn lan rất nhiều sản phẩm không tạo ra sự cạnh tranh chuyên
biệt và triển khai phương thức bán gói sản phẩm dịch vụ tiện ích theo chuỗi cung
ứng vừa đảm bảo quản trị rủi ro đồng thời kiểm soát tối ưu hóa lợi nhuận.
(iv) Chú trọng đầu tư sâu vào phần mềm công nghệ để khai thác các tính năng nhằm
tạo ra các sản phẩm dịch vụ tiện ích mới, xuất hiện đầu tiên trên thị trường - có
tính cạnh tranh cao và xây dựng chỉ số đánh giá thực hiện công việc KPI (Key
Performance Indicator) đo lường đánh giá hiệu quả hoạt động tại mọi thời điểm
làm cơ sở quản trị năng lực cạnh tranh.
(v) Xây dựng đội ngũ cổ đông giầu tiềm lực tài chính, có kinh nghiệm hoạt động và
quản lý ngân hàng, minh bạch và cam kết đầu tư – gắn bó lâu dài.
Việc xác định năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại cụ thể tại VIB là một
cố gắng mới của tác giả nhưng cũng là điểm khó khăn đối với luận án vì năng lực cạnh
tranh là tổng hợp của nhiều nhân tố và không phải tất cả các nhân tố đó đều chịu tác
tác động trực tiếp của bản thân VIB mà còn có rất nhiều các nhân tố ảnh hưởng đến
năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại. Mặt khác, có những nhân tố không thể
đánh giá bằng các chỉ tiêu định lượng mà chỉ có thể đánh giá một cách định tính dựa
trên hiểu biết, kinh nghiệm công tác lâu năm trong ngành ngân hàng.
7
6. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, danh mục các công
trình nghiên cứu có liên quan đã được công bố, nội dung chính của luận án được kết
cấu thành 4 chương:
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ NĂNG LỰC CẠNH
TRANH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
Chương 2: NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
Chương 3: THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÂN HÀNG
THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN QUỐC TẾ
Chương 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÂN
HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN QUỐC TẾ TRÊN THỊ TRƯỜNG VIỆT NAM
8
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ NĂNG LỰC
CẠNH TRANH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
1.1. Các lý thuyết chung về cạnh tranh và năng lực cạnh tranh của
doanh nghiệp
1.1.1. Quan niệm của trường phái cổ điển
Thuật ngữ “cạnh tranh” ngày càng được sử dụng phổ biến hơn trên các diễn đàn
kinh tế cũng như trên các phương tiện thông tin đại chúng, trong các đề án, tài liệu,
nhưng nội dung khoa học phong phú của nó chưa bao giờ đạt tới sự thống nhất tuyệt
đối trong cách hiểu và vận dụng của các nhà khoa học, các nhà hoạt động thực tiễn.
Chính vì thế, cạnh tranh luôn là chủ đề nghiên cứu thu hút được sự quan tâm lớn của
nhiều thế hệ các nhà khoa học, kể từ thế kỷ 17 đến nay.
Khởi nguồn của các nghiên cứu về cạnh tranh là triết học của Locke, Bentham coi
cá nhân con người (lợi ích, nhu cầu, hoạt động) giữ vị trí trung tâm. Họ coi quyền tự
do của cá nhân con người là tự nhiên và không mâu thuẫn với lợi ích chung của xã hội.
Các nhà kinh tế ở thế kỷ 17, 18 đã tiến hành nghiên cứu cạnh tranh trên nền tảng
của thế giới quan tư sản đó mà điển hình là Adam Smith và David Ricardo [36]. Phát
triển các kết quả nghiên cứu của Adam Smith, David Ricardo đã đưa ra lý thuyết
lợi thế so sánh để lý giải nguồn gốc thương mại giữa những người sản xuất có lợi
thế tuyệt đối cao và thấp. Theo ông, mỗi một nước đều có cơ cấu các ngành sản
xuất với mức chi phí rẻ và đắt khác nhau. Chỉ cần các nước tiến hành sản xuất loại
hàng hóa có chi phí rẻ tương đối so với loại hàng hóa khác và tiến hành trao đổi
thương mại ngang giá, bình đẳng (hàm ý cạnh tranh tự do) với nhau thì tất cả các
nước đều có nhiều của cải hơn. Tư tưởng về lợi thế so sánh của David Ricardo đã
tạo cơ sở hiểu sâu sắc hơn tác động của trao đổi hàng hóa theo nguyên tắc thị
trường, cạnh tranh đến tăng trưởng của cải của các quốc gia.
Karl Marx đã phát triển lý luận cạnh tranh ở tầm cao hơn, gồm cạnh tranh để
chiếm đoạt giá trị thặng dư, cạnh tranh thông qua cải tiến chất lượng và cạnh tranh
nguồn lực giữa các ngành. Ba mặt đó diễn ra xoay quanh việc trao đổi ngang giá hàng
9
hóa. Trên cơ sở ủng hộ thuyết giá trị - lao động của Smith, Karl Marx đã chỉ ra cơ chế
chuyển hóa giá trị của hàng hóa thành giá trị thị trường, giá cả sản xuất thông qua cạnh
tranh nội bộ ngành và cạnh tranh giữa các ngành [10].
1.1.2. Quan niệm của trường phái tân cổ điển
Sự khác biệt giữa hai trường phái cổ điển và tân cổ điển trong những nghiên cứu
về cạnh tranh là cơ sở và trạng thái cạnh tranh. Trường phái cổ điển nghiên cứu dựa
trên lý luận về giá trị - lao động ở trạng thái tĩnh, trường phái tân cổ điển nghiên cứu ở
trạng thái động dựa trên tiêu chuẩn hiệu quả (tối đa hóa đầu ra trên cơ sở đầu vào khan
hiếm). Các nhà kinh tế theo trường phái tân cổ điển rất đông đảo, từ những người khởi
đầu như W.S.Jevons (1835-1882), A.Mashall(1842-1924), L.Walras (1834-1910) đến
các nhà kinh tế đương đại. Những luận điểm chính của trường phái này làcạnh tranh
hoàn hảo mang tới hiệu quả và lý luận cạnh tranh theo tổ chức ngành [36].
1.1.3. Quan niệm của trường phái Áo
Trường phái Áo ra đời vào những năm 80 của thế kỷ XIX ở Áo với đại diện nổi
tiếng là J.Schumpeter, F.Hayek, C.Meuge,L.V.Mises. Họ cho rằng cạnh tranh hoàn
hảo không phù hợp với xã hội hiện thực. Mặc dù không phủ nhận cân bằng thị trường,
nhưng họ cho rằng đó là cân bằng động hướng tới thông tin mới, phát minh mới làm
thay đổi thị hiếu tiêu dùng, dư thừa tài nguyên. Do đó yếu tố cạnh tranh luôn xuất hiện
trên thị trường và đó là cơ hội của doanh nghiệp. Trường phái Áo ủng hộ độc quyền ở
phương diện khuyến khích sáng tạo, đổi mới và bảo hộ sáng chế, phát minh [36].
1.1.4. Lý thuyết về cạnh tranh của Michael E.Porter
* Lý luận về lợi thế cạnh tranh [11],[12],[13]. Năm 1985, lý luận “lợi thế cạnh
tranh” của Michael E.Porter giải thích hiện tượng thương mại quốc tế dưới giác độ
cạnh tranh và vai trò nổi bật của doanh nghiệp. Theo ông, của cải nhiều hay ít là do
năng suất quyết định. Năng suất phụ thuộc vào môi trường cạnh tranh (mô hình kim
cương) và được xác định bởi 4 yếu tố chính: điều kiện về các yếu tố sản xuất; điều
kiện về nhu cầu; chiến lược, cấu trúc và cạnh tranh trong nước của các công ty; các
ngành công nghiệp có liên quan và các ngành bổ trợ.
* Lý luận về cạnh tranh ngành [11],[12],[13]. TheoMichael E.Porter, khái niệm
tập hợp ngành là rất quan trọng. Khi phân tích cạnh tranh ngành Michael E.Porter
10
xem xét 5 yếu tố quan trọng là nhà cung cấp, người mua, sản phẩm thay thế, những
đối thủ mới tiềm năng và cạnh tranh giữa các đối thủ trong ngành.
* Vai trò của chính phủ trong nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, ngành và
toàn cầu hóa [11]. Môi trường kinh doanh bao gồm nhiều yếu tố như các điều kiện về
cầu; các điều kiện yếu tố sản xuất, chiến lược doanh nghịêp; cơ cấu và đối thủ cạnh
tranh; các ngành liên quan và sự hỗ trợ. Các yếu tố này luôn tác động qua lại, ảnh
hưởng lẫn nhau và thúc đẩy phát triển. Trong môi trường cạnh tranh mới, các yếu tố
trên vẫn chịu sự tác động của Nhà nước.
* Lý luận về chiến lược cạnh tranh quốc tế của doanh nghiệp [13]. Michael
E.Porter cho rằng, khi tham gia cạnh tranh quốc tế, doanh nghiệp trải qua 4 giai đoạn:
- Chạy đua các yếu tố sản xuất: đây là giai đoạn cạnh tranh dựa trên những yếu tố
sản xuất cơ bản nào đó để sản xuất với giá hoặc công nghệ thấp, rẻ. Ở giai đoạn này
các doanh nghiệp rất nhạy cảm với tính chu kỳ của kinh tế thế giới và tỷ giá hối đoái.
- Chạy đua đầu tư: lợi thế cạnh tranh dựa trên yêu cầu của doanh nghiệp và năng
lực đầu tư của quốc gia. Các doanh nghiệp tiếp tục cạnh tranh về giá, sản phẩm
được tiêu chuẩn hóa nhưng vẫn lạc hậu về thế hệ công nghệ so với nước khác.
- Chạy đua sáng tạo: doanh nghiệp nội địa có khả năng cạnh tranh ở quy mô lớn
với doanh nghiệp nước ngoài và thành công nhờ sự cải tiến nhanh, không ngừng.
- Chạy đua của cải: cạnh tranh ngành giảm, mục tiêu là tích lũy của cải đã tạo ra.
Các doanh nghiệp trong giai đoạn này mất lợi thế cạnh tranh quốc tế, né tránh cạnh
tranh, hướng về tạo dựng vị thế vững chắc trên thị trường, cải tiến công nghệ chậm lại,
chủ yếu tìm cách sáp nhập, thôn tính nhau.
Theo Michael E.Porter: “Cạnh tranh là giành lấy thị phần. Bản chất của cạnh
tranh là tìm kiếm lợi nhuận, là khoản lợi nhuận cao hơn mức lợi nhuận trung bình mà
doanh nghiệp đang có. Kết quả quá trình cạnh tranh là sự bình quân hóa lợi nhuận
trong ngành theo chiều hướng cải thiện sâu dẫn đến hệ quả giá cả có thể giảm đi”.
Khi doanh nghiệp tham gia cạnh tranh thương mại quốc tế cần phải có “lợi thế
cạnh tranh” và “lợi thế so sánh”, lợi thế cạnh tranh là sức mạnh nội sinh của doanh
nghiệp, của quốc gia, còn lợi thế so sánh tạo cho doanh nghiệp quốc gia đó có thuận
lợi trong sản xuất cũng như trong thương mại; lợi thế cạnh tranh và lợi thế so sánh có
quan hệ chặt chẽ với nhau, hỗ trợ cho nhau, lợi thế cạnh tranh phát triển dựa trên lợi
thế so sánh, lợi thế so sánh phát huy nhờ lợi thế cạnh tranh [37].
11
1.1.5. Lý thuyết cạnh tranh của Karl Marx
Marx phân tích cạnh tranh trên 3 khía cạnh: cạnh tranh về giá trị thặng dư, cạnh
tranh chất lượng, cạnh tranh giữa các ngành và đều diễn ra xoay quanh giá trị và chỉ có
lao động trừu tượng mới tạo ra giá trị mới. Marx chỉ ra cơ cấu chuyển hoá giá trị thặng
dư thành lợi nhuận bình quân và giá trị hàng hoá thành giá cả sản xuất trong điều kiện
tự do cạnh tranh. Marx đã định nghĩa cạnh tranh có nghĩa là sự đấu tranh, ganh đua, thi
đua giữa các đối tượng cùng phẩm chất, cùng loại, đồng giá trị nhằm đạt được những
ưu thế lợi ích, mục tiêu xác định". Trong lĩnh vực kinh tế, cạnh tranh thể hiện đó là sự
"đối địch giữa các hãng kinh doanh trên cùng một thị trường để giành được nhiều
khách hàng hơn, thu hút được nhiều lợi nhuận hơn cho bản thân, thường là bằng cách
bán theo giá thấp hay cung cấp một chất lượng hàng hoá cao hơn". Kết quả của cạnh
tranh là thanh lọc, loại bỏ những doanh nghiệp kinh doanh kém phát triển. Đó cũng
chính là quy luật tất yếu của hoạt động kinh tế [36].
1.2. Tổng hợp các công trình nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của Ngân
hàng thương mại
1.2.1. Nghiên cứu của tác giả ngoài nước
Barbara Casu, Philip Molyneux (2000), giảng viên khoa kế toán của Trường đại
học xứ Wales đã tiến hành nghiên cứu so sánh kết quả hoạt động của hệ thống ngân
hàng Châu Âu. Tác giả đã dùng phương pháp phân tích phát triển dữ liệu phi tham số
(Non-parametric Data Development Analysis) kết hợp với cách tiếp cận hồi qui Tobit để
phân tích tính cạnh tranh của hệ thống ngân hàng Châu Âu trong bối cảnh thị trường Châu
Âu thống nhất trong giai đoạn 1993-1997 [36].
Bert Scholtens (2000) đã nghiên cứu về cạnh tranh, tăng trưởng và hiệu quả của
ngành công nghiệp ngân hàng, phân tích mối liên hệ giữa cấu trúc thị trường và hiệu
quả bằng phương pháp phân tích ổn định có giới hạn (extreme bounds analysis) [36].
Allen N.Berger và Loretta J.Mester (2001) đã nghiên cứu về sự thay đổi hiệu quả
của hệ thống ngân hàng Mỹ do sự thay đổi về các yếu tố kỹ thuật, cạnh tranh và qui
định của Chính phủ. Nghiên cứu đã cho thấy trong giai đoạn 1991-1997, hiệu quả về
chi phí giảm sút trong khi lợi nhuận được cải thiện một cách đáng kể, đặc biệt là các
ngân hàng tham gia vào quá trình sát nhập, có sự gia tăng lợi nhuận bằng cách gia tăng
12
các dịch vụ cao cấp. Tuy nhiên, theo khuyến cáo của công trình nghiên cứu, việc loại
bỏ doanh thu trong quá trình nghiên cứu có thể dẫn đến những kết quả sai [36].
Lý luận “lợi thế cạnh tranh” (năm 1985) của Michael E.Porter giải thích hiện
tượng thương mại quốc tế dưới giác độ cạnh tranh và vai trò nổi bật của doanh nghiệp.
Theo ông, của cải nhiều hay ít là do năng suất quyết định. Năng suất phụ thuộc vào
môi trường cạnh tranh [37].
Nhiều nghiên cứu khác được tiến hành ở nhiều nước trên thế giới tập trung vào
lĩnh vực năng suất và từ năng suất có thể phân tích về tính cạnh tranh thông qua các
chỉ tiêu năng suất. Các nghiên cứu này hầu hết đều vận dụng mô hình kinh tế lượng,
hàm sản xuất để đo lường các nhân tố tác động đến năng suất của công ty hay của
ngành. Từ kết quả nghiên cứu mối quan hệ giữa năng suất với các yếu tố đầu vào có
tác động đến năng suất, đã đi đến lập luận về tác động của nó đến hiệu quả và cạnh
tranh ở mức độ doanh nghiệp và mức độ ngành.
1.2.2. Nghiên cứu của tác giả trong nước
1.2.2.1. Sách xuất bản
Cuốn sách với tiêu đề:“Năng lực cạnh tranh của các ngân hàng thương mại trong
xu thế hội nhập” của PGS.TS. Nguyễn Thị Quy, Đại học Ngoại thương Hà Nội, đã đề
cập đến nhiều khía cạnh lý thuyết và thực tiễn về năng lực cạnh tranh và đánh giá năng
lực cạnh tranh của hệ thống NHTM Việt Nam. Tác giả đã định nghĩa về năng lực cạnh
tranh của NHTM là khả năng ngân hàng đó tạo ra, duy trì và phát triển những lợi thế
nhằm duy trì và mở rộng thị phần; đạt được mức lợi nhuận cao hơn mức trung bình
của ngành và liên tục tăng đồng thời đảm bảo sự hoạt động an toàn và lành mạnh có
khả năng chống đỡ và vượt qua những biến động bất lợi của môi trường kinh doanh”.
Sách không nghiên cứu năng lực cạnh tranh của một NHTM cụ thể tại Việt Nam [34].
1.2.2.2. Luận án tiến sĩ kinh tế bảo vệ trong khoảng 10 năm gần đây
Trong 10 năm về đây có một số đề tài luận án tiến sĩ đã bảo vệ thành công và
được công bố viết về năng lực cạnh tranh của NHTMVN, cụ thể:
a/ Về nâng cao năng lực cạnh tranh của các NHTM Việt Nam nói chung
Đề tài:“Các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập của các ngân
hàng thương mại Việt Nam”của tác giả Trịnh Quốc Trung bảo vệ năm 2004, tại trường
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi. Các số
liệu, tư liệu được sử dụng trong luận án có nguồn gốc rõ ràng, trung thực. Toàn bộ
nội dung luận án chưa được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu tương tự
nào khác.
Hà Nội, ngày….. tháng….năm…….
Nghiên cứu sinh
Nguyễn Tú
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i
MỤC LỤC ..................................................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .............................................................................vi
DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ HÌNH ...................................................................... vii
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ NĂNG LỰC CẠNH
TRANH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI..................................................................... 8
1.1. Các lý thuyết chung về cạnh tranh và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp8
1.1.1. Quan niệm của trường phái cổ điển....................................................................... 8
1.1.2. Quan niệm của trường phái tân cổ điển ................................................................. 9
1.1.3. Quan niệm của trường phái Áo ............................................................................. 9
1.1.4. Lý thuyết về cạnh tranh của Michael E.Porter ...................................................... 9
1.1.5. Lý thuyết cạnh tranh của Karl Marx.................................................................... 11
1.2. Tổng hợp các công trình nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của Ngân hàng
thương mại ................................................................................................................... 11
1.2.1. Nghiên cứu của tác giả ngoài nước ..................................................................... 11
1.2.2. Nghiên cứu của tác giả trong nước ...................................................................... 12
1.3. Những điểm đã thống nhất và những điểm cần nghiên cứu tiếp về năng lực
cạnh tranh của ngân hàng thương mại...................................................................... 15
1.3.1. Những điểm đã thống nhất về năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại . 15
1.3.2. Những điểm cần tiếp tục nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của ngân hàng
thương mại ..................................................................................................................... 16
Chương 2: NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG .................................................................. 18
2.1. Cạnh tranh của ngân hàng thương mại ............................................................. 18
2.1.1. Quan niệm về cạnh tranh của ngân hàng thương mại ......................................... 18
2.1.2. Các loại hình cạnh tranh của ngân hàng thương mại .......................................... 18
2.1.3. Đặc điểm cạnh tranh ngân hàng .......................................................................... 20
2.1.4. Các phương thức cạnh tranh trong hoạt động ngân hàng .................................... 26
2.2. Năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại .............................................. 28
2.2.1. Quan niệm về năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại .......................... 28
2.2.2. Tính tất yếu của việc nâng cao năng lực cạnh tranh đối với ngân hàng thương
mại ................................................................................................................................. 30
2.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại ..... 31
2.2.4. Mô hình SWOT trong phân tích năng lực cạnh tranh ........................................ 44
2.2.5. Tiêu chí đo lường năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại .................... 45
2.3. Kinh nghiệm của ngân hàng nước ngoài và bài học rút ra đối với các ngân
hàng thương mại Việt nam ......................................................................................... 62
iii
2.3.1. Kinh nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng nước ngoài. ............ 62
2.3.2. Ngân hàng nước ngoài tại Việt nam .................................................................... 72
2.3.3. Bài học kinh nghiệm rút ra đối với Ngân hàng thương mại Việt nam ................ 73
Chương 3: THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÂN HÀNG
THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN QUỐC TẾ ..................................................................... 78
3.1. Tổng quan năng lực cạnh tranh của Ngân hàng thương mại Việt Nam ......... 78
3.1.1. Tổng quan hệ thống Ngân hàng thương mại Việt Nam ...................................... 78
3.1.2. Cạnh tranh phát triển quy mô vốn chủ sở hữu và tổng tài sản ............................ 78
3.1.3. Cạnh tranh trong lĩnh vực huy động vốn ............................................................. 80
3.1.4. Cạnh tranh trong lĩnh vực phát triển hoạt động tín dụng .................................... 81
3.1.5. Cạnh tranh phát triển dịch vụ ngân hàng điện tử dựa trên nền tảng công nghệ
hiện đại .......................................................................................................................... 83
3.2. Thực trạng năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế
Việt Nam ....................................................................................................................... 85
3.2.1. Tổng quan ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế Việt nam ............................. 85
3.2.2. Thực trạng năng lực cạnh tranh của Ngân hàng TMCP quốc tế Việt Nam ........ 91
3.2.3. Vận dụng mô hình năm lực lượng cạnh tranh của Michael E.Porter để đánh giá
năng lực cạnh tranh của NHTM cổ phần quốc tế ........................................................120
3.3. Đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của Ngân hàng thương mại cổ phần
quốc tế Việt Nam........................................................................................................124
3.3.1. Tổng hợp đánh giá năng lực cạnh tranh của Ngân hàng thương mại cổ phần quốc
tế qua mô hình SWOT .................................................................................................124
3.3.2. Những kết quả đạt được ....................................................................................127
3.3.3. Những hạn chế ...................................................................................................131
3.3.4. Nguyên nhân của những hạn chế.......................................................................136
Chương 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN QUỐC TẾ TRÊN THỊ TRƯỜNG
VIỆT NAM ........................................................................................................ 144
4.1. Định hướng nâng cao năng lực cạnh tranh trong xu thế hội nhập của Ngân
hàng thương mại cổ phần quốc tế Việt Nam...........................................................144
4.1.1. Hội nhập quốc tế và yêu cầu phải cạnh tranh đối với ngân hàng thương mại ..144
4.1.2. Ảnh hưởng môi trường cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt động ngân hàng
ở Việt Nam tác động đến Ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế .............................145
4.1.3. Những cơ hội .....................................................................................................148
4.1.4. Những thách thức ..............................................................................................149
4.1.5. Xu hướng nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại trong điều
kiện hội nhập kinh tế quốc tế trên thị trường nội địa ..................................................150
4.1.6. Chủ trương và định hướng của ngân hàng nhà nước về cơ cấu lại ngân hàng
thương mại nâng cao năng lực cạnh tranh ...................................................................152
4.1.7. Định hướng và mục tiêu của Ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế Việt Nam .. 154
iv
4.2. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của Ngân hàng thương mại cổ phần
quốc tế trên thị trường Việt nam .............................................................................155
4.2.1. Xây dựng các trung tâm bán hàng, trung tâm phê duyệt và hỗ trợ tín dụng tập
trung theo các vùng kinh tế để chuyên môn hóa nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và
tăng trưởng ổn định, bền vững. ...................................................................................155
4.2.2. Chú trọng đầu tư sâu vào phần mềm công nghệ để khai thác các tính năng nhằm
tạo ra các sản phẩm dịch vụ tiện ích mới, xuất hiện đầu tiên trên thị trường - có tính
cạnh tranh cao và xây dựng chỉ số đánh giá thực hiện công việc KPI (Key Performance
Indicator) đo lường đánh giá hiệu quả hoạt động tại mọi thời điểm làm cơ sở quản trị
năng lực cạnh tranh......................................................................................................156
4.2.3. Tìm kiếm thêm cổ đông chiến lược là các ngân hàng lớn thương hiệu toàn cầu
để ký hợp tác toàn diện và nhận chuyển giao lợi thế về vốn, kinh nghiệm, công nghệ
và năng lực, mở rộng hệ thống ngân hàng đại lý và nâng cao uy tín trong giao dịch
ngân hàng quốc tế,... ....................................................................................................157
4.2.4. Xây dựng đội ngũ cổ đông giầu tiềm lực tài chính, có kinh nghiệm hoạt động và
quản lý ngân hàng, minh bạch và cam kết đầu tư – gắn bó lâu dài .............................158
4.2.5. Tiếp tục tập trung phát triển khách hàng cá nhân theo định hướng ngân hàng bán
lẻ và các khách hàng doanh nghiệp vừa và nhỏ SME .................................................159
4.2.6. Lựa chọn phát triển các sản phẩm để tập trung đầu tư chuyên môn hoá sâu, tránh
tình trạng triển khai tràn lan rất nhiều sản phẩm không tạo ra sự cạnh tranh chuyên biệt
và triển khai phương thức bán gói sản phẩm dịch vụ tiện ích theo chuỗi cung ứng vừa
đảm bảo quản trị rủi ro đồng thời kiểm soát tối ưu hóa lợi nhuận ..............................161
4.3. Kiến nghị .............................................................................................................163
4.3.1. Hoàn thiện môi trường pháp lý và chính sách có liên quan trực tiếp đến cạnh
tranh của Ngân hàng thương mại trong điều kiện hội nhập tiếp tục diễn ra mạnh mẽ163
4.3.2. Đẩy nhanh tiến độ thực hiện có hiệu quả đề án tái cơ cấu lại các Ngân hàng
thương mại Việt nam theo kế hoạch đã đề ra ..............................................................165
4.3.3. Khẩn trương hoàn thiện chiến lược phát triển ngành ngân hàng nói chung và
chiến lược phát triển các Ngân hàng thương mại Việt Nam nói riêng ........................167
4.3.4. Tăng cương vai trò quản lý nhà nước và điều hành chính sách tiền tệ của ngân
hàng nhà nước theo hướng tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh hơn cho các ngân
hàng thương mại Việt Nam .........................................................................................168
4.3.5. Kiến nghị khác ...................................................................................................169
PHẦN KẾT LUẬN ....................................................................................................171
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN NỘI
DUNG LUẬN ÁN CỦA TÁC GIẢ ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
vi
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
ACB : Ngân hàng TMCP Á Châu
AMC : Asset Management Company, Công ty quản lý tài sản
ATM : Automated Teller Machine, Máy rút tiền tự động
BCTC : Báo cáo tài chính
BEI Norms : Chỉ số sức mạnh thương hiệu
CAR : Capital Adequacy Ratio, Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu.
CBNV : Cán bộ nhân viên
CBA : Ngân hàng Commonwealth Bank of Australia
CN : Chi nhánh
DNNN : Doanh nghiệp nhà nước
ĐGD : Điểm giao dịch
ĐVCNT : Đơn vị chấp nhận thẻ
ĐVKD : Đơn vị kinh doanh
EIB : Ngân Hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt nam
FSC : Financial Supervisory Commission, Ủy ban giám sát tài chính
FSS : Financial Self Sustainablity, Tự bền vững về tài chính
GDP : Gross Domestic Product, Tổng sản phẩm nội địa
IFAD : International Fund for Agriculture Development, Quỹ phát triển
nông nghiệp quốc tế
ISS : Institution Self Sustainablity, Tự bền vững về thể chế .
KHDN : Khách hàng doanh nghiệp
KHCN : Khách hàng cá nhân
KPI : Key Performance Indicator, Chỉ số đánh giá thực hiện công việc
MBB : Ngân hàng TMCP Quân đội
MSB : Ngân hàng TMCP Hàng Hải Việt nam
NHCSXH : Ngân hàng chính sách xã hội
NHĐT&PT : Ngân hàng đầu tư và phát triển
NHNNo & PTNT: Ngân hàng nông phiệp và phát triển nông thôn
NHNT : Ngân hàng ngoại thương Việt nam Nam
NHTM : Ngân hàng thương mại
NHNNg : Ngân hàng nước ngoài
NHTMNN : Ngân hàng thương mại nhà nước
vii
NHTMCP : Ngân hàng thương mại cổ phần
NHLD : Ngân hàng liên doanh
NHTW : Ngân hàng trung ương
NHBL : Ngân hàng bán lẻ
NTD : Nhân dân tệ
OECD : Organization for Economic Cooperation and Development,
Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế
OSS : Operational Self Sustainablity, Tự bền vững về hoạt động
PGD : Phòng giao dịch
POS : Point of Sale, Máy thanh toán tiền tại điểm bán hàng
QLRRTT : Quản lý rủi ro thị trường
QLRRHĐ : Quản lý rủi ro hoạt động
ROE : Return on Common Equyty, Tỷ lệ thu nhập trên vốn tự có
ROA : Return on Total Assets, Tỷ lệ thu nhập trên tổng tài sản
SHB : Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội,
STB : Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín
TPP : Trans Pacific Strategic Economic Partnership Agreements,
Hiệp định đối tác kinh tế chiến lượng xuyên Thái Bình Dương
TCTD : Tổ chức tín dụng
TCKT : Tổ chức kinh tế
Techcombank : Ngân hàng Thương mại cổ phần kỹ thương Việt nam
TMCP : Thương mại cổ phần
TSBĐ : Tài sản bảo đảm
TTCK : Thị trường chứng khoán
Vietinbank : Ngân hàng Thương mại cổ phần công thương Việt nam
Vietcombank : Ngân hàng Thương mại cổ phần ngoại thương Việt nam
USD : United States Dollar, Đô la Mỹ
VNĐ : Đồng Việt Nam
VIB : Vietnam Internationl Banking, Ngân hàng quốc tế
VPB : Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng
WTO : World Trade Organnization, Tổ chức thương mại thế giới
vii
DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ HÌNH
Bảng 2.1: Tiêu chuẩn đánh giá sự phát triển bền vững của tổ chức tín dụng ............... 56
Bảng 3.1: Kết quả hoạt động kinh doanh của VIB các năm 2009 - 2013 ..................... 89
Bảng 3.2: Bảng cân đối kế toán rút gọn của VIB năm 2009 - 2013 ............................. 90
Bảng 3.3: Cơ cấu nguồn vốn huy động từ dân cư và các TCKT của VIB .................... 95
Bảng 3.4: Dư nợ cho vay của VIB ................................................................................ 97
Bảng 3.5: Doanh số và số lượng nghiệp vụ bảo lãnh tại VIB các năm 2008 - 2012 .... 98
Bảng 3.6. Hệ thống CoreBanking tại một số NHTM ..................................................100
Bảng 3.7: Biểu phí dịch vụ thẻ ghi nợ nội địa áp dụng giai đoạn 2008 - 2013 ...........109
Bảng 3.8: Biểu phí dịch vụ thẻ tín dụng quốc tế áp dụng giai đoạn 2008 - 2013 .......109
Bảng 3.9: So sánh các kênh chuyển tiền kiều hối của VIB .........................................112
Bảng 3.10: Bảng tổng hợp chỉ số ROA và ROE của các Ngân hàng TMCP .............118
Bảng 3.11: Xây dựng mô hình SWOT cho VIB .........................................................125
Bảng 4.1: Nguyên nhân khách quan của cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt động
ngân hàng .....................................................................................................................147
Biểu đồ 3.1: Diễn biến vốn chủ sở hữu của các nhóm ngân hàng ................................ 79
Biểu đồ 3.2: Diễn biến tổng tài sản của các nhóm ngân hàng ....................................... 80
Biểu đồ 3.3: Diễn biến tổng số vốn huy động của các nhóm ngân hàng ...................... 81
Biểu đồ 3.4: Diễn biến tổng dư nợ tín dụng của các nhóm ngân hàng ......................... 82
Biểu đồ 3.5: Thị phần thẻ ghi nợ nội địa tại Việt Nam đến tháng 12/2012 .................. 84
Biểu đồ 3.6: Thị phần thẻ tín dụng quốc tế tại Việt Nam đến tháng 12/2012 ............... 84
Biểu đồ 3.7: Thị phần thẻ ghi nợ quốc tế tại Việt Nam đến tháng 12/2012 .................. 85
Biểu đồ 3.8: Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng TMCP Quốc tế ........................................ 87
Biểu đồ 3.9: Trình độ cán bộ nhân viên VIB đến ngày 31/12/2013 ............................. 88
Biểu đố 3.10: Tổng tài sản của VIB qua các năm ......................................................... 92
Biểu đồ 3.11 a: So sánh các NHTMCP Việt Nam theo tổng tài sản 2006 - 2008......... 92
Biểu đồ 3.11 b: So sánh các NHTMCP Việt Nam theo tổng tài sản đến 30/06/2014 ... 93
Biểu đồ 3.12: Tăng trưởng vốn huy động các năm 2009 - 2013 ................................... 94
Biểu đồ 3.13: Tăng trưởng dư nợ cho vay của VIB ...................................................... 96
viii
Biểu đồ 3.14: Doanh số và số lượng thanh toán nôi địa của VIB ...............................103
Biểu đồ 3.15: Doanh số chuyển tiền trong và ngoài hệ thống.....................................104
Biểu đồ 3.16: Số lượng khách hàng sử dụng SMS và Internet Banking của VIB ......106
Biểu đồ 3.17: Số lượng thẻ do VIB phát hành qua các năm .......................................106
Biểu đồ 3.18: Thị phần phát hành thẻ của các ngân hàng ...........................................107
Biểu đồ 3.19: Số lượng máy ATM và POS của VIB qua các năm 2006 - 2010 .........111
Biểu số 3.20: Doanh số kiều hối qua VIB các năm 2007 - 2011 ................................113
Biểu số 3.21: Doanh thu kiều hối của VIB các năm 2007 - 2012 ...............................113
Biểu đồ 3.22: Vị thế cạnh tranh về các điểm giao dịch và ATM của VIB trong số các
ngân hàng thương mại được lựa chọn tính đến quý 1/2012 ........................................115
Biểu đồ 3.23: Chỉ số sức mạnh thương hiệu của các NHTM đến năm 2012 ..............117
Biểu đồ 3.24: Lợi nhuận trước thuế của VIB qua các năm 2005 - 2013.....................119
Biểu đồ 3.25: Tỷ lệ thu dịch vụ trong tổng thu nhập của một số ngân hàng thương mại
năm 2011 .....................................................................................................................133
Biểu đồ 3.26: Tăng trưởng tỷ lệ thu dịch vụ trong tổng thu nhập ...............................134
Biểu đồ 3.27: Doanh thu từ hoạt động dịch vụ phi tín dụng của VIB năm 2006-2011 ...... 134
Biểu đồ 3.28: Tỷ lệ thu thuần dịch vụ trên tổng thu thuần của VIB ...........................135
Biểu đồ 4.1: Mức độ phổ biến của các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt
động ngân hàng ............................................................................................................146
Biểu đồ 4.2: Mức độ phổ biến nhất của các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong
hoạt động ngân hàng ....................................................................................................146
Biểu đồ 4.3: Nguyên nhân khách quan của cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt
động ngân hàng - Mức độ phổ biến .............................................................................147
Hình 1.1. Khung nghiên cứu luận án ............................................................................... 4
Hình 2.1: Mô hình chuỗi giá trị của ngân hàng thương mại ......................................... 31
Hình 2.2: Các lực lượng điều khiển cuộc cạnh tranh trong ngành ................................ 38
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài nghiên cứu
Chủ đề năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại Việt Nam đã, đang và tiếp
tục là vấn đề thời sự, thu hút được sự quan tâm lớn cả từ góc độ nghiên cứu, xây dựng
và điều hành chính sách, quản trị và điều hành kinh doanh ngân hàng,...Nhìn lại 15
năm về đây, kể từ khi triển khai thực hiện hai luật ngân hàng ban hành năm 2008, thực
hiện hai luật mới ban hành năm 2010 có hiệu lực từ đầu năm 2011, cùng với cam kết
mở cửa thị trường dịch vụ tài chính gia nhập tổ chức thương mại thế giới WTO, hoạt
động ngân hàng ở nước ta ngày càng sôi động trong môi trường cạnh tranh ngày càng
gay gắt của các loại hình tổ chức tín dụng. Để tồn tại và phát triển được, các tổ chức
tín dụng luôn phải liên tục và không ngừng nâng cao năng lực cạnh tranh trong quá
trình hoạt động, mở cửa thị trường dịch vụ tài chính, hội nhập kinh tế quốc tế.
Là một trong những ngành đi tiên phong về mở cửa thị trường và hội nhập quốc
tế, với số lượng ban đầu chỉ có 4 NHTM nhà nước hoạt động rất hạn chế về quy mô tài
chính, dịch vụ đến nay đã phát triển rất nhanh về số lượng tổ chức tín dụng, quy mô tài
chính và khả năng hoạt động. Về mặt cấu trúc cũng rất đa dạng về hình thức sở hữu
(nhà nước, hợp tác xã, liên doanh, 100% vốn nước ngoài, cổ phần) và đa dạng hóa về
loại hình (ngân hàng thương mại, ngân hàng phát triển, ngân hàng hợp tác xã, ngân
hàng chính sách xã hội, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, ngân hàng 100% vốn nước
ngoài, công ty tài chính, công ty cho thuê tài chính, quỹ tín dụng nhân dân, tổ chức tài
chính vi mô). Đến nay, hệ thống NHVN cũng đã nâng cao được khá nhiều về năng lực
cạnh tranh của mình, đóng vai trò quan trọng thúc đẩy tiến trình đổi mới và phát triển
nền kinh tế. Song đứng trước yêu cầu đặt ra trong thực tiễn việc nâng cao năng lực
cạnh tranh của các NHTM Việt Nam luôn đòi hỏi phải có các giải pháp đồng bộ.
Việt Nam chính thức trở thành thành viên của WTO từ tháng 11 - 2006 và đến
tháng 04 - 2007, bắt đầu thực hiện các cam kết quốc tế về mở cửa thị trường dịch vụ
tài chính và áp lực cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng bắt đầu xuất hiện, gia tăng
đáng kể. Trong 7 năm qua các tổ chức trung gian tài chính và đông đảo các doanh
nghiệp đều đã chủ động tìm kiếm, nghiên cứu,thực hiện nhiều biện pháp để nâng cao
năng lực cạnh tranh trước yêu cầu hội nhập. Vì vậy, nghiên cứu những vấn đề cơ bản
2
để nâng cao năng lực cạnh tranh hội nhập quốc tế của hệ thống ngân hàng thương mại
vẫn tiếp tục và luôn có tính cấp bách đặt ra trong thực tiễn ở nước ta hiện nay.
Cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội và quá trình hội nhập kinh tế khu vực và
quốc tế, hoạt động ngân hàng ngày càng có sự cạnh tranh sôi động với sự tham gia
nhiều mô hình ngân hàng khác nhau trong việc cung cấp dịch vụ ngân hàng, đặc biệt
trong lĩnh vực dịch vụ ngân hàng bán lẻ. Sự cạnh tranh thúc đẩy quá trình đổi mới, tiếp
tục cơ cấu lại các NHTM đồng thời đáp ứng nhu cầu vốn và dịch vụ cho phát triển
kinh tế của đất nước, tuy nhiên cạnh tranh cũng đang đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết.
Ngân hàng thương mại cổ phần quốc tế VIB là một trong số các ngân hàng thương
mại cổ phần có quy mô khá, có mạng lưới hoạt động rộng trong toàn quốc, có cổ đông
chiến lược nước ngoài là một Tập đoàn Tài chính Ngân hàng lớn Commonwealth
Bank of Australia (CBA) đến từ nước Australia. Mối quan hệ hợp tác chặt chẽ với một
định chế tài chính đứng đầu trong các ngân hàng bán lẻ tại Australia sẽ tạo điều kiện
mở rộng quan hệ quốc tế, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh.
Thực hiện đề án cơ cấu lại để nâng cao năng lực cạnh tranh, VIB đang triển khai
nhiều giải pháp đồng bộ để tiếp tục phát triển bền vững, nâng cao uy tín và vị thế trên
thị trường, như cơ cấu lại tổ chức và bộ máy điều hành, mở rộng thêm mạng lưới hoạt
động, tái định vị lại bộ thương hiệu, thay đổi bộ mặt văn phòng công sở theo không
gian mới trong đó đặt khách hàng là trọng tâm trong mọi hoạt động của ngân hàng
luôn hướng tới khách hàng, thay đổi mô hình chất lượng dịch vụ, nâng cao năng lực
quản trị rủi ro, xử lý nợ xấu, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực,...Tuy nhiên đứng
trước những thách thức và cơ hội mới, đòi hỏi VIB cần phải tiếp tục có những giải
pháp phù hợp sát với thực tiễn hơn để nâng cao năng lực cạnh tranh. Xuất phát từ yêu
cầu cấp thiết đó, luận án chọn đề tài: “Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng
thương mại cổ phần quốc tế trên thị trường Việt nam” làm công trình nghiên cứu.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Hệ thống hóa và góp phần làm sáng tỏ hơn những vấn đề lý luận cơ bản về năng
lực cạnh tranh, phân tích một số lý thuyết về năng lực cạnh tranh của NHTM.
Khái quát kinh nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại
một số nước trên thế giới và rút ra bài học cho VIB nói riêng, cho các ngân hàng
thương mại Việt Nam nói chung.
3
Đánh giá tổng quan năng lực cạnh tranh của các ngân hàng thương mại Việt Nam,
chỉ ra những tồn tại và hạn chế của các kết quả nghiên cứu trước đây có liên quan đến
lĩnh vực cạnh tranh ngân hàng từ đó thấy rõ khoảng trống, những vấn đề còn tồn tại,
chưa được nghiên cứu về năng lực cạnh tranh ngân hàng thương mại.
Làm rõ thực trạng và đánh giá năng lực cạnh tranh của VIB thông qua các yếu tố
bên trong của ngân hàng (các yếu tố nội lực) nhằm xác định những kết quả đạt được,
những tồn tại, hạn chế và điểm mạnh, điểm yếu, trả lời câu hỏi năng lực cạnh tranh của
VIB hiện nay như thế nào ?
Đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm tiếp tục nâng cao năng lực cạnh tranh
của VIB trên thị trường Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng: Năng lực cạnh tranh của VIB trên thị trường Việt nam dựa trên cơ sở
phân tích và đánh giá các tiêu chí phản ánh năng lực cạnh tranh, các hoạt động của
VIB gắn liền với môi trường hoạt động kinh doanh hiện nay cũng như trong thời
gian tới.
Phạm vi nghiên cứu:
Những vấn đề cơ bản về lý luận cạnh tranh và kinh nghiệm nâng cao năng lực
cạnh tranh của ngân hàng thương mại Việt nam trong xu thế hội nhập quốc tế .
Năng lực cạnh tranh của VIB trên thị trường Việt nam trong xu thế hội nhập quốc
tế và các tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh.
Về thời gian: Tập trung vào các năm 2009 - 2013; một số tư liệu và tài liệu rộng
hơn, trước năm 2009, định hướng và tầm nhìn năm 2020.
4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp thống kê, khái quát tổng quan các kết quả nghiên cứu của các công
trình tương tự đã được công bố trước đó.
Khảo sát, so sánh, phân tích, tổng hợp, diễn giải và quy nạp, dự báo.
Các phương pháp nghiên cứu hiện đại: SWOT, Value chain, 5-force model,...
Khung nghiên cứu luận án như hình dưới đây
4
Hình 1.1. Khung nghiên cứu luận án
PHƯƠNG PHÁP, CÔNG NỘI DUNG KẾT QUẢ, MỤC TIÊU
CỤ NGHIÊN CỨU NGHIÊN CỨU ĐẠT ĐƯỢC
Thống kê Tổng quan Kế thừa kết
So sánh nghiên cứu quả nghiên
Chương Phân tích năng lực cạnh cứu trong và
Tổng hợp tranh NHTM ngoài nước
1
Lý luận năng lực cạnh Cạnh tranh
Phân tích
tranh NHTM NHTM
Mô hình chuỗi
giá trị E.Porter Ảnh hưởng
Các nhân tố liên quan
của các nhân
năng lực cạnh tranh
Mô hình 5 tố đến năng
NHTM lực cạnh
force model
tranh NHTM
Chương E.Porter
2 Thu thập Đưa ra 4
Quan sát Các chỉ tiêu phản ánh nhóm tiêu
Phân tích năng lực cạnh tranh chí đánh giá
Đánh giá của NHTM
Kinh nghiệm Ngân Áp dụng
Quan sát
hàng nước ngoài NHTMVN
Đánh giá
Thống kê
Phân tích Tổng quan năng lực Thực trạng
So sánh cạnh tranh NHTMVN Kết quả
Thống kê
Chương Vận dung tiêu Thực trạng
chí đánh giá Tổng quan và đánh năng lực
3 giá thực trạng năng cạnh tranh
Vận dụng các VIB
lực cạnh tranh VIB
nhân tố mô
hình 5 force
model Porter
Kết quả, hạn
Sử dụng mô Tổng hợp năng lực chế. Nguyên
hình SWOT nhân
Phân tích Xu hướng Định hướng
So sánh Cơ hội & thách thức 6 Giải pháp
Chương
Kiến nghị
Tổng hợp Kiến nghị NHNN
4 nâng cao
Chọn lọc năng lực Khuyến nghị với
cạnh tranh NHTM
NHTM
5
Ngoài ra, trong quá trình nghiên cứu tác giả cũng sử dụng thêm phương pháp so
sánh đánh giá các yếu tố môi trường nội bộ nhằm đánh giá được năng lực cạnh tranh
của mình trong mối tương quan so sánh với các đối thủ cạnh tranh trên thị trường mục
tiêu, từ đó tìm ra được những lợi thế cơ bản nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của
ngân hàng thương mại trên thị trường.
5. Đóng góp mới của luận án
Về mặt lý luận:
Luận án đã phân tích các trường phái quan điểm về cạnh tranh nói chung và năng
lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại nói riêng, hệ thống hóa và làm sáng tỏ các
vấn đề về nâng cao năng lực cạnh tranh để từ đó đưa ra được quan niệm về cạnh tranh
của ngân hàng thương mại.
Đã nghiên cứu hoạt động của hệ thống ngân hàng thương mại Việt nam trên một
số các chỉ tiêu chính và tổng hợp thành 4 nhóm tiêu chí để đo lường năng lực cạnh
tranh làm cơ sở tham khảo cho quá trình nâng cao năng lực cạnh tranh ngân hàng
thương mại. Ngoài các tiêu chí để đo lường năng lực cạnh tranh, luận án bổ sung thêm
tiêu chí đánh giá sự phát triển bền vững trong cạnh tranh gồm quy mô, khả năng tiếp
cận và tính bền vững của ngân hàng.
Thực hiện nghiên cứu và đánh giá chuyên sâu, từ đó đưa ra được những đóng góp
mới làm cơ sở cho các ngân hàng thương mại tham khảo để tăng năng lực cạnh tranh:
(i) Tăng năng lực cạnh tranh từ việc cần xây dựng các trung tâm bán hàng, trung tâm
phê duyệt và hỗ trợ tín dụng tập trung theo các vùng kinh tế để chuyên môn hóa
nhằm tăng trưởng số lượng khách hàng, cho vay ổn định và bền vững, nâng cao
hiệu quả hoạt động kinh doanh.
(ii) Chú trọng đầu tư sâu vào phần mềm công nghệ (core banking) để khai thác các
tính năng nhằm tạo ra các gói sản phẩm dịch vụ tiện ích theo chuỗi cung ứng vừa
đảm bảo quản trị rủi ro đồng thời kiểm soát tối ưu hóa lợi nhuận; và xây dựng chỉ
số đánh giá thực hiện công việc KPI (Key Performance Indicator) đo lường đánh
giá hiệu quả hoạt động tại mọi thời điểm làm cơ sở quản trị năng lực cạnh tranh.
6
Về mặt thực tiễn:
Dựa trên nền tảng lý luận, luận án phân tích và đánh giá thực tiễn năng lực cạnh
tranh của VIB trên thị trường Việt nam, những bài học kinh nghiệm về nâng cao năng
lực cạnh tranh của một số ngân hàng trong và ngoài nước.
Chỉ ra những ưu điểm, kết quả đạt được và làm rõ những hạn chế về năng lực cạnh
tranh của VIB cũng như nguyên nhân dẫn đến những hạn chế đó. Trên cơ sở đó, luận
án đề xuất 6 giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh để hệ thống ngân hàng
thương mại Việt nam có thể tham khảo trong điều kiện thích hợp. Trong đó giải pháp
mới tập trung vào các nội dung sau:
(i) Xây dựng các trung tâm bán hàng, trung tâm phê duyệt và hỗ trợ tín dụng tập
trung theo các vùng kinh tế để chuyên môn hóa nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động
và tăng trưởng ổn định, bền vững.
(ii) Tiếp tục tập trung phát triển khách hàng cá nhân theo định hướng ngân hàng bán
lẻ và chú trọng phát triển thêm các khách hàng doanh nghiệp vừa và nhỏ SME
(Small and medium-sized enterprises).
(iii) Lựa chọn phát triển các sản phẩm để tập trung đầu tư chuyên môn hoá sâu, tránh
tình trạng triển khai tràn lan rất nhiều sản phẩm không tạo ra sự cạnh tranh chuyên
biệt và triển khai phương thức bán gói sản phẩm dịch vụ tiện ích theo chuỗi cung
ứng vừa đảm bảo quản trị rủi ro đồng thời kiểm soát tối ưu hóa lợi nhuận.
(iv) Chú trọng đầu tư sâu vào phần mềm công nghệ để khai thác các tính năng nhằm
tạo ra các sản phẩm dịch vụ tiện ích mới, xuất hiện đầu tiên trên thị trường - có
tính cạnh tranh cao và xây dựng chỉ số đánh giá thực hiện công việc KPI (Key
Performance Indicator) đo lường đánh giá hiệu quả hoạt động tại mọi thời điểm
làm cơ sở quản trị năng lực cạnh tranh.
(v) Xây dựng đội ngũ cổ đông giầu tiềm lực tài chính, có kinh nghiệm hoạt động và
quản lý ngân hàng, minh bạch và cam kết đầu tư – gắn bó lâu dài.
Việc xác định năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại cụ thể tại VIB là một
cố gắng mới của tác giả nhưng cũng là điểm khó khăn đối với luận án vì năng lực cạnh
tranh là tổng hợp của nhiều nhân tố và không phải tất cả các nhân tố đó đều chịu tác
tác động trực tiếp của bản thân VIB mà còn có rất nhiều các nhân tố ảnh hưởng đến
năng lực cạnh tranh của ngân hàng thương mại. Mặt khác, có những nhân tố không thể
đánh giá bằng các chỉ tiêu định lượng mà chỉ có thể đánh giá một cách định tính dựa
trên hiểu biết, kinh nghiệm công tác lâu năm trong ngành ngân hàng.
7
6. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, danh mục các công
trình nghiên cứu có liên quan đã được công bố, nội dung chính của luận án được kết
cấu thành 4 chương:
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ NĂNG LỰC CẠNH
TRANH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
Chương 2: NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
Chương 3: THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÂN HÀNG
THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN QUỐC TẾ
Chương 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA NGÂN
HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN QUỐC TẾ TRÊN THỊ TRƯỜNG VIỆT NAM
8
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ NĂNG LỰC
CẠNH TRANH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
1.1. Các lý thuyết chung về cạnh tranh và năng lực cạnh tranh của
doanh nghiệp
1.1.1. Quan niệm của trường phái cổ điển
Thuật ngữ “cạnh tranh” ngày càng được sử dụng phổ biến hơn trên các diễn đàn
kinh tế cũng như trên các phương tiện thông tin đại chúng, trong các đề án, tài liệu,
nhưng nội dung khoa học phong phú của nó chưa bao giờ đạt tới sự thống nhất tuyệt
đối trong cách hiểu và vận dụng của các nhà khoa học, các nhà hoạt động thực tiễn.
Chính vì thế, cạnh tranh luôn là chủ đề nghiên cứu thu hút được sự quan tâm lớn của
nhiều thế hệ các nhà khoa học, kể từ thế kỷ 17 đến nay.
Khởi nguồn của các nghiên cứu về cạnh tranh là triết học của Locke, Bentham coi
cá nhân con người (lợi ích, nhu cầu, hoạt động) giữ vị trí trung tâm. Họ coi quyền tự
do của cá nhân con người là tự nhiên và không mâu thuẫn với lợi ích chung của xã hội.
Các nhà kinh tế ở thế kỷ 17, 18 đã tiến hành nghiên cứu cạnh tranh trên nền tảng
của thế giới quan tư sản đó mà điển hình là Adam Smith và David Ricardo [36]. Phát
triển các kết quả nghiên cứu của Adam Smith, David Ricardo đã đưa ra lý thuyết
lợi thế so sánh để lý giải nguồn gốc thương mại giữa những người sản xuất có lợi
thế tuyệt đối cao và thấp. Theo ông, mỗi một nước đều có cơ cấu các ngành sản
xuất với mức chi phí rẻ và đắt khác nhau. Chỉ cần các nước tiến hành sản xuất loại
hàng hóa có chi phí rẻ tương đối so với loại hàng hóa khác và tiến hành trao đổi
thương mại ngang giá, bình đẳng (hàm ý cạnh tranh tự do) với nhau thì tất cả các
nước đều có nhiều của cải hơn. Tư tưởng về lợi thế so sánh của David Ricardo đã
tạo cơ sở hiểu sâu sắc hơn tác động của trao đổi hàng hóa theo nguyên tắc thị
trường, cạnh tranh đến tăng trưởng của cải của các quốc gia.
Karl Marx đã phát triển lý luận cạnh tranh ở tầm cao hơn, gồm cạnh tranh để
chiếm đoạt giá trị thặng dư, cạnh tranh thông qua cải tiến chất lượng và cạnh tranh
nguồn lực giữa các ngành. Ba mặt đó diễn ra xoay quanh việc trao đổi ngang giá hàng
9
hóa. Trên cơ sở ủng hộ thuyết giá trị - lao động của Smith, Karl Marx đã chỉ ra cơ chế
chuyển hóa giá trị của hàng hóa thành giá trị thị trường, giá cả sản xuất thông qua cạnh
tranh nội bộ ngành và cạnh tranh giữa các ngành [10].
1.1.2. Quan niệm của trường phái tân cổ điển
Sự khác biệt giữa hai trường phái cổ điển và tân cổ điển trong những nghiên cứu
về cạnh tranh là cơ sở và trạng thái cạnh tranh. Trường phái cổ điển nghiên cứu dựa
trên lý luận về giá trị - lao động ở trạng thái tĩnh, trường phái tân cổ điển nghiên cứu ở
trạng thái động dựa trên tiêu chuẩn hiệu quả (tối đa hóa đầu ra trên cơ sở đầu vào khan
hiếm). Các nhà kinh tế theo trường phái tân cổ điển rất đông đảo, từ những người khởi
đầu như W.S.Jevons (1835-1882), A.Mashall(1842-1924), L.Walras (1834-1910) đến
các nhà kinh tế đương đại. Những luận điểm chính của trường phái này làcạnh tranh
hoàn hảo mang tới hiệu quả và lý luận cạnh tranh theo tổ chức ngành [36].
1.1.3. Quan niệm của trường phái Áo
Trường phái Áo ra đời vào những năm 80 của thế kỷ XIX ở Áo với đại diện nổi
tiếng là J.Schumpeter, F.Hayek, C.Meuge,L.V.Mises. Họ cho rằng cạnh tranh hoàn
hảo không phù hợp với xã hội hiện thực. Mặc dù không phủ nhận cân bằng thị trường,
nhưng họ cho rằng đó là cân bằng động hướng tới thông tin mới, phát minh mới làm
thay đổi thị hiếu tiêu dùng, dư thừa tài nguyên. Do đó yếu tố cạnh tranh luôn xuất hiện
trên thị trường và đó là cơ hội của doanh nghiệp. Trường phái Áo ủng hộ độc quyền ở
phương diện khuyến khích sáng tạo, đổi mới và bảo hộ sáng chế, phát minh [36].
1.1.4. Lý thuyết về cạnh tranh của Michael E.Porter
* Lý luận về lợi thế cạnh tranh [11],[12],[13]. Năm 1985, lý luận “lợi thế cạnh
tranh” của Michael E.Porter giải thích hiện tượng thương mại quốc tế dưới giác độ
cạnh tranh và vai trò nổi bật của doanh nghiệp. Theo ông, của cải nhiều hay ít là do
năng suất quyết định. Năng suất phụ thuộc vào môi trường cạnh tranh (mô hình kim
cương) và được xác định bởi 4 yếu tố chính: điều kiện về các yếu tố sản xuất; điều
kiện về nhu cầu; chiến lược, cấu trúc và cạnh tranh trong nước của các công ty; các
ngành công nghiệp có liên quan và các ngành bổ trợ.
* Lý luận về cạnh tranh ngành [11],[12],[13]. TheoMichael E.Porter, khái niệm
tập hợp ngành là rất quan trọng. Khi phân tích cạnh tranh ngành Michael E.Porter
10
xem xét 5 yếu tố quan trọng là nhà cung cấp, người mua, sản phẩm thay thế, những
đối thủ mới tiềm năng và cạnh tranh giữa các đối thủ trong ngành.
* Vai trò của chính phủ trong nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, ngành và
toàn cầu hóa [11]. Môi trường kinh doanh bao gồm nhiều yếu tố như các điều kiện về
cầu; các điều kiện yếu tố sản xuất, chiến lược doanh nghịêp; cơ cấu và đối thủ cạnh
tranh; các ngành liên quan và sự hỗ trợ. Các yếu tố này luôn tác động qua lại, ảnh
hưởng lẫn nhau và thúc đẩy phát triển. Trong môi trường cạnh tranh mới, các yếu tố
trên vẫn chịu sự tác động của Nhà nước.
* Lý luận về chiến lược cạnh tranh quốc tế của doanh nghiệp [13]. Michael
E.Porter cho rằng, khi tham gia cạnh tranh quốc tế, doanh nghiệp trải qua 4 giai đoạn:
- Chạy đua các yếu tố sản xuất: đây là giai đoạn cạnh tranh dựa trên những yếu tố
sản xuất cơ bản nào đó để sản xuất với giá hoặc công nghệ thấp, rẻ. Ở giai đoạn này
các doanh nghiệp rất nhạy cảm với tính chu kỳ của kinh tế thế giới và tỷ giá hối đoái.
- Chạy đua đầu tư: lợi thế cạnh tranh dựa trên yêu cầu của doanh nghiệp và năng
lực đầu tư của quốc gia. Các doanh nghiệp tiếp tục cạnh tranh về giá, sản phẩm
được tiêu chuẩn hóa nhưng vẫn lạc hậu về thế hệ công nghệ so với nước khác.
- Chạy đua sáng tạo: doanh nghiệp nội địa có khả năng cạnh tranh ở quy mô lớn
với doanh nghiệp nước ngoài và thành công nhờ sự cải tiến nhanh, không ngừng.
- Chạy đua của cải: cạnh tranh ngành giảm, mục tiêu là tích lũy của cải đã tạo ra.
Các doanh nghiệp trong giai đoạn này mất lợi thế cạnh tranh quốc tế, né tránh cạnh
tranh, hướng về tạo dựng vị thế vững chắc trên thị trường, cải tiến công nghệ chậm lại,
chủ yếu tìm cách sáp nhập, thôn tính nhau.
Theo Michael E.Porter: “Cạnh tranh là giành lấy thị phần. Bản chất của cạnh
tranh là tìm kiếm lợi nhuận, là khoản lợi nhuận cao hơn mức lợi nhuận trung bình mà
doanh nghiệp đang có. Kết quả quá trình cạnh tranh là sự bình quân hóa lợi nhuận
trong ngành theo chiều hướng cải thiện sâu dẫn đến hệ quả giá cả có thể giảm đi”.
Khi doanh nghiệp tham gia cạnh tranh thương mại quốc tế cần phải có “lợi thế
cạnh tranh” và “lợi thế so sánh”, lợi thế cạnh tranh là sức mạnh nội sinh của doanh
nghiệp, của quốc gia, còn lợi thế so sánh tạo cho doanh nghiệp quốc gia đó có thuận
lợi trong sản xuất cũng như trong thương mại; lợi thế cạnh tranh và lợi thế so sánh có
quan hệ chặt chẽ với nhau, hỗ trợ cho nhau, lợi thế cạnh tranh phát triển dựa trên lợi
thế so sánh, lợi thế so sánh phát huy nhờ lợi thế cạnh tranh [37].
11
1.1.5. Lý thuyết cạnh tranh của Karl Marx
Marx phân tích cạnh tranh trên 3 khía cạnh: cạnh tranh về giá trị thặng dư, cạnh
tranh chất lượng, cạnh tranh giữa các ngành và đều diễn ra xoay quanh giá trị và chỉ có
lao động trừu tượng mới tạo ra giá trị mới. Marx chỉ ra cơ cấu chuyển hoá giá trị thặng
dư thành lợi nhuận bình quân và giá trị hàng hoá thành giá cả sản xuất trong điều kiện
tự do cạnh tranh. Marx đã định nghĩa cạnh tranh có nghĩa là sự đấu tranh, ganh đua, thi
đua giữa các đối tượng cùng phẩm chất, cùng loại, đồng giá trị nhằm đạt được những
ưu thế lợi ích, mục tiêu xác định". Trong lĩnh vực kinh tế, cạnh tranh thể hiện đó là sự
"đối địch giữa các hãng kinh doanh trên cùng một thị trường để giành được nhiều
khách hàng hơn, thu hút được nhiều lợi nhuận hơn cho bản thân, thường là bằng cách
bán theo giá thấp hay cung cấp một chất lượng hàng hoá cao hơn". Kết quả của cạnh
tranh là thanh lọc, loại bỏ những doanh nghiệp kinh doanh kém phát triển. Đó cũng
chính là quy luật tất yếu của hoạt động kinh tế [36].
1.2. Tổng hợp các công trình nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của Ngân
hàng thương mại
1.2.1. Nghiên cứu của tác giả ngoài nước
Barbara Casu, Philip Molyneux (2000), giảng viên khoa kế toán của Trường đại
học xứ Wales đã tiến hành nghiên cứu so sánh kết quả hoạt động của hệ thống ngân
hàng Châu Âu. Tác giả đã dùng phương pháp phân tích phát triển dữ liệu phi tham số
(Non-parametric Data Development Analysis) kết hợp với cách tiếp cận hồi qui Tobit để
phân tích tính cạnh tranh của hệ thống ngân hàng Châu Âu trong bối cảnh thị trường Châu
Âu thống nhất trong giai đoạn 1993-1997 [36].
Bert Scholtens (2000) đã nghiên cứu về cạnh tranh, tăng trưởng và hiệu quả của
ngành công nghiệp ngân hàng, phân tích mối liên hệ giữa cấu trúc thị trường và hiệu
quả bằng phương pháp phân tích ổn định có giới hạn (extreme bounds analysis) [36].
Allen N.Berger và Loretta J.Mester (2001) đã nghiên cứu về sự thay đổi hiệu quả
của hệ thống ngân hàng Mỹ do sự thay đổi về các yếu tố kỹ thuật, cạnh tranh và qui
định của Chính phủ. Nghiên cứu đã cho thấy trong giai đoạn 1991-1997, hiệu quả về
chi phí giảm sút trong khi lợi nhuận được cải thiện một cách đáng kể, đặc biệt là các
ngân hàng tham gia vào quá trình sát nhập, có sự gia tăng lợi nhuận bằng cách gia tăng
12
các dịch vụ cao cấp. Tuy nhiên, theo khuyến cáo của công trình nghiên cứu, việc loại
bỏ doanh thu trong quá trình nghiên cứu có thể dẫn đến những kết quả sai [36].
Lý luận “lợi thế cạnh tranh” (năm 1985) của Michael E.Porter giải thích hiện
tượng thương mại quốc tế dưới giác độ cạnh tranh và vai trò nổi bật của doanh nghiệp.
Theo ông, của cải nhiều hay ít là do năng suất quyết định. Năng suất phụ thuộc vào
môi trường cạnh tranh [37].
Nhiều nghiên cứu khác được tiến hành ở nhiều nước trên thế giới tập trung vào
lĩnh vực năng suất và từ năng suất có thể phân tích về tính cạnh tranh thông qua các
chỉ tiêu năng suất. Các nghiên cứu này hầu hết đều vận dụng mô hình kinh tế lượng,
hàm sản xuất để đo lường các nhân tố tác động đến năng suất của công ty hay của
ngành. Từ kết quả nghiên cứu mối quan hệ giữa năng suất với các yếu tố đầu vào có
tác động đến năng suất, đã đi đến lập luận về tác động của nó đến hiệu quả và cạnh
tranh ở mức độ doanh nghiệp và mức độ ngành.
1.2.2. Nghiên cứu của tác giả trong nước
1.2.2.1. Sách xuất bản
Cuốn sách với tiêu đề:“Năng lực cạnh tranh của các ngân hàng thương mại trong
xu thế hội nhập” của PGS.TS. Nguyễn Thị Quy, Đại học Ngoại thương Hà Nội, đã đề
cập đến nhiều khía cạnh lý thuyết và thực tiễn về năng lực cạnh tranh và đánh giá năng
lực cạnh tranh của hệ thống NHTM Việt Nam. Tác giả đã định nghĩa về năng lực cạnh
tranh của NHTM là khả năng ngân hàng đó tạo ra, duy trì và phát triển những lợi thế
nhằm duy trì và mở rộng thị phần; đạt được mức lợi nhuận cao hơn mức trung bình
của ngành và liên tục tăng đồng thời đảm bảo sự hoạt động an toàn và lành mạnh có
khả năng chống đỡ và vượt qua những biến động bất lợi của môi trường kinh doanh”.
Sách không nghiên cứu năng lực cạnh tranh của một NHTM cụ thể tại Việt Nam [34].
1.2.2.2. Luận án tiến sĩ kinh tế bảo vệ trong khoảng 10 năm gần đây
Trong 10 năm về đây có một số đề tài luận án tiến sĩ đã bảo vệ thành công và
được công bố viết về năng lực cạnh tranh của NHTMVN, cụ thể:
a/ Về nâng cao năng lực cạnh tranh của các NHTM Việt Nam nói chung
Đề tài:“Các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập của các ngân
hàng thương mại Việt Nam”của tác giả Trịnh Quốc Trung bảo vệ năm 2004, tại trường