Luận án tiến sĩ minh bạch thông tin tài chính của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán việt nam
- 203 trang
- file .pdf
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH
LÊ THỊ MỸ HẠNH
MINH BẠCH THÔNG TIN TÀI CHÍNH
CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN
THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Tp. Hồ Chí Minh - NĂM 2015
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH
LÊ THỊ MỸ HẠNH
MINH BẠCH THÔNG TIN TÀI CHÍNH
CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN
THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM
Chuyên ngành: Kế toán – Kiểm toán
Mã số: 62 34 03 01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
1. PGS. TS. VÕ VĂN NHỊ
2. TS. NGUYỄN NGỌC DUNG
Tp. Hồ Chí Minh - NĂM 2015
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện dưới sự hướng
dẫn của người hướng dẫn khoa học.
Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai
công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác, ngoại trừ một số kết quả được công bố
trong các công trình khoa học của chính tác giả và người hướng dẫn.
Tất cả những nội dung được kế thừa, tham khảo từ nguồn tài liệu khác đều được tác
giả trích dẫn đầy đủ và ghi nguồn cụ thể trong danh mục các tài liệu tham khảo.
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2015
Nghiên cứu sinh
Lê Thị Mỹ Hạnh
ii
LỜI CẢM ƠN
Viết luận án là một quá trình lâu dài và vất vả nhưng cũng không kém phần thú vị
với cảm giác của người đang đi khám phá một chân trời mới hoặc đang đi tìm lời giải cho
một bài toán khó. Có khá nhiều niềm vui, sự đam mê và thích thú đan xen khi bản thân từng
bước hoàn thành những nội dung quan trọng của luận án hoặc tích lũy được nhiều kiến
thức và ngày càng trưởng thành hơn về kinh nghiệm nghiên cứu; Đặc biệt là sự thú vị mỗi
khi khám phá được một vấn đề mới sau một thời gian dài bị mất phương hướng.
Để hoàn thành luận án này, Tôi đã nhận được sự giúp đỡ và động viên của rất nhiều
người, từ các Thầy Cô, đồng nghiệp, bạn bè và gia đình. Trước tiên, Tôi xin bày tỏ lòng tri
ân và cảm ơn sâu sắc nhất đến Thầy hướng dẫn của Tôi, PGS. TS. Võ Văn Nhị, Thầy cũng
là người giúp Tôi chập chững từng bước làm quen với hoạt động nghiên cứu và cũng là
người hướng dẫn Tôi từ lúc Tôi còn là sinh viên đến làm luận văn thạc sỹ và bây giờ là
nghiên cứu sinh. Với kinh nghiệm dày dạn và tầm cao hiểu biết, Thầy luôn lường trước các
khó khăn mà Tôi gặp phải để định hướng và động viên kịp thời, giúp Tôi từng bước khám
phá từng chân trời kiến thức khoa học, đặc biệt những lúc Tôi mất phương hướng hay giúp
Tôi tự tin hơn để có thể hoàn thành luận án trong điều kiện bản thân có nhiều áp lực, tưởng
chừng khó thể vượt qua. Tôi cũng xin cảm ơn TS. Nguyễn Ngọc Dung, đã luôn hỗ trợ và
khuyến khích Tôi trong suốt quá trình làm luận án.
Xin chân thành cảm ơn và gởi lời tri ân đến Ban giám hiệu Trường Đại học Tôn Đức
Thắng, đặc biệt là Thầy Hiệu Trưởng - GS.TS Lê Vinh Danh, Cô Trịnh Minh Huyền - Phó
Hiệu Trưởng. Thầy và Cô đã luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi để Tôi
có thể hoàn thành luận án một cách tốt nhất. Ngoài ra, Tôi cũng xin gởi lời cảm ơn đến tình
cảm, sự hỗ trợ và chia sẻ, động viên của các đồng nghiệp, các Thầy Cô của khoa Kế toán –
ĐH Tôn Đức Thắng, điều này góp phần giúp Tôi có thể hoàn thành luận án của mình.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đến tất cả Quý Thầy Cô khoa Kế toán – Kiểm toán
và Viện Đào Tạo Sau Đại học - Trường Đại học Kinh Tế TP.HCM đã luôn giúp đỡ các
nghiên cứu sinh nói chung và bản thân Tôi nói riêng bằng những góp ý và nhận xét thẳng
thắn nhưng chân tình để giúp Tôi ngày càng hoàn thiện luận án của mình.
Ngoài ra, trong quá trình viết luận án, Tôi còn được sự hỗ trợ và giúp đỡ quý báu
của nhiều Thầy Cô và đồng nghiệp ở các Trường khác, các bạn bè, các nghiên cứu sinh
khác trong việc chia sẻ tài liệu, kinh nghiệm, kiến thức và thông tin; Tôi cũng được nhiều tổ
chức, cá nhân khác nhiệt tình trong việc cung cấp các nguồn tài liệu có giá trị. Không biết
nói gì hơn, Tôi xin gởi lời cảm ơn chân thành đến tất cả.
Cuối cùng, Tôi không thể hoàn thành luận án nếu không có sự đồng hành, động viên
và chia sẻ của những người thân trong gia đình, đặc biệt là chồng, con và ba má Tôi, đã
luôn bên cạnh, giúp đỡ, tạo điều kiện tốt nhất để Tôi có đủ nghị lực và sự tập trung để hoàn
thành luận án.
Một lần nữa xin gởi lời tri ân và kính chúc sức khỏe, hạnh phúc và thành công đến
tất cả mọi người.
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2015
Nghiên cứu sinh
Lê Thị Mỹ Hạnh
iii
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình vẽ, sơ đồ
MỞ ĐẦU …………………………………………………………………………………………………………….....1
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU…. .................................... 5
1.1 CÁC NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI LIÊN QUAN ĐẾN TTTC VÀ MINH BẠCH ................. 5
1.1.1 Nội dung các nghiên cứu trước có liên quan đến đề tài luận án ................................... 5
1.1.2 Đánh giá chung về những nghiên cứu đã thực hiện ở nước ngoài về TTTC và minh
bạch TTTC ............................................................................................................................. 11
1.2 CÁC NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC LIÊN QUAN ĐẾN TTTC VÀ MINH BẠCH ............. 13
1.2.1 Nội dung các nghiên cứu trước có liên quan đến đề tài luận án ................................. 13
1.2.2 Đánh giá chung về những nghiên cứu đã thực hiện trong nước về TTTC, minh bạch
thông tin và minh bạch TTTC .................................................................................... 17
1.3 KHE HỔNG TRONG NGHIÊN CỨU VỀ MINH BẠCH TTTC CỦA CÁC TÁC GIẢ
TRONG/NGOÀI NƯỚC VÀ ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN ................... 18
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................................................ 20
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ TTTC, MINH BẠCH TTTC CỦA CÁC CTNY …….21
2.1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TTTC VÀ MINH BẠCH TTTC ............................................ 21
2.1.1 Khái niệm TTTC....................................................................................................... 21
2.1.2 Khái niệm minh bạch TTTC và tầm quan trọng của minh bạch TTTC ............ 21
2.1.2.1 Khái niệm minh bạch TTTC .................................................................................. 21
2.1.2.2 Tầm quan trọng của minh bạch TTTC ................................................................... 24
2.1.3 Nội dung của TTTC và các hình thức chuyển tải đến người sử dụng thông tin ....... 26
2.1.3.1 Nội dung của TTTC công bố ................................................................................ 26
2.1.3.2 Các hình thức chuyển tải TTTC đến người sử dụng thông tin ............................. 27
2.1.4 Tiêu chuẩn đánh giá và đo lường mức độ minh bạch TTTC ............................... 29
2.1.4.1 Tiêu chuẩn đánh giá mức độ minh bạch TTTC ..................................................... 29
2.1.4.2 Đo lường mức độ minh bạch TTTC ...................................................................... 32
2.1.5 Các nhân tố ảnh hưởng đến tính minh bạch TTTC của các CTNY .................... 34
2.2 MINH BẠCH TTTC CỦA CÁC CTNY TRÊN TTCK Ở MỘT SỐ QUỐC GIA VÀ
BÀI HỌC KINH NGHIỆM Ở VIỆT NAM.......................................................................................... 37
2.2.1 Minh bạch TTTC của các CTNY trên TTCK Thái Lan ............................................. 37
2.2.2 Minh bạch TTTC của các CTNY trên TTCK Hồng Kông ......................................... 40
2.2.3 Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ........................................................................... 41
iv
2.3. MỘT SỐ LÝ THUYẾT NỀN LIÊN QUAN ĐẾN TÍNH MINH BẠCH TTTC ....................... 44
2.3.1 Lý thuyết thông tin hữu ích .................................................................................. 45
2.3.1.1 Nội dung lý thuyết ................................................................................................. 45
2.3.1.2 Áp dụng lý thuyết cho vấn đề minh bạch TTTC của các CTNY ............................ 46
2.3.2 Lý thuyết về thông tin bất cân xứng ...................................................................... 47
2.3.2.1 Nội dung lý thuyết ................................................................................................. 47
2.3.2.2 Áp dụng lý thuyết cho vấn đề minh bạch TTTC của các CTNY ........................... 47
2.3.3 Lý thuyết tiết kiệm chi phí thông tin ...................................................................... 49
2.3.3.1 Nội dung lý thuyết tiết kiệm chi phí thông tin ...................................................... 49
2.3.3.2 Áp dụng lý thuyết cho vấn đề minh bạch TTTC của các CTNY ........................... 49
2.3.4 Lý thuyết đại diện .................................................................................................... 50
2.3.4.1 Nội dung lý thuyết đại diện .................................................................................. 50
2.3.4.2 Áp dụng lý thuyết cho vấn đề minh bạch TTTC của các CTNY ........................... 51
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................................................ 53
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .........................................................................54
3.1 QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU ........................................................................................................ 54
3.1.1 Thiết kế nghiên cứu .................................................................................................... 54
3.1.2 Khung nghiên cứu của luận án ................................................................................... 55
3.1.3 Quy trình nghiên cứu ................................................................................................. 56
3.1.4 Giới thiệu thang đo mức độ minh bạch TTTC của các CTNY .................................. 58
3.2 THIẾT LẬP MÔ HÌNH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MỨC ĐỘ MINH BẠCH
TTTC CỦA CÁC CTNY TẠI VIỆT NAM ................................................................................................. 59
3.2.1 Mô hình nghiên cứu đề xuất ....................................................................................... 59
3.2.2 Xây dựng các giả thuyết trong mô hình...................................................................... 60
3.3 NGHIÊN CỨU ĐỊNH TÍNH ......................................................................................................... 65
3.3.1 Thiết kế nghiên cứu định tính ..................................................................................... 66
3.3.2 Nội dung nghiên cứu định tính ................................................................................... 67
3.3.3 Những điều chỉnh rút ra từ nghiên cứu định tính ....................................................... 68
3.3.3.1 Tổng hợp nghiên cứu định tính phần một ............................................................. 68
3.3.3.2 Tổng hợp nghiên cứu định tính phần hai .............................................................. 73
3.4 NGHIÊN CỨU KIỂM ĐỊNH THÔNG QUA PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH LƯỢNG................... 76
3.4.1 Xây dựng thang đo mức độ minh bạch TTTC của các CTNY ............................. 76
3.4.1.1 Thang đo nội dung công bố thông tin ................................................................... 76
3.4.1.2 Thang đo phản ánh sự phù hợp tiêu chuẩn chất lượng cao về công bố TTTC ..... 77
3.4.1.3 Thang đo phản ánh chất lượng của kiểm toán độc lập ........................................ 77
3.4.1.4 Thang đo phản ánh trách nhiệm của kiểm toán độc lập ....................................... 78
3.4.1.5 Thang đo sự thuận tiện của thông tin ................................................................... 79
3.4.2 Xây dựng cách đánh giá các đặc điểm phản ánh tính minh bạch TTTC của các
CTNY .................................................................................................................................... 79
v
3.4.3 Xác định phương pháp đo lường và tính toán các nhân tố ảnh hưởng mức độ minh
bạch TTTC của các CTNY ................................................................................................ 83
3.4.4 Thiết kế chương trình nghiên cứu kiểm định ............................................................. 87
3.4.4.1 Mẫu nghiên cứu..................................................................................................... 87
3.4.4.2 Phương pháp và quy trình thu thập dữ liệu .......................................................... 88
3.4.4.3 Đối tượng khảo sát ................................................................................................ 89
3.4.5 Mô hình hồi quy ........................................................................................................ 90
3.4.5.1 Đánh giá độ tin cậy thang đo mức độ minh bạch TTTC của các CTNY............... 90
3.4.5.2 Đánh giá mối quan hệ giữa các biến .................................................................... 91
3.4.5.3 Phương trình hồi quy đề xuất................................................................................ 92
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................................................ 93
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN ............................................................. 94
4.1 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............. …………………………………………………………………………94
4.1.1 Đánh giá thực trạng mức độ minh bạch TTTC của các CTNY trên TTCK VN
4.1.1.1 Giới thiệu sơ lược tình hình hoạt động CTNY trên TTCK Việt Nam……………..94
4.1.1.2 Đánh giá tình hình lập, trình bày và công bố TTTC của các CTNY..................... 96
a. Đánh giá chung của các chuyên gia, nhà nghiên cứu và cơ quan chức năng về
chất lượng TTTC và tính minh bạch thông tin của các CTNY ............................. 96
b. Khảo sát sơ bộ về tình hình lập, trình bày và công bố TTTC của các CTNY
trong thời gian qua. ............................................................................................... 98
4.1.1.3 Đo lường và đánh giá mức độ minh bạch TTTC của các CTNY ........................ 100
a. Khảo sát mức độ minh bạch TTTC của các CTNY dựa vào các đặc điểm phản
ánh sự minh bạch (dựa trên khái niệm) ............................................................... 101
b. Khảo sát mức độ minh bạch TTTC các CTNY theo đánh giá của nhà đầu tư ... 113
c. So sánh/Tổng hợp kết quả khảo sát mức đo minh bạch TTTC của các CTNY .. 117
4.1.2 Đánh giá độ tin cậy và giá trị của thang đo mức độ minh bạch TTTC của các
CTNY .................................................................................................................................. 119
4.1.2.1 Cách thức thực hiện ............................................................................................ 119
4.1.2.2 Kết quả đánh giá độ tin cậy của thang đo .......................................................... 119
4.1.2.3 Kết quả đánh giá giá trị thang đo – phân tích nhân tố khám phá (EFA) ........... 121
4.1.3 Kết quả thống kê mô tả .......................................................................................... 124
4.1.3.1 Đánh giá mức độ minh bạch TTTC của các CTNY............................................. 124
4.1.3.2 Đánh giá về sự phù hợp của các biến ................................................................. 125
4.1.4 Kiểm định mô hình nghiên cứu ............................................................................ 127
4.1.4.1 Kiểm định các giả thuyết .................................................................................... 127
4.1.4.2 Kết quả kiểm định các giả thuyết ........................................................................ 127
4.1.5 Kết quả phân tích hồi quy đa biến ....................................................................... 133
4.1.5.1 Kiểm định ma trận hệ số tương quan .................................................................. 133
4.1.5.2 Kết quả mô hình hồi quy ..................................................................................... 134
4.1.5.3 Đánh giá sự phù hợp trong kết quả của mô hình và kiểm định tương quan ....... 137
vi
4.2 MỘT SỐ BÀN LUẬN VÀ HÀM Ý TỪ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...................................... 141
4.2.1 Bàn luận kết quả nghiên cứu ................................................................................. 141
4.2.1.1 Đối với nhóm nhân tố phản ánh đặc điểm tài chính ........................................... 141
4.2.1.2 Đối với nhóm nhân tố phản ánh đặc điểm quản trị ........................................... 144
4.2.2 Một số hàm ý từ kết quả nghiên cứu..................................................................... 146
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ......................................................................................................................... 150
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 151
5.1 KẾT LUẬN .................................................................................................................................... 151
5.2 KIẾN NGHỊ ................................................................................................................................... 154
5.2.1 Đối với các CTNY .................................................................................................... 154
5.2.1.1 Tăng cường ý thức trách nhiệm của các CTNY trong việc gia tăng mức độ minh
bạch TTTC .......................................................................................................................... 155
5.2.1.2 Đầu tư phát triển hệ thống thông tin trong doanh nghiệp .................................. 155
5.2.1.3 Hoàn thiện hệ thống quản trị công ty ................................................................. 156
5.2.1.4 Nâng cao công tác quan hệ với cổ đông, nhà đầu tư và công chúng ................. 158
5.2.2 Đối với Ủy ban chứng khoán Nhà nước và Bộ tài chính ..................................... 160
5.2.2.1 Hoàn thiện các quy định về CBTT và nội dung trình bày trên BCTC ................ 160
5.2.2.2 Tăng cường giám sát hoạt động công bố TTTC trên TTCK ............................... 163
5.2.2.3 Tăng cường các biện pháp chế tài đối với hành vi vi phạm nghĩa vụ CBTT và sự
thiếu minh bạch của thông tin được công bố trên TTCK ................................................... 165
5.2.2.4 Hoàn thiện quy trình công bố TTTC từ CTNY đến nhà đầu tư thông qua website
của Sở GDCK ...................................................................................................................... 167
5.2.2.5 Triển khai mô hình tổ chức định mức tín nhiệm ................................................. 167
5.2.3 Đối với các bên liên quan khác .............................................................................. 168
5.2.3.1 Về phía các tổ chức tín dụng – các chủ nợ ......................................................... 168
5.2.3.2 Về phía các công ty kiểm toán ............................................................................ 168
5.2.3.3 Về phía Hội nghề nghiệp ..................................................................................... 169
5.2.3.4 Về phía các cơ sở đào tạo ................................................................................... 170
5.2.4 Một số kiến nghị hỗ trợ khác ................................................................................. 170
5.2.4.1 Tăng cường khả năng đọc hiểu BCTC cho nhà đầu tư ...................................... 170
5.2.4.2 Đổi mới quá trình thông tin của các CTNY ........................................................ 171
5.3 HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO ....................... 173
5.3.1 Hạn chế của nghiên cứu ............................................................................................ 173
5.3.2 Hướng nghiên cứu tiếp theo ..................................................................................... 174
Danh mục công trình của tác giả
Tài liệu tham khảo
Phụ lục
vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt Nội dung
ASEAN Hiệp hội các nước Đông Nam Á
BCTC Báo cáo tài chính
BIG 4 Bốn công ty kiểm toán hàng đầu thế giới gồm: KPMG, PWC
(PricewaterhouseCoopers), E&Y (Ernst&Young), Deloitte
BTC Bộ tài chính
BKS Ban kiểm soát
CBTT Công bố thông tin
CĐKT Cân đối kế toán
CP Cổ phần
CIFAR Center for Financial Analysis and Research (Trung tâm nghiên cứu
và phân tích tài chính quốc tế)
CK Chứng khoán
CLSA Tập đoàn môi giới chứng khoán Châu Á
CT Chủ tịch
CTCP Công ty cổ phần
CTĐC Công ty đại chúng
CTKT Công ty kiểm toán
CTNY Công ty niêm yết
DISCL Financial disclosures – Công bố thông tin tài chính
DN Doanh nghiệp
E&Y Ernts & Young Việt Nam
FASB Hội đồng chuẩn mức Kế toán tài chính Mỹ
FDI Foreign Direct Investment – Đầu tư trực tiếp nước ngoài
GĐ Giám đốc
GOVERN Governance disclosures – Công bố thông tin quản trị
HASTC Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội
HĐQT Hội đồng quản trị
HNX Sàn giao dịch chứng khoán Hà Nội
HOSE Sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh
HQSDTS Hiệu quả sử dụng tài sản
HSX Sàn giao dịch chứng khoán TP.HCM
IAAT International Accounting and Auditing Trends
IASB Hội đồng chuẩn mực Kế toán quốc tế
IFC Tổ chức Tài chính Quốc tế
viii
Từ viết tắt Nội dung
IFRS International Financial Reporting Standards (Chuẩn mực báo cáo tài
chính quốc tế)
ITDRS Hệ thống xếp hạng về sự minh bạch và CBTT
KQKD Kết quả kinh doanh
KTV Kiểm toán viên
LCTT Lưu chuyển tiền tệ
MB Minh bạch
MBTT Minh bạch thông tin
MĐMB Mức độ minh bạch
NCS Nghiên cứu sinh
Non Big 4 Các công ty kiểm toán không thuộc nhóm 4 công ty kiểm toán hàng
đầu thế giới
OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế
PwC PricewaterhouseCoopers Việt Nam (PwC)
QTCT Quản trị công ty
ROE Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu
SFC Ủy ban chứng khoán nhà nước Hồng Kông
SET Sở giao dịch chứng khoán Thái Lan
SGDCK Sở giao dịch chứng khoán
S&P Standard and Poor
T&D Index Transparency & Disclosure Index - Chỉ số minh bạch và công bố
thông tin của S&P
TNHH Trách nhiệm hữu hạn
TTCK Thị trường chứng khoán
TTTC Thông tin tài chính
UBCK Ủy ban chứng khoán
UBCKNN Ủy ban chứng khoán Nhà nước
U.S GAAP United State Generally Accepted Accounting Principles
VAA Hội kế toán viên hành nghề Việt Nam
VACPA Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam
VN Việt Nam
VSH Vốn sở hữu
α Alpha (hệ số α)
ix
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng Tên gọi Trang
Bảng 2.1 Các thành phần ảnh hưởng đến minh bạch công ty 35
Bảng 3.1 Tổng hợp đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố ảnh hưởng 68
đến mức độ minh bạch TTTC của các CTNY
Bảng 3.2 Bảng tổng hợp kết quả thảo luận sâu với các chuyên gia 71
Bảng 3.3 Tiêu chí đo lường mức độ minh bạch TTTC của các CTNY (Đã 75
hiệu chỉnh lần 1)
Bảng 3.4 Thang đo nội dung công bố thông tin (thành phần A) 77
Bảng 3.5 Thang đo phản ánh sự phù hợp tiêu chuẩn chất lượng cao về công 78
bố TTTC (thành phần B)
Bảng 3.6 Thang đo phản ánh chất lượng của kiểm toán độc lập (thành phần 78
C)
Bảng 3.7 Thang đo phản ánh trách nhiệm của kiểm toán độc lập (thành 78
phần D)
Bảng 3.8 Thang đo phản ánh sự thuận tiện của thông tin (thành phần E) 79
Bảng 3.9 Cách tính điểm mức độ chính xác của thông tin BCTC 81
Bảng 4.1 Số lượng CTNY sàn HOSE phân theo lĩnh vực hoạt động 95
Bảng 4.2 Số lượng CTNY sàn HNX phân theo lĩnh vực hoạt động 96
Bảng 4.3 Thống kê mức độ tin cậy BCTC của các CTNY năm 2011 102
Bảng 4.4 Thống kê sự tin cậy BCTC của các CTNY năm 2012 104
Bảng 4.5 Thống kê sự tin cậy BCTC của các CTNY năm 2011 và 2012 104
Bảng 4.6 Thống kê tính kịp thời/thời hạn nộp BCTC của các CTNY 106
Bảng 4.7 Thống kê mức độ chính xác LNST trước và sau kiểm toán của 109
các CTNY
Bảng 4.8 Thống kê tính đầy đủ và nhất quán của BCTC các CTNY 111
Bảng 4.9 Thống kê tính thuận tiện của BCTC các CTNY 112
Bảng 4.10 Mô tả thông tin phiếu khảo sát 113
Bảng 4.11 Đặc điểm về giới tính và thời gian tham gia TTCK 114
Bảng 4.12 Đặc điểm về số tiền đầu tư vào các CTNY 114
Bảng 4.13 Trích lọc kết quả đánh giá độ tin cậy của thang đo - Lần 1 120
Bảng 4.14 Trích lọc kết quả đánh giá độ tin cậy của thang đo - Lần 2 120
Bảng 4.15 Kết quả đánh giá độ tin cậy của thang đo - Lần 3 121
Bảng 4.16 Kết quả kiểm định KMO 122
Bảng 4.17 Kết quả đánh giá giá trị thang đo đo lường mức độ minh bạch 122
Bảng 4.18 Tiêu chí đo lường mức độ minh bạch TTTC của các CTNY (hiệu 123
chỉnh lần 2)
Bảng 4.19 Mức độ minh bạch TTTC của các CTNY trong mẫu nghiên cứu 125
Bảng 4.20 Tần suất mức độ minh bạch TTTC của các CTNY 125
x
Bảng Tên gọi Trang
Bảng 4.21 Thống kê mô tả các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ minh bạch 126
TTTC CTNY
Bảng 4.22 Thống kê mô tả các nhân tố ảnh hưởng đã được lấy log 126
Bảng 4.23 Thống kê mô tả các nhân tố công ty kiểm toán 126
Bảng 4.24 Thống kê mô tả sự kiêm nhiệm giữa Chủ tịch HĐQT và Tổng GĐ 127
Bảng 4.25 Tóm tắt các kỹ thuật phân tích và phương pháp kiểm định các giả 127
thuyết nghiên cứu
Bảng 4.26 Tương quan của biến quy mô với mức độ minh bạch 128
Bảng 4.27 Tương quan của biến đòn bẩy tài chính với mức độ minh bạch 128
Bảng 4.28 Tương quan của biến tỷ suất lợi nhuận với mức độ minh bạch 129
Bảng 4.29 Tương quan của biến hiệu quả sử dụng tài sản với mức độ minh 129
bạch
Bảng 4.30 Kiểm định sự khác nhau giữa biến công ty được kiểm toán bởi 130
Big 4 và Non Big 4 với mức độ minh bạch
Bảng 4.31 Tương quan của biến cơ cấu HĐQT với mức độ minh bạch 131
Bảng 4.32 Tương quan của biến quy mô HĐQT với mức độ minh bạch 131
Bảng 4.33 Kiểm định sự khác nhau giữa biến kiêm nhiệm hay không kiêm 132
giữa giữa chủ tịch HĐQT và Tổng GĐ (Kiểm định tham số)
Bảng 4.34 Kiểm định sự khác nhau giữa biến kiêm nhiệm hay không kiêm 132
giữa giữa chủ tịch HĐQT và Tổng GĐ (Kiểm định phi tham số)
Bảng 4.35 Ma trận hệ số tương quan giữa các biến độc lập trong mô hình 133
Bảng 4.36 Kết quả hồi quy lần 1 - các nhân tố ảnh hưởng mức độ minh bạch 134
Bảng 4.37 TTTC CTNY
Bảng 4.38 Kết quả hồi quy lần 2 - các nhân tố ảnh hưởng mức độ minh bạch 135
TTTC CTNY
Bảng 4.39 Kết quả hồi quy lần 3 – Các nhân tố ảnh hưởng mức độ minh 136
bạch TTTC của các CTNY
Bảng 4.40 Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến của các biến độc lập 137
trong mô hình 9
Bảng 4.41 Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến của các biến độc lập 138
trong mô hình 10
Bảng 4.42 Kết quả mô hình 12 - Hồi quy lần 4 139
xi
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ VÀ SƠ ĐỒ
Bảng Tên gọi Trang
Hình 2.1 Hệ thống thông tin 28
Hình 2.2 Mô hình công bố thông tin của doanh nghiệp 36
Hình 2.3 Mô hình nghiên cứu của nhóm tác giả Cheung và
36
cộng sự
Hình 3.1 Khung nghiên cứu của luận án 55
Hình 3.2 Quy trình nghiên cứu 57
Hình 3.3 Mô hình nghiên cứu “các nhân tố ảnh hưởng đến
60
tính minh bạch TTTC của các CTNY”
Hình 3.4 Mô hình nghiên cứu chính thức 72
Hình 5.1 Sơ đồ chỉ số phát triển bền vững của Việt Nam và 151
một số nước Đông Nam Á (gồm Trung Quốc và
Ấn Độ)
Hình 5.2 Các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ minh bạch 152
TTTC của các CTNY
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam đã trải qua gần 15 năm hoạt động. Đối
với TTCK thì thông tin luôn là yếu tố không thể thiếu khi thực hiện các hoạt động đầu tư.
Trong đó, thông tin tài chính đóng vai trò rất quan trọng trong các quyết định của nhà
đầu tư. Yếu tố sống còn để thị trường có chất lượng là lòng tin của nhà đầu tư. Lòng tin
được xây dựng dựa trên công khai, minh bạch (IFC, 2012). Tuy nhiên, TTCK Việt Nam
thời gian qua hoạt động thiếu hiệu quả. Hàng loạt những vụ sụp đổ hoặc bị ngừng giao
dịch của các CTNY thời gian qua liên quan rất nhiều đến CTNY, công ty kiểm toán trên
thế giới và Việt Nam khiến cho nhà đầu tư mất dần lòng tin vào chất lượng của thông tin
tài chính công bố và sự đảm bảo từ phía các công ty kiểm toán. Tất cả những điều đó
xuất phát từ vấn đề là các thông tin tài chính được trình bày và công bố thiếu sự minh
bạch. Đồng thời, mặc dù TTCK Việt Nam đã hoạt động gần 15 năm nhưng tính ổn định
chưa cao, các thông tin nói chung và thông tin tài chính nói riêng chưa rõ ràng, chưa
minh bạch. Ngoài ra, hệ thống kế toán và kiểm toán của Việt Nam “thiếu” văn hóa minh
bạch và trách nhiệm giải trình nên chất lượng của thông tin tài chính do các tổ chức tài
chính cung cấp còn yếu kém (Ngân hàng Thế giới, 2014). Chính vì vậy, báo cáo môi
trường kinh doanh 2014 của ngân hàng thế giới xếp Việt Nam ở hạng 99/189 quốc gia,
trong đó, chỉ số mức độ công khai thông tin đạt 7/10, chỉ số mức độ bảo vệ nhà đầu tư
chỉ đạt 3/10).
Minh bạch thông tin từ phía các công ty, đặc biệt là các CTNY, là cơ sở quan
trọng làm gia tăng giá trị của các CTNY, cũng là góp phần giúp TTCK phát triển bền
vững. Trong các nỗ lực nhằm khôi phục niềm tin của nhà đầu tư thì yêu cầu về minh
bạch thông tin là ưu tiên hàng đầu để nâng cao chất lượng BCTC, nâng cao chất lượng
công bố thông tin từ các CTNY. Năm 2011, thông qua chương trình Tọa đàm Châu Á,
khối OECD đã xây dựng, công bố báo cáo Ưu tiên cải cách ở Châu Á: Đưa quản trị
công ty lên tầm cao mới. Trong đó, một trong hai ưu tiên chính của báo cáo này là “cần
nâng cao chất lượng, thực hiện công bố thông tin kịp thời, minh bạch” (OECD, 2011).
Trong thời gian gần đây, để khôi phục lại niềm tin của công chúng, các cơ quan
chức năng, các tổ chức liên quan, các công ty kiểm toán và CTNY đang tiến hành nhiều
biện pháp để thay đổi quá trình soạn lập BCTC nhằm hướng đến các tiêu chuẩn chất
lượng tốt nhất cho các TTTC công bố. Thực tiễn ở Việt Nam và trên thế giới thời gian
qua cho thấy, các cuộc khủng hoảng kinh tế thường bắt nguồn từ hệ thống tài chính. Vì
thế sự minh bạch của thông tin trên BCTC là rất cần thiết vì thiếu chúng các công ty
không thể xây dựng niềm tin của công chúng vào thành quả thực hiện và khả năng thu
hút vốn trên TTCK. Nghiên cứu nhằm lượng hóa mức độ minh bạch TTTC của các
2
CTNY và xác định các nhân tố tác động đến tính minh bạch TTTC được trình bày và
công bố là chủ đề rất quan trọng và hữu ích. Việc nghiên cứu những vấn đề trên góp
phần giúp TTCK Việt Nam hoạt động bền vững và hiệu quả là yêu cầu cần thiết. Chính
vì vậy, NCS chọn đề tài: “Minh bạch thông tin tài chính của các công ty niêm yết trên
thị trường chứng khoán Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu.
Ngoài ra, dựa trên tổng quan về các nghiên cứu đã thực hiện trước đây trên thế
giới và Việt Nam về minh bạch TTTC, cũng như xem xét các cơ sở lý thuyết về TTTC
và minh bạch TTTC sẽ giúp cho luận án kế thừa những ưu việt, đồng thời khắc phục
những tồn tại của các nghiên cứu trước; Từ đó luận án sẽ có những đóng góp về mặt lý
luận có hàm lượng khoa học cao, và mang nhiều ý nghĩa thực tiễn hơn.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Luận án thực hiện việc đánh giá mức độ minh bạch TTTC của các CTNY trên
TTCK VN để thông qua đó xác định các nhân tố và mức độ ảnh hưởng của các nhân tố
đến sự minh bạch TTTC của các CTNY trên TTCK VN.
Từ việc nhận diện các nhân tố ảnh hưởng và mức độ ảnh hưởng của chúng, luận
án gợi ý một số chính sách cần thiết nhằm tăng cường tính minh bạch TTTC của các
CTNY trên TTCK Việt Nam.
Để đạt được các mục tiêu trên, có 2 câu hỏi nghiên cứu được đề ra như sau:
(1) Thực trạng mức độ minh bạch thông tin tài chính của các CTNY trên
TTCK Việt Nam trong thời gian qua?
(2) Những nhân tố nào ảnh hưởng đến tính minh bạch TTTC của các CTNY
trên TTCK Việt Nam, mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố và mối tương quan giữa
chúng với nhau?
3. Đối tượng nghiên cứu của luận án
Đối tượng nghiên cứu của luận án là hệ thống BCTC và các thông tin khác có liên
quan, phản ánh tình hình tài chính của các CTNY trên TTCK Việt Nam. Qua đối tượng
nghiên cứu này, luận án nhận diện những nhân tố ảnh hưởng và mối tương quan giữa
chúng đến mức độ minh bạch thông tin trình bày trên BCTC của các CTNY trên TTCK
VN.
4. Phạm vi nghiên cứu của luận án
Có nhiều nhóm nhân tố ảnh hưởng đến tính minh bạch và công bố thông tin của
doanh nghiệp, tuy nhiên trong phạm vi nghiên cứu này, luận án chỉ đề cập đến nhóm
nhân tố tài chính và nhân tố quản trị công ty; Đồng thời đối với thông tin tài chính có
nhiều loại thông tin trình bày trên nhiều báo cáo khác nhau cũng như có nhiều thời điểm
báo cáo, nhưng luận án chỉ tập trung vào thông tin tài chính được trình bày và công bố
trên báo cáo tài chính năm của các CTNY trên TTCK TP.HCM.
3
Ngoài ra, để xem xét mức độ minh bạch thông tin qua đánh giá của nhà đầu tư,
luận án giới hạn phạm vi khảo sát các nhà đầu tư chủ yếu là nhà đầu tư trên Sở giao dịch
chứng khoán TP.HCM.
Việc giới hạn phạm vi nghiên cứu và khảo sát gắn với TTCK TP.HCM là do điều
kiện cũng như tình hình hoạt động và các quy định về nội dung TTTC, công bố TTTC ở
các CTNY trên TTCK TP.HCM không có những khác biệt lớn so với các CTNY trên
TTCK Hà Nội. Hơn nữa hoạt động của TTCK TP.HCM có ảnh hưởng lớn đến TTCK
VN nên việc lựa chọn TTCK TP.HCM có tính đại diện, có thể phản ánh được tình hình
hoạt động của TTCK VN. Từ việc giới hạn này, luận án thực hiện việc khảo sát BCTC
của các CTNY trên sở GDCK TP.HCM từ năm 2011-2012.
5. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu được thực hiện thông qua hai bước chính: Nghiên cứu
tổng thể để khám phá bằng phương pháp nghiên cứu định tính và nghiên cứu kiểm định
bằng phương pháp nghiên cứu định lượng.
(1) Nghiên cứu tổng thể: thực hiện lượt khảo các kết quả nghiên cứu trước trên
thế giới và ở Việt Nam để tìm hiểu sâu về những nhân tố ảnh hưởng đến tính minh bạch
thông tin tài chính công bố của các CTNY. Đồng thời, tiếp tục nghiên cứu định tính bằng
cách thảo luận và trao đổi trực tiếp với các chuyên gia về chứng khoán, tài chính, kế
toán, các tổ chức đầu tư và các công ty có hoạt động đầu tư (phương pháp chuyên gia).
(2) Nghiên cứu kiểm định: thông qua phương pháp định lượng, thực hiện khảo
sát mức độ minh bạch thông tin tài chính của các CTNY trên TTCK Việt Nam bằng bảng
trả lời câu hỏi của các nhà đầu tư tham gia trên TTCK. Ngoài ra, luận án cũng tiến hành
đo lường các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ minh bạch TTTC của các CTNY để xây
dựng mô hình hồi quy phản ánh mối tương quan giữa các nhân tố ảnh hưởng và mức độ
minh bạch TTTC của các CTNY trên TTCK VN.
6. Ý nghĩa của nghiên cứu
6.1 Ý nghĩa khoa học
Luận án góp phần làm rõ một số vấn đề sau:
Lý luận về thông tin tài chính và các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ minh bạch
thông tin tài chính.
Khái niệm tính minh bạch thông tin tài chính, tiêu chuẩn đo lường và đánh giá
tính minh bạch thông tin tài chính.
Thông qua nghiên cứu thực nghiệm để khám phá mô hình phản ánh mối quan hệ
giữa mức độ minh bạch TTTC của các CTNY với các nhân tố tài chính và QTCT.
6.2 Ý nghĩa thực tiễn
Luận án góp phần giải quyết một số vấn đề sau:
4
Phân tích và đánh giá thực trạng mức độ minh bạch thông tin tài chính công bố
của các CTNY trên TTCK Việt Nam với 2 cách tiếp cận: qua các đặc điểm về sự minh
bạch mà luận án xây dựng và qua khảo sát ý kiến của nhà đầu tư.
Xây dựng mô hình mối quan hệ giữa các nhân tố tài chính và quản trị công ty đến
mức độ minh bạch TTTC của các CTNY trên TTCK Việt Nam.
Thông qua kết quả thực nghiệm, các đề xuất đưa ra có cơ sở thực tiễn hơn nhằm
hỗ trợ cho các chủ thể tham gia trên TTCK cách thức để tăng cường mức độ minh bạch
TTTC trên TTCK Việt Nam.
7. Bố cục của luận án
Ngoài phần mở đầu, luận án được chia làm 5 chương:
Phần mở đầu: Giới thiệu về công trình nghiên cứu.
Chương 1: Giới thiệu tổng quan vấn đề nghiên cứu.
Chương 2: Cơ sở lý thuyết về thông tin tài chính và minh bạch thông tin tài
chính.
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu.
Chương 4: Kết quả nghiên cứu và bàn luận.
Chương 5: Kết luận và kiến nghị.
Danh mục công trình của tác giả
Tài liệu tham khảo
Phụ lục
5
CHƯƠNG 1
GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Minh bạch thông tin tài chính là vấn đề đã được nghiên cứu của rất nhiều tác giả
với nhiều công trình nghiên cứu thuộc nhiều cấp độ ở nước ngoài cũng như ở Việt Nam.
Để có một cái nhìn toàn cảnh về những nghiên cứu có liên quan, luận án chọn lựa và
giới thiệu một số công trình nghiên cứu có tính tiêu biểu liên quan đến vấn đề này. Qua
đó sẽ rút ra khe hổng nghiên cứu đối với công trình luận án.
1.1 CÁC NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI LIÊN QUAN ĐẾN THÔNG TIN TÀI CHÍNH
VÀ MINH BẠCH THÔNG TIN TÀI CHÍNH
Trong những năm trước đây, nghiên cứu về TTTC và minh bạch thông tin của các
công ty được nhiều tác giả trên thế giới nghiên cứu dựa trên dữ liệu của nhiều công ty ở
nhiều nước khác nhau. Nhiều nghiên cứu trước chủ yếu tập trung nhiều vào nhân tố ảnh
hưởng đến tính minh bạch thông tin của cả những CTNY và công ty chưa niêm yết.
Trong nội dung này luận án tìm hiểu và trình bày các nghiên cứu ngoài nước về thông tin
tài chính và minh bạch thông tin tài chính trong mối liên hệ mật thiết với nhau.
1.1.1 Nội dung các nghiên cứu trước có liên quan đến đề tài luận án
- Những nghiên cứu trên thế giới trước đây liên quan đến TTTC và ảnh hưởng của
nó đến quyết định đầu tư trên TTCK gồm những nghiên cứu như:
Năm 1994, Carolyn Streuly với nghiên cứu có tên gọi “The primary objective of
financial reporting: How are we doing?” (Tạp chí CPA Ohio số 53.6) đã thực thiện khảo
sát với mẫu ngẫu nhiên của 1.300 các chuyên gia phân tích tài chính (CFAs) ở Mỹ. Sau 3
lần tổng hợp từ các thư khảo sát, cuộc điều tra đã nhận được kết quả trả lời từ 508 thành
viên trong mẫu. Kết quả khảo sát cho thấy: 53% số người được hỏi cho biết các thông tin
được công bố trong báo cáo hàng năm là đủ cơ sở để họ đưa ra các quyết định đầu tư.
Các kết quả thu được về sự đánh giá cao tính hữu ích của BCTC và các nội dung thuyết
minh rõ ràng của BCTC đã cho thấy tính hữu dụng của BCTC trong việc cung cấp thông
tin cho các quyết định đầu tư cũng như cung cấp bằng chứng về những kết quả đạt được
trong mục tiêu chính của BCTC là cung cấp thông tin hữu ích để các nhà đầu tư, các chủ
nợ, và những người dùng khác có thể đưa ra các quyết định hợp lý.
Ngoài ra, để có cơ sở cải thiện và tăng cường tính hữu dụng của BCTC, năm
2008, trong Báo cáo của Ủy ban Tư vấn SEC về Cải thiện BCTC dưới tác động của Ủy
ban giám sát kế toán công ty đại chúng (Final Report of SEC Advisory Committee on
Improvements to Financial Reporting Impacts, James Hamilton) đã đưa ra các biện pháp
6
kiểm tra nhằm tăng tính hữu dụng của BCTC và làm giảm sự phức tạp cho nhà đầu tư,
người soạn lập BCTC và kiểm toán viên. Báo cáo đưa ra các nguyên tắc hướng dẫn và
khuyến nghị về mục đích chính của BCTC phải giúp cho các nhà đầu tư đưa ra quyết
định với các thông tin đầy đủ. Báo cáo cũng đề cập đến việc gia tăng nhận thức thực
hành về đánh giá kế toán và kiểm toán với các tiêu chuẩn phải dựa trên các nguyên tắc
cơ bản.
Một số nghiên cứu liên quan đến quan hệ giữa thông tin BCTC và các chỉ số tài
chính hay giá cổ phiếu CTNY có nghiên cứu của Dimitropoulos và cộng sự (tạp chí
Managerial Auditing 24. 3 (2009): P248-265) về mối quan hệ giữa thông tin BCTC và
giá cổ phiếu thực hiện trên TTCK Hy Lạp với tên gọi “The value relevance of financial
statements and their impact on stock prices”. Trong nghiên cứu này, tác giả đã sử dụng
mô hình hồi quy OLS và thu thập dữ liệu của 101 CTNY trên TTCK Athens từ năm
1995 – 2004 để kiểm định cho các giả thuyết đưa ra. Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ
vốn lưu động trên tổng tài sản và tỷ suất lợi nhuận có tác động tiêu cực đến thu nhập cổ
phiếu, trong khi đó tỷ suất lợi nhuận và doanh thu trên tổng tài sản có ảnh hưởng tích cực
đến thu nhập cổ phiếu.
Đồng thời, trong năm 2011, nhằm xem xét vai trò của thông tin kế toán trong đầu
tư chứng khoán có nghiên cứu trong luận án Tiến sĩ của Dương Minh Châu, thực nghiệm
ở TTCK Anh Quốc với tên gọi “How market mispricing affects investor behaviour,
corporate investment and real earnings management: the UK evidence”. Với việc sử
dụng dữ liệu nghiên cứu qua 20 năm trên TTCK Anh quốc, tác giả đã đưa ra bằng chứng
để khẳng định rằng, thông qua việc xem xét các thông tin BCTC cũng như việc định giá
sai giá trị của thị trường có ảnh hưởng đáng kể đến các quyết định khác nhau của cả nhà
đầu tư và các nhà quản lý. Nghiên cứu cũng đưa ra những bằng chứng và phân tích
những hành vi của nhà đầu tư và nhà quản lý phản ứng trước những thay đổi của TTCK
Vương quốc Anh.
- Những nghiên cứu về mức độ minh bạch trong CBTT và các nhân tố ảnh hưởng
đến tính minh bạch thông tin gồm những nghiên cứu như:
Nghiên cứu xuyên quốc gia về minh bạch thông tin của Meek & Gray (1995) với
tựa đề “Factors influencing voluntary annual report disclosures by U.S., U.K., and
continental European multinational corporations” đề cập các nhân tố ảnh hưởng đến
việc công bố các thông tin tự nguyện về chiến lược, thông tin tài chính và phi tài chính
trên báo cáo thường niên của các công ty đa quốc gia thuộc Mỹ, Anh và lục địa Châu âu.
Hay nghiên cứu của Zarzeski (1996) với tên gọi “Spontaneous harmonization effects of
culture and market forces on accounting disclosure practices” trong tạp chí Accounting
Horizons. Trong đó, kết quả nghiên cứu của Zarzeski (1996) chỉ ra rằng mức độ CBTT
phụ thuộc vào văn hóa và sức mạnh của thị trường thông qua các nhân tố như doanh thu
7
xuất khẩu, đòn bẩy tài chính và quy mô công ty. Nghiên cứu của bà thực hiện trên 7 quốc
gia với 256 công ty có quy mô nhỏ, vừa và lớn.
Năm 2002, tác giả Almazan và cộng sự đã công bố công trình “Stakeholders,
capital structure and transparency” (CEMFI Working Paper). Công trình này đã nghiên
cứu mối quan hệ giữa tính minh bạch thông tin với quyết định cơ cấu vốn trong doanh
nghiệp và chỉ ra rằng mức độ minh bạch hóa thông tin càng cao thì các doanh nghiệp có
xu hướng lựa chọn cơ cấu vốn an toàn hơn.
Đến năm 2003, trong bài báo “Transparency, Financial Accounting Information,
and Corporate Governance” ( Economic Policy Review), tác giả Robert M. Bushman và
Abbie J. Smith, nghiên cứu mối quan hệ giữa minh bạch thông tin, đặc biệt là thông tin
từ BCTC kiểm toán và vấn đề QTCT. Trong nghiên cứu, nhóm tác giả đã đưa ra các tiêu
chí để đánh giá mức độ minh bạch thông tin của doanh nghiệp.
Trong năm 2004, nghiên cứu “Transparency, Specialization and FDI” (CESIFO
working paper No. 1161) của các tác giả Assaf Razin, Efraim Sadka đã phân tích mối
quan hệ giữa minh bạch thông tin và sự phát triển của đầu tư trực tiếp nước ngoài.
Nghiên cứu này chỉ ra rằng các quốc gia có mức độ minh bạch thông tin kém thì dòng
chảy FDI cũng suy giảm.
Nhóm các đối tượng khác cũng có ảnh hưởng đến tính minh bạch thông tin trên
TTCK cần phải kể đến là vai trò của các công ty kiểm toán, công ty xếp hạng tín nhiệm,
các quy định pháp luật đối với mức độ minh bạch thông tin của các CTNY. Vì vậy, nhiều
tác giả đã có những bài viết, công trình nghiên cứu phân tích về vấn đề này. Tiêu biểu là
nhóm tác giả Bartley và cộng sự (2007) đã có bài viết “Auditor Fees, Market
Microstructure, and Firm transparency” (Journal of Business Finance & Accounting),
đưa ra giả thuyết là phí kiểm toán càng cao thì rủi ro gian lận BCTC càng lớn và kết quả
nghiên cứu thực nghiệm cũng chứng tỏ giả thuyết này của tác giả là đúng. Ngoài ra,
nhóm tác giả Heibatollah Sami and Haiyan Zhou (2008) với công trình “Do auditing
standards improve the accounting disclosure and information environment of public
companies? Evidence from the emerging markets in China” (The International Journal of
Accounting 43 (2008) 139-169) đã phân tích tác động của việc ban hành một loạt các
chuẩn mực kiểm toán mới (năm 1996) đến môi trường thông tin của TTCK Trung Quốc.
Nghiên cứu này đã chỉ ra rằng, có sự cải thiện đáng kể về kết quả quản trị đối với các
CTNY nhờ việc gia tăng số lượng thông tin được công bố công khai cho các nhà đầu tư.
- Ngoài các nghiên cứu riêng lẻ về TTTC hoặc các nghiên cứu về minh bạch thông
tin nói chung, nhiều tác giả còn nghiên cứu về tính minh bạch thông tin tài chính từ
phạm vi doanh nghiệp đến phạm vi quốc gia trong các nghiên cứu như:
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH
LÊ THỊ MỸ HẠNH
MINH BẠCH THÔNG TIN TÀI CHÍNH
CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN
THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Tp. Hồ Chí Minh - NĂM 2015
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH
LÊ THỊ MỸ HẠNH
MINH BẠCH THÔNG TIN TÀI CHÍNH
CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN
THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM
Chuyên ngành: Kế toán – Kiểm toán
Mã số: 62 34 03 01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
1. PGS. TS. VÕ VĂN NHỊ
2. TS. NGUYỄN NGỌC DUNG
Tp. Hồ Chí Minh - NĂM 2015
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện dưới sự hướng
dẫn của người hướng dẫn khoa học.
Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai
công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác, ngoại trừ một số kết quả được công bố
trong các công trình khoa học của chính tác giả và người hướng dẫn.
Tất cả những nội dung được kế thừa, tham khảo từ nguồn tài liệu khác đều được tác
giả trích dẫn đầy đủ và ghi nguồn cụ thể trong danh mục các tài liệu tham khảo.
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2015
Nghiên cứu sinh
Lê Thị Mỹ Hạnh
ii
LỜI CẢM ƠN
Viết luận án là một quá trình lâu dài và vất vả nhưng cũng không kém phần thú vị
với cảm giác của người đang đi khám phá một chân trời mới hoặc đang đi tìm lời giải cho
một bài toán khó. Có khá nhiều niềm vui, sự đam mê và thích thú đan xen khi bản thân từng
bước hoàn thành những nội dung quan trọng của luận án hoặc tích lũy được nhiều kiến
thức và ngày càng trưởng thành hơn về kinh nghiệm nghiên cứu; Đặc biệt là sự thú vị mỗi
khi khám phá được một vấn đề mới sau một thời gian dài bị mất phương hướng.
Để hoàn thành luận án này, Tôi đã nhận được sự giúp đỡ và động viên của rất nhiều
người, từ các Thầy Cô, đồng nghiệp, bạn bè và gia đình. Trước tiên, Tôi xin bày tỏ lòng tri
ân và cảm ơn sâu sắc nhất đến Thầy hướng dẫn của Tôi, PGS. TS. Võ Văn Nhị, Thầy cũng
là người giúp Tôi chập chững từng bước làm quen với hoạt động nghiên cứu và cũng là
người hướng dẫn Tôi từ lúc Tôi còn là sinh viên đến làm luận văn thạc sỹ và bây giờ là
nghiên cứu sinh. Với kinh nghiệm dày dạn và tầm cao hiểu biết, Thầy luôn lường trước các
khó khăn mà Tôi gặp phải để định hướng và động viên kịp thời, giúp Tôi từng bước khám
phá từng chân trời kiến thức khoa học, đặc biệt những lúc Tôi mất phương hướng hay giúp
Tôi tự tin hơn để có thể hoàn thành luận án trong điều kiện bản thân có nhiều áp lực, tưởng
chừng khó thể vượt qua. Tôi cũng xin cảm ơn TS. Nguyễn Ngọc Dung, đã luôn hỗ trợ và
khuyến khích Tôi trong suốt quá trình làm luận án.
Xin chân thành cảm ơn và gởi lời tri ân đến Ban giám hiệu Trường Đại học Tôn Đức
Thắng, đặc biệt là Thầy Hiệu Trưởng - GS.TS Lê Vinh Danh, Cô Trịnh Minh Huyền - Phó
Hiệu Trưởng. Thầy và Cô đã luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi để Tôi
có thể hoàn thành luận án một cách tốt nhất. Ngoài ra, Tôi cũng xin gởi lời cảm ơn đến tình
cảm, sự hỗ trợ và chia sẻ, động viên của các đồng nghiệp, các Thầy Cô của khoa Kế toán –
ĐH Tôn Đức Thắng, điều này góp phần giúp Tôi có thể hoàn thành luận án của mình.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đến tất cả Quý Thầy Cô khoa Kế toán – Kiểm toán
và Viện Đào Tạo Sau Đại học - Trường Đại học Kinh Tế TP.HCM đã luôn giúp đỡ các
nghiên cứu sinh nói chung và bản thân Tôi nói riêng bằng những góp ý và nhận xét thẳng
thắn nhưng chân tình để giúp Tôi ngày càng hoàn thiện luận án của mình.
Ngoài ra, trong quá trình viết luận án, Tôi còn được sự hỗ trợ và giúp đỡ quý báu
của nhiều Thầy Cô và đồng nghiệp ở các Trường khác, các bạn bè, các nghiên cứu sinh
khác trong việc chia sẻ tài liệu, kinh nghiệm, kiến thức và thông tin; Tôi cũng được nhiều tổ
chức, cá nhân khác nhiệt tình trong việc cung cấp các nguồn tài liệu có giá trị. Không biết
nói gì hơn, Tôi xin gởi lời cảm ơn chân thành đến tất cả.
Cuối cùng, Tôi không thể hoàn thành luận án nếu không có sự đồng hành, động viên
và chia sẻ của những người thân trong gia đình, đặc biệt là chồng, con và ba má Tôi, đã
luôn bên cạnh, giúp đỡ, tạo điều kiện tốt nhất để Tôi có đủ nghị lực và sự tập trung để hoàn
thành luận án.
Một lần nữa xin gởi lời tri ân và kính chúc sức khỏe, hạnh phúc và thành công đến
tất cả mọi người.
Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 02 năm 2015
Nghiên cứu sinh
Lê Thị Mỹ Hạnh
iii
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình vẽ, sơ đồ
MỞ ĐẦU …………………………………………………………………………………………………………….....1
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU…. .................................... 5
1.1 CÁC NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI LIÊN QUAN ĐẾN TTTC VÀ MINH BẠCH ................. 5
1.1.1 Nội dung các nghiên cứu trước có liên quan đến đề tài luận án ................................... 5
1.1.2 Đánh giá chung về những nghiên cứu đã thực hiện ở nước ngoài về TTTC và minh
bạch TTTC ............................................................................................................................. 11
1.2 CÁC NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC LIÊN QUAN ĐẾN TTTC VÀ MINH BẠCH ............. 13
1.2.1 Nội dung các nghiên cứu trước có liên quan đến đề tài luận án ................................. 13
1.2.2 Đánh giá chung về những nghiên cứu đã thực hiện trong nước về TTTC, minh bạch
thông tin và minh bạch TTTC .................................................................................... 17
1.3 KHE HỔNG TRONG NGHIÊN CỨU VỀ MINH BẠCH TTTC CỦA CÁC TÁC GIẢ
TRONG/NGOÀI NƯỚC VÀ ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN ................... 18
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................................................ 20
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ TTTC, MINH BẠCH TTTC CỦA CÁC CTNY …….21
2.1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TTTC VÀ MINH BẠCH TTTC ............................................ 21
2.1.1 Khái niệm TTTC....................................................................................................... 21
2.1.2 Khái niệm minh bạch TTTC và tầm quan trọng của minh bạch TTTC ............ 21
2.1.2.1 Khái niệm minh bạch TTTC .................................................................................. 21
2.1.2.2 Tầm quan trọng của minh bạch TTTC ................................................................... 24
2.1.3 Nội dung của TTTC và các hình thức chuyển tải đến người sử dụng thông tin ....... 26
2.1.3.1 Nội dung của TTTC công bố ................................................................................ 26
2.1.3.2 Các hình thức chuyển tải TTTC đến người sử dụng thông tin ............................. 27
2.1.4 Tiêu chuẩn đánh giá và đo lường mức độ minh bạch TTTC ............................... 29
2.1.4.1 Tiêu chuẩn đánh giá mức độ minh bạch TTTC ..................................................... 29
2.1.4.2 Đo lường mức độ minh bạch TTTC ...................................................................... 32
2.1.5 Các nhân tố ảnh hưởng đến tính minh bạch TTTC của các CTNY .................... 34
2.2 MINH BẠCH TTTC CỦA CÁC CTNY TRÊN TTCK Ở MỘT SỐ QUỐC GIA VÀ
BÀI HỌC KINH NGHIỆM Ở VIỆT NAM.......................................................................................... 37
2.2.1 Minh bạch TTTC của các CTNY trên TTCK Thái Lan ............................................. 37
2.2.2 Minh bạch TTTC của các CTNY trên TTCK Hồng Kông ......................................... 40
2.2.3 Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ........................................................................... 41
iv
2.3. MỘT SỐ LÝ THUYẾT NỀN LIÊN QUAN ĐẾN TÍNH MINH BẠCH TTTC ....................... 44
2.3.1 Lý thuyết thông tin hữu ích .................................................................................. 45
2.3.1.1 Nội dung lý thuyết ................................................................................................. 45
2.3.1.2 Áp dụng lý thuyết cho vấn đề minh bạch TTTC của các CTNY ............................ 46
2.3.2 Lý thuyết về thông tin bất cân xứng ...................................................................... 47
2.3.2.1 Nội dung lý thuyết ................................................................................................. 47
2.3.2.2 Áp dụng lý thuyết cho vấn đề minh bạch TTTC của các CTNY ........................... 47
2.3.3 Lý thuyết tiết kiệm chi phí thông tin ...................................................................... 49
2.3.3.1 Nội dung lý thuyết tiết kiệm chi phí thông tin ...................................................... 49
2.3.3.2 Áp dụng lý thuyết cho vấn đề minh bạch TTTC của các CTNY ........................... 49
2.3.4 Lý thuyết đại diện .................................................................................................... 50
2.3.4.1 Nội dung lý thuyết đại diện .................................................................................. 50
2.3.4.2 Áp dụng lý thuyết cho vấn đề minh bạch TTTC của các CTNY ........................... 51
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................................................ 53
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .........................................................................54
3.1 QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU ........................................................................................................ 54
3.1.1 Thiết kế nghiên cứu .................................................................................................... 54
3.1.2 Khung nghiên cứu của luận án ................................................................................... 55
3.1.3 Quy trình nghiên cứu ................................................................................................. 56
3.1.4 Giới thiệu thang đo mức độ minh bạch TTTC của các CTNY .................................. 58
3.2 THIẾT LẬP MÔ HÌNH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MỨC ĐỘ MINH BẠCH
TTTC CỦA CÁC CTNY TẠI VIỆT NAM ................................................................................................. 59
3.2.1 Mô hình nghiên cứu đề xuất ....................................................................................... 59
3.2.2 Xây dựng các giả thuyết trong mô hình...................................................................... 60
3.3 NGHIÊN CỨU ĐỊNH TÍNH ......................................................................................................... 65
3.3.1 Thiết kế nghiên cứu định tính ..................................................................................... 66
3.3.2 Nội dung nghiên cứu định tính ................................................................................... 67
3.3.3 Những điều chỉnh rút ra từ nghiên cứu định tính ....................................................... 68
3.3.3.1 Tổng hợp nghiên cứu định tính phần một ............................................................. 68
3.3.3.2 Tổng hợp nghiên cứu định tính phần hai .............................................................. 73
3.4 NGHIÊN CỨU KIỂM ĐỊNH THÔNG QUA PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH LƯỢNG................... 76
3.4.1 Xây dựng thang đo mức độ minh bạch TTTC của các CTNY ............................. 76
3.4.1.1 Thang đo nội dung công bố thông tin ................................................................... 76
3.4.1.2 Thang đo phản ánh sự phù hợp tiêu chuẩn chất lượng cao về công bố TTTC ..... 77
3.4.1.3 Thang đo phản ánh chất lượng của kiểm toán độc lập ........................................ 77
3.4.1.4 Thang đo phản ánh trách nhiệm của kiểm toán độc lập ....................................... 78
3.4.1.5 Thang đo sự thuận tiện của thông tin ................................................................... 79
3.4.2 Xây dựng cách đánh giá các đặc điểm phản ánh tính minh bạch TTTC của các
CTNY .................................................................................................................................... 79
v
3.4.3 Xác định phương pháp đo lường và tính toán các nhân tố ảnh hưởng mức độ minh
bạch TTTC của các CTNY ................................................................................................ 83
3.4.4 Thiết kế chương trình nghiên cứu kiểm định ............................................................. 87
3.4.4.1 Mẫu nghiên cứu..................................................................................................... 87
3.4.4.2 Phương pháp và quy trình thu thập dữ liệu .......................................................... 88
3.4.4.3 Đối tượng khảo sát ................................................................................................ 89
3.4.5 Mô hình hồi quy ........................................................................................................ 90
3.4.5.1 Đánh giá độ tin cậy thang đo mức độ minh bạch TTTC của các CTNY............... 90
3.4.5.2 Đánh giá mối quan hệ giữa các biến .................................................................... 91
3.4.5.3 Phương trình hồi quy đề xuất................................................................................ 92
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................................................ 93
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN ............................................................. 94
4.1 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............. …………………………………………………………………………94
4.1.1 Đánh giá thực trạng mức độ minh bạch TTTC của các CTNY trên TTCK VN
4.1.1.1 Giới thiệu sơ lược tình hình hoạt động CTNY trên TTCK Việt Nam……………..94
4.1.1.2 Đánh giá tình hình lập, trình bày và công bố TTTC của các CTNY..................... 96
a. Đánh giá chung của các chuyên gia, nhà nghiên cứu và cơ quan chức năng về
chất lượng TTTC và tính minh bạch thông tin của các CTNY ............................. 96
b. Khảo sát sơ bộ về tình hình lập, trình bày và công bố TTTC của các CTNY
trong thời gian qua. ............................................................................................... 98
4.1.1.3 Đo lường và đánh giá mức độ minh bạch TTTC của các CTNY ........................ 100
a. Khảo sát mức độ minh bạch TTTC của các CTNY dựa vào các đặc điểm phản
ánh sự minh bạch (dựa trên khái niệm) ............................................................... 101
b. Khảo sát mức độ minh bạch TTTC các CTNY theo đánh giá của nhà đầu tư ... 113
c. So sánh/Tổng hợp kết quả khảo sát mức đo minh bạch TTTC của các CTNY .. 117
4.1.2 Đánh giá độ tin cậy và giá trị của thang đo mức độ minh bạch TTTC của các
CTNY .................................................................................................................................. 119
4.1.2.1 Cách thức thực hiện ............................................................................................ 119
4.1.2.2 Kết quả đánh giá độ tin cậy của thang đo .......................................................... 119
4.1.2.3 Kết quả đánh giá giá trị thang đo – phân tích nhân tố khám phá (EFA) ........... 121
4.1.3 Kết quả thống kê mô tả .......................................................................................... 124
4.1.3.1 Đánh giá mức độ minh bạch TTTC của các CTNY............................................. 124
4.1.3.2 Đánh giá về sự phù hợp của các biến ................................................................. 125
4.1.4 Kiểm định mô hình nghiên cứu ............................................................................ 127
4.1.4.1 Kiểm định các giả thuyết .................................................................................... 127
4.1.4.2 Kết quả kiểm định các giả thuyết ........................................................................ 127
4.1.5 Kết quả phân tích hồi quy đa biến ....................................................................... 133
4.1.5.1 Kiểm định ma trận hệ số tương quan .................................................................. 133
4.1.5.2 Kết quả mô hình hồi quy ..................................................................................... 134
4.1.5.3 Đánh giá sự phù hợp trong kết quả của mô hình và kiểm định tương quan ....... 137
vi
4.2 MỘT SỐ BÀN LUẬN VÀ HÀM Ý TỪ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...................................... 141
4.2.1 Bàn luận kết quả nghiên cứu ................................................................................. 141
4.2.1.1 Đối với nhóm nhân tố phản ánh đặc điểm tài chính ........................................... 141
4.2.1.2 Đối với nhóm nhân tố phản ánh đặc điểm quản trị ........................................... 144
4.2.2 Một số hàm ý từ kết quả nghiên cứu..................................................................... 146
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ......................................................................................................................... 150
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 151
5.1 KẾT LUẬN .................................................................................................................................... 151
5.2 KIẾN NGHỊ ................................................................................................................................... 154
5.2.1 Đối với các CTNY .................................................................................................... 154
5.2.1.1 Tăng cường ý thức trách nhiệm của các CTNY trong việc gia tăng mức độ minh
bạch TTTC .......................................................................................................................... 155
5.2.1.2 Đầu tư phát triển hệ thống thông tin trong doanh nghiệp .................................. 155
5.2.1.3 Hoàn thiện hệ thống quản trị công ty ................................................................. 156
5.2.1.4 Nâng cao công tác quan hệ với cổ đông, nhà đầu tư và công chúng ................. 158
5.2.2 Đối với Ủy ban chứng khoán Nhà nước và Bộ tài chính ..................................... 160
5.2.2.1 Hoàn thiện các quy định về CBTT và nội dung trình bày trên BCTC ................ 160
5.2.2.2 Tăng cường giám sát hoạt động công bố TTTC trên TTCK ............................... 163
5.2.2.3 Tăng cường các biện pháp chế tài đối với hành vi vi phạm nghĩa vụ CBTT và sự
thiếu minh bạch của thông tin được công bố trên TTCK ................................................... 165
5.2.2.4 Hoàn thiện quy trình công bố TTTC từ CTNY đến nhà đầu tư thông qua website
của Sở GDCK ...................................................................................................................... 167
5.2.2.5 Triển khai mô hình tổ chức định mức tín nhiệm ................................................. 167
5.2.3 Đối với các bên liên quan khác .............................................................................. 168
5.2.3.1 Về phía các tổ chức tín dụng – các chủ nợ ......................................................... 168
5.2.3.2 Về phía các công ty kiểm toán ............................................................................ 168
5.2.3.3 Về phía Hội nghề nghiệp ..................................................................................... 169
5.2.3.4 Về phía các cơ sở đào tạo ................................................................................... 170
5.2.4 Một số kiến nghị hỗ trợ khác ................................................................................. 170
5.2.4.1 Tăng cường khả năng đọc hiểu BCTC cho nhà đầu tư ...................................... 170
5.2.4.2 Đổi mới quá trình thông tin của các CTNY ........................................................ 171
5.3 HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO ....................... 173
5.3.1 Hạn chế của nghiên cứu ............................................................................................ 173
5.3.2 Hướng nghiên cứu tiếp theo ..................................................................................... 174
Danh mục công trình của tác giả
Tài liệu tham khảo
Phụ lục
vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt Nội dung
ASEAN Hiệp hội các nước Đông Nam Á
BCTC Báo cáo tài chính
BIG 4 Bốn công ty kiểm toán hàng đầu thế giới gồm: KPMG, PWC
(PricewaterhouseCoopers), E&Y (Ernst&Young), Deloitte
BTC Bộ tài chính
BKS Ban kiểm soát
CBTT Công bố thông tin
CĐKT Cân đối kế toán
CP Cổ phần
CIFAR Center for Financial Analysis and Research (Trung tâm nghiên cứu
và phân tích tài chính quốc tế)
CK Chứng khoán
CLSA Tập đoàn môi giới chứng khoán Châu Á
CT Chủ tịch
CTCP Công ty cổ phần
CTĐC Công ty đại chúng
CTKT Công ty kiểm toán
CTNY Công ty niêm yết
DISCL Financial disclosures – Công bố thông tin tài chính
DN Doanh nghiệp
E&Y Ernts & Young Việt Nam
FASB Hội đồng chuẩn mức Kế toán tài chính Mỹ
FDI Foreign Direct Investment – Đầu tư trực tiếp nước ngoài
GĐ Giám đốc
GOVERN Governance disclosures – Công bố thông tin quản trị
HASTC Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội
HĐQT Hội đồng quản trị
HNX Sàn giao dịch chứng khoán Hà Nội
HOSE Sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh
HQSDTS Hiệu quả sử dụng tài sản
HSX Sàn giao dịch chứng khoán TP.HCM
IAAT International Accounting and Auditing Trends
IASB Hội đồng chuẩn mực Kế toán quốc tế
IFC Tổ chức Tài chính Quốc tế
viii
Từ viết tắt Nội dung
IFRS International Financial Reporting Standards (Chuẩn mực báo cáo tài
chính quốc tế)
ITDRS Hệ thống xếp hạng về sự minh bạch và CBTT
KQKD Kết quả kinh doanh
KTV Kiểm toán viên
LCTT Lưu chuyển tiền tệ
MB Minh bạch
MBTT Minh bạch thông tin
MĐMB Mức độ minh bạch
NCS Nghiên cứu sinh
Non Big 4 Các công ty kiểm toán không thuộc nhóm 4 công ty kiểm toán hàng
đầu thế giới
OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế
PwC PricewaterhouseCoopers Việt Nam (PwC)
QTCT Quản trị công ty
ROE Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu
SFC Ủy ban chứng khoán nhà nước Hồng Kông
SET Sở giao dịch chứng khoán Thái Lan
SGDCK Sở giao dịch chứng khoán
S&P Standard and Poor
T&D Index Transparency & Disclosure Index - Chỉ số minh bạch và công bố
thông tin của S&P
TNHH Trách nhiệm hữu hạn
TTCK Thị trường chứng khoán
TTTC Thông tin tài chính
UBCK Ủy ban chứng khoán
UBCKNN Ủy ban chứng khoán Nhà nước
U.S GAAP United State Generally Accepted Accounting Principles
VAA Hội kế toán viên hành nghề Việt Nam
VACPA Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam
VN Việt Nam
VSH Vốn sở hữu
α Alpha (hệ số α)
ix
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng Tên gọi Trang
Bảng 2.1 Các thành phần ảnh hưởng đến minh bạch công ty 35
Bảng 3.1 Tổng hợp đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố ảnh hưởng 68
đến mức độ minh bạch TTTC của các CTNY
Bảng 3.2 Bảng tổng hợp kết quả thảo luận sâu với các chuyên gia 71
Bảng 3.3 Tiêu chí đo lường mức độ minh bạch TTTC của các CTNY (Đã 75
hiệu chỉnh lần 1)
Bảng 3.4 Thang đo nội dung công bố thông tin (thành phần A) 77
Bảng 3.5 Thang đo phản ánh sự phù hợp tiêu chuẩn chất lượng cao về công 78
bố TTTC (thành phần B)
Bảng 3.6 Thang đo phản ánh chất lượng của kiểm toán độc lập (thành phần 78
C)
Bảng 3.7 Thang đo phản ánh trách nhiệm của kiểm toán độc lập (thành 78
phần D)
Bảng 3.8 Thang đo phản ánh sự thuận tiện của thông tin (thành phần E) 79
Bảng 3.9 Cách tính điểm mức độ chính xác của thông tin BCTC 81
Bảng 4.1 Số lượng CTNY sàn HOSE phân theo lĩnh vực hoạt động 95
Bảng 4.2 Số lượng CTNY sàn HNX phân theo lĩnh vực hoạt động 96
Bảng 4.3 Thống kê mức độ tin cậy BCTC của các CTNY năm 2011 102
Bảng 4.4 Thống kê sự tin cậy BCTC của các CTNY năm 2012 104
Bảng 4.5 Thống kê sự tin cậy BCTC của các CTNY năm 2011 và 2012 104
Bảng 4.6 Thống kê tính kịp thời/thời hạn nộp BCTC của các CTNY 106
Bảng 4.7 Thống kê mức độ chính xác LNST trước và sau kiểm toán của 109
các CTNY
Bảng 4.8 Thống kê tính đầy đủ và nhất quán của BCTC các CTNY 111
Bảng 4.9 Thống kê tính thuận tiện của BCTC các CTNY 112
Bảng 4.10 Mô tả thông tin phiếu khảo sát 113
Bảng 4.11 Đặc điểm về giới tính và thời gian tham gia TTCK 114
Bảng 4.12 Đặc điểm về số tiền đầu tư vào các CTNY 114
Bảng 4.13 Trích lọc kết quả đánh giá độ tin cậy của thang đo - Lần 1 120
Bảng 4.14 Trích lọc kết quả đánh giá độ tin cậy của thang đo - Lần 2 120
Bảng 4.15 Kết quả đánh giá độ tin cậy của thang đo - Lần 3 121
Bảng 4.16 Kết quả kiểm định KMO 122
Bảng 4.17 Kết quả đánh giá giá trị thang đo đo lường mức độ minh bạch 122
Bảng 4.18 Tiêu chí đo lường mức độ minh bạch TTTC của các CTNY (hiệu 123
chỉnh lần 2)
Bảng 4.19 Mức độ minh bạch TTTC của các CTNY trong mẫu nghiên cứu 125
Bảng 4.20 Tần suất mức độ minh bạch TTTC của các CTNY 125
x
Bảng Tên gọi Trang
Bảng 4.21 Thống kê mô tả các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ minh bạch 126
TTTC CTNY
Bảng 4.22 Thống kê mô tả các nhân tố ảnh hưởng đã được lấy log 126
Bảng 4.23 Thống kê mô tả các nhân tố công ty kiểm toán 126
Bảng 4.24 Thống kê mô tả sự kiêm nhiệm giữa Chủ tịch HĐQT và Tổng GĐ 127
Bảng 4.25 Tóm tắt các kỹ thuật phân tích và phương pháp kiểm định các giả 127
thuyết nghiên cứu
Bảng 4.26 Tương quan của biến quy mô với mức độ minh bạch 128
Bảng 4.27 Tương quan của biến đòn bẩy tài chính với mức độ minh bạch 128
Bảng 4.28 Tương quan của biến tỷ suất lợi nhuận với mức độ minh bạch 129
Bảng 4.29 Tương quan của biến hiệu quả sử dụng tài sản với mức độ minh 129
bạch
Bảng 4.30 Kiểm định sự khác nhau giữa biến công ty được kiểm toán bởi 130
Big 4 và Non Big 4 với mức độ minh bạch
Bảng 4.31 Tương quan của biến cơ cấu HĐQT với mức độ minh bạch 131
Bảng 4.32 Tương quan của biến quy mô HĐQT với mức độ minh bạch 131
Bảng 4.33 Kiểm định sự khác nhau giữa biến kiêm nhiệm hay không kiêm 132
giữa giữa chủ tịch HĐQT và Tổng GĐ (Kiểm định tham số)
Bảng 4.34 Kiểm định sự khác nhau giữa biến kiêm nhiệm hay không kiêm 132
giữa giữa chủ tịch HĐQT và Tổng GĐ (Kiểm định phi tham số)
Bảng 4.35 Ma trận hệ số tương quan giữa các biến độc lập trong mô hình 133
Bảng 4.36 Kết quả hồi quy lần 1 - các nhân tố ảnh hưởng mức độ minh bạch 134
Bảng 4.37 TTTC CTNY
Bảng 4.38 Kết quả hồi quy lần 2 - các nhân tố ảnh hưởng mức độ minh bạch 135
TTTC CTNY
Bảng 4.39 Kết quả hồi quy lần 3 – Các nhân tố ảnh hưởng mức độ minh 136
bạch TTTC của các CTNY
Bảng 4.40 Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến của các biến độc lập 137
trong mô hình 9
Bảng 4.41 Kết quả kiểm tra hiện tượng đa cộng tuyến của các biến độc lập 138
trong mô hình 10
Bảng 4.42 Kết quả mô hình 12 - Hồi quy lần 4 139
xi
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ VÀ SƠ ĐỒ
Bảng Tên gọi Trang
Hình 2.1 Hệ thống thông tin 28
Hình 2.2 Mô hình công bố thông tin của doanh nghiệp 36
Hình 2.3 Mô hình nghiên cứu của nhóm tác giả Cheung và
36
cộng sự
Hình 3.1 Khung nghiên cứu của luận án 55
Hình 3.2 Quy trình nghiên cứu 57
Hình 3.3 Mô hình nghiên cứu “các nhân tố ảnh hưởng đến
60
tính minh bạch TTTC của các CTNY”
Hình 3.4 Mô hình nghiên cứu chính thức 72
Hình 5.1 Sơ đồ chỉ số phát triển bền vững của Việt Nam và 151
một số nước Đông Nam Á (gồm Trung Quốc và
Ấn Độ)
Hình 5.2 Các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ minh bạch 152
TTTC của các CTNY
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam đã trải qua gần 15 năm hoạt động. Đối
với TTCK thì thông tin luôn là yếu tố không thể thiếu khi thực hiện các hoạt động đầu tư.
Trong đó, thông tin tài chính đóng vai trò rất quan trọng trong các quyết định của nhà
đầu tư. Yếu tố sống còn để thị trường có chất lượng là lòng tin của nhà đầu tư. Lòng tin
được xây dựng dựa trên công khai, minh bạch (IFC, 2012). Tuy nhiên, TTCK Việt Nam
thời gian qua hoạt động thiếu hiệu quả. Hàng loạt những vụ sụp đổ hoặc bị ngừng giao
dịch của các CTNY thời gian qua liên quan rất nhiều đến CTNY, công ty kiểm toán trên
thế giới và Việt Nam khiến cho nhà đầu tư mất dần lòng tin vào chất lượng của thông tin
tài chính công bố và sự đảm bảo từ phía các công ty kiểm toán. Tất cả những điều đó
xuất phát từ vấn đề là các thông tin tài chính được trình bày và công bố thiếu sự minh
bạch. Đồng thời, mặc dù TTCK Việt Nam đã hoạt động gần 15 năm nhưng tính ổn định
chưa cao, các thông tin nói chung và thông tin tài chính nói riêng chưa rõ ràng, chưa
minh bạch. Ngoài ra, hệ thống kế toán và kiểm toán của Việt Nam “thiếu” văn hóa minh
bạch và trách nhiệm giải trình nên chất lượng của thông tin tài chính do các tổ chức tài
chính cung cấp còn yếu kém (Ngân hàng Thế giới, 2014). Chính vì vậy, báo cáo môi
trường kinh doanh 2014 của ngân hàng thế giới xếp Việt Nam ở hạng 99/189 quốc gia,
trong đó, chỉ số mức độ công khai thông tin đạt 7/10, chỉ số mức độ bảo vệ nhà đầu tư
chỉ đạt 3/10).
Minh bạch thông tin từ phía các công ty, đặc biệt là các CTNY, là cơ sở quan
trọng làm gia tăng giá trị của các CTNY, cũng là góp phần giúp TTCK phát triển bền
vững. Trong các nỗ lực nhằm khôi phục niềm tin của nhà đầu tư thì yêu cầu về minh
bạch thông tin là ưu tiên hàng đầu để nâng cao chất lượng BCTC, nâng cao chất lượng
công bố thông tin từ các CTNY. Năm 2011, thông qua chương trình Tọa đàm Châu Á,
khối OECD đã xây dựng, công bố báo cáo Ưu tiên cải cách ở Châu Á: Đưa quản trị
công ty lên tầm cao mới. Trong đó, một trong hai ưu tiên chính của báo cáo này là “cần
nâng cao chất lượng, thực hiện công bố thông tin kịp thời, minh bạch” (OECD, 2011).
Trong thời gian gần đây, để khôi phục lại niềm tin của công chúng, các cơ quan
chức năng, các tổ chức liên quan, các công ty kiểm toán và CTNY đang tiến hành nhiều
biện pháp để thay đổi quá trình soạn lập BCTC nhằm hướng đến các tiêu chuẩn chất
lượng tốt nhất cho các TTTC công bố. Thực tiễn ở Việt Nam và trên thế giới thời gian
qua cho thấy, các cuộc khủng hoảng kinh tế thường bắt nguồn từ hệ thống tài chính. Vì
thế sự minh bạch của thông tin trên BCTC là rất cần thiết vì thiếu chúng các công ty
không thể xây dựng niềm tin của công chúng vào thành quả thực hiện và khả năng thu
hút vốn trên TTCK. Nghiên cứu nhằm lượng hóa mức độ minh bạch TTTC của các
2
CTNY và xác định các nhân tố tác động đến tính minh bạch TTTC được trình bày và
công bố là chủ đề rất quan trọng và hữu ích. Việc nghiên cứu những vấn đề trên góp
phần giúp TTCK Việt Nam hoạt động bền vững và hiệu quả là yêu cầu cần thiết. Chính
vì vậy, NCS chọn đề tài: “Minh bạch thông tin tài chính của các công ty niêm yết trên
thị trường chứng khoán Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu.
Ngoài ra, dựa trên tổng quan về các nghiên cứu đã thực hiện trước đây trên thế
giới và Việt Nam về minh bạch TTTC, cũng như xem xét các cơ sở lý thuyết về TTTC
và minh bạch TTTC sẽ giúp cho luận án kế thừa những ưu việt, đồng thời khắc phục
những tồn tại của các nghiên cứu trước; Từ đó luận án sẽ có những đóng góp về mặt lý
luận có hàm lượng khoa học cao, và mang nhiều ý nghĩa thực tiễn hơn.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Luận án thực hiện việc đánh giá mức độ minh bạch TTTC của các CTNY trên
TTCK VN để thông qua đó xác định các nhân tố và mức độ ảnh hưởng của các nhân tố
đến sự minh bạch TTTC của các CTNY trên TTCK VN.
Từ việc nhận diện các nhân tố ảnh hưởng và mức độ ảnh hưởng của chúng, luận
án gợi ý một số chính sách cần thiết nhằm tăng cường tính minh bạch TTTC của các
CTNY trên TTCK Việt Nam.
Để đạt được các mục tiêu trên, có 2 câu hỏi nghiên cứu được đề ra như sau:
(1) Thực trạng mức độ minh bạch thông tin tài chính của các CTNY trên
TTCK Việt Nam trong thời gian qua?
(2) Những nhân tố nào ảnh hưởng đến tính minh bạch TTTC của các CTNY
trên TTCK Việt Nam, mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố và mối tương quan giữa
chúng với nhau?
3. Đối tượng nghiên cứu của luận án
Đối tượng nghiên cứu của luận án là hệ thống BCTC và các thông tin khác có liên
quan, phản ánh tình hình tài chính của các CTNY trên TTCK Việt Nam. Qua đối tượng
nghiên cứu này, luận án nhận diện những nhân tố ảnh hưởng và mối tương quan giữa
chúng đến mức độ minh bạch thông tin trình bày trên BCTC của các CTNY trên TTCK
VN.
4. Phạm vi nghiên cứu của luận án
Có nhiều nhóm nhân tố ảnh hưởng đến tính minh bạch và công bố thông tin của
doanh nghiệp, tuy nhiên trong phạm vi nghiên cứu này, luận án chỉ đề cập đến nhóm
nhân tố tài chính và nhân tố quản trị công ty; Đồng thời đối với thông tin tài chính có
nhiều loại thông tin trình bày trên nhiều báo cáo khác nhau cũng như có nhiều thời điểm
báo cáo, nhưng luận án chỉ tập trung vào thông tin tài chính được trình bày và công bố
trên báo cáo tài chính năm của các CTNY trên TTCK TP.HCM.
3
Ngoài ra, để xem xét mức độ minh bạch thông tin qua đánh giá của nhà đầu tư,
luận án giới hạn phạm vi khảo sát các nhà đầu tư chủ yếu là nhà đầu tư trên Sở giao dịch
chứng khoán TP.HCM.
Việc giới hạn phạm vi nghiên cứu và khảo sát gắn với TTCK TP.HCM là do điều
kiện cũng như tình hình hoạt động và các quy định về nội dung TTTC, công bố TTTC ở
các CTNY trên TTCK TP.HCM không có những khác biệt lớn so với các CTNY trên
TTCK Hà Nội. Hơn nữa hoạt động của TTCK TP.HCM có ảnh hưởng lớn đến TTCK
VN nên việc lựa chọn TTCK TP.HCM có tính đại diện, có thể phản ánh được tình hình
hoạt động của TTCK VN. Từ việc giới hạn này, luận án thực hiện việc khảo sát BCTC
của các CTNY trên sở GDCK TP.HCM từ năm 2011-2012.
5. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu được thực hiện thông qua hai bước chính: Nghiên cứu
tổng thể để khám phá bằng phương pháp nghiên cứu định tính và nghiên cứu kiểm định
bằng phương pháp nghiên cứu định lượng.
(1) Nghiên cứu tổng thể: thực hiện lượt khảo các kết quả nghiên cứu trước trên
thế giới và ở Việt Nam để tìm hiểu sâu về những nhân tố ảnh hưởng đến tính minh bạch
thông tin tài chính công bố của các CTNY. Đồng thời, tiếp tục nghiên cứu định tính bằng
cách thảo luận và trao đổi trực tiếp với các chuyên gia về chứng khoán, tài chính, kế
toán, các tổ chức đầu tư và các công ty có hoạt động đầu tư (phương pháp chuyên gia).
(2) Nghiên cứu kiểm định: thông qua phương pháp định lượng, thực hiện khảo
sát mức độ minh bạch thông tin tài chính của các CTNY trên TTCK Việt Nam bằng bảng
trả lời câu hỏi của các nhà đầu tư tham gia trên TTCK. Ngoài ra, luận án cũng tiến hành
đo lường các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ minh bạch TTTC của các CTNY để xây
dựng mô hình hồi quy phản ánh mối tương quan giữa các nhân tố ảnh hưởng và mức độ
minh bạch TTTC của các CTNY trên TTCK VN.
6. Ý nghĩa của nghiên cứu
6.1 Ý nghĩa khoa học
Luận án góp phần làm rõ một số vấn đề sau:
Lý luận về thông tin tài chính và các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ minh bạch
thông tin tài chính.
Khái niệm tính minh bạch thông tin tài chính, tiêu chuẩn đo lường và đánh giá
tính minh bạch thông tin tài chính.
Thông qua nghiên cứu thực nghiệm để khám phá mô hình phản ánh mối quan hệ
giữa mức độ minh bạch TTTC của các CTNY với các nhân tố tài chính và QTCT.
6.2 Ý nghĩa thực tiễn
Luận án góp phần giải quyết một số vấn đề sau:
4
Phân tích và đánh giá thực trạng mức độ minh bạch thông tin tài chính công bố
của các CTNY trên TTCK Việt Nam với 2 cách tiếp cận: qua các đặc điểm về sự minh
bạch mà luận án xây dựng và qua khảo sát ý kiến của nhà đầu tư.
Xây dựng mô hình mối quan hệ giữa các nhân tố tài chính và quản trị công ty đến
mức độ minh bạch TTTC của các CTNY trên TTCK Việt Nam.
Thông qua kết quả thực nghiệm, các đề xuất đưa ra có cơ sở thực tiễn hơn nhằm
hỗ trợ cho các chủ thể tham gia trên TTCK cách thức để tăng cường mức độ minh bạch
TTTC trên TTCK Việt Nam.
7. Bố cục của luận án
Ngoài phần mở đầu, luận án được chia làm 5 chương:
Phần mở đầu: Giới thiệu về công trình nghiên cứu.
Chương 1: Giới thiệu tổng quan vấn đề nghiên cứu.
Chương 2: Cơ sở lý thuyết về thông tin tài chính và minh bạch thông tin tài
chính.
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu.
Chương 4: Kết quả nghiên cứu và bàn luận.
Chương 5: Kết luận và kiến nghị.
Danh mục công trình của tác giả
Tài liệu tham khảo
Phụ lục
5
CHƯƠNG 1
GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Minh bạch thông tin tài chính là vấn đề đã được nghiên cứu của rất nhiều tác giả
với nhiều công trình nghiên cứu thuộc nhiều cấp độ ở nước ngoài cũng như ở Việt Nam.
Để có một cái nhìn toàn cảnh về những nghiên cứu có liên quan, luận án chọn lựa và
giới thiệu một số công trình nghiên cứu có tính tiêu biểu liên quan đến vấn đề này. Qua
đó sẽ rút ra khe hổng nghiên cứu đối với công trình luận án.
1.1 CÁC NGHIÊN CỨU NƯỚC NGOÀI LIÊN QUAN ĐẾN THÔNG TIN TÀI CHÍNH
VÀ MINH BẠCH THÔNG TIN TÀI CHÍNH
Trong những năm trước đây, nghiên cứu về TTTC và minh bạch thông tin của các
công ty được nhiều tác giả trên thế giới nghiên cứu dựa trên dữ liệu của nhiều công ty ở
nhiều nước khác nhau. Nhiều nghiên cứu trước chủ yếu tập trung nhiều vào nhân tố ảnh
hưởng đến tính minh bạch thông tin của cả những CTNY và công ty chưa niêm yết.
Trong nội dung này luận án tìm hiểu và trình bày các nghiên cứu ngoài nước về thông tin
tài chính và minh bạch thông tin tài chính trong mối liên hệ mật thiết với nhau.
1.1.1 Nội dung các nghiên cứu trước có liên quan đến đề tài luận án
- Những nghiên cứu trên thế giới trước đây liên quan đến TTTC và ảnh hưởng của
nó đến quyết định đầu tư trên TTCK gồm những nghiên cứu như:
Năm 1994, Carolyn Streuly với nghiên cứu có tên gọi “The primary objective of
financial reporting: How are we doing?” (Tạp chí CPA Ohio số 53.6) đã thực thiện khảo
sát với mẫu ngẫu nhiên của 1.300 các chuyên gia phân tích tài chính (CFAs) ở Mỹ. Sau 3
lần tổng hợp từ các thư khảo sát, cuộc điều tra đã nhận được kết quả trả lời từ 508 thành
viên trong mẫu. Kết quả khảo sát cho thấy: 53% số người được hỏi cho biết các thông tin
được công bố trong báo cáo hàng năm là đủ cơ sở để họ đưa ra các quyết định đầu tư.
Các kết quả thu được về sự đánh giá cao tính hữu ích của BCTC và các nội dung thuyết
minh rõ ràng của BCTC đã cho thấy tính hữu dụng của BCTC trong việc cung cấp thông
tin cho các quyết định đầu tư cũng như cung cấp bằng chứng về những kết quả đạt được
trong mục tiêu chính của BCTC là cung cấp thông tin hữu ích để các nhà đầu tư, các chủ
nợ, và những người dùng khác có thể đưa ra các quyết định hợp lý.
Ngoài ra, để có cơ sở cải thiện và tăng cường tính hữu dụng của BCTC, năm
2008, trong Báo cáo của Ủy ban Tư vấn SEC về Cải thiện BCTC dưới tác động của Ủy
ban giám sát kế toán công ty đại chúng (Final Report of SEC Advisory Committee on
Improvements to Financial Reporting Impacts, James Hamilton) đã đưa ra các biện pháp
6
kiểm tra nhằm tăng tính hữu dụng của BCTC và làm giảm sự phức tạp cho nhà đầu tư,
người soạn lập BCTC và kiểm toán viên. Báo cáo đưa ra các nguyên tắc hướng dẫn và
khuyến nghị về mục đích chính của BCTC phải giúp cho các nhà đầu tư đưa ra quyết
định với các thông tin đầy đủ. Báo cáo cũng đề cập đến việc gia tăng nhận thức thực
hành về đánh giá kế toán và kiểm toán với các tiêu chuẩn phải dựa trên các nguyên tắc
cơ bản.
Một số nghiên cứu liên quan đến quan hệ giữa thông tin BCTC và các chỉ số tài
chính hay giá cổ phiếu CTNY có nghiên cứu của Dimitropoulos và cộng sự (tạp chí
Managerial Auditing 24. 3 (2009): P248-265) về mối quan hệ giữa thông tin BCTC và
giá cổ phiếu thực hiện trên TTCK Hy Lạp với tên gọi “The value relevance of financial
statements and their impact on stock prices”. Trong nghiên cứu này, tác giả đã sử dụng
mô hình hồi quy OLS và thu thập dữ liệu của 101 CTNY trên TTCK Athens từ năm
1995 – 2004 để kiểm định cho các giả thuyết đưa ra. Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ
vốn lưu động trên tổng tài sản và tỷ suất lợi nhuận có tác động tiêu cực đến thu nhập cổ
phiếu, trong khi đó tỷ suất lợi nhuận và doanh thu trên tổng tài sản có ảnh hưởng tích cực
đến thu nhập cổ phiếu.
Đồng thời, trong năm 2011, nhằm xem xét vai trò của thông tin kế toán trong đầu
tư chứng khoán có nghiên cứu trong luận án Tiến sĩ của Dương Minh Châu, thực nghiệm
ở TTCK Anh Quốc với tên gọi “How market mispricing affects investor behaviour,
corporate investment and real earnings management: the UK evidence”. Với việc sử
dụng dữ liệu nghiên cứu qua 20 năm trên TTCK Anh quốc, tác giả đã đưa ra bằng chứng
để khẳng định rằng, thông qua việc xem xét các thông tin BCTC cũng như việc định giá
sai giá trị của thị trường có ảnh hưởng đáng kể đến các quyết định khác nhau của cả nhà
đầu tư và các nhà quản lý. Nghiên cứu cũng đưa ra những bằng chứng và phân tích
những hành vi của nhà đầu tư và nhà quản lý phản ứng trước những thay đổi của TTCK
Vương quốc Anh.
- Những nghiên cứu về mức độ minh bạch trong CBTT và các nhân tố ảnh hưởng
đến tính minh bạch thông tin gồm những nghiên cứu như:
Nghiên cứu xuyên quốc gia về minh bạch thông tin của Meek & Gray (1995) với
tựa đề “Factors influencing voluntary annual report disclosures by U.S., U.K., and
continental European multinational corporations” đề cập các nhân tố ảnh hưởng đến
việc công bố các thông tin tự nguyện về chiến lược, thông tin tài chính và phi tài chính
trên báo cáo thường niên của các công ty đa quốc gia thuộc Mỹ, Anh và lục địa Châu âu.
Hay nghiên cứu của Zarzeski (1996) với tên gọi “Spontaneous harmonization effects of
culture and market forces on accounting disclosure practices” trong tạp chí Accounting
Horizons. Trong đó, kết quả nghiên cứu của Zarzeski (1996) chỉ ra rằng mức độ CBTT
phụ thuộc vào văn hóa và sức mạnh của thị trường thông qua các nhân tố như doanh thu
7
xuất khẩu, đòn bẩy tài chính và quy mô công ty. Nghiên cứu của bà thực hiện trên 7 quốc
gia với 256 công ty có quy mô nhỏ, vừa và lớn.
Năm 2002, tác giả Almazan và cộng sự đã công bố công trình “Stakeholders,
capital structure and transparency” (CEMFI Working Paper). Công trình này đã nghiên
cứu mối quan hệ giữa tính minh bạch thông tin với quyết định cơ cấu vốn trong doanh
nghiệp và chỉ ra rằng mức độ minh bạch hóa thông tin càng cao thì các doanh nghiệp có
xu hướng lựa chọn cơ cấu vốn an toàn hơn.
Đến năm 2003, trong bài báo “Transparency, Financial Accounting Information,
and Corporate Governance” ( Economic Policy Review), tác giả Robert M. Bushman và
Abbie J. Smith, nghiên cứu mối quan hệ giữa minh bạch thông tin, đặc biệt là thông tin
từ BCTC kiểm toán và vấn đề QTCT. Trong nghiên cứu, nhóm tác giả đã đưa ra các tiêu
chí để đánh giá mức độ minh bạch thông tin của doanh nghiệp.
Trong năm 2004, nghiên cứu “Transparency, Specialization and FDI” (CESIFO
working paper No. 1161) của các tác giả Assaf Razin, Efraim Sadka đã phân tích mối
quan hệ giữa minh bạch thông tin và sự phát triển của đầu tư trực tiếp nước ngoài.
Nghiên cứu này chỉ ra rằng các quốc gia có mức độ minh bạch thông tin kém thì dòng
chảy FDI cũng suy giảm.
Nhóm các đối tượng khác cũng có ảnh hưởng đến tính minh bạch thông tin trên
TTCK cần phải kể đến là vai trò của các công ty kiểm toán, công ty xếp hạng tín nhiệm,
các quy định pháp luật đối với mức độ minh bạch thông tin của các CTNY. Vì vậy, nhiều
tác giả đã có những bài viết, công trình nghiên cứu phân tích về vấn đề này. Tiêu biểu là
nhóm tác giả Bartley và cộng sự (2007) đã có bài viết “Auditor Fees, Market
Microstructure, and Firm transparency” (Journal of Business Finance & Accounting),
đưa ra giả thuyết là phí kiểm toán càng cao thì rủi ro gian lận BCTC càng lớn và kết quả
nghiên cứu thực nghiệm cũng chứng tỏ giả thuyết này của tác giả là đúng. Ngoài ra,
nhóm tác giả Heibatollah Sami and Haiyan Zhou (2008) với công trình “Do auditing
standards improve the accounting disclosure and information environment of public
companies? Evidence from the emerging markets in China” (The International Journal of
Accounting 43 (2008) 139-169) đã phân tích tác động của việc ban hành một loạt các
chuẩn mực kiểm toán mới (năm 1996) đến môi trường thông tin của TTCK Trung Quốc.
Nghiên cứu này đã chỉ ra rằng, có sự cải thiện đáng kể về kết quả quản trị đối với các
CTNY nhờ việc gia tăng số lượng thông tin được công bố công khai cho các nhà đầu tư.
- Ngoài các nghiên cứu riêng lẻ về TTTC hoặc các nghiên cứu về minh bạch thông
tin nói chung, nhiều tác giả còn nghiên cứu về tính minh bạch thông tin tài chính từ
phạm vi doanh nghiệp đến phạm vi quốc gia trong các nghiên cứu như: