Hoạt động quản lý dự án vay vốn oda tại chi nhánh ngân hàng phát triển bắc giang

  • 106 trang
  • file .pdf
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------
ĐẶNG THỊ PHƢƠNG THẢO
HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ DỰ ÁN VAY VỐN ODA
TẠI CHI NHÁNH NGÂN HÀNG PHÁT TRIỂN BẮC GIANG
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ
Hà Nội – 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------
ĐẶNG THỊ PHƢƠNG THẢO
HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ DỰ ÁN VAY VỐN ODA
TẠI CHI NHÁNH NGÂN HÀNG PHÁT TRIỂN BẮC GIANG
Chuyên ngành : Kinh tế quốc tế
Mã số : 60 31 01 06
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN THỊ KIM CHI
XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ
CÁN BỘ HƢỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN
Hà Nội - 2016
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi,
không sao chép của ai. Trong nội dung luận văn có tham khảo và sử dụng các
tài liệu, sách báo, thông tin đƣợc đăng tải trên các tác phẩm, tạp chí và trang
web theo danh mục tài liệu tham khảo của luận văn.
Tác giả luận văn
Đặng Thị Phƣơng Thảo
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình nghiên cứu và viết luận văn tôi đã nhận đƣợc sự quan
tâm giúp đỡ của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài trƣờng.
Đặc biệt xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Thị Kim
Chi, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn, định hƣớng và giúp đỡ tôi về chuyên môn
trong suốt thời gian hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Tôi xin chân thành cám ơn tập thể các thầy cô giáo đang công tác tại
Bộ phận sau đại học, phòng Đào tạo, các anh/chị chuyên viên văn phòng
Khoa Kinh tế quốc tế Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội
đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu để tôi thực
hiện tốt luận văn này. Đồng thời xin chân thành cám ơn các cán bộ đang làm
việc tại hệ thống Ngân hàng Phát triển Việt Nam nói chung và Chi nhánh
Ngân hàng Phát triển Bắc Giang nói riêng đã tạo điều kiện thuận lợi trong
quá trình nghiên cứu để tôi hoàn thành luận văn này một cách tốt nhất.
Trong quá trình thực hiện, luận văn khó tránh khỏi những sai sót, rất
mong nhận đƣợc những ý kiến đóng góp của quý thầy cô và bạn đọc để luận
văn đƣợc hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cám ơn!
Tác giả luận văn
Đặng Thị Phƣơng Thảo
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................ i
DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................. iii
DANH MỤC HÌNH VẼ - BẢNG BIỂU - SƠ ĐỒ .......................................... iv
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ
KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ DỰ ÁN VAY VỐN ODA TẠI NGÂN HÀNG. 6
1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu .............................................................. 6
1.1.1 Các công trình nghiên cứu về lý luận và thực tiễn về nguồn vốn
ODA và dự án vay vốn ODA ...................................................................... 6
1.1.2. Các công trình nghiên cứu về lý luận và thực tiễn về quản lý dự án
vay vốn ODA tại các Ngân hàng ở Việt Nam và NHPT Việt Nam ............ 8
1.1.3. Những điểm kế thừa và khoảng trống nghiên cứu ......................... 10
1.2. Cơ sở khoa học về quản lý dự án vay vốn ODA .................................. 11
1.2.1. Cở sở lý luận về ODA..................................................................... 11
1.2.2 Cơ sở khoa học về quản lý dự án vay vốn ODA tại Ngân hàng: ... 20
1.2.3 Quy trình quản lý dự án vay vốn ODA tại Ngân hàng Phát triển Việt
Nam. .......................................................................................................... 28
1.2.4 Kinh nghiệm quản lý dự án vay vốn ODA tại một số ngân hàng... 35
CHƢƠNG 2: KHUNG LOGIC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........ 41
2.1 Khung logic của vấn đề nghiên cứu ...................................................... 41
2.2 Các phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................ 44
2.2.1 Phương pháp phân tích và tổng hợp ............................................... 44
2.2.2 Phương pháp phân loại và hệ thống hóa ........................................ 46
2.2.3 Phương pháp kế thừa ...................................................................... 47
2.2.4 Phương pháp so sánh ...................................................................... 48
2.2.5 Phương pháp dự báo ....................................................................... 48
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ DỰ ÁN VAY VỐN
ODA TẠI CHI NHÁNH NHPT BẮC GIANG .............................................. 49
3.1. Giới thiệu chung về NHPT và Chi nhánh NHPT Bắc Giang ............... 49
3.1.1. Tổng quan về NHPT Việt Nam và vai trò NHPT trong quản lý dự
án vay vốn ODA. ...................................................................................... 49
3.1.2 Giới thiệu chung về Chi nhánh NHPT Bắc Giang. ......................... 53
3.2 Thực trạng quản lý dự án vay vốn ODA tại Chi nhánh NHPT Bắc Giang . 56
3.2.1. Qui mô, cơ cấu nguồn vốn ............................................................. 56
3.3.2. Công tác kiểm soát chi, xác nhận giải ngân .................................. 60
3.3.3. Công tác thu hồi nợ và xử lý nợ ..................................................... 62
3.3.4. Công tác kiểm tra,rà soát, đánh giá khách hàng, dự án ............... 66
3.4. Đánh giá tình hình quản lý dự án vay vốn ODA tại Chi nhánh NHPT
Bắc Giang .................................................................................................... 67
3.4.1. Kết quả đạt được ............................................................................ 67
3.4.2. Những mặt hạn chế cần khắc phục ................................................ 69
3.4.3 Nguyên nhân của các hạn chế......................................................... 73
CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƢỜNG CHẤT LƢỢNG QUẢN
LÝ DỰ ÁN VAY VỐN ODA TẠI CHI NHÁNH NHPT BẮC GIANG ......... 78
4.1. Một số giải pháp nhằm tăng cƣờng chất lƣợng quản lý dự án vay vốn
ODA tại Chi nhánh NHPT Bắc Giang......................................................... 78
4.1.1. Nâng cao chất lượng công tác thẩm định, quy trình kiểm soát chi
rõ ràng, minh bạch và đơn giản hóa thủ tục cho khách hàng ................. 78
4.1.2. Yêu cầu khách hàng thực hiện các giải pháp phòng ngừa rủi ro,
cung cấp các tài sản bảo đảm an toàn cho nguồn vốn vay...................... 79
4.1.3. Tăng cường công tác kiểm tra giám sát khách hàng, dự án, tài sản
BĐTV......................................................................................................... 80
4.1.4. Triển khai tổ chức quyết liệt, bài bản trong công tác thu hồi, xử lý
nợ , phấn đấu hoàn thành nhiệm vụ được giao ........................................ 81
4.1.5. Phòng ngừa nợ quá hạn và có phương án xử lý nợ phù hợp ......... 82
4.1.6. Chú trọng công tác đào tạo, nâng cao nghiệp vụ chuyên môn cho
đội ngũ cán bộ tín dụng ............................................................................ 83
4.1.7. Ứng dụng công nghệ hiện đại trong quá trình quản lý tín dụng ... 84
4.2 Một số kiến nghị đối với cơ quan Nhà nƣớc và Ngân hàng Phát triển
Việt Nam: ..................................................................................................... 85
4.2.1. Kiến nghị đối với Chính phủ: ......................................................... 85
4.2.2. Kiến nghị đối với Bộ Tài chính: ..................................................... 86
4.2.3 Kiến nghị đối với Ngân hàng Phát triển: ........................................ 88
4.2.4. Kiến nghị đối với Chủ đầu tư ......................................................... 90
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 92
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 93
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết
STT Tiếng Anh Tiếng Việt
tắt
Ngân hàng Phát triển
1 ADB Asia Development Bank
châu Á
2 BĐTV Bảo đảm tiền vay
Joint Stock Commercial Bank for Ngân hàng Thƣơng mại
3 BIDV Investment and Development of cổ phần Đầu tƣ và Phát
Vietnam triển Việt Nam
4 HĐTD Hợp đồng tín dụng
5 HĐUQ Hợp đồng ủy quyền
6 HSC Hội sở chính
Japan Bank for International Ngân hàng hợp tác
7 JBIC
Cooperation quốc tế Nhật Bản
The Japan International
Cơ quan hợp tác quốc
8 JICA Cooperation AgencyThe Japan
tế Nhật Bản
International Cooperation Agency
9 NHTM Ngân hàng thƣơng mại
Ngân hàng phát triển
10 NHPT
Việt Nam
Nguồn vốn Hỗ trợ phát
11 ODA Official Development Assisstance
triển chính thức
i
Organization for Economic Co- Tổ chức Hợp tác và
12 OECD
operation and Development Phát triển Kinh tế
13 TCKT Tài chính kế toán
14 TSBĐ Tài sản bảo đảm
15 UBND Ủy ban nhân dân
Ngân hàng Thƣơng mại
16 VCB cổ phần Ngoại thƣơng
Việt Nam
17 WB World Bank Ngân hàng Thế giới
ii
DANH MỤC BẢNG BIỂU
STT Sơ đồ Nội dung Trang
Tổng hợp số liệu thực hiện nhiệm vụ trong năm
1 Bảng 3.1 2013-2014-2015 của Chi nhánh NHPT Bắc 55
Giang
Qui mô quản lý dự án vay vốn ODA tại Chi
2 Bảng 3.2 56
nhánh NHPT Bắc Giang
Báo cáo các dự án vay vốn ODA tại Chi nhánh
3 Bảng 3.3 58
NHPT Bắc Giang đến thời điểm 31/12/2015
Số tiền kiểm soát chi đối với các dự án vay vốn
4 Bảng 3.4 ODA tại Chi nhánh NHPT Bắc Giang từ năm 60
2011-2015
Kết quả thực hiện nhiệm vụ dự án vay vốn ODA
5 Bảng 3.5 62
tại Chi nhánh NHPT Bắc Giang
Kết quả thu hồi nợ dự án vay vốn ODA tại Chi
6 Bảng 3.6 63
nhánh NHPT Bắc Giang từ năm 2011-2015
Nợ quá hạn dự án vay vốn ODA tại Chi nhánh
7 Bảng 3.7 64
NHPT Bắc Giang
iii
DANH MỤC HÌNH VẼ - SƠ ĐỒ
HÌNH
STT Hình Nội dung Trang
1 Hình 1.1 Quy trình quản lý dự án vay vốn ODA tại BIDV 35
2 Hình 1.2 Quy trình quản lý dự án vay vốn ODA tại VCB 37
3 Hình 2.1 Khung logic nghiên cứu 43
4 Hình 3.1 Sơ đồ cơ cấu tổ chức của Chi nhánh NHPT Bắc Giang 54
BIỂU ĐỒ
STT Số hiệu Nội dung Trang
Số vốn vay ODA cam kết cho vay theo HĐTD
1 Biểu đồ 3.1 52
tại NHPT Việt Nam
Số vốn vay ODA tại NHPT Việt Nam theo các
2 Biểu đồ 3.2 52
nhà tài trợ vốn ODA
Số vốn vay ODA tại NHPT Việt Nam theo
3 Biểu đồ 3.3 53
ngành, lĩnh vực
Dƣ nợ dự án vay vốn ODA tại Chi nhánh NHPT
Biểu đồ 3.4 57
Bắc Giang
Số tiền kiểm soát chi đối với các dự án vay vốn
4 Biểu đồ 3.5 ODA tại Chi nhánh NHPT Bắc Giang từ năm 61
2011-2015
Kết quả thu hồi nợ dự án vay vốn ODA tại Chi
5 Biểu đồ 3.6 63
nhánh NHPT Bắc Giang từ năm 2011-2015
Tỷ lệ Nợ quá hạn/Tổng dƣ nợ của dự án vay
6 vốn ODA tại Chi nhánh NHPT Bắc Giang từ 64
năm 2011-2015
iv
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ODA là một trong những nguồn
vốn quan trọng của Nhà nƣớc để thực hiện các mục tiêu ƣu tiên của quốc gia
nhằm phát triển kinh tế - xã hội. Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ,
các nhà tài trợ quốc tế đã cam kết hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) cho Việt
Nam lên tới 80 tỷ USD trong giai đoạn 1993-2012, góp phần đƣa Việt Nam
gia nhập nhóm các nƣớc có mức thu nhập trung bình thấp. Trở thành nƣớc thu
nhập trung bình, nguồn vốn ODA sẽ ngày càng thắt chặt do đó đòi hỏi Việt
Nam phải nâng cao hiệu quả của các dự án vay vốn ODA, góp phần tăng
trƣởng một cách bền vững. Tại Nghị định số 38/2013/NĐ-CP ngày 23/4/2013
của Chính phủ về quản lý và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức
và vốn vay ƣu đãi của các nhà tài trợ, cơ quan quản lý nhà nƣớc về ODA bao
gồm Bộ Kế hoạch và đầu tƣ, Bộ Tài chính, Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam,
Bộ Ngoại giao, Bộ Tƣ pháp, Văn phòng Chính phủ. Ngân hàng Phát triển
Việt Nam (NHPT) là đại diện ủy quyền của Bộ Tài chính trong việc quản lý
dự án vay vốn ODA. Trong đó, NHPT thay mặt Bộ Tài chính thực hiện cho
vay lại, giám sát việc sử dụng vốn vay và thu hồi nợ vay từ Chủ đầu tƣ (đối
với các dự án vay vốn ODA Ngân hàng Phát triển không chịu rủi ro tín dụng )
hoặc NHPT cho vay lại (đối với dự án theo Hợp đồng cho vay lại ký với Bộ
Tài chính). Sau mƣời năm hoạt động, cùng sự phát triển của đất nƣớc, hoạt
động quản lý các dự án vay vốn ODA đã trở thành một trong những nhiệm vụ
quan trọng của NHPT nói chung và Chi nhánh NHPT Bắc Giang nói riêng.
Với các chƣơng trình, dự án trong các lĩnh vực phát triển hạ tầng, kinh tế, xã
hội sử dụng vốn ODA đã và đang phát huy hiệu quả, đóng góp vào sự phát
triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc nói riêng và địa bàn tỉnh Bắc Giang nói
chung. Đặc biệt, đối với tỉnh Bắc Giang là tỉnh có các huyện thuộc địa bàn có
1
điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn nhƣ huyện Lục Ngạn, Lục Nam, Yên Thế,
Hiệp Hòa, Sơn động, cơ sở hạ tầng còn hạn chế, chỉ số cạnh tranh thấp. Các
dự án vay vốn ODA do Chi nhánh NHPT Bắc Giang quản lý đã góp phần
nâng cấp cơ sở hạ tầng (dự án đầu tƣ xây dựng nhà máy số 2 thành phố Bắc
Giang, dự án năng lƣợng nông thôn, dự án hiện đại hóa hệ thống thủy lợi Cầu
Sơn – Cấm Sơn), thúc đẩy ngành công nghiệp của tỉnh (dự án cải tạo kỹ thuật
nhà máy phân đạm Hà Bắc, dự án mở rộng dây chuyền sản xuất giấy Kraft
3000 tấn/năm). Mặc dù số dự án vay vốn ODA do Chi nhánh NHPT Bắc
Giang quản lý không nhiều, chiếm lƣợng nhỏ trong tổng dƣ nợ của Chi nhánh
nhƣng rất có ý nghĩa trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế của tỉnh.
Trong những năm qua, hoạt động quản lý dự án vay vốn ODA của Chi
nhánh NHPT Bắc Giang đã đạt đƣợc một số nội số thành tựu nhất định nhƣ
quản lý dự án theo đúng quy trình, quy chế của NHPT, số thu nợ hàng năm
luôn đạt hoặc vƣợt kế hoạch đƣợc giao, công tác giải ngân, kiểm soát chi theo
đúng quy định, tỷ lệ nợ quá hạn đƣợc duy trì ở mức thấp… Tuy nhiên, vẫn
tồn tại một số bất cập nhƣ việc giải ngân, kiểm soát chi còn chậm, quản lý
trong quá trình cho vay chƣa thực sự chặt chẽ, cùng với đó nợ quá hạn có dấu
hiệu gia tăng trong những năm gần đây,… Chính những tồn tại này đã gây bất
lợi cho quá trình tăng trƣởng tín dụng ODA của NHPT và ảnh hƣởng đến uy
tín của Chính phủ đối với các nhà tài trợ.
Các vấn đề chung liên quan đến hoạt động quản lý dự án vay vốn ODA
của toàn hệ thống NHPT đã đƣợc các cán bộ hiện đang làm việc tại NHPT rất
chú trọng. Các bài nghiên cứu phần nào đã nêu đƣợc thực trạng và một số giải
pháp, kiến nghị, tuy nhiên hầu hết là các bài tạp chí, mục đích để nghiên cứu
và trao đổi, chƣa có tính đồng bộ, nhất quán. Là một cán bộ hiện đang làm
việc tại Chi nhánh NHPT Bắc Giang, với mong muốn đóng góp vào sự phát
triển của Chi nhánh đồng thời dựa trên kết quả hoạt động quản lý dự án vay
2
vốn ODA của Chi nhánh NHPT Bắc Giang, học viên chọn đề tài “Hoạt động
quản lý dự án vay vốn ODA tại Chi nhánh Ngân hàng Phát triển Bắc
Giang” làm đề luận văn Thạc sỹ. Đối mặt với một số hạn chế trong hoạt động
quản lý dự án vay vốn ODA tại Chi nhánh NHPT Bắc Giang trong những
năm gần đây, việc nghiên cứu tìm ra nguyên ngân của những mặt hạn chế và
đƣa ra các giải pháp nhằm tăng cƣờng chất lƣợng quản lý dự án vay vốn ODA
tại Chi nhánh NHPT Bắc Giang là rất cần thiết.
2. Câu hỏi nghiên cứu:
Lựa chọn đề tài “Hoạt động quản lý dự án vay vốn ODA tại Chi
nhánh Ngân hàng Phát triển Bắc Giang”, học viên tập trung giải đáp một
số câu hỏi lớn nhƣ sau:
- Tại sao phải nghiên cứu hoạt động quản lý dự án vay vốn ODA tại
Chi nhánh NHPT Bắc Giang?
- Thực trạng quản lý dự án vay vốn ODA tại Chi nhánh NHPT Bắc
Giang nhƣ thế nào? Có những kết quả, tồn tại gì? Nguyên nhân của những tồn
tại đó?
- Chi nhánh NHPT Bắc Giang phải làm gì để tăng cƣờng chất lƣợng
quản lý dự án vay vốn ODA?
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:
Mục đích của bài Luận văn là đi sâu nghiên cứu thực trạng quản lý dự
án vay vốn ODA tại Chi nhánh NHPT Bắc Giang, đánh giá kết quả, hạn chế
và nguyên nhân tồn tại của hoạt động quản lý này để từ đó đƣa ra các giải
pháp nhằm tăng cƣờng hoạt động quản lý dự án vay vốn ODA tại Chi nhánh
NHPT Bắc Giang.
Để thực hiện mục đích trên, học viên đã thực hiện các nhiệm vụ nhƣ sau:
- Hệ thống hóa những vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn về ODA và
quản lý dự án vay vốn ODA.
3
- Đánh giá thực trạng, đặc điểm của các dự án vay vốn ODA tại Chi
nhánh Ngân hàng Phát triển Bắc Giang trong thời gian qua, từ đó tìm ra
những mặt còn tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại đó.
- Đƣa ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm tăng cƣờng chất lƣợng quản
lý dự án vay vốn ODA tại Chi nhánh Ngân hàng Phát triển Bắc Giang.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu:
- Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động quản lý dự án vay vốn ODA tại
Chi nhánh Ngân hàng Phát triển Bắc Giang.
- Phạm vi nghiên cứu:
+ Về không gian: Thực trạng quản lý các dự án vay vốn ODA tại địa
bàn Bắc Giang do Chi nhánh NHPT Bắc Giang quản lý từ năm 2011 đến năm
2015, gồm: 06 dự án của 04 chủ đầu tƣ trên địa bàn tỉnh Bắc Giang.
+ Về thời gian: Từ năm 2011 đến năm 2015. Đây là thời kỳ hậu khủng
hoảng kinh tế toàn cầu, đồng thời năm 2013-2015 là giai đoạn 1 trong tiến
trình tái cơ cấu của NHPT theo Quyết định số 369/QĐ-TTg ngày 28/02/2013
của Thủ tƣớng chính phủ về việc phê duyệt chiến lƣợc phát triển của NHPT
Việt Nam đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030.
5. Đóng góp của luận văn
- Luận văn đã hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản về ODA, văn bản
pháp lý và cơ sở khoa học về quản lý dự án vay vốn ODA, phân tích các nhân
tố ảnh hƣởng đến hoạt động quản lý dự án vay vốn ODA, đƣa ra kinh nghiệm
quản lý dự án vay vốn ODA tại một số Ngân hàng Việt Nam và bài học cho
Ngân hàng Phát triển Việt Nam.
- Đánh giá thực trạng hoạt động quản lý dự án vay vốn ODA tại Chi
nhánh NHPT Bắc Giang với những kết quả đạt đƣợc, những mặt tồn tại và
hạn chế của hoạt động này.
4
- Đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm khắc phục các hạn chế trong
quá trình quản lý dự án vay vốn ODA tại Chi nhánh NHPT Bắc Giang
6. Cấu trúc của luận văn:
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, Luận văn gồm 4
chƣơng cụ thể nhƣ sau:
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở khoa học về quản
lý dự án vay vốn ODA tại Ngân hàng.
Chƣơng 2: Khung logic và Phƣơng pháp nghiên cứu.
Chƣơng 3: Thực trạng hoạt động quản lý dự án vay vốn ODA tại Chi
nhánh Ngân hàng Phát triển Bắc Giang.
Chƣơng 4: Các giải pháp nhằm tăng cƣờng chất lƣợng quản lý dự án
vay vốn ODA tại Chi nhánh Ngân hàng Phát triển Bắc Giang.
5
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ
KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ DỰ ÁN VAY VỐN ODA TẠI NGÂN HÀNG
1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1 Các công trình nghiên cứu về lý luận và thực tiễn về nguồn vốn ODA
và dự án vay vốn ODA
Vấn đề ODA đã đƣợc một số tổ chức trên thế giới nhƣ OECD (Tổ chức
Hợp tác Kinh tế và Phát triển), Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA,
2008), Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) nghiên cứu và công bố chính
thức tại websitecủa tổ chức đó. Tuy nhiên, vấn đề đƣợc đề cập chủ yếu tập
trung về cách thức để tiếp nhận nguồn vốn ODA từ các tổ chức cho vay ODA
nêu trên và một số đánh giá, ý kiến để nâng cao hiệu quả việc sử dụng nguồn
vốn ODA. Cụ thể, tại website của Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản đã giới
thiệu khái quát về ODA của Nhật Bản nhƣ vai trò của ODA, phân loại cho
vay ODA, điều kiện, cách thức để vay ODA, đánh giá khoản vay ODA, quy
định về chuyển đổi ngoại tệ,…cũng nhƣ Sổ tay hƣớng dẫn cách thức để tiếp
nhận nguồn ODA (Handbook for procurement under Janpanese ODA loans).
Tƣơng tự nhƣ vậy, tại website của Ngân hàng Phát triển Châu Á cũng có các
Sổ tay tiến hành và thực hiện các dự án vay vốn ADB tại Việt Nam
(Handbook on Processing and Implementation of ADB-financed Projects in
Viet Nam). Vấn đề về ODA đƣợc OECD nghiên cứu các nội dung nhƣ cải
thiện ODA (Evolution of ODA), mục tiêu ODA tới các nƣớc (Targeting ODA
toward countries in greatest need), một số bài tóm tắt, gợi ý về cải cách vốn
vay ODA (One recomemdation for ODA loans), hiện đại hóa ODA
(Modernization of ODA)… Tóm lại, tại website của các tổ chức trên viết về
ODA chủ yếu để đối tác vay vốn hiểu đƣợc tổng quan về nguồn vốn ODA,
cách thức vay vốn đƣợc cung cấp bởi các tổ chức đó.
6
Cho đến nay, ở Việt Nam cũng đã có nhiều cuốn sách, bài báo, tạp chí,
chuyên đề của một số tác giả trong nƣớc nghiên cứu về mặt lý luận cũng nhƣ
thực tiễn của hoạt động quản lý dự án vay vốn ODA tại Việt Nam và đã phân
tích đƣợc một số nguyên nhân ảnh hƣởng đến quản lý dự án vay vốn ODA.
Về thực trạng và hiệu quả sử dụng vốn ODA tại Việt Nam có “Nâng cao
hiệu quả sử dụng vốn ODA tại Bộ Nông Nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt
Nam” (Lƣơng Mạnh Hùng, 2007). Bài viết đứng dƣới góc độ quản lý nhà nƣớc đã
đƣa ra cơ sở lý luận cũng nhƣ thực trạng việc sử dụng vốn ODA tại Bộ Nông
Nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam và đề ra một số giải pháp, kiến nghị để
nâng cao hoạt động sử dụng vốn ODA tại Bộ Nông Nghiệp và Phát triển nông
thôn Việt Nam trong thời gian tới. Tuy nhiên, phần đánh giá các yếu tố ảnh hƣởng
đến hiệu quả sử dụng vốn ODA tại Bộ Nông Nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt
Nam chƣa gắn liền nghiên cứu về quy trình thực hiện, kiểm tra và giám sát nguồn
vốn ODA tại Bộ Nông Nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam.
Tƣơng tự nhƣ vậy, đối với bài nghiên cứu “ Nâng cao hiệu quả sử dụng
vốn ODA tại Việt Nam” (Lê Thanh Nghĩa, 2009). Bài viết đã đƣa ra những
đánh giá, phân tích về các hạn chế trong việc quản lý, sử dụng vốn ODA và
nguyên nhân. Cụ thể: Hạn chế trong hệ thống văn bản pháp lý về ODA, hạn
chế tỷ lệ giải ngân còn thấp, hạn chế năng lực Ban quản lý dự án, hạn chế
trong việc sử dụng vốn ODA sai mục đích... Theo tôi, tác giả nên tổng quan
các hạn chế theo đơn vị quản lý (hạn chế về chính sách, văn bản pháp luật, Bộ
quản lý, năng lực Ban quản lý), hạn chế theo đơn vị sử dụng (Đơn vị tiếp
nhận vốn sử dụng vốn sai mục đích...). Đánh giá hạn chế trong việc sử dụng
vốn ODA tại Việt Nam cần gắn liền với thực trạng, vì thế mà các Kiến nghị,
giải pháp của bài viết sẽ lô gic hơn.
Thực tế, có rất nhiều đề tài nghiên cứu về ODA trong những năm qua.
Các đề tài có sự khác nhau về phạm vi, mục đích... tuy nhiên, đều rất cần thiết
7
vì chúng ta đang trong quá trình hoàn thiện cách thức quản lý nguồn vốn, dự
án vay vốn ODA sao cho hiệu quả, tránh lãng phí, thất thoát và phù hợp với
kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc. Các đề tài khác nhƣ: “Đề án
hoàn thiện khuôn khổ thể chế quản lý nợ của Việt Nam” (Bộ Tài chính, 2008);
Đề án “ Tăng cƣờng thu hút vốn ODA gắn với kế hoạch phát triển kinh tế - xã
hội của các địa phƣơng và vùng lãnh thổ” (Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ, 2015)...
đều đƣợc nghiên cứu dƣới góc độ quản lý nhà nƣớc nhằm thu hút và nâng cao
chất lƣợng, hiệu quả sử dụng vốn ODA.
1.1.2. Các công trình nghiên cứu về lý luận và thực tiễn về quản lý dự án
vay vốn ODA tại các Ngân hàng ở Việt Nam và NHPT Việt Nam
Trong phạm vi nghiên cứu, Ngân hàng là một tổ chức đƣợc Bộ Tài
chính ủy quyền trực tiếp tham gia quản lý dự án vay vốn ODA với các nhiệm
vụ cụ thể nhƣ thẩm định, cho vay, thu hồi nợ vay (đối với dự án vay vốn
ODA ngân hàng chịu rủi ro tín dụng), nhiệm vụ kiểm soát chi, quản lý nợ và
thu hồi nợ vay (đối với các dự án vay vốn ODA không chịu rủi ro tín dụng).
Tuy nhiên, hiện nay ở Việt Nam, ngoài NHPT thì các Ngân hàng thƣơng mại
nhƣ Ngân hàng TMCP Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam, Ngân hàng TMCP
Ngoại Thƣơng Việt Nam, Ngân hàng Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn,
Ngân hàng TMCP Á Châu… đều tham gia vào quá trình quản lý dự án vay
vốn ODA nhƣng số lƣợng còn rất hạn chế. Do đó, các bài nghiên cứu về quản
lý dự án vay vốn ODA tại các Ngân hàng ở Việt Nam còn rất hạn chế.
Có thể kể đến, bài “Quản lý nguồn vốn ODA cho vay lại tại sở giao
dịch III – ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam” (Phạm Thị Thanh Tâm,
2011). Bài viết nghiên cứu với chức năng Ngân hàng đầu tƣ và phát triển Việt
Nam là Ngân hàng bán buôn trong việc quản lý 3 dự án tài chính nông thôn I,
II, III do WB tài trợ tại Sở giao dịch III. Thực tế, với cách thức quản lý dự án
vay vốn ODA nêu trên chỉ phù hợp với dự án có quy mô lớn, phạm vi rộng
chứ chƣa phổ cập cho các dự án vay vốn ODA mang tính chất từng vùng.
8
Thậm chí, trong số các NHTM tham gia quản lý dự án vay vốn ODA
chỉ có Ngân hàng TMCP Ngoại Thƣơng Việt Nam ban hành Hướng dẫn cho
vay lại nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức ODA và nguồn vốn ưu đãi
nước ngoài của các Nhà tài trợ (năm 2016). Điều này cho phép VCB quản lý
dự án vay vốn ODA một cách nhất quán trong toàn hệ thống. Trong khi đó,
các NHTM chủ yếu quản lý dự án vay vốn ODA theo công văn hƣớng dẫn cụ
thể từng dự án.
Tại Ngân hàng Phát triển, hoạt động quản lý dự án vay vốn ODA ngày
nhận đƣợc sự quan tâm của các nhà nghiên cứu – những cán bộ đang làm việc
tại hệ thống NHPT Việt Nam.
Bài “Quản lý rủi ro trong cho vay lại vốn ODA của Ngân hàng Phát
triển Việt Nam” (Đặng Vũ Hùng, 2013). Trong nghiên cứu, tác giả đã hệ
thống hóa một số vấn đề về rủi ro trong quá trình cho vay lại vốn ODA của
NHPT Việt Nam. Phân tích, đánh giá thực trạng rủi ro và năng lực quản lý rủi
ro đồng thời nhận dạng, quản lý rủi ro trong cho vay lại vốn ODA của NHPT
Việt Nam. Bài viết đã đƣa ra các giải pháp, đề xuất nhằm nâng cao năng lực
và hiệu quả quản lý rủi ro đối với hoạt động cho vay lại vốn ODA ở NHPT
Việt Nam trong giai đoạn tới. Có thể nói, nâng cao chất lƣợng quản lý rủi ro
trong cho vay lại vốn ODA của Ngân hàng Phát triển góp phần tăng cƣờng
đáng kể chất lƣợng quản lý dự án vay vốn ODA. Tuy nhiên, tại bài nghiên
cứu tác giả đƣa ra kinh nghiệm một số nƣớc nhƣ Trung Quốc, Maylaysia, Ba
Lan trong việc quản lý rủi ro trong cho vay lại vốn ODA, những kinh nghiệm
trên chƣa bám sát góc độ là đơn vị cho vay vốn mà là chủ thể nhà nƣớc. Các
nhóm giải pháp về phía Nhà nƣớc mang tính chất đề xuất với Bộ Tài chính,
cần có thời gian và xem xét ở nhiều góc độ mới có thể áp dụng vào thực tiễn.
“ Nâng cao chất lượng quản lý nguồn vốn ngân sách ODA tại Sở giao
dịch I – Ngân hàng Phát triển Việt Nam” (Nguyễn Ngọc Sơn, 2014). Bài viết
9