Hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm việt nam
- 120 trang
- file .pdf
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------
ĐỖ THỊ PHƢƠNG HOA
HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT
THỊ TRƢỜNG BẢO HIỂM VIỆT NAM
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH
Hà Nội – 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------
ĐỖ THỊ PHƢƠNG HOA
HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT
THỊ TRƢỜNG BẢO HIỂM VIỆT NAM
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60 34 04 10
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN QUỐC VIỆT
XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ
CÁN BỘ HƢỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN
Hà Nội – 2015
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu nêu trong luận văn là trung thực.
Những kết luận khoa học của luận văn chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất cứ một
công trình nào khác.
LỜI CẢM ƠN
Luận văn là kết quả quá trình học tập, nghiên cứu ở nhà trƣờng, kết hợp với
kinh nghiệm trong quá trình làm việc thực tiễn tại đơn vị, với sự cố gắng nỗ lực của
bản thân.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc tới thầy giáo TS. Nguyễn
Quốc Việt là ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn khoa học, đã tận tình hƣớng dẫn cho tôi cả
về chuyên môn và phƣơng pháp nghiên cứu, chỉ cho tôi thêm nhiều kinh nghiệm
trong thời gian thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cám ơn các đơn vị nhƣ Ủy ban giám sát tài chính Quốc gia,
Cục quản lý và giám sát bảo hiểm đã giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập dữ liệu cũng
nhƣ đóng góp những ý kiến quý báu trong quá trình thực hiện phân tích số liệu.
Tôi xin chân thành cám ơn các Thầy, Cô giáo trong Trƣờng Đại học Kinh tế
- Đại học Quốc gia Hà nội và các bạn bè đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập cũng
nhƣ trong quá trình hoàn thành luận văn.
Mặc dù với sự nỗ lực cố gắng của bản thân, luận văn không tránh khỏi những
thiếu sót, Tôi mong nhận đƣợc sự góp ý chân thành của quý Thầy, quý Cô, đồng
nghiệp và bạn bè để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn.
TÓM TẮT LUẬN VĂN
Tên luận văn: “Hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm Việt Nam ”
Tác giả: ĐỖ THỊ PHƢƠNG HOA
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Bảo vệ năm: 2015
Giáo viên hƣớng dẫn: TS. NGUYỄN QUỐC VIỆT
Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:Đánh giá hiện trạng hoạt động giám sát thị
trƣờng bảo hiểm Việt Nam và đề xuất các giải pháp hoàn thiện hoạt động giám sát
thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam
Những đóng góp mới của luận văn:
Một trong những yếu tố quan trọng nhất của thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam đóng
góp vào sự phát triển kinh tế Việt Nam trong những năm qua. Hoạt động giám sát thị
trƣờng bảo hiểm Việt Nam ngày càng trở nên quan trọng và có ý nghĩa trong hoạt động
thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam. Việc nâng cao hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm
Việt Nam đảm bảo sự phát triển bền vững của cả thị trƣờng tài chính Việt Nam và cả nền
kinh tế Việt Nam trong thời kỳ hội nhập ngày càng sâu rộng.
Từ thực tiễn của việc đánh giá hiện trạng thị trƣờng bảo hiểm, trong đó có hoạt
động giám sát thị trƣờng bảo hiểm, học viên đã nghiên cứu một số mô hình của một
số nƣớc trong khu vực, từ đó đƣa ra một số khuyến nghị cho Việt Nam.
Trên cơ sở phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động quản lý Nhà nƣớc thị
trƣờng Bảo hiểm Việt Nam, nhận diện những nội dung giám sát hoạt động thị trƣờng
Bảo hiểm, đƣa ra giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện hoạt động giám sát thị trƣờng
bảo hiểm để góp phần đảm bảo một sân chơi lành mạnh, công bằng và tạo điều kiện
cho thị trƣờng bảo hiểm phát triển bền vững. Một số đóng góp luận văn nhƣ sau:
- Rà soát chức năng quản lý giám sát đối với thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam
- Tổng hợp bức tranh tổng quan về cơ sở lý luận trong hoạt động giám sát thị trƣờng
Bảo hiểm
- Đánh giá thực trạng hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam, tìm ra
những mặt hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong hoạt động giám sát thị trƣờng
bảo hiểm Việt Nam
- Hoàn thiện hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam: tăng cƣờng các giải
pháp nhằm nâng cao hiệu quả, hiệu lực hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm,
đảm bảo vừa phát triển, hội nhập vừa đảm bảo phòng tránh các rủi ro về tài chính,
biến động thị trƣờng và rủi ro đến cá nhân và tổ chức tham gia bảo hiểm ở Việt
Nam. Những đóng góp của đề tài:
- Hệ thống hoá một cách khái quát nhất những vấn đề lý luận và thực tiễn để
nhằm nâng cao hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam.
- Dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam. Tác giả
tìm hiểu, phân tích thực trạng của thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam. Từ đó tác giả tìm
hiểu, phân tích, đánh giá những ƣu nhƣợc điểm, nguyên nhân từ hoạt động giám sát
thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam.
- Trên cơ sở đó, đề xuất những giải pháp hoàn thiện hoạt động giám sát thị
trƣờng bảo hiểm Việt Nam.
- Kết quả nghiên cứu của luận văn là tài liệu tham khảo, là cơ sở có thể tham
khảo đối với một số cơ quan quản lý nhà nƣớc, công ty bảo hiểm nghiên cứu, tham
khảo, áp dụng trong thời gian tới.
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT.................................................................. i
DANH MỤC BẢNG BIỂU ...................................................................................... iii
DANH MỤC HÌNH VẼ ............................................................................................ iv
LỜI MỞ ĐẦU .............................................................................................................1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN.........4
1.1. Tổng quan đề tài nghiên cứu ............................................................................4
1.1.1 Những công trình nghiên cứu tham khảo ....................................................4
1.1.2 Sự khác biệt các công trình nghiên cứu với nội dung luận văn ..................7
1.2 Những vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm ........8
1.2.1. Lý luận chung về thị trường bảo hiểm .......................................................8
1.2.2. Lý luận chung về hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm......................16
1.2.3. Nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm.............30
1.2.4. Kinh nghiệm giám sát thị trường bảo hiểm của một số nước trên thế giới.....33
CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ............................38
2.1. Phƣơng pháp phân tích tổng hợp ....................................................................38
2.1.1. Tìm kiếm nguồn tài liệu: ...........................................................................39
2.1.2. Thu thập và xử lý số liệu ..........................................................................39
2.1.3. Thực hiện phân tích và tổng hợp ..............................................................39
2.2. Phƣơng pháp chuyên gia .................................................................................40
2.2.1. Các vấn đề cần nghiên cứu cần trao đổi ..................................................40
2.2.2. Thiết kế bảng hỏi và Danh sách chuyên gia tiến hành khảo sát ..............41
2.2.3. Thực hiện phỏng vấn ................................................................................42
2.2.4. Phân tích, tổng hợp thông tin từ các nội dung đã phỏng vấn ..................42
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT THỊ TRƢỜNG BẢO
HIỂM VIỆT NAM ....................................................................................................45
3.1. Hoạt động kinh doanh doanh thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam ........................45
3.2. Thực trạng hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam ......................56
3.2.1. Khung pháp lý cho hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm ...................56
3.2.2. Mô hình giám sát và chỉ tiêu giám sát thị trường bảo hiểm Việt Nam ....60
3.2.3. Thực tế hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm Việt Nam .....................67
3.3. Đánh giá hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam .........................70
3.3.1. Kết quả đạt được ......................................................................................70
3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ..........................................................................72
CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT THỊ
TRƢỜNG BẢO HIỂM VIỆT NAM .........................................................................77
4.1. Định hƣớng phát triển thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam ...................................77
4.2. Giải pháp hoàn thiện hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam ......78
4.2.1. Hoàn thiện mô hình giám sát thị trường bảo hiểm Việt Nam ..................78
4.2.2. Hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm Việt
Nam .....................................................................................................................80
4.2.3. Tăng cường giám sát thị trường bảo hiểm Việt Nam ...............................84
4.3 Một số cơ hội và thách thức hoạt động giám sát trong thời gian tới ...............88
4.3.1. Những cơ hội ............................................................................................88
4.3.2. Những thách thức .....................................................................................89
KẾT LUẬN ...............................................................................................................90
TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................91
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT
STT Ký hiệu Nguyên nghĩa
1 APEC Diễn đàn kinh tế châu Á-Thái Bình Dƣơng
2 ASEAN Hiệp hội các nƣớc Đông Nam Á
3 ASEM Diễn đàn Hợp tác Á - Âu
4 BH Bảo hiểm
5 BH NT Bảo hiểm nhân thọ
6 BH PNT Bảo hiểm phi nhân thọ
7 BTC Bộ Tài chính
8 CNH Công nghiệp hóa
9 GDP Thu nhập Quốc nội
10 HĐH Hiện đại hóa
11 IAIS Hiệp hội Quốc tế của các cơ quan giám sát bảo hiểm
12 IMF Quỹ tiền tệ Quốc tế
13 KH - KT Khoa ho ̣c – kỹ thuật
14 KT - TC Kinh tế – tài chính
15 MAS Cơ quan tiền tệ Singapore
16 NHNN Ngân hàng Nhà nƣớc
17 OJK Cơ quan giám sát Inđônêxia
18 QLKT Quản lý kinh tế
19 QLNN Quản lý nhà nƣớc
20 SL Số lƣơ ̣ng
i
21 TBH Tái Bảo hiểm
22 TĐ Tƣơng đƣơng
23 TTS Tổng tài sản
24 UBCKNN Ủy ban Chứng khoán Nhà nƣớc
25 USD Đồng đô lã Mỹ
26 VCSH Vốn chủ sở hữu
27 VNĐ Đồng Việt nam
28 WB Ngân hàng thế giới
29 WTO Tổ chức Thƣơng mại thế giới
30 XNK Xuất nhập khẩu
ii
DANH MỤC BẢNG BIỂU
STT Bảng Nội dung Trang
1 Bảng 1.1 Khả năng thanh toán II dựa trên ba trụ cột chính 21
Chỉ tiêu nòng cốt giám sát tài chính đối với lĩnh
2 Bảng 1.2 29
vực bảo hiểm
3 Bảng 3.1 Số lƣợng và loại hình doanh nghiệp bảo hiểm 46
Vốn chủ sở hữu và Tổng tài sản thị trƣờng bảo
4 Bảng 3.2 48
hiểm (2007-2014)
5 Bảng 3.3 Tổng đầu tƣ thị trƣờng bảo hiểm giai đoạn 2009 – 2014 50
Khả năng sinh lời của các doanh nghiệp bảo hiểm
6 Bảng 3.4 51
(2009-2014)
Hệ thống chỉ tiêu đánh giá xếp loại DN BHNT
7 Bảng 3.5 64
theo TT 195/2014/TT-BTC
Hệ thống chỉ tiêu đánh giá xếp loại DN BHPNT
8 Bảng 3.6 65
theo TT 195/2014/TT-BTC
9 Bảng 3.7 Tỷ lệ Biên khả năng thanh toán DN BHPNT 68
10 Bảng 3.8 Tỷ lệ Biên khả năng thanh toán DN BHNT 69
So sánh ƣu điểm – nhƣợc điểm các quy tắc giám
11 Bảng 4.1 82
sát khả năng thanh toán
12 Bảng 4.2 Đánh giá mức độ tuân thủ 26 nguyên tắc ICPs của IAIS 85
iii
DANH MỤC HÌNH VẼ
STT Hình Nội dung Trang
1 Hình 1.1 Cấu trúc tổ chức mô hình giám sát theo thể chế 23
2 Hình 1.2 Cấu trúc tổ chức mô hình giám sát theo chức năng 24
3 Hình 1.3 Cấu trúc tổ chức mô hình giám sát lƣỡng đỉnh 25
4 Hình 1.4 Cấu trúc tổ chức mô hình giám sát hợp nhất 27
5 Hình 2.1 Kết quả phỏng vấn các chuyên gia 42
Doanh thu phí thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam giai
6 Hình 3.1 46
đoạn 2007-2014
Tốc độ tăng trƣởng doanh thu phí thị trƣờng Bảo
7 Hình 3.2 47
hiểm Việt Nam giai đoạn 2007-2014
Tốc độ tăng trƣởng vốn chủ sở hữu và tổng tài sản
8 Hình 3.3 49
thị trƣờng bảo hiểm (2007-2014).
Tốc độ tăng trƣởng dự phòng nghiệp vụ thị trƣờng
9 Hình 3.4 49
bảo hiểm 2007 – 2014
Phí BH/GDP và Phí BH bình quân đầu ngƣời một
10 Hình 3.5 53
số nƣớc khu vực Đông Nam Á.
Cấu trúc mô hình giám sát thị trƣờng bảo hiểm
11 Hình 3.6 60
Việt Nam
12 Hình 3.7 Cơ cấu tổ chức Cục Quản lý và Giám sát bảo hiểm 61
13 Hình 3.8 Cơ cấu đầu tƣ khu vực bảo hiểm nhân cuối 2014. 70
Cơ cấu đầu tƣ khu vực bảo hiểm phi nhân thọ cuối
14 Hình 3.9 70
2014
Cấu trúc tổ chức mô hình giám sát tài chính hợp
15 Hình 4.1 79
nhất Việt Nam
iv
LỜI MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài
Ngành Bảo hiểm đang trở thành ngành kinh tế quan trọng trong việc phát
triển kinh tế xã hội của đất nƣớc. Kể từ năm 1993 chính thức đi vào hoạt động đến
nay thị trƣờng bảo hiểm (TTBH) đã đạt đƣợc những kết quả rất đáng khích lệ nhƣ
tốc độ tăng trƣởng doanh thu phí bình quân khoảng 15%, giúp giải quyết bồi thƣờng
ổn định kinh tế xã hội, đầu tƣ trở lại nền kinh tế và giải quyết một số lƣợng lớn lao
động cho nền kinh tế. Tuy nhiên, vẫn còn những vấn đề bất cập nhƣ thị trƣờng Bảo
hiểm phát triển chƣa thực sự bền vững, quy mô thị trƣờng còn nhỏ, vốn kinh doanh
của các doanh nghiệp bảo hiểm còn hạn chế, hiện tƣợng cạnh tranh không lành
mạnh và trục lợi bảo hiểm ngày càng tinh vi và có xu hƣớng gia tăng. Bên cạnh đó,
thị trƣờng Bảo hiểm đang ngày càng hội nhập sâu vào TTBH khu vực và thế giới,
sản phẩm ngày càng đa dạng và phức tạp, môi trƣờng cạnh tranh khốc liệt. Do đó
đòi hỏi công tác quản lý giám sát phải phù hợp với các nguyên tắc và chuẩn mực
quốc tế.
Trong xu thế hội nhập và phát triển kinh tế, hoạt động Bảo hiểm có vai trò
hết sức quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế. Trƣớc những làn sóng đầu
tƣ, các yêu cầu hội nhập tài chính quốc tế ngày càng sâu rộng nên đòi hỏi cần thiết
nâng cao quản lý giám sát Nhà nƣớc trong việc thúc đẩy phát triển thị trƣờng Bảo
hiểm, đảm bảo thị trƣờng Bảo hiểm phát triển bền vững, ổn định, bảo vệ khách hàng
tham gia bảo hiểm trƣớc các cơn khủng hoảng tài chính. Xuất phát từ những yêu
cầu trên, học viên xin chọn chủ đề:“Hoạt động Giám sát thị trường Bảo hiểm Việt
Nam” làm đề tài luận văn thạc sỹ khoa học kinh tế.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động quản lý Nhà nƣớc thị
trƣờng Bảo hiểm Việt Nam nhận diện những nội dung giám sát hoạt động thị trƣờng
1
Bảo hiểm, mục tiêu nghiên cứu là đƣa ra giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện
hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm để góp phần đảm bảo một sân chơi lành
mạnh, công bằng và tạo điều kiện cho thị trƣờng bảo hiểm phát triển bền vững. Cụ
thể luận văn sẽ tập trung giải quyết một số mục tiêu sau:
- Rà soát chức năng quản lý giám sát đối với thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam
- Tổng hợp bức tranh tổng quan về cơ sở lý luận trong hoạt động giám sát thị trƣờng
Bảo hiểm
- Đánh giá thực trạng hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam, tìm ra
những mặt hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong hoạt động giám sát thị trƣờng
bảo hiểm Việt Nam
- Hoàn thiện hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam: tăng cƣờng các giải
pháp nhằm nâng cao hiệu quả, hiệu lực hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm, đảm
bảo vừa phát triển, hội nhập vừa đảm bảo phòng tránh các rủi ro về tài chính, biến động
thị trƣờng và rủi ro đến cá nhân và tổ chức tham gia bảo hiểm ở Việt Nam
3. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu chủ yếu sau:
- Phƣơng pháp phân tích tổng hợp
- Phƣơng pháp chuyên gia : phỏng vấn trực tiếp một số chuyên gia trong lĩnh
vực tài chính, bảo hiểm qua bảng hỏi đánh giá thực trạng và giải pháp hoàn thiện
hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam.
4. Đối tƣợng và Phạm vi nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn: là hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm.
Phạm vi không gian: nghiên cứu của đề tài đƣợc giới hạn trong thị trƣờng Bảo hiểm
Việt Nam (gồm 29 doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ và 16 doanh nghiệp bảo
hiểm nhân thọ) và các cơ quan quản lý, giám sát nhà nƣớc tham gia giám sát thị
trƣờng bảo hiểm.
2
Phạm vi thời gian: Số liệu đƣợc lấy trong giai đoạn 2007-2014
5. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục bảng biểu, hình vẽ, danh mục tài liệu tham
khảo, luận văn gồm 4 chƣơng:
Chương 1.Tổng quan đề tài nghiên cứu và Cơ sở lý luận
Chương 2. Phƣơng pháp và thiết kế nghiên cứu
Chương 3. Thực trạng hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam
Chương 4. Giải pháp hoàn thiện hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam
3
CHƢƠNG 1:TỔNG QUAN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1.Tổng quan đề tài nghiên cứu
1.1.1 Những công trình nghiên cứu tham khảo
Từ thực tế nghiên cứu vấn đề này học viên nhận thấy chƣa có nhiều công
trình khoa học nghiên cứu về hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm. Tuy nhiên đã
có những bài nghiên cứu trong nƣớc và nƣớc ngoài liên quan đến từng góc độ riêng
trong hoạt động quản lý giám sát thị trƣờng bảo hiểm. Các công trình nghiên cứu
này có thể đƣợc coi là cơ sở nền tảng cho vấn đề nghiên cứu Hoạt động giám sát thị
trƣờng bảo hiểm, cụ thể:
-Cuốn sách “Phƣơng pháp đánh giá, hƣớng dẫn, chuẩn mực và các nguyên
tắc nòng cốt trong lĩnh vực bảo hiểm” (Insurance core principles, standards,
guidance and Assessment methodology) đƣợc Hiệp hội Quốc tế các cơ quan giám
sát bảo hiểm (International Association of Insurance Supervisors) IAIS ban hành
năm 2011đã tập trung nêu lên 26 nguyên tắc mà các cơ quan giám sát bảo hiểm cần
phải tuân thủ để nâng cao hiệu quả giám sát
IAIS là Hiệp hội quốc tế các cơ quan quản lý giám sát bảo hiểm, đƣợc thành lập
năm 1994 bởi đại điện của những cơ quan quản lý, giám sát bảo hiểm trên thế giới.
IAIS gồm 190 cơ quan, tổ chức quản lý, giám sát bảo hiểm của gần 140 quốc gia,
chiếm tới 97% doanh thu phí bảo hiểm toàn cầu, có hơn 120 quan sát viên. IAIS có trụ
sở chính tại Basel, Thụy Sỹ. Việt Nam là thành viên của IAIS từ năm 2007.
IAIS đã phối hợp với Ngân hàng thế giới và Quỹ tiền tệ quốc tế xây dựng 26
nguyên tắc (trƣớc đây là 28 nguyên tắc, năm 2003) quản lý, giám sát bảo hiểm để
hƣớng tới áp dụng rộng rãi trên phạm vi quốc tế nhằm đảm bảo tính hiệu quả và
thống nhất trong việc giám sát thị trƣờng bảo hiểm. 26 ICPs mà IAIS đƣa ra chính
là khung chuẩn mực để các cơ quan quản lý, giám sát về bảo hiểm của các nƣớc soi
rọi, đánh giá và nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát.
Các chuẩn mực tập trung vào những vấn đề cụ thể. Chuẩn mực đặt ra nguyên
tắc thực hành thận trọng, tốt nhất cho cơ quan giám sát; mô tả nguyên tắc thực hành
4
tốt nhất các công ty bảo hiểm cần tuân thủ, vì thế giúp các cơ quan giám sát đánh
giá hoạt động của các doanh nghiệp bảo hiểm. Các hƣớng dẫn bổ trợ các nguyên tắc
và chuẩn mực, thiết kế để trợ giúp cho các nhà quản lý giám sát và đảm bảo tính
hiệu quả trong quản lý.
Phạm vi và quy mô ICPs đƣợc xác định để cung cấp khung pháp lý và giám
sát đƣợc thừa nhận trên toàn thế giới trong lĩnh vực bảo hiểm; cung cấp cơ sở đánh
giá hệ thống pháp lý, phƣơng pháp, cách thức giám sát bảo hiểm; yêu cầu cơ quan
giám sát quản lý hoạt động với một thái độ minh bạch và có trách nhiệm, có quyền
lực về pháp lý và có nguồn lực để thực hiện các nhiệm vụ.
- Với đề tài nghiên cứu khoa học cấp học viện: “Giải pháp nâng cao hiệu quả
quản lý, giám sát của Nhà nƣớc đối với thị trƣờng bảo hiểm ở Việt Nam” (2011)
của tác giảPGS.TS Hoàng Trần Hậu và PGS. TS Hoàng Mạnh Cừ. Các tác giả đã
nghiên cứu các vấn đề về lý luận và thực tiễn hoạt động quản lý giám sát của Nhà
nƣớc đối với thị trƣờng bảo hiểm. Bằng những đánh giá xác đáng từ các quy định
pháp lý cho đến các hoạt động thực tiễn, đề tài đã nêu lên những hạn chế và bất cập
của một số văn bản pháp lý và thực tế hoạt động quản lý giám sát thị trƣờng bảo
hiểm ở Việt Nam. Ngoài ra, trên cơ sở thực trạng thị trƣờng bảo hiểm và những hạn
chế về quản lý, giám sát thị trƣờng bảo hiểm đƣợc trình bày trong đề tài nhóm tác
giả đã đƣa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát thị trƣờng
bảo hiểm.
-Bài báo khoa học “Giám sát an toàn tài chính đối với các doanh nghiệp bảo
hiểm ở Việt Nam” trong tạp chí Phát triển và hội nhập (2013) của tác giả PGS. TS.
Hoàng Trần Hậu và THS. Nguyễn Tiến Hùng,các tác giả đã trình bày những phân
tích về thể chế của Nhà nƣớc liên quan đến việc giám sát an toàn tài chính đối với
các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam và đƣa ra một số gợi ý về chính sách đối
với các cơ quan quản lý Nhà nƣớc về bảo hiểm. Bài nghiên cứu cũng nêu lên nội
dung giám sát tài chính đối với các doanh nghiệp bảo hiểm trong thể chế tài chính
hiện hành. Bài nghiên cứu đi tiếp phân tích thực tế hoạt động giám sát tài chính đối
với các công ty bảo hiểm, đƣa ra những đánh giá sâu hơn về giám sát an toàn tài
5
chính đối với các doanh nghiệp bảo hiểm từ đó vạch ra định hƣớng tăng cƣờng năng
lực giám sát an toàn tài chính đối với các doanh nghiệp bảo hiểm trong thời gian tới.
-Với một nghiên cứu công phu và hệ thống, quyển sách:“Hệ thống giám sát
tài chính Việt Nam” (2011) của tác giả Tô Ngọc Hƣng, Nhà xuất bản Hà Nội. Công
trình nghiên cứu đã cho một cái nhìn tổng quát về hệ thống giám sát tài chính Việt
Nam trong đó có giám sát thị trƣờng bảo hiểm. Tác giả đã chỉ ra những rủi ro chéo
từ lĩnh vực này sang lĩnh vực khác và những rủi ro những lỗ hổng trong việc giám
sát tập đoàn, giám sát các sản phẩm tích hợp và nguyên nhân của những tồn tại đó
là do hiện nay mô hình giám sát tài chính của Việt Nam đang đi heo hƣớng giám sát
riêng lẻ. Hiện nay xuất hiện nhiều tập đoàn tài chính dƣới dạng tập đoàn Bảo hiểm –
Ngân hàng – Chứng khoán. Các công ty mẹ là công ty bảo hiểm, công ty con là
ngân hàng hoặc công ty chứng khoán nhƣng việc giám sát tập đoàn tài chính này
còn gặp nhiều bất cập.
-Bài viết “Chọn lối đi riêng”trong tập san Toàn cảnh Bảo hiểm Việt Nam
2014 (2014) của Tác giả Trịnh Quang Tuyến – Chủ tịch Hiệp hội bảo hiểm Việt
Nam, xuất bản ngày 30/5/2014, Báo Đầu tƣ chứng khoán. Bài viết đƣa ra 19 nhóm
giải pháp cơ bản để phát triển thị trƣờng bảo hiểm. Tác giả nêu rõ ngành bảo hiểm
đã đạt đƣợc những kết quả nhất định, nhƣng cũng còn tồn tại không ít vấn đề cần
giải quyết. Thực tế này không chỉ đòi hỏi sự nỗ lực từ phía các doanh nghiệp, mà rất
cần sự hỗ trợ từ cơ quan quản lý, để xây dựng hành lang pháp lý thông thoáng hơn,
tạo đà cho sự phát triển của thị trƣờng. Các giải pháp về hoàn thiện hành lang pháp
lý, khắc phục tình trạng cạnh tranh không lành mạnh, hạn chế trục lợi bảo hiểm, xây
dựng hệ thống cơ sở dữ liệu toàn ngành bảo hiểm phục vụ việc tính phí, tháo gỡ khó
khăn về kế toán, thắt chặt quy định trong đầu tƣ tài chính…đều là những giải pháp
mang tính khả thi.
-Với bài nghiên cứu “Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát thị
trƣờng tài chính”trên Tạp chí Tài chính (2014) của tác giả Trần Tuấn Anh, tác giả
đã phân tích những thành công và hạn chế trong thực tế hoạt động quản lý giám sát
thị trƣờng tài chính Việt Nam. Tác giả có nêu lên những tồn tạivề giám sát, quản lý
6
nhƣ: Công tác giám sát, quản lý thị trƣờng tài chính của Việt Nam hiện vẫn chƣa
theo kịp với xu thế phát triển của các tập đoàn tài chính thế giới. Trong việc chia
sẻthông tin và sự phối hợp giữa các cơ quan trong quá trình giám sát thị trƣờng còn
nhiều vƣớng mắc làm hạn chế khả năng giám sát của toàn hệ thống. Hành lang pháp
lý cho hoạt động giám sát tài chính còn chƣa đồng bộ và thiếu đầy đủ, chƣa đáp ứng
đầy đủ theo chuẩn quốc tế.
- Các báo cáo hàng năm của Cục quản lý giám sát bảo hiểm – Bộ Tài chính
- Báo cáo giám sát định kỳ 6 tháng/ năm của Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia.
- Tài liệu về thị trƣờng bảo hiểm của Hiệp hội bảo hiểm
- Văn bản pháp luật kinh doanh bảo hiểm cũng nhƣ các Nghị định, Thông tƣ
hƣớng dẫn.
- Các báo cáo trong và ngoài nƣớc về ngành bảo hiểm.
1.1.2 Sự khác biệt các công trình nghiên cứu với nội dung luận văn
Qua các phân tích các công trình nghiên cứu có liên quan nêu ở trên cho thấy sự
khác biện, không trùng lắp của luận văn nhƣ sau:
a) Đa phần các công trình nghiên cứu, bài viết chủ yếu đề cập đến hoạt động thị
trƣờng bảo hiểm Việt Nam, tập trung nghiên cứu đánh giá những tác động có liên
quan đến hoạt động kinh doanh bảo hiểm. Tuy nhiên các tác giả chỉ tập trung chủ
yếu vào các nội dung hoạt động kinh doanh của lĩnh vực bảo hiểm, những nội dung
đề cập đến giám sát thị trƣờng bảo hiểm chỉ mang tính chất khái quát chƣa chuyên
sâu nhƣ nội dung của luận văn;
b) Về nguồn số liệu của các công trình nghiên cứu chƣa có tính hệ thống, sử
dụng chuỗi thời gian có hạn, chƣa đủ để khái quát, đại diện cho cả thị trƣờng bảo
hiểm;
c) Với việc xây dựng bảng câu hỏi phỏng vấn chuyên gia hoạt động trong lĩnh
vực bảo hiểm, đại diện cho các cơ quan quản lý nhà nƣớc, các Cty bảo hiểmđể làm
nguồn dữ liệu sơ cấp cho luận văn đã thể hiện sự không trùng lắp của luận văn với
các công trình nghiên cứu trƣớc đây.
7
1.2 Những vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm
1.2.1. Lý luận chung về thị trường bảo hiểm
1.2.1.1. Khái niệm và đặc trưng của thị trường bảo hiểm
Khái niệm thị trường bảo hiểm
Thị trƣờng có thể đƣợc khái niệm theo nhiều cách khác nhau. Chúng đƣợc
xem xét từ nhiều gốc độ và đƣợc đƣa vào các giai đoạn khác nhau trong quá trình
phát triển kinh tế hàng hoá.
Theo David Begg, thị trƣờng là tập hợp các sự thỏa thuận thông qua đó
ngƣời bán và ngƣời mua tiếp xúc với nhau để trao đổi hàng hoá và dịch vụ. Theo
cách hiểu này thì ngƣời ta nhấn mạnh đến các quan hệ trao đổi cũng nhƣ thể chế và
các điều kiện thực hiện việc mua bán.
Trong nền kinh tế hiện đại, thị trƣờng đƣợc coi là biểu hiện thu gọn của quá
trình mà thông qua đó các quyết định của các gia đình về tiêu dùng mặt hàng nào,
các quyết định của các Công ty về sản xuất cái gì?, sản xuất cho ai? Sản xuất nhƣ
thế nào?các quyết định của ngƣời công nhân về làm việc bao lâu? cho ai? đều đƣợc
dung hoà bằng sự điều chỉnh giá cả, quan niệm này cho thấy mọi quan hệ trong kinh
tế đã đƣợc tiền tệ hoá. Giá cả với tƣ cách là yếu tố thông tin cho các lực lƣợng tham
gia thị trƣờng trở thành trung tâm của sự chú ý, sự điều chỉnh về giá cả trong quan
hệ mua bán là yếu tố quan trọng nhất để các quan hệ đó đƣợc tiến hành.
Xét theo mức độ khái quát thì thị trƣờng còn đƣợc quan niệm là sự kết hợp giữa
cung và cầu trong đó ngƣời mua, ngƣời bán bình đẳng cạnh tranh, số lƣợng ngƣời bán
nhiều hay ít phụ thuộc vào quy mô của thị trƣờng lớn hay nhỏ. Sự cạnh tranh trên thị
trƣờng có thể do xảy ra giữa ngƣời bán, ngƣời mua hay giữa ngƣời bán và ngƣời mua.
Việc xác định giá cả trên thị trƣờng là do cung và cầu quyết định.
Trong giáo trình “Quản trị kinh doanh bảo hiểm” của Trƣờng Đại học Kinh
tế quốc dân(2008) của tác giả Nguyễn Văn Định: “Thị trƣờng bảo hiểm là nơi mua
và bán các sản phẩm bảo hiểm “. Sản phẩm bảo hiểm là sản phẩm đặc biệt, vô hình,
ngƣời mua không thể cảm nhận bằng các giác quan nhƣ đối với các loại sản phẩm
hàng hóa dịch vụ khác nên sản phẩm bảo hiểm thƣờng đƣợc bán thông qua các
8
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------
ĐỖ THỊ PHƢƠNG HOA
HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT
THỊ TRƢỜNG BẢO HIỂM VIỆT NAM
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH
Hà Nội – 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------
ĐỖ THỊ PHƢƠNG HOA
HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT
THỊ TRƢỜNG BẢO HIỂM VIỆT NAM
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60 34 04 10
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN QUỐC VIỆT
XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ
CÁN BỘ HƢỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN
Hà Nội – 2015
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu nêu trong luận văn là trung thực.
Những kết luận khoa học của luận văn chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất cứ một
công trình nào khác.
LỜI CẢM ƠN
Luận văn là kết quả quá trình học tập, nghiên cứu ở nhà trƣờng, kết hợp với
kinh nghiệm trong quá trình làm việc thực tiễn tại đơn vị, với sự cố gắng nỗ lực của
bản thân.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc tới thầy giáo TS. Nguyễn
Quốc Việt là ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn khoa học, đã tận tình hƣớng dẫn cho tôi cả
về chuyên môn và phƣơng pháp nghiên cứu, chỉ cho tôi thêm nhiều kinh nghiệm
trong thời gian thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cám ơn các đơn vị nhƣ Ủy ban giám sát tài chính Quốc gia,
Cục quản lý và giám sát bảo hiểm đã giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập dữ liệu cũng
nhƣ đóng góp những ý kiến quý báu trong quá trình thực hiện phân tích số liệu.
Tôi xin chân thành cám ơn các Thầy, Cô giáo trong Trƣờng Đại học Kinh tế
- Đại học Quốc gia Hà nội và các bạn bè đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập cũng
nhƣ trong quá trình hoàn thành luận văn.
Mặc dù với sự nỗ lực cố gắng của bản thân, luận văn không tránh khỏi những
thiếu sót, Tôi mong nhận đƣợc sự góp ý chân thành của quý Thầy, quý Cô, đồng
nghiệp và bạn bè để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn.
TÓM TẮT LUẬN VĂN
Tên luận văn: “Hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm Việt Nam ”
Tác giả: ĐỖ THỊ PHƢƠNG HOA
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Bảo vệ năm: 2015
Giáo viên hƣớng dẫn: TS. NGUYỄN QUỐC VIỆT
Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:Đánh giá hiện trạng hoạt động giám sát thị
trƣờng bảo hiểm Việt Nam và đề xuất các giải pháp hoàn thiện hoạt động giám sát
thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam
Những đóng góp mới của luận văn:
Một trong những yếu tố quan trọng nhất của thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam đóng
góp vào sự phát triển kinh tế Việt Nam trong những năm qua. Hoạt động giám sát thị
trƣờng bảo hiểm Việt Nam ngày càng trở nên quan trọng và có ý nghĩa trong hoạt động
thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam. Việc nâng cao hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm
Việt Nam đảm bảo sự phát triển bền vững của cả thị trƣờng tài chính Việt Nam và cả nền
kinh tế Việt Nam trong thời kỳ hội nhập ngày càng sâu rộng.
Từ thực tiễn của việc đánh giá hiện trạng thị trƣờng bảo hiểm, trong đó có hoạt
động giám sát thị trƣờng bảo hiểm, học viên đã nghiên cứu một số mô hình của một
số nƣớc trong khu vực, từ đó đƣa ra một số khuyến nghị cho Việt Nam.
Trên cơ sở phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động quản lý Nhà nƣớc thị
trƣờng Bảo hiểm Việt Nam, nhận diện những nội dung giám sát hoạt động thị trƣờng
Bảo hiểm, đƣa ra giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện hoạt động giám sát thị trƣờng
bảo hiểm để góp phần đảm bảo một sân chơi lành mạnh, công bằng và tạo điều kiện
cho thị trƣờng bảo hiểm phát triển bền vững. Một số đóng góp luận văn nhƣ sau:
- Rà soát chức năng quản lý giám sát đối với thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam
- Tổng hợp bức tranh tổng quan về cơ sở lý luận trong hoạt động giám sát thị trƣờng
Bảo hiểm
- Đánh giá thực trạng hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam, tìm ra
những mặt hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong hoạt động giám sát thị trƣờng
bảo hiểm Việt Nam
- Hoàn thiện hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam: tăng cƣờng các giải
pháp nhằm nâng cao hiệu quả, hiệu lực hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm,
đảm bảo vừa phát triển, hội nhập vừa đảm bảo phòng tránh các rủi ro về tài chính,
biến động thị trƣờng và rủi ro đến cá nhân và tổ chức tham gia bảo hiểm ở Việt
Nam. Những đóng góp của đề tài:
- Hệ thống hoá một cách khái quát nhất những vấn đề lý luận và thực tiễn để
nhằm nâng cao hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam.
- Dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam. Tác giả
tìm hiểu, phân tích thực trạng của thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam. Từ đó tác giả tìm
hiểu, phân tích, đánh giá những ƣu nhƣợc điểm, nguyên nhân từ hoạt động giám sát
thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam.
- Trên cơ sở đó, đề xuất những giải pháp hoàn thiện hoạt động giám sát thị
trƣờng bảo hiểm Việt Nam.
- Kết quả nghiên cứu của luận văn là tài liệu tham khảo, là cơ sở có thể tham
khảo đối với một số cơ quan quản lý nhà nƣớc, công ty bảo hiểm nghiên cứu, tham
khảo, áp dụng trong thời gian tới.
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT.................................................................. i
DANH MỤC BẢNG BIỂU ...................................................................................... iii
DANH MỤC HÌNH VẼ ............................................................................................ iv
LỜI MỞ ĐẦU .............................................................................................................1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN.........4
1.1. Tổng quan đề tài nghiên cứu ............................................................................4
1.1.1 Những công trình nghiên cứu tham khảo ....................................................4
1.1.2 Sự khác biệt các công trình nghiên cứu với nội dung luận văn ..................7
1.2 Những vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm ........8
1.2.1. Lý luận chung về thị trường bảo hiểm .......................................................8
1.2.2. Lý luận chung về hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm......................16
1.2.3. Nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm.............30
1.2.4. Kinh nghiệm giám sát thị trường bảo hiểm của một số nước trên thế giới.....33
CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ............................38
2.1. Phƣơng pháp phân tích tổng hợp ....................................................................38
2.1.1. Tìm kiếm nguồn tài liệu: ...........................................................................39
2.1.2. Thu thập và xử lý số liệu ..........................................................................39
2.1.3. Thực hiện phân tích và tổng hợp ..............................................................39
2.2. Phƣơng pháp chuyên gia .................................................................................40
2.2.1. Các vấn đề cần nghiên cứu cần trao đổi ..................................................40
2.2.2. Thiết kế bảng hỏi và Danh sách chuyên gia tiến hành khảo sát ..............41
2.2.3. Thực hiện phỏng vấn ................................................................................42
2.2.4. Phân tích, tổng hợp thông tin từ các nội dung đã phỏng vấn ..................42
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT THỊ TRƢỜNG BẢO
HIỂM VIỆT NAM ....................................................................................................45
3.1. Hoạt động kinh doanh doanh thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam ........................45
3.2. Thực trạng hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam ......................56
3.2.1. Khung pháp lý cho hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm ...................56
3.2.2. Mô hình giám sát và chỉ tiêu giám sát thị trường bảo hiểm Việt Nam ....60
3.2.3. Thực tế hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm Việt Nam .....................67
3.3. Đánh giá hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam .........................70
3.3.1. Kết quả đạt được ......................................................................................70
3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ..........................................................................72
CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT THỊ
TRƢỜNG BẢO HIỂM VIỆT NAM .........................................................................77
4.1. Định hƣớng phát triển thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam ...................................77
4.2. Giải pháp hoàn thiện hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam ......78
4.2.1. Hoàn thiện mô hình giám sát thị trường bảo hiểm Việt Nam ..................78
4.2.2. Hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động giám sát thị trường bảo hiểm Việt
Nam .....................................................................................................................80
4.2.3. Tăng cường giám sát thị trường bảo hiểm Việt Nam ...............................84
4.3 Một số cơ hội và thách thức hoạt động giám sát trong thời gian tới ...............88
4.3.1. Những cơ hội ............................................................................................88
4.3.2. Những thách thức .....................................................................................89
KẾT LUẬN ...............................................................................................................90
TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................91
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT
STT Ký hiệu Nguyên nghĩa
1 APEC Diễn đàn kinh tế châu Á-Thái Bình Dƣơng
2 ASEAN Hiệp hội các nƣớc Đông Nam Á
3 ASEM Diễn đàn Hợp tác Á - Âu
4 BH Bảo hiểm
5 BH NT Bảo hiểm nhân thọ
6 BH PNT Bảo hiểm phi nhân thọ
7 BTC Bộ Tài chính
8 CNH Công nghiệp hóa
9 GDP Thu nhập Quốc nội
10 HĐH Hiện đại hóa
11 IAIS Hiệp hội Quốc tế của các cơ quan giám sát bảo hiểm
12 IMF Quỹ tiền tệ Quốc tế
13 KH - KT Khoa ho ̣c – kỹ thuật
14 KT - TC Kinh tế – tài chính
15 MAS Cơ quan tiền tệ Singapore
16 NHNN Ngân hàng Nhà nƣớc
17 OJK Cơ quan giám sát Inđônêxia
18 QLKT Quản lý kinh tế
19 QLNN Quản lý nhà nƣớc
20 SL Số lƣơ ̣ng
i
21 TBH Tái Bảo hiểm
22 TĐ Tƣơng đƣơng
23 TTS Tổng tài sản
24 UBCKNN Ủy ban Chứng khoán Nhà nƣớc
25 USD Đồng đô lã Mỹ
26 VCSH Vốn chủ sở hữu
27 VNĐ Đồng Việt nam
28 WB Ngân hàng thế giới
29 WTO Tổ chức Thƣơng mại thế giới
30 XNK Xuất nhập khẩu
ii
DANH MỤC BẢNG BIỂU
STT Bảng Nội dung Trang
1 Bảng 1.1 Khả năng thanh toán II dựa trên ba trụ cột chính 21
Chỉ tiêu nòng cốt giám sát tài chính đối với lĩnh
2 Bảng 1.2 29
vực bảo hiểm
3 Bảng 3.1 Số lƣợng và loại hình doanh nghiệp bảo hiểm 46
Vốn chủ sở hữu và Tổng tài sản thị trƣờng bảo
4 Bảng 3.2 48
hiểm (2007-2014)
5 Bảng 3.3 Tổng đầu tƣ thị trƣờng bảo hiểm giai đoạn 2009 – 2014 50
Khả năng sinh lời của các doanh nghiệp bảo hiểm
6 Bảng 3.4 51
(2009-2014)
Hệ thống chỉ tiêu đánh giá xếp loại DN BHNT
7 Bảng 3.5 64
theo TT 195/2014/TT-BTC
Hệ thống chỉ tiêu đánh giá xếp loại DN BHPNT
8 Bảng 3.6 65
theo TT 195/2014/TT-BTC
9 Bảng 3.7 Tỷ lệ Biên khả năng thanh toán DN BHPNT 68
10 Bảng 3.8 Tỷ lệ Biên khả năng thanh toán DN BHNT 69
So sánh ƣu điểm – nhƣợc điểm các quy tắc giám
11 Bảng 4.1 82
sát khả năng thanh toán
12 Bảng 4.2 Đánh giá mức độ tuân thủ 26 nguyên tắc ICPs của IAIS 85
iii
DANH MỤC HÌNH VẼ
STT Hình Nội dung Trang
1 Hình 1.1 Cấu trúc tổ chức mô hình giám sát theo thể chế 23
2 Hình 1.2 Cấu trúc tổ chức mô hình giám sát theo chức năng 24
3 Hình 1.3 Cấu trúc tổ chức mô hình giám sát lƣỡng đỉnh 25
4 Hình 1.4 Cấu trúc tổ chức mô hình giám sát hợp nhất 27
5 Hình 2.1 Kết quả phỏng vấn các chuyên gia 42
Doanh thu phí thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam giai
6 Hình 3.1 46
đoạn 2007-2014
Tốc độ tăng trƣởng doanh thu phí thị trƣờng Bảo
7 Hình 3.2 47
hiểm Việt Nam giai đoạn 2007-2014
Tốc độ tăng trƣởng vốn chủ sở hữu và tổng tài sản
8 Hình 3.3 49
thị trƣờng bảo hiểm (2007-2014).
Tốc độ tăng trƣởng dự phòng nghiệp vụ thị trƣờng
9 Hình 3.4 49
bảo hiểm 2007 – 2014
Phí BH/GDP và Phí BH bình quân đầu ngƣời một
10 Hình 3.5 53
số nƣớc khu vực Đông Nam Á.
Cấu trúc mô hình giám sát thị trƣờng bảo hiểm
11 Hình 3.6 60
Việt Nam
12 Hình 3.7 Cơ cấu tổ chức Cục Quản lý và Giám sát bảo hiểm 61
13 Hình 3.8 Cơ cấu đầu tƣ khu vực bảo hiểm nhân cuối 2014. 70
Cơ cấu đầu tƣ khu vực bảo hiểm phi nhân thọ cuối
14 Hình 3.9 70
2014
Cấu trúc tổ chức mô hình giám sát tài chính hợp
15 Hình 4.1 79
nhất Việt Nam
iv
LỜI MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài
Ngành Bảo hiểm đang trở thành ngành kinh tế quan trọng trong việc phát
triển kinh tế xã hội của đất nƣớc. Kể từ năm 1993 chính thức đi vào hoạt động đến
nay thị trƣờng bảo hiểm (TTBH) đã đạt đƣợc những kết quả rất đáng khích lệ nhƣ
tốc độ tăng trƣởng doanh thu phí bình quân khoảng 15%, giúp giải quyết bồi thƣờng
ổn định kinh tế xã hội, đầu tƣ trở lại nền kinh tế và giải quyết một số lƣợng lớn lao
động cho nền kinh tế. Tuy nhiên, vẫn còn những vấn đề bất cập nhƣ thị trƣờng Bảo
hiểm phát triển chƣa thực sự bền vững, quy mô thị trƣờng còn nhỏ, vốn kinh doanh
của các doanh nghiệp bảo hiểm còn hạn chế, hiện tƣợng cạnh tranh không lành
mạnh và trục lợi bảo hiểm ngày càng tinh vi và có xu hƣớng gia tăng. Bên cạnh đó,
thị trƣờng Bảo hiểm đang ngày càng hội nhập sâu vào TTBH khu vực và thế giới,
sản phẩm ngày càng đa dạng và phức tạp, môi trƣờng cạnh tranh khốc liệt. Do đó
đòi hỏi công tác quản lý giám sát phải phù hợp với các nguyên tắc và chuẩn mực
quốc tế.
Trong xu thế hội nhập và phát triển kinh tế, hoạt động Bảo hiểm có vai trò
hết sức quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế. Trƣớc những làn sóng đầu
tƣ, các yêu cầu hội nhập tài chính quốc tế ngày càng sâu rộng nên đòi hỏi cần thiết
nâng cao quản lý giám sát Nhà nƣớc trong việc thúc đẩy phát triển thị trƣờng Bảo
hiểm, đảm bảo thị trƣờng Bảo hiểm phát triển bền vững, ổn định, bảo vệ khách hàng
tham gia bảo hiểm trƣớc các cơn khủng hoảng tài chính. Xuất phát từ những yêu
cầu trên, học viên xin chọn chủ đề:“Hoạt động Giám sát thị trường Bảo hiểm Việt
Nam” làm đề tài luận văn thạc sỹ khoa học kinh tế.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động quản lý Nhà nƣớc thị
trƣờng Bảo hiểm Việt Nam nhận diện những nội dung giám sát hoạt động thị trƣờng
1
Bảo hiểm, mục tiêu nghiên cứu là đƣa ra giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện
hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm để góp phần đảm bảo một sân chơi lành
mạnh, công bằng và tạo điều kiện cho thị trƣờng bảo hiểm phát triển bền vững. Cụ
thể luận văn sẽ tập trung giải quyết một số mục tiêu sau:
- Rà soát chức năng quản lý giám sát đối với thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam
- Tổng hợp bức tranh tổng quan về cơ sở lý luận trong hoạt động giám sát thị trƣờng
Bảo hiểm
- Đánh giá thực trạng hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam, tìm ra
những mặt hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong hoạt động giám sát thị trƣờng
bảo hiểm Việt Nam
- Hoàn thiện hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm Việt Nam: tăng cƣờng các giải
pháp nhằm nâng cao hiệu quả, hiệu lực hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm, đảm
bảo vừa phát triển, hội nhập vừa đảm bảo phòng tránh các rủi ro về tài chính, biến động
thị trƣờng và rủi ro đến cá nhân và tổ chức tham gia bảo hiểm ở Việt Nam
3. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu chủ yếu sau:
- Phƣơng pháp phân tích tổng hợp
- Phƣơng pháp chuyên gia : phỏng vấn trực tiếp một số chuyên gia trong lĩnh
vực tài chính, bảo hiểm qua bảng hỏi đánh giá thực trạng và giải pháp hoàn thiện
hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam.
4. Đối tƣợng và Phạm vi nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn: là hoạt động giám sát thị trƣờng Bảo hiểm.
Phạm vi không gian: nghiên cứu của đề tài đƣợc giới hạn trong thị trƣờng Bảo hiểm
Việt Nam (gồm 29 doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ và 16 doanh nghiệp bảo
hiểm nhân thọ) và các cơ quan quản lý, giám sát nhà nƣớc tham gia giám sát thị
trƣờng bảo hiểm.
2
Phạm vi thời gian: Số liệu đƣợc lấy trong giai đoạn 2007-2014
5. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục bảng biểu, hình vẽ, danh mục tài liệu tham
khảo, luận văn gồm 4 chƣơng:
Chương 1.Tổng quan đề tài nghiên cứu và Cơ sở lý luận
Chương 2. Phƣơng pháp và thiết kế nghiên cứu
Chương 3. Thực trạng hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam
Chương 4. Giải pháp hoàn thiện hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm Việt Nam
3
CHƢƠNG 1:TỔNG QUAN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1.Tổng quan đề tài nghiên cứu
1.1.1 Những công trình nghiên cứu tham khảo
Từ thực tế nghiên cứu vấn đề này học viên nhận thấy chƣa có nhiều công
trình khoa học nghiên cứu về hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm. Tuy nhiên đã
có những bài nghiên cứu trong nƣớc và nƣớc ngoài liên quan đến từng góc độ riêng
trong hoạt động quản lý giám sát thị trƣờng bảo hiểm. Các công trình nghiên cứu
này có thể đƣợc coi là cơ sở nền tảng cho vấn đề nghiên cứu Hoạt động giám sát thị
trƣờng bảo hiểm, cụ thể:
-Cuốn sách “Phƣơng pháp đánh giá, hƣớng dẫn, chuẩn mực và các nguyên
tắc nòng cốt trong lĩnh vực bảo hiểm” (Insurance core principles, standards,
guidance and Assessment methodology) đƣợc Hiệp hội Quốc tế các cơ quan giám
sát bảo hiểm (International Association of Insurance Supervisors) IAIS ban hành
năm 2011đã tập trung nêu lên 26 nguyên tắc mà các cơ quan giám sát bảo hiểm cần
phải tuân thủ để nâng cao hiệu quả giám sát
IAIS là Hiệp hội quốc tế các cơ quan quản lý giám sát bảo hiểm, đƣợc thành lập
năm 1994 bởi đại điện của những cơ quan quản lý, giám sát bảo hiểm trên thế giới.
IAIS gồm 190 cơ quan, tổ chức quản lý, giám sát bảo hiểm của gần 140 quốc gia,
chiếm tới 97% doanh thu phí bảo hiểm toàn cầu, có hơn 120 quan sát viên. IAIS có trụ
sở chính tại Basel, Thụy Sỹ. Việt Nam là thành viên của IAIS từ năm 2007.
IAIS đã phối hợp với Ngân hàng thế giới và Quỹ tiền tệ quốc tế xây dựng 26
nguyên tắc (trƣớc đây là 28 nguyên tắc, năm 2003) quản lý, giám sát bảo hiểm để
hƣớng tới áp dụng rộng rãi trên phạm vi quốc tế nhằm đảm bảo tính hiệu quả và
thống nhất trong việc giám sát thị trƣờng bảo hiểm. 26 ICPs mà IAIS đƣa ra chính
là khung chuẩn mực để các cơ quan quản lý, giám sát về bảo hiểm của các nƣớc soi
rọi, đánh giá và nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát.
Các chuẩn mực tập trung vào những vấn đề cụ thể. Chuẩn mực đặt ra nguyên
tắc thực hành thận trọng, tốt nhất cho cơ quan giám sát; mô tả nguyên tắc thực hành
4
tốt nhất các công ty bảo hiểm cần tuân thủ, vì thế giúp các cơ quan giám sát đánh
giá hoạt động của các doanh nghiệp bảo hiểm. Các hƣớng dẫn bổ trợ các nguyên tắc
và chuẩn mực, thiết kế để trợ giúp cho các nhà quản lý giám sát và đảm bảo tính
hiệu quả trong quản lý.
Phạm vi và quy mô ICPs đƣợc xác định để cung cấp khung pháp lý và giám
sát đƣợc thừa nhận trên toàn thế giới trong lĩnh vực bảo hiểm; cung cấp cơ sở đánh
giá hệ thống pháp lý, phƣơng pháp, cách thức giám sát bảo hiểm; yêu cầu cơ quan
giám sát quản lý hoạt động với một thái độ minh bạch và có trách nhiệm, có quyền
lực về pháp lý và có nguồn lực để thực hiện các nhiệm vụ.
- Với đề tài nghiên cứu khoa học cấp học viện: “Giải pháp nâng cao hiệu quả
quản lý, giám sát của Nhà nƣớc đối với thị trƣờng bảo hiểm ở Việt Nam” (2011)
của tác giảPGS.TS Hoàng Trần Hậu và PGS. TS Hoàng Mạnh Cừ. Các tác giả đã
nghiên cứu các vấn đề về lý luận và thực tiễn hoạt động quản lý giám sát của Nhà
nƣớc đối với thị trƣờng bảo hiểm. Bằng những đánh giá xác đáng từ các quy định
pháp lý cho đến các hoạt động thực tiễn, đề tài đã nêu lên những hạn chế và bất cập
của một số văn bản pháp lý và thực tế hoạt động quản lý giám sát thị trƣờng bảo
hiểm ở Việt Nam. Ngoài ra, trên cơ sở thực trạng thị trƣờng bảo hiểm và những hạn
chế về quản lý, giám sát thị trƣờng bảo hiểm đƣợc trình bày trong đề tài nhóm tác
giả đã đƣa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát thị trƣờng
bảo hiểm.
-Bài báo khoa học “Giám sát an toàn tài chính đối với các doanh nghiệp bảo
hiểm ở Việt Nam” trong tạp chí Phát triển và hội nhập (2013) của tác giả PGS. TS.
Hoàng Trần Hậu và THS. Nguyễn Tiến Hùng,các tác giả đã trình bày những phân
tích về thể chế của Nhà nƣớc liên quan đến việc giám sát an toàn tài chính đối với
các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam và đƣa ra một số gợi ý về chính sách đối
với các cơ quan quản lý Nhà nƣớc về bảo hiểm. Bài nghiên cứu cũng nêu lên nội
dung giám sát tài chính đối với các doanh nghiệp bảo hiểm trong thể chế tài chính
hiện hành. Bài nghiên cứu đi tiếp phân tích thực tế hoạt động giám sát tài chính đối
với các công ty bảo hiểm, đƣa ra những đánh giá sâu hơn về giám sát an toàn tài
5
chính đối với các doanh nghiệp bảo hiểm từ đó vạch ra định hƣớng tăng cƣờng năng
lực giám sát an toàn tài chính đối với các doanh nghiệp bảo hiểm trong thời gian tới.
-Với một nghiên cứu công phu và hệ thống, quyển sách:“Hệ thống giám sát
tài chính Việt Nam” (2011) của tác giả Tô Ngọc Hƣng, Nhà xuất bản Hà Nội. Công
trình nghiên cứu đã cho một cái nhìn tổng quát về hệ thống giám sát tài chính Việt
Nam trong đó có giám sát thị trƣờng bảo hiểm. Tác giả đã chỉ ra những rủi ro chéo
từ lĩnh vực này sang lĩnh vực khác và những rủi ro những lỗ hổng trong việc giám
sát tập đoàn, giám sát các sản phẩm tích hợp và nguyên nhân của những tồn tại đó
là do hiện nay mô hình giám sát tài chính của Việt Nam đang đi heo hƣớng giám sát
riêng lẻ. Hiện nay xuất hiện nhiều tập đoàn tài chính dƣới dạng tập đoàn Bảo hiểm –
Ngân hàng – Chứng khoán. Các công ty mẹ là công ty bảo hiểm, công ty con là
ngân hàng hoặc công ty chứng khoán nhƣng việc giám sát tập đoàn tài chính này
còn gặp nhiều bất cập.
-Bài viết “Chọn lối đi riêng”trong tập san Toàn cảnh Bảo hiểm Việt Nam
2014 (2014) của Tác giả Trịnh Quang Tuyến – Chủ tịch Hiệp hội bảo hiểm Việt
Nam, xuất bản ngày 30/5/2014, Báo Đầu tƣ chứng khoán. Bài viết đƣa ra 19 nhóm
giải pháp cơ bản để phát triển thị trƣờng bảo hiểm. Tác giả nêu rõ ngành bảo hiểm
đã đạt đƣợc những kết quả nhất định, nhƣng cũng còn tồn tại không ít vấn đề cần
giải quyết. Thực tế này không chỉ đòi hỏi sự nỗ lực từ phía các doanh nghiệp, mà rất
cần sự hỗ trợ từ cơ quan quản lý, để xây dựng hành lang pháp lý thông thoáng hơn,
tạo đà cho sự phát triển của thị trƣờng. Các giải pháp về hoàn thiện hành lang pháp
lý, khắc phục tình trạng cạnh tranh không lành mạnh, hạn chế trục lợi bảo hiểm, xây
dựng hệ thống cơ sở dữ liệu toàn ngành bảo hiểm phục vụ việc tính phí, tháo gỡ khó
khăn về kế toán, thắt chặt quy định trong đầu tƣ tài chính…đều là những giải pháp
mang tính khả thi.
-Với bài nghiên cứu “Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát thị
trƣờng tài chính”trên Tạp chí Tài chính (2014) của tác giả Trần Tuấn Anh, tác giả
đã phân tích những thành công và hạn chế trong thực tế hoạt động quản lý giám sát
thị trƣờng tài chính Việt Nam. Tác giả có nêu lên những tồn tạivề giám sát, quản lý
6
nhƣ: Công tác giám sát, quản lý thị trƣờng tài chính của Việt Nam hiện vẫn chƣa
theo kịp với xu thế phát triển của các tập đoàn tài chính thế giới. Trong việc chia
sẻthông tin và sự phối hợp giữa các cơ quan trong quá trình giám sát thị trƣờng còn
nhiều vƣớng mắc làm hạn chế khả năng giám sát của toàn hệ thống. Hành lang pháp
lý cho hoạt động giám sát tài chính còn chƣa đồng bộ và thiếu đầy đủ, chƣa đáp ứng
đầy đủ theo chuẩn quốc tế.
- Các báo cáo hàng năm của Cục quản lý giám sát bảo hiểm – Bộ Tài chính
- Báo cáo giám sát định kỳ 6 tháng/ năm của Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia.
- Tài liệu về thị trƣờng bảo hiểm của Hiệp hội bảo hiểm
- Văn bản pháp luật kinh doanh bảo hiểm cũng nhƣ các Nghị định, Thông tƣ
hƣớng dẫn.
- Các báo cáo trong và ngoài nƣớc về ngành bảo hiểm.
1.1.2 Sự khác biệt các công trình nghiên cứu với nội dung luận văn
Qua các phân tích các công trình nghiên cứu có liên quan nêu ở trên cho thấy sự
khác biện, không trùng lắp của luận văn nhƣ sau:
a) Đa phần các công trình nghiên cứu, bài viết chủ yếu đề cập đến hoạt động thị
trƣờng bảo hiểm Việt Nam, tập trung nghiên cứu đánh giá những tác động có liên
quan đến hoạt động kinh doanh bảo hiểm. Tuy nhiên các tác giả chỉ tập trung chủ
yếu vào các nội dung hoạt động kinh doanh của lĩnh vực bảo hiểm, những nội dung
đề cập đến giám sát thị trƣờng bảo hiểm chỉ mang tính chất khái quát chƣa chuyên
sâu nhƣ nội dung của luận văn;
b) Về nguồn số liệu của các công trình nghiên cứu chƣa có tính hệ thống, sử
dụng chuỗi thời gian có hạn, chƣa đủ để khái quát, đại diện cho cả thị trƣờng bảo
hiểm;
c) Với việc xây dựng bảng câu hỏi phỏng vấn chuyên gia hoạt động trong lĩnh
vực bảo hiểm, đại diện cho các cơ quan quản lý nhà nƣớc, các Cty bảo hiểmđể làm
nguồn dữ liệu sơ cấp cho luận văn đã thể hiện sự không trùng lắp của luận văn với
các công trình nghiên cứu trƣớc đây.
7
1.2 Những vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động giám sát thị trƣờng bảo hiểm
1.2.1. Lý luận chung về thị trường bảo hiểm
1.2.1.1. Khái niệm và đặc trưng của thị trường bảo hiểm
Khái niệm thị trường bảo hiểm
Thị trƣờng có thể đƣợc khái niệm theo nhiều cách khác nhau. Chúng đƣợc
xem xét từ nhiều gốc độ và đƣợc đƣa vào các giai đoạn khác nhau trong quá trình
phát triển kinh tế hàng hoá.
Theo David Begg, thị trƣờng là tập hợp các sự thỏa thuận thông qua đó
ngƣời bán và ngƣời mua tiếp xúc với nhau để trao đổi hàng hoá và dịch vụ. Theo
cách hiểu này thì ngƣời ta nhấn mạnh đến các quan hệ trao đổi cũng nhƣ thể chế và
các điều kiện thực hiện việc mua bán.
Trong nền kinh tế hiện đại, thị trƣờng đƣợc coi là biểu hiện thu gọn của quá
trình mà thông qua đó các quyết định của các gia đình về tiêu dùng mặt hàng nào,
các quyết định của các Công ty về sản xuất cái gì?, sản xuất cho ai? Sản xuất nhƣ
thế nào?các quyết định của ngƣời công nhân về làm việc bao lâu? cho ai? đều đƣợc
dung hoà bằng sự điều chỉnh giá cả, quan niệm này cho thấy mọi quan hệ trong kinh
tế đã đƣợc tiền tệ hoá. Giá cả với tƣ cách là yếu tố thông tin cho các lực lƣợng tham
gia thị trƣờng trở thành trung tâm của sự chú ý, sự điều chỉnh về giá cả trong quan
hệ mua bán là yếu tố quan trọng nhất để các quan hệ đó đƣợc tiến hành.
Xét theo mức độ khái quát thì thị trƣờng còn đƣợc quan niệm là sự kết hợp giữa
cung và cầu trong đó ngƣời mua, ngƣời bán bình đẳng cạnh tranh, số lƣợng ngƣời bán
nhiều hay ít phụ thuộc vào quy mô của thị trƣờng lớn hay nhỏ. Sự cạnh tranh trên thị
trƣờng có thể do xảy ra giữa ngƣời bán, ngƣời mua hay giữa ngƣời bán và ngƣời mua.
Việc xác định giá cả trên thị trƣờng là do cung và cầu quyết định.
Trong giáo trình “Quản trị kinh doanh bảo hiểm” của Trƣờng Đại học Kinh
tế quốc dân(2008) của tác giả Nguyễn Văn Định: “Thị trƣờng bảo hiểm là nơi mua
và bán các sản phẩm bảo hiểm “. Sản phẩm bảo hiểm là sản phẩm đặc biệt, vô hình,
ngƣời mua không thể cảm nhận bằng các giác quan nhƣ đối với các loại sản phẩm
hàng hóa dịch vụ khác nên sản phẩm bảo hiểm thƣờng đƣợc bán thông qua các
8