Đối chiếu tên riêng nữ giới người anh và người việt
- 274 trang
- file .pdf
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
LÊ THỊ MINH THẢO
ĐỐI CHIẾU TÊN RIÊNG NỮ GIỚI NGƯỜI ANH
VÀ NGƯỜI VIỆT
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
HàNội, 2018
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
LÊ THỊ MINH THẢO
ĐỐI CHIẾU TÊN RIÊNG NỮ GIỚI NGƯỜI ANH
VÀ NGƯỜI VIỆT
Chuyên ngành: Ngôn ngữ học so sánh đối chiếu
Mãsố: 9222024
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. LêQuang Thiêm
2. PGS. TS. Hồ Ngọc Trung
HàNội, 2018
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những tư
liệu vàsố liệu trong luận án làtrung thực. Đề tài nghiên cứu vàcác kết quả
chưa được ai công bố.
Tác giả luận án
LêThị Minh Thảo
DANH MỤC CÁC BẢNG
STT Tên Bảng Trang
1 Bảng 2.1. Chính tố trong tên nữ giới người Anh 41
2 Bảng 2.2. Tiền tố trong tên nữ giới người Anh 42
3 Bảng 2.3. Hậu tố trong tên nữ giới người Anh 42
4 Bảng 2.4. Môhì nh tổ hợp định danh nữ giới người Anh 46
5 Bảng 2.5: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên cánhân nữ 48
giới người Anh theo hì nh thức cấu tạo
6 Bảng 2.6: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên đệm nữ giới 51
người Anh theo hì nh thức cấu tạo
7 Bảng 2.7: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên họ nữ giới 55
người Anh theo hì nh thức cấu tạo
8 Bảng 2.8: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên nữ giới 66
người Anh theo thành tố cấu tạo
9 Bảng 2.9. Mô hình tên người Việt của Trần Ngọc Thêm 67
10 Bảng 2.10. Môhì nh cấu trúc chính danh nữ giới người Việt 67
11 Bảng 2.11: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên cánhân nữ 71
giới người Việt theo môhình cấu tạo
12 Bảng 2.12: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên đệm nữ 73
giới người Việt theo môhình cấu tạo
13 Bảng 2.13: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên nữ giới 86
người Việt theo thành tố cấu tạo
14 Bảng 3.1. Tên cánhân nữ giới liên quan đến các con vật 97
đẹp và đáng yêu
15 Bảng 3.2. Tên cánhân nữ giới liên quan đến các loài cây, 99
hoa
16 Bảng 3.3. Tên cánhân nữ giới liên quan đến hiện tượng tự 98
nhiên
17 Bảng 3.4. Tên cánhân nữ giới liên quan đến màu sắc 99
Bảng 3.5. Tên cánhân nữ giới liên quan đến vật cógiátrị 99
a. 3.6. Tên cánhân nữ giới liên quan đến Kinh thánh
Bảng 101
Bảng 3.7. Tên cánhân nữ giới liên quan đến nhân vật trong 102
tác phẩm nghệ thuật
Bảng 3.8. Tên cánhân nữ giới liên quan đến tên họ cósẵn 103
Bảng 3.9. Tên cánhân nữ giới liên quan đến tước hiệu 103
Bảng 3.10. Tên cánhân nữ giới liên quan đến con số 104
Bảng 3.11. Tên họ liên quan đến tên gọi nghề nghiệp 108
Bảng 3.12. Tên họ liên quan đến tên địa danh 110
Bảng 3.13. Tên họ liên quan đến đặc điểm địa danh 110
Bảng 3.14. Tên họ được hình thành từ tên cánhân của cha 111
thêm “s”
Bảng 3.15. Tên họ được hình thành từ tên cánhân của cha 112
thêm “son”
Bảng 3.16. Tên họ được hình thành từ tên cánhân của cha 112
DANH MỤC SƠ ĐỒ
STT Tên sơ đồ Trang
1 Hình 2.1. Sơ đồ cấu tạo tổ hợp định danh nữ giới 39
người Anh và người Việt
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
1. R Căn tố
2. S Hậu tố
3. P Tiền tố
4. T Thành tố
5. Tr. Trang
6. Nxb Nhàxuất bản
7. A Tên cánhân
8. B Tên đệm
9. C Tên họ
MỤC LỤC
nh cấp thiết của đề tài ....................................................................................... 1
1. Tí
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................... 1
3. Đối tượng, phạm vi vàngữ liệu nghiên cứu ........................................................ 2
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................................ 3
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án ............................................................... 4
6. Ý nghĩa lý luận vàthực tiễn của luận án.............................................................4
7. Bố cục của luận án................................................................................................. 4
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ
THUYẾT CỦA LUẬN ÁN ....................................................................................... 5
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..................................................................5
nh nghiên cứu tên người Anh .....................................................5
1.1.1. Tình hì
nh nghiên cứu tên người Việt ...................................................11
1.1.2. Tình hì
1.2. Cơ sở líthuyết ...............................................................................................17
1.2.1. Một số vấn đề líthuyết về tên riêng .......................................................18
1.2.2. Vấn đề giới trong ngôn ngữ học ............................................................27
1.2.3. Nghiên cứu đối chiếu tên riêng nữ giới người Anh và người Việt......33
Tiểu kết chương 1 ...............................................................................................36
CHƯƠNG 2. ĐỐI CHIẾU ĐẶC ĐIỂM CẤU TẠO TÊN NỮ GIỚI NGƯỜI
ANH .VÀ NGƯỜI VIỆT ........................................................................................ 38
Đặt vấn đề .....................................................................................................38
Cơ sở phân tích đặc điểm cấu tạo tên nữ giới người Anh và người Việt 39
2.2.1. Một số líluận về hì
nh vị ........................................................................39
2.2.2. Cơ sở phân tí ch các thành phần cấu tạo trong tên nữ giới người Anh
và người Việt ....................................................................................................43
Đặc điểm cấu tạo tên nữ giới người Anh .................................................44
nh chung tên nữ giới người Anh .................................................44
2.3.1. Môhì
2.3.2. Các thành phần cấu tạo tên nữ giới người Anh ...................................45
nh cấu tạo tên nữ giới người Anh ........................................55
2.3.3. Các môhì
Đặc điểm cấu tạo tên nữ giới người Việt ....................................................65
nh chung tên nữ giới người Việt .................................................65
2.4.1. Môhì
2.4.2. Các thành phần cấu tạo tên nữ giới người Việt ...................................66
nh cấu tạo tên nữ giới người Việt ........................................76
2.4.3. Các môhì
Những nét tương đồng vàkhác biệt về cấu tạo trong tên nữ giới người
Anh và người Việt ...............................................................................................84
2.5.1. Những nét tương đồng về cấu tạo trong tên nữ giới người Anh và
người Việt .........................................................................................................84
2.5.2. Những khác biệt về cấu tạo trong tên nữ giới người Anh và người Việt
...........................................................................................................................85
Tiểu kết chương 2 ................................................................................................91
CHƯƠNG 3. ĐỐI CHIẾU ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA VÀ VĂN HÓA - XÃ HỘI
PHẢN ÁNH QUA TÊN NỮ GIỚI NGƯỜI ANH VÀ NGƯỜI VIỆT ................ 93
Đặt vấn đề .....................................................................................................93
Đặc điểm nghĩa của tên nữ giới người Anh ...............................................93
3.2.1. Đặc điểm nghĩa của tên cánhân nữ giới người Anh ...........................93
3.2.2. Đặc điểm nghĩa của tên đệm nữ giới người Anh ...............................102
3.2.3. Đặc điểm nghĩa của tên họ nữ giới người Anh ..................................103
Đặc điểm nghĩa của tên nữ giới người Việt..............................................109
3.3.1. Đặc điểm nghĩa của tên cánhân nữ giới người Việt .........................110
3.3.2. Đặc điểm nghĩa của tên đệm nữ giới người Việt ................................116
3.3.3. Đặc điểm nghĩa của tên họ nữ giới người Việt ..................................120
Những nét tương đồng vàkhác biệt về nghĩa và văn hóa - xãhội được
phản ánh qua tên nữ giới người Anh và người Việt ......................................120
3.4.1. Những nét tương đồng về nghĩa và văn hóa - xãhội phản ánh qua tên
nữ giới người Anh và người Việt ..................................................................120
3.4.2. Những khác biệt về nghĩa và văn hóa - xãhội phản ánh qua tên nữ
giới người Anh và người Việt ........................................................................122
Tiểu kết chương 3 ..............................................................................................141
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 144
TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ TRÍCH DẪN...................................................... 148
MỞ ĐẦU
1. 1. Tính cấp thiết của đề tài
1.1. Trong mỗi cộng đồng, mỗi ngôn ngữ khác nhau, tên người (nhân danh)
không chỉ đơn thuần lànhững kíhiệu dùng để định danh màcòn chứa đựng
những dấu ấn về lịch sử, xãhội vàtruyền thống văn hoá đặc trưng cho mỗi cộng
đồng dân tộc đó. Tên nữ giới người Anh vàViệt cũng vậy, vừa mang đặc trưng
của ngôn ngữ, vừa làánh xạ phản chiếu đặc điểm văn hoá - xãhội. Do đó, thông
qua việc nghiên cứu tên nữ giới, chúng tôi cóthể tìm hiểu được những đặc trưng
về ngôn ngữ và văn hóa – xãhội thể hiện qua tên nữ giới ở mỗi quốc gia.
1.2. Tên người nói chung vàtên nữ giới nói riêng chiếm một vị trírất quan
trọng trong hệ thống tên riêng. Trong mỗi ngôn ngữ, tên nữ giới cónhững đặc
điểm riêng. Xét về số lượng, nữ giới làlực lượng chiếm phân nửa dân số nhân
loại. Điều đó cũng có nghĩa là số lượng tên nữ giới chiếm phân nửa số lượng
tên người trên thế giới. Với số lượng rất lớn như vậy, đây chính là một nguồn
ngữ liệu hết sức phong phú để tìm hiểu và phân tích. Hơn nữa, việc nghiên cứu
tên nữ giới góp phần làm phong phúthêm nội dung nghiên cứu trong ngôn ngữ
học xãhội về giới cũng như trong ngôn ngữ và văn hoá - xãhội nói chung.
1.3. Theo nguồn tư liệu màchúng tôi tiếp cận được, hiện vẫn còn thiếu vắng
nh nghiên cứu so sánh đối chiếu về tên người Anh và người Việt
những công trì
nói chung và đặc biệt làtên nữ giới nói riêng.
Từ những lído nêu trên, để giúp người Anh và người Việt, đặc biệt là người
học vànghiên cứu về hai ngôn ngữ này hiểu được những đặc điểm ngôn ngữ,
văn hoá, xã hội hàm chứa trong tên nữ giới, chúng tôi chọn vấn đề “Đối chiếu
tên riêng nữ giới người Anh và người Việt” làm đề tài luận án.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Thông qua việc khảo sát và đối chiếu tên riêng (chính danh) nữ giới người
Anh và người Việt, mục đích của luận án là góp phần hệ thống những lí luận
về tên riêng nói chung, tên nữ giới nói riêng và làm rõ những điểm tương đồng
1
và dị biệt về cấu tạo, ý nghĩa và văn hóa - xã hội được phản ánh qua tên nữ giới
ở hai ngôn ngữ.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Với mục đích như trên, luận án đặt ra những nhiệm vụ chủ yếu như sau:
- Xây dựng hệ thống cơ sở líthuyết cho toàn bộ nghiên cứu thông qua điểm
luận một số vấn đề líthuyết quan trọng về danh xưng học, tên riêng, tên người
nói chung vàtên nữ giới nói riêng vàlíthuyết về so sánh đối chiếu.
- Miêu tả, phân tích các đặc điểm cấu tạo tên riêng nữ giới người Anh và
người Việt. Từ đó, phân tích đối chiếu để tì
m ra những nét tương đồng vàdị biệt
về cấu tạo trong tên riêng nữ giới người Anh và người Việt.
- Miêu tả, phân tích đặc điểm ngữ nghĩa trong tên riêng nữ giới người Anh
và người Việt. Từ đó, phân tích đối chiếu để tìm ra những tương đồng vàdị biệt
về nghĩa, cũng như về văn hóa – xãhội phản ánh qua tên riêng nữ giới người
Anh và người Việt.
2. 3. Đối tượng vàphạm vi vàngữ liệu nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án làtên chí
nh danh của nữ giới người Anh
và người Việt, trong đóbao gồm cả phần tên họ, tên đệm vàtên cánhân.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của luận án chỉ giới hạn ở việc phân tích tên (chính
danh) của nữ giới người Anh tại Anh (England) màkhông phải tên nữ giới người
Anh trên toàn Liên hiệp Vương quốc Anh vàBắc Ireland. Đối với tên nữ giới
người Việt, luận án cũng chỉ giới hạn phân tích tên của nữ giới người Kinh tại
Việt Nam.
Cách tiếp cận vấn để nghiên cứu của luận án cơ bản lànghiên cứu so sánh
đối chiếu đồng đại, để tìm ra sự giống vàkhác nhau giữa các bì
nh diện được đưa
vào đối chiếu. Do đó, dù nguồn ngữ liệu để phân tích của luận án lànguồn ngữ
liệu hiện đại (từ năm 1975 đến nay) nhưng, luận án vẫn đưa ra các hiện tượng
về tên riêng trong lịch sử để có cơ sở phân tích và đưa ra được cái nhìn tổng thể
về tên nữ giới người Anh vàViệt. Chúng tôi chọn phạm vi này bởi lẽ năm 1975
làmột dấu mốc về sự phát triển kinh tế, xãhội ở cả Anh vàViệt Nam.
2
3.3. Ngữ liệu nghiên cứu
Nguồn ngữ liệu được sử dụng để phân tích trong luận án được chúng tôi
thu thập từ danh sách 12.879 tên nữ học viên, sinh viên người Anh của hai
trường đại học ở Anh là Đại học Miền Tây (University of the West of England)
và Đại học Cranfied (Cranfied University). Nhờ cómối quan hệ hợp tác quốc
tế giữa Viện Đại học Mở HàNội, cũng như sự giúp đỡ của Hội lưu học sinh
Việt Nam lại Anh nên chúng tôi mới có được danh sách tên sinh viên ở 2 trường
nói trên. Đối với nguồn ngữ liệu tiếng Việt, chúng tôi đã thu thập được danh
sách 12.936 tên nữ học viên, sinh viên người Kinh của 3 trường đại học ở Việt
Nam làViện đại học Mở HàNội, Đại học Tây Đô Cần Thơ và Đại học Mở bán
công Thành phố Hồ ChíMinh. Lído chúng tôi chọn 3 trường đại học này vì
các trường thuộc các khu vực Bắc, Trung, Nam của Việt Nam. Như vậy, ngữ
liệu thu thập được mang tính toàn diện về vùng miền của Việt Nam. Đây là
những nguồn ngữ liệu đáng tin cậy do các trường cung cấp.
3. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu của luận án vàthực hiện các nhiệm vụ
đã đặt ra, luận án áp dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp điều tra để tổng hợp nguồn ngữ liệu tên nữ học viên, sinh
viên tại các trường đại học ở Anh vàViệt Nam;
- Phương pháp miêu tả để miêu tả các đặc điểm về cấu tạo và đặc điểm ngữ
nghĩa của từng thành phần định danh (tên họ, tên đệm, tên cánhân) trong tổ
hợp định danh nữ giới người Anh và người Việt;
- Phương pháp so sánh đối chiếu để tìm ra điểm tương đồng vàdị biệt về
cấu tạo, ngữ nghĩa và văn hóa - xãhội được phản ánh qua tên nữ giới người
Anh và người Việt;
- Phương pháp nghiên cứu liên ngành được tận dụng để thấy được mối liên
hệ giữa đặc trưng ngôn ngữ với các thuộc tính văn hóa - xãhội được phản ánh.
Ngoài ra, để thực hiện luận án một cách khoa học vàchính xác luận án còn
áp dụng thủ pháp thống kê định lượng, kết hợp với phân tích định tí
nh, môhì
nh
hóa, lập bảng biểu để đưa ra kết quả phân tích nghiên cứu.
3
4. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Chúng tôi hi vọng luận án này sẽ giúp cho những người làm công tác
nghiên cứu ngôn ngữ hiểu sâu hơn về đặc điểm ngôn ngữ thể hiện ở tên chí
nh
danh nữ giới người Anh vànữ giới người Việt cùng với những nét văn hoá - xã
hội hàm chứa trong đó. Đồng thời, luận án cũng sẽ giúp cho những người làm
công tác biên - phiên dịch, giảng viên vàsinh viên học tiếng Anh được mở
rộng hiểu biết hơn về vấn đề này.
6. Ý nghĩa lý luận vàthực tiễn của luận án
Luận án sẽ cónhững đóng góp cả về lýluận vàthực tiễn như sau:
Về lýluận, các kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần làm sáng tỏ
những đặc trưng của nhân danh học nữ giới cả về mặt ngôn ngữ lẫn văn hoá -
xãhội.
Về thực tiễn, các kết quả nghiên cứu của luận án sẽ có đóng góp nhất
định cho công tác nghiên cứu ngôn ngữ, công tác dạy vàhọc ngôn ngữ và văn
hoáAnh, Việt của giảng viên, sinh viên, nghiên cứu viên của các viện nghiên
cứu, các trường đại học vànhững người yêu thích ngôn ngữ văn hoá Anh, Việt.
7. Bố cục của luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo vàtrí
ch dẫn, nội dung
nh của luận án được cấu trúc thành ba chương như sau:
chí
CHƯƠNG 1: Tổng quan tình hì
nh nghiên cứu và cơ sở líthuyết của luận
án
CHƯƠNG 2: Đối chiếu đặc điểm cấu tạo tên nữ giới người Anh và người
Việt
CHƯƠNG 3: Đối chiếu đặc điểm ngữ nghĩa và văn hóa - xãhội phản
ánh qua tên nữ giới người Anh và người Việt.
4
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍTHUYẾT
CỦA LUẬN ÁN
Ở chương này, luận án tập trung vào việc tổng quan tì
nh hình nghiên cứu
tên người Anh, tên người Việt nói chung vàtên nữ giới người Anh, tên nữ giới
người Việt nói riêng. Chúng tôi cũng điểm luận một số vấn đề líthuyết quan
trọng về tên riêng, tên người, tên nữ giới vàmột số vấn đề liên quan đến so
sánh đối chiếu tên nữ giới để làm tiền đề cho toàn bộ luận án.
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1. Tình hình nghiên cứu tên người Anh
Ở Anh, chuyên ngành khoa học nghiên cứu về tên người (nhân danh học)
mới chính thức ra đời vào cuối thế kỷ XIX, làmột nhánh thuộc ngành khoa học
nghiên cứu về tên riêng (danh xưng học). Tuy nhiên, nhân danh học Anh đã
phát triển một cách nhanh chóng vàrộng rãi trên nhiều phương diện như lịch
sử học, xãhội học, triết học, văn hóa học vàngôn ngữ học.
1.1.1.1. Lược sử nghiên cứu tên người Anh
Sự ra đời của Tạp chíNomina – Tạp chívề danh xưng học vào năm 1977
đã đánh dấu sự phát triển mạnh mẽ của ngành nhân danh học ở Anh. Tạp chílà
nơi công bố các công trình nghiên cứu tiêu biểu được chọn lọc từ các hội thảo
khoa học thường niên vàhội thảo quốc tế về địa danh học vànhân danh học
của Anh với các tác giả nổi tiếng như: Carole Hough, Cecily Clark, Patrick
Hanks, Peter McClure, P.H. Reaney, R.M. Wison,… [203]. Mục lục tổng thể
của 39 số đã phát hành từ năm 1977 đến nay cho thấy, các công trình được công
bố trên tạp chí đã khai thác chủ đề về tên người trên nhiều bì
nh diện, đặc biệt
thiên về tìm hiểu nguồn gốc, ý nghĩa của tên họ người Anh (surname/family
name/last name) – một thành phần định danh quan trọng trong cấu trúc tên
người Anh (Tên cánhân – Tên đệm – Tên họ).
Cũng thiên về tìm hiểu tên họ người Anh, cónhiều tác giả đã công bố các
nh nổi bật và thu hút được giới nghiên cứu như Barber với cuốn British
công trì
Family Names, Ewen với cuốn A History of Surnames of British Isles hay
5
Reaney với Origin of English Surnames [97] [127] [180]. Đây là những cuốn
sách tiêu biểu cho hàng trăm công trình công bố về tên họ của người Anh. Các
cuốn sách này đề cập một cách kháchi tiết các đặc điểm về nguồn gốc vàlịch
sử của tên họ người Anh. Các tên họ được liệt kêtheo vần, kèm theo giải thích
về nguồn gốc và phân tích ý nghĩa của các tên họ đó.
nh nghiên cứu về tên cá nhân người Anh (given name/first
Các công trì
name) cósố lượng ít hơn và thường được đề cập đến trong các công trình nghiên
cứu chung về tên người Anh, điển hình như A Short History of English Personal
Names của McClure (2016). Trong cuốn sách này, tác giả đã giải thích về
nguồn gốc, sự hình thành, phát triển vàphân bố của tên người Anh [165]. Ngoài
ra, cuốn sách còn giới thiệu nguồn gốc phát sinh của rất nhiều tên người Anh
vàđề cập khánhiều đến thói quen đặt tên của người Anh. Cuốn Curiosities of
Puritan Nomenclature của Bardsley cũng gây nhiều chúý[99]. Nội dung cuốn
nh bày về cách đặt tên theo Kinh thánh vànguồn gốc, ý nghĩa của
sách này trì
các tên thánh hay dùng để đặt tên của người Anh.
Tuy nhiên, tên đệm (middle name) của người Anh lại làmột mảng ít được
các nhànghiên cứu quan tâm. Trong số hàng trăm tài liệu chúng tôi tham khảo
cũng như xét trong danh mục công trình công bố của các nhànghiên cứu nổi
tiếng về nhân danh học Anh, gần như không có sự xuất hiện của các công trình
nghiên cứu về tên đệm người Anh. Sự thiếu quan tâm của các nhànghiên cứu
trong mảng này cũng như việc không sử dụng tên đệm (tên 2 thành phần: tên
họ vàtên cánhân) hoặc sử dụng dưới dạng viết tắt chữ cái đầu tiên của tên đệm
cho thấy tên đệm chỉ được coi làthành phần phụ trong tên người Anh.
1.1.1.2. Các vấn đề nghiên cứu tên riêng người Anh
Qua tìm hiểu sơ lược về lịch sử nghiên cứu tên riêng người Anh, luận án
rút ra một số vấn đề sau:
i. Khoa học về tên riêng (danh xưng học) ở Anh
- Thứ nhất, về định lượng
Theo các danh sách, tài liệu tham khảo màluận án thu thập được thìsố
lượng các bài báo, báo cáo khoa học, sách, tài liệu về tên riêng ở Anh rất phong
phú. Trong đó, phải kể đến các tác giả Carole Hough, Cecily Clark, Patrick
6
Hanks, Peter McClure,… các tác giả đều cógần 100 công trình công bố về tên
riêng, đặc biệt là tên người Anh.
nh nghiên cứu về tên họ người Anh cósố lượng nhiều nhất,
Các công trì
còn các công trì t hoặc gần như chưa thấy. Việc
nh nghiên cứu về tên đệm rất í
đề cập đến tên đệm trong các công trì
nh nghiên cứu về tên người nói chung
cũng rất hạn chế.
nh nghiên cứu về tên người Anh (nói chung), các công
Trong các công trì
trì
nh chuyên nghiên cứu về tên nữ giới Anh chỉ chiếm một phần nhỏ. Cóthể
thấy số liệu này thể hiện rõqua số lượng các công bố về nghiên cứu tên riêng
(nhân danh) trong tạp chíNomina từ năm 1977 đến nay. Trong tổng số 266 bài
được liệt kêtrong mục lục chỉ có02 bài nghiên cứu về tên nữ giới [203].
- Thứ hai, về định tí
nh
Các ấn phẩm về tên riêng người Anh đa dạng ở các thể loại như sách, bài
báo, bài đăng kỷ yếu hội thảo, từ điển, đề tài, dự án khoa học… Tiêu biểu là
Tạp chíNomina xuất bản thường niên với các công bố về lĩnh vực danh xưng
học của các nhàkhoa học nổi tiếng của Anh. Hiện nay, trong lĩnh vực nhân
danh học ở Anh, cómột hoạt động khoa học nổi bật đó là việc triển khai thực
hiện dự án nghiên cứu về tên họ người Anh - Family Names of the UK: A New
Research Project in British Anthroponomastics (Tên họ người Anh: một dự án
nghiên cứu mới về nhân danh học) thu hút được những nhànghiên cứu hàng
đầu về nhân danh học nước Anh [135]. Công trình nghiên cứu một cách toàn
diện về nguồn gốc, đặc điểm, ý nghĩa và sự phân bố của tên họ trên toàn Liên
hiệp Vương quốc Anh vàBắc Ireland. Dự án cósự góp mặt của các nhànghiên
cứu về danh xưng học nổi tiếng như Patrick Hanks, Peter McClure, Richard
Coates.
ii. Các phương diện/góc độ nghiên cứu tên người Anh
Tên người Anh vừa là đối tượng nghiên cứu đơn ngành, vừa là đối tượng
nghiên cứu liên ngành. Chẳng hạn, khi tên người chỉ là đối tượng nghiên cứu
của ngôn ngữ (đơn ngành) thì sẽ được nghiên cứu trên các lĩnh vực như từ vựng,
nh nổi bật trong lĩnh vực này cóthể kể đến
ngữ âm, ngữ pháp. Những công trì
như: The Grammar of the Names của John M. Anderson [96]. Cuốn sách chủ
7
nh bày về hình thái học vàcúpháp của tên, trong đó chú trọng đến tên
yếu trì
người. Anderson đã nhấn mạnh đến việc tì
m hiểu mối quan hệ giữa cấu trúc tên
người, sự phân bố của tên, ngữ nghĩa học vàngữ dụng học của tên người. Trên
bì nh Elizabeth and John: Sound Patterns of Men’s and
nh diện ngữ âm, công trì
Women Names hay Hough với công trình Toward an Explanation of Phonetic
Differentiation in Masculine and Feminine Personal Names của nhóm tác giả
Culter, McQueen và Robinson đã nghiên cứu chuyên sâu về ngữ âm trong tên
nam giới vànữ giới Anh. Các tác giả đã tìm ra những quy luật về ngữ âm học
vàsự khác biệt về ngữ âm trong tên nam vàtên nữ giới người Anh [120] [144].
Khi tên người Anh là đối tượng của nghiên cứu đa ngành, ngôn ngữ học
có thể kết hợp với sử học để nghiên cứu, tìm hiểu về nguồn gốc của tên họ
người Anh, các công trì
nh tiêu biểu như: English Surnames Their Sources and
Significations của Bardsley (1875), A History of British Surnames của
McKinley (1990), Patterns of Migration in the Late Middle Ages: The Evidence
of English Place-name Surnames của McClure (1979),… The Origin of English
Surnames của Reaney (1980),…[98][167][160]. Ngôn ngữ học cóthể kết hợp
với xãhội học để nghiên cứu về tên riêng vàcác vấn đề xãhội liên quan mà
đặc biệt làviệc đổi tên của nữ giới sau khi kết hôn, các công trì
nh tiêu biểu
như: The Distinction of Gender? Women’s Names in the Thirteenth Century
của Postles (1996), A Name of One’s Own: Identity, Choice and Performance
in Marital Relationship của Wilson (2009) hay The Making of Selfhood:
Naming Decisions on Marriage của Thwaites (2013)… [179] [191] [187].
Ngôn ngữ học cóthể kết hợp với tôn giáo để nghiên cứu các tên riêng cónguồn
gốc từ Kinh thánh, các công trình tiêu biểu như Curiosities of Puritan
Nomenclature của Bardsley (1880), Names of Women of the Bible của Ieron
(1998),... [99][150]. Từ góc độ so sánh đối chiếu, luận án tiến sĩ ngành ngôn
ngữ nghiên cứu tại trường Đại học Sussex Anh A Cross-cultural Approach to
Personal Naming: Given Names in the Systems of Vietnamese and English,
Nguyễn Việt Khoa đã phân tích và so sánh các đặc điểm liên văn hóa giữa tên
cá nhân người Anh và người Việt [170]. Đây là một công trì
nh nghiên cứu công
phu, cótính mới vàgiátrị khoa học cao. Luận án cũng là công trình đầu tiên
8
về so sánh giữa tên người Anh vàngười Việt. Tuy nhiên, luận án mới chỉ giới
hạn so sánh ở tên cánhân (given name) màkhông phải toàn bộ cấu trúc tên
người Anh và người Việt (tên họ - tên đệm – tên cánhân).
Về cấu tạo tên người, đây là một chủ đề không hẳn đã thu hút được nhiều
sự quan tâm của các nhànghiên cứu như vấn đề ý nghĩa và nguồn gốc của tên.
Cómột số ít nhànghiên cứu về vấn đề này điển hình như John M. Anderson
(2007) với The Grammar of Names, trong cuốn sách này, tác giả chủ yếu đề
cập đến cấu tạo đơn âm tiết (uncompounded name / monothematic) và đa âm
tiết (compounded name / dithematic) của tên người [96, tr. 88]. Còn Nguyễn
Việt Khoa (2002) cho rằng, tên người Anh lànhững tổ hợp định danh được cấu
tạo bởi các danh tố (danh tố tên cánhân, danh tố họ vàdanh tố đệm). Danh tố
gồm hai loại làdanh tố đơn âm tiết và đa âm tiết. Trong đó, danh tố đa âm tiết
được chia thành hai loại làdanh tố đa âm tiết một thành phần vàdanh tố đa âm
tiết đa thành tố. Tác giả cũng đã tìm ra 12 kiểu cấu trúc với nhóm tên đơn âm
tiết và12 kiểu cấu trúc ở nhóm tên đa âm tiết [40, tr. 45-74].
Về ý nghĩa tên người Anh, Nguyễn Việt Khoa (2002) đã phân loại ý
nghĩa các danh tố trong tổ hợp định danh tên người Anh. Cụ thể như sau: danh
tố tên họ có5 kiểu phân loại (tên họ đặt theo tên cha, tên họ hì
nh thành từ địa
danh vàtên họ chỉ nghề nghiệp, tên họ chỉ đặc điểm cánhân vàtên họ cónguồn
gốc từ tiếng Anh cổ); danh tố tên cá nhân được phân loại dựa trên các thành tố
từ vựng (49 thành tố) vàdựa trên đặc điểm nguồn gốc (9 đặc điểm nguồn gốc);
danh tố tên đệm có4 kiểu phân loại (tên đệm làtên cánhân thứ hai, tên đệm là
tên họ thời con gái của mẹ, tên đệm là tên đệm của cha và tên đệm làtên của
những người mà người đặt yêu quý) [40, tr.92-136].
1.1.1.3. Tì nh nghiên cứu tên nữ giới ở Anh
nh hì
Tuy các công trình nghiên cứu về tên người Anh nói chung cósố lượng
rất lớn và đa dạng, song các công trì
nh nghiên cứu về tên riêng nữ giới thìcòn
hạn chế. Trong danh mục 38 số tạp chíNomina kể từ năm 1977 đến nay, chỉ có
nh công bố về tên nữ giới người Anh như: The
02 trong tổng số 266 công trì
Name-type Maid(en)well của Hough, C. (2010) hay Naming Welsh Women của
Margan, G. [145] [158].
9
Trước đó phải kể đến Carter, với tư cách là một nhà văn, nhà thơ, bà đã
cho ra đời cuốn sách Lexicon of Ladies Names: With Their Floral Emblems
(1865) [106]. Cuốn sách này chủ yếu phân tích ý nghĩa của 162 tên nữ giới
trong mối quan hệ với tên của 141 loài hoa vànhững ý nghĩa biểu trưng cho
nh cảm phản ánh qua cái tên đó. Cuốn sách cung cấp thêm thông tin
sắc thái, tì
về ngôn ngữ của hoa, từ vựng hoa vàcó cả những bài thơ xen lẫn trong nội
dung cuốn sách. Tuy nhiên, công trình này mới chỉ nghiên cứu tên nữ trên bình
diện ngữ nghĩa, đặc biệt là ý nghĩa liên quan đến các loài hoa mà chưa phải là
nghiên cứu cótính tổng quát về tên riêng nữ giới người Anh.
Cũng về chủ đề nghiên cứu tên nữ giới người Anh, Elisabeth Okasha trong
Women's Names in Old English (2011) đã nghiên cứu tên riêng nữ giới trong
tiếng Anh cổ [173]. Đây là một nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề tên riêng nữ
giới thông qua ngữ liệu làtên nữ trong các tài liệu tiếng Anh cổ và cũng là công
nh nghiên cứu đầu tiên đưa ra quan điểm hoàn toàn khác so với những quan
trì
điểm đã được công nhận trước đây rằng giới tí
nh của mỗi cáthể được xác định
nh xác bởi giống ngữ pháp (grammatical gender) trong tên người
một cách chí
đó. Bà phủ nhận chức năng ngữ pháp về giới trong tên người ở tiếng Anh cổ.
Bàcho rằng rất khóphân biệt giới trong tên người ở tiếng Anh cổ. Trong khi
đó, các nhà nghiên cứu về nhân danh học đương đại cho rằng việc phân biệt
giới tính nam vànữ qua tên người không mấy phức tạp. Tuy nhiên, công trì
nh
nghiên cứu này chỉ giới hạn nghiên cứu tên nữ giới người Anh trong tiếng Anh
cổ nên cũng chưa nói được đầy đủ về tên riêng nữ giới người Anh.
nh diện nổi bật trong nghiên cứu tên nữ giới người Anh đó là bình
Một bì
diện ngôn ngữ học xãhội với rất nhiều công trì
nh nghiên cứu về tên nữ giới và
nh trạng hôn nhân. Gốc rễ của vấn đề nằm ở phong tục đổi tên nữ sau khi kết
tì
hôn ở Anh cũng như nhiều quốc gia châu Âu khác trên thế giới. Cóthể kể đến
một số công trình như The Distinction of Gender? Women’s Names in the
Thirteenth Century của Postles (1996), A Name of One’s Own: Identity, Choice
and Performance in Marital Relationship của Wilson (2009) hay The Making
of Selfhood: Naming Decisions on Marriage của Thwaites (2013) [179] [191]
[187]. Các công trình đều xoay quanh vấn đề đổi tên của phụ nữ sau khi thay
10
đổi tì
nh trạng hôn nhân như đổi tên sau kết hôn, đổi tên sau li hôn, đổi tên sau
khi chồng mất,… Đây là các nghiên cứu liên ngành ngôn ngữ học, triết học, xã
hội học, tâm lýhọc…Các nghiên cứu đã nhấn mạnh đến quyền bình đẳng của
phụ nữ đặc biệt làquyền được giữ lại tên sau kết hôn.
Có thể khẳng định tên người Anh nói chung vàtên nữ giới người Anh
nói riêng làmột vấn đề thúvị được các nhànghiên cứu quan tâm. Tuy đã có rất
nh nghiên cứu về tên người Anh nói chung nhưng những công
nhiều công trì
nh nghiên cứu về tên nữ giới người Anh nói riêng từ góc độ đối chiếu còn rất
trì
hạn chế. Đặc biệt, hiện nay vẫn còn đang thiếu vắng những nghiên cứu về tên
nữ giới người Anh mang tính so sánh đối chiếu với các cộng đồng văn hóa khác.
1.1.2. Tình hình nghiên cứu tên người Việt
1.1.2.1. Lược sử nghiên cứu tên người Việt
Ở Việt Nam, tên người (nhân danh) làchủ đề được quan tâm khásớm từ
những năm 30 của thế kỷ XX với những công trì
nh khảo cứu, biên soạn, tổng
hợp về tên người trên bì
nh diện dân tộc học hay xãhội học. Theo Phạm Tất
Thắng, “những năm 60-70 của thế kỉ XX đến nay, tì
nh hì
nh nghiên cứu tên
riêng chỉ người trong Việt ngữ học xuất phát từ nhiều mục đích khác nhau đã
phát triển rầm rộ…” [66].
nh nghiên cứu chung về tên người Việt trong đó cóđề cập
Các công trì
đến tên nữ giới tương đối phong phú, chẳng hạn, trong bài viết Tên người Việt
Nam (1954), Nguyễn Bạt Tụy đã liệt kê được 308 họ vàkhảo cứu về cách đặt
tên đệm vàtên chính của người Việt Nam [83]. Năm 1961, Trịnh Huy Tiến viết
bài Các loại danh nhân Việt Nam đã đề cập đến 15 loại danh hiệu vàtên chính
nhưng chưa nói đến tên họ và tên đệm [80]. Nói chung, những nghiên cứu ở
giai đoạn này mới chỉ làsự liệt kêdanh sách tên hay lànhững ýkiến về một
vài lĩnh vực liên quan đến tên người, vídụ: sự hình thành của tên họ hay cách
đặt tên của người Việt mà chưa có những nghiên cứu chuyên sâu.
Về vấn đề chí
nh tả, các tác giả đã đưa ra hệ thống giải pháp viết hoa tên
riêng cho hợp lívàtiện dùng. Tuy nhiên, vấn đề chính tả vàcách viết hoa tên
riêng đến giờ vẫn còn tiếp tục được luận bàn. Nổi bật ở giai đoạn này làcác tác
giả LêAnh Hiền (1972), Nguyễn Huy Minh (1973), LêXuân Thại (1973) [23]
11
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
LÊ THỊ MINH THẢO
ĐỐI CHIẾU TÊN RIÊNG NỮ GIỚI NGƯỜI ANH
VÀ NGƯỜI VIỆT
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
HàNội, 2018
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
LÊ THỊ MINH THẢO
ĐỐI CHIẾU TÊN RIÊNG NỮ GIỚI NGƯỜI ANH
VÀ NGƯỜI VIỆT
Chuyên ngành: Ngôn ngữ học so sánh đối chiếu
Mãsố: 9222024
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. LêQuang Thiêm
2. PGS. TS. Hồ Ngọc Trung
HàNội, 2018
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những tư
liệu vàsố liệu trong luận án làtrung thực. Đề tài nghiên cứu vàcác kết quả
chưa được ai công bố.
Tác giả luận án
LêThị Minh Thảo
DANH MỤC CÁC BẢNG
STT Tên Bảng Trang
1 Bảng 2.1. Chính tố trong tên nữ giới người Anh 41
2 Bảng 2.2. Tiền tố trong tên nữ giới người Anh 42
3 Bảng 2.3. Hậu tố trong tên nữ giới người Anh 42
4 Bảng 2.4. Môhì nh tổ hợp định danh nữ giới người Anh 46
5 Bảng 2.5: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên cánhân nữ 48
giới người Anh theo hì nh thức cấu tạo
6 Bảng 2.6: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên đệm nữ giới 51
người Anh theo hì nh thức cấu tạo
7 Bảng 2.7: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên họ nữ giới 55
người Anh theo hì nh thức cấu tạo
8 Bảng 2.8: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên nữ giới 66
người Anh theo thành tố cấu tạo
9 Bảng 2.9. Mô hình tên người Việt của Trần Ngọc Thêm 67
10 Bảng 2.10. Môhì nh cấu trúc chính danh nữ giới người Việt 67
11 Bảng 2.11: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên cánhân nữ 71
giới người Việt theo môhình cấu tạo
12 Bảng 2.12: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên đệm nữ 73
giới người Việt theo môhình cấu tạo
13 Bảng 2.13: Bảng tổng hợp phân bổ số lượng tên nữ giới 86
người Việt theo thành tố cấu tạo
14 Bảng 3.1. Tên cánhân nữ giới liên quan đến các con vật 97
đẹp và đáng yêu
15 Bảng 3.2. Tên cánhân nữ giới liên quan đến các loài cây, 99
hoa
16 Bảng 3.3. Tên cánhân nữ giới liên quan đến hiện tượng tự 98
nhiên
17 Bảng 3.4. Tên cánhân nữ giới liên quan đến màu sắc 99
Bảng 3.5. Tên cánhân nữ giới liên quan đến vật cógiátrị 99
a. 3.6. Tên cánhân nữ giới liên quan đến Kinh thánh
Bảng 101
Bảng 3.7. Tên cánhân nữ giới liên quan đến nhân vật trong 102
tác phẩm nghệ thuật
Bảng 3.8. Tên cánhân nữ giới liên quan đến tên họ cósẵn 103
Bảng 3.9. Tên cánhân nữ giới liên quan đến tước hiệu 103
Bảng 3.10. Tên cánhân nữ giới liên quan đến con số 104
Bảng 3.11. Tên họ liên quan đến tên gọi nghề nghiệp 108
Bảng 3.12. Tên họ liên quan đến tên địa danh 110
Bảng 3.13. Tên họ liên quan đến đặc điểm địa danh 110
Bảng 3.14. Tên họ được hình thành từ tên cánhân của cha 111
thêm “s”
Bảng 3.15. Tên họ được hình thành từ tên cánhân của cha 112
thêm “son”
Bảng 3.16. Tên họ được hình thành từ tên cánhân của cha 112
DANH MỤC SƠ ĐỒ
STT Tên sơ đồ Trang
1 Hình 2.1. Sơ đồ cấu tạo tổ hợp định danh nữ giới 39
người Anh và người Việt
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
1. R Căn tố
2. S Hậu tố
3. P Tiền tố
4. T Thành tố
5. Tr. Trang
6. Nxb Nhàxuất bản
7. A Tên cánhân
8. B Tên đệm
9. C Tên họ
MỤC LỤC
nh cấp thiết của đề tài ....................................................................................... 1
1. Tí
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................... 1
3. Đối tượng, phạm vi vàngữ liệu nghiên cứu ........................................................ 2
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................................ 3
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án ............................................................... 4
6. Ý nghĩa lý luận vàthực tiễn của luận án.............................................................4
7. Bố cục của luận án................................................................................................. 4
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ
THUYẾT CỦA LUẬN ÁN ....................................................................................... 5
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..................................................................5
nh nghiên cứu tên người Anh .....................................................5
1.1.1. Tình hì
nh nghiên cứu tên người Việt ...................................................11
1.1.2. Tình hì
1.2. Cơ sở líthuyết ...............................................................................................17
1.2.1. Một số vấn đề líthuyết về tên riêng .......................................................18
1.2.2. Vấn đề giới trong ngôn ngữ học ............................................................27
1.2.3. Nghiên cứu đối chiếu tên riêng nữ giới người Anh và người Việt......33
Tiểu kết chương 1 ...............................................................................................36
CHƯƠNG 2. ĐỐI CHIẾU ĐẶC ĐIỂM CẤU TẠO TÊN NỮ GIỚI NGƯỜI
ANH .VÀ NGƯỜI VIỆT ........................................................................................ 38
Đặt vấn đề .....................................................................................................38
Cơ sở phân tích đặc điểm cấu tạo tên nữ giới người Anh và người Việt 39
2.2.1. Một số líluận về hì
nh vị ........................................................................39
2.2.2. Cơ sở phân tí ch các thành phần cấu tạo trong tên nữ giới người Anh
và người Việt ....................................................................................................43
Đặc điểm cấu tạo tên nữ giới người Anh .................................................44
nh chung tên nữ giới người Anh .................................................44
2.3.1. Môhì
2.3.2. Các thành phần cấu tạo tên nữ giới người Anh ...................................45
nh cấu tạo tên nữ giới người Anh ........................................55
2.3.3. Các môhì
Đặc điểm cấu tạo tên nữ giới người Việt ....................................................65
nh chung tên nữ giới người Việt .................................................65
2.4.1. Môhì
2.4.2. Các thành phần cấu tạo tên nữ giới người Việt ...................................66
nh cấu tạo tên nữ giới người Việt ........................................76
2.4.3. Các môhì
Những nét tương đồng vàkhác biệt về cấu tạo trong tên nữ giới người
Anh và người Việt ...............................................................................................84
2.5.1. Những nét tương đồng về cấu tạo trong tên nữ giới người Anh và
người Việt .........................................................................................................84
2.5.2. Những khác biệt về cấu tạo trong tên nữ giới người Anh và người Việt
...........................................................................................................................85
Tiểu kết chương 2 ................................................................................................91
CHƯƠNG 3. ĐỐI CHIẾU ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA VÀ VĂN HÓA - XÃ HỘI
PHẢN ÁNH QUA TÊN NỮ GIỚI NGƯỜI ANH VÀ NGƯỜI VIỆT ................ 93
Đặt vấn đề .....................................................................................................93
Đặc điểm nghĩa của tên nữ giới người Anh ...............................................93
3.2.1. Đặc điểm nghĩa của tên cánhân nữ giới người Anh ...........................93
3.2.2. Đặc điểm nghĩa của tên đệm nữ giới người Anh ...............................102
3.2.3. Đặc điểm nghĩa của tên họ nữ giới người Anh ..................................103
Đặc điểm nghĩa của tên nữ giới người Việt..............................................109
3.3.1. Đặc điểm nghĩa của tên cánhân nữ giới người Việt .........................110
3.3.2. Đặc điểm nghĩa của tên đệm nữ giới người Việt ................................116
3.3.3. Đặc điểm nghĩa của tên họ nữ giới người Việt ..................................120
Những nét tương đồng vàkhác biệt về nghĩa và văn hóa - xãhội được
phản ánh qua tên nữ giới người Anh và người Việt ......................................120
3.4.1. Những nét tương đồng về nghĩa và văn hóa - xãhội phản ánh qua tên
nữ giới người Anh và người Việt ..................................................................120
3.4.2. Những khác biệt về nghĩa và văn hóa - xãhội phản ánh qua tên nữ
giới người Anh và người Việt ........................................................................122
Tiểu kết chương 3 ..............................................................................................141
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 144
TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ TRÍCH DẪN...................................................... 148
MỞ ĐẦU
1. 1. Tính cấp thiết của đề tài
1.1. Trong mỗi cộng đồng, mỗi ngôn ngữ khác nhau, tên người (nhân danh)
không chỉ đơn thuần lànhững kíhiệu dùng để định danh màcòn chứa đựng
những dấu ấn về lịch sử, xãhội vàtruyền thống văn hoá đặc trưng cho mỗi cộng
đồng dân tộc đó. Tên nữ giới người Anh vàViệt cũng vậy, vừa mang đặc trưng
của ngôn ngữ, vừa làánh xạ phản chiếu đặc điểm văn hoá - xãhội. Do đó, thông
qua việc nghiên cứu tên nữ giới, chúng tôi cóthể tìm hiểu được những đặc trưng
về ngôn ngữ và văn hóa – xãhội thể hiện qua tên nữ giới ở mỗi quốc gia.
1.2. Tên người nói chung vàtên nữ giới nói riêng chiếm một vị trírất quan
trọng trong hệ thống tên riêng. Trong mỗi ngôn ngữ, tên nữ giới cónhững đặc
điểm riêng. Xét về số lượng, nữ giới làlực lượng chiếm phân nửa dân số nhân
loại. Điều đó cũng có nghĩa là số lượng tên nữ giới chiếm phân nửa số lượng
tên người trên thế giới. Với số lượng rất lớn như vậy, đây chính là một nguồn
ngữ liệu hết sức phong phú để tìm hiểu và phân tích. Hơn nữa, việc nghiên cứu
tên nữ giới góp phần làm phong phúthêm nội dung nghiên cứu trong ngôn ngữ
học xãhội về giới cũng như trong ngôn ngữ và văn hoá - xãhội nói chung.
1.3. Theo nguồn tư liệu màchúng tôi tiếp cận được, hiện vẫn còn thiếu vắng
nh nghiên cứu so sánh đối chiếu về tên người Anh và người Việt
những công trì
nói chung và đặc biệt làtên nữ giới nói riêng.
Từ những lído nêu trên, để giúp người Anh và người Việt, đặc biệt là người
học vànghiên cứu về hai ngôn ngữ này hiểu được những đặc điểm ngôn ngữ,
văn hoá, xã hội hàm chứa trong tên nữ giới, chúng tôi chọn vấn đề “Đối chiếu
tên riêng nữ giới người Anh và người Việt” làm đề tài luận án.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Thông qua việc khảo sát và đối chiếu tên riêng (chính danh) nữ giới người
Anh và người Việt, mục đích của luận án là góp phần hệ thống những lí luận
về tên riêng nói chung, tên nữ giới nói riêng và làm rõ những điểm tương đồng
1
và dị biệt về cấu tạo, ý nghĩa và văn hóa - xã hội được phản ánh qua tên nữ giới
ở hai ngôn ngữ.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Với mục đích như trên, luận án đặt ra những nhiệm vụ chủ yếu như sau:
- Xây dựng hệ thống cơ sở líthuyết cho toàn bộ nghiên cứu thông qua điểm
luận một số vấn đề líthuyết quan trọng về danh xưng học, tên riêng, tên người
nói chung vàtên nữ giới nói riêng vàlíthuyết về so sánh đối chiếu.
- Miêu tả, phân tích các đặc điểm cấu tạo tên riêng nữ giới người Anh và
người Việt. Từ đó, phân tích đối chiếu để tì
m ra những nét tương đồng vàdị biệt
về cấu tạo trong tên riêng nữ giới người Anh và người Việt.
- Miêu tả, phân tích đặc điểm ngữ nghĩa trong tên riêng nữ giới người Anh
và người Việt. Từ đó, phân tích đối chiếu để tìm ra những tương đồng vàdị biệt
về nghĩa, cũng như về văn hóa – xãhội phản ánh qua tên riêng nữ giới người
Anh và người Việt.
2. 3. Đối tượng vàphạm vi vàngữ liệu nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án làtên chí
nh danh của nữ giới người Anh
và người Việt, trong đóbao gồm cả phần tên họ, tên đệm vàtên cánhân.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của luận án chỉ giới hạn ở việc phân tích tên (chính
danh) của nữ giới người Anh tại Anh (England) màkhông phải tên nữ giới người
Anh trên toàn Liên hiệp Vương quốc Anh vàBắc Ireland. Đối với tên nữ giới
người Việt, luận án cũng chỉ giới hạn phân tích tên của nữ giới người Kinh tại
Việt Nam.
Cách tiếp cận vấn để nghiên cứu của luận án cơ bản lànghiên cứu so sánh
đối chiếu đồng đại, để tìm ra sự giống vàkhác nhau giữa các bì
nh diện được đưa
vào đối chiếu. Do đó, dù nguồn ngữ liệu để phân tích của luận án lànguồn ngữ
liệu hiện đại (từ năm 1975 đến nay) nhưng, luận án vẫn đưa ra các hiện tượng
về tên riêng trong lịch sử để có cơ sở phân tích và đưa ra được cái nhìn tổng thể
về tên nữ giới người Anh vàViệt. Chúng tôi chọn phạm vi này bởi lẽ năm 1975
làmột dấu mốc về sự phát triển kinh tế, xãhội ở cả Anh vàViệt Nam.
2
3.3. Ngữ liệu nghiên cứu
Nguồn ngữ liệu được sử dụng để phân tích trong luận án được chúng tôi
thu thập từ danh sách 12.879 tên nữ học viên, sinh viên người Anh của hai
trường đại học ở Anh là Đại học Miền Tây (University of the West of England)
và Đại học Cranfied (Cranfied University). Nhờ cómối quan hệ hợp tác quốc
tế giữa Viện Đại học Mở HàNội, cũng như sự giúp đỡ của Hội lưu học sinh
Việt Nam lại Anh nên chúng tôi mới có được danh sách tên sinh viên ở 2 trường
nói trên. Đối với nguồn ngữ liệu tiếng Việt, chúng tôi đã thu thập được danh
sách 12.936 tên nữ học viên, sinh viên người Kinh của 3 trường đại học ở Việt
Nam làViện đại học Mở HàNội, Đại học Tây Đô Cần Thơ và Đại học Mở bán
công Thành phố Hồ ChíMinh. Lído chúng tôi chọn 3 trường đại học này vì
các trường thuộc các khu vực Bắc, Trung, Nam của Việt Nam. Như vậy, ngữ
liệu thu thập được mang tính toàn diện về vùng miền của Việt Nam. Đây là
những nguồn ngữ liệu đáng tin cậy do các trường cung cấp.
3. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu của luận án vàthực hiện các nhiệm vụ
đã đặt ra, luận án áp dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp điều tra để tổng hợp nguồn ngữ liệu tên nữ học viên, sinh
viên tại các trường đại học ở Anh vàViệt Nam;
- Phương pháp miêu tả để miêu tả các đặc điểm về cấu tạo và đặc điểm ngữ
nghĩa của từng thành phần định danh (tên họ, tên đệm, tên cánhân) trong tổ
hợp định danh nữ giới người Anh và người Việt;
- Phương pháp so sánh đối chiếu để tìm ra điểm tương đồng vàdị biệt về
cấu tạo, ngữ nghĩa và văn hóa - xãhội được phản ánh qua tên nữ giới người
Anh và người Việt;
- Phương pháp nghiên cứu liên ngành được tận dụng để thấy được mối liên
hệ giữa đặc trưng ngôn ngữ với các thuộc tính văn hóa - xãhội được phản ánh.
Ngoài ra, để thực hiện luận án một cách khoa học vàchính xác luận án còn
áp dụng thủ pháp thống kê định lượng, kết hợp với phân tích định tí
nh, môhì
nh
hóa, lập bảng biểu để đưa ra kết quả phân tích nghiên cứu.
3
4. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Chúng tôi hi vọng luận án này sẽ giúp cho những người làm công tác
nghiên cứu ngôn ngữ hiểu sâu hơn về đặc điểm ngôn ngữ thể hiện ở tên chí
nh
danh nữ giới người Anh vànữ giới người Việt cùng với những nét văn hoá - xã
hội hàm chứa trong đó. Đồng thời, luận án cũng sẽ giúp cho những người làm
công tác biên - phiên dịch, giảng viên vàsinh viên học tiếng Anh được mở
rộng hiểu biết hơn về vấn đề này.
6. Ý nghĩa lý luận vàthực tiễn của luận án
Luận án sẽ cónhững đóng góp cả về lýluận vàthực tiễn như sau:
Về lýluận, các kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần làm sáng tỏ
những đặc trưng của nhân danh học nữ giới cả về mặt ngôn ngữ lẫn văn hoá -
xãhội.
Về thực tiễn, các kết quả nghiên cứu của luận án sẽ có đóng góp nhất
định cho công tác nghiên cứu ngôn ngữ, công tác dạy vàhọc ngôn ngữ và văn
hoáAnh, Việt của giảng viên, sinh viên, nghiên cứu viên của các viện nghiên
cứu, các trường đại học vànhững người yêu thích ngôn ngữ văn hoá Anh, Việt.
7. Bố cục của luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo vàtrí
ch dẫn, nội dung
nh của luận án được cấu trúc thành ba chương như sau:
chí
CHƯƠNG 1: Tổng quan tình hì
nh nghiên cứu và cơ sở líthuyết của luận
án
CHƯƠNG 2: Đối chiếu đặc điểm cấu tạo tên nữ giới người Anh và người
Việt
CHƯƠNG 3: Đối chiếu đặc điểm ngữ nghĩa và văn hóa - xãhội phản
ánh qua tên nữ giới người Anh và người Việt.
4
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍTHUYẾT
CỦA LUẬN ÁN
Ở chương này, luận án tập trung vào việc tổng quan tì
nh hình nghiên cứu
tên người Anh, tên người Việt nói chung vàtên nữ giới người Anh, tên nữ giới
người Việt nói riêng. Chúng tôi cũng điểm luận một số vấn đề líthuyết quan
trọng về tên riêng, tên người, tên nữ giới vàmột số vấn đề liên quan đến so
sánh đối chiếu tên nữ giới để làm tiền đề cho toàn bộ luận án.
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1. Tình hình nghiên cứu tên người Anh
Ở Anh, chuyên ngành khoa học nghiên cứu về tên người (nhân danh học)
mới chính thức ra đời vào cuối thế kỷ XIX, làmột nhánh thuộc ngành khoa học
nghiên cứu về tên riêng (danh xưng học). Tuy nhiên, nhân danh học Anh đã
phát triển một cách nhanh chóng vàrộng rãi trên nhiều phương diện như lịch
sử học, xãhội học, triết học, văn hóa học vàngôn ngữ học.
1.1.1.1. Lược sử nghiên cứu tên người Anh
Sự ra đời của Tạp chíNomina – Tạp chívề danh xưng học vào năm 1977
đã đánh dấu sự phát triển mạnh mẽ của ngành nhân danh học ở Anh. Tạp chílà
nơi công bố các công trình nghiên cứu tiêu biểu được chọn lọc từ các hội thảo
khoa học thường niên vàhội thảo quốc tế về địa danh học vànhân danh học
của Anh với các tác giả nổi tiếng như: Carole Hough, Cecily Clark, Patrick
Hanks, Peter McClure, P.H. Reaney, R.M. Wison,… [203]. Mục lục tổng thể
của 39 số đã phát hành từ năm 1977 đến nay cho thấy, các công trình được công
bố trên tạp chí đã khai thác chủ đề về tên người trên nhiều bì
nh diện, đặc biệt
thiên về tìm hiểu nguồn gốc, ý nghĩa của tên họ người Anh (surname/family
name/last name) – một thành phần định danh quan trọng trong cấu trúc tên
người Anh (Tên cánhân – Tên đệm – Tên họ).
Cũng thiên về tìm hiểu tên họ người Anh, cónhiều tác giả đã công bố các
nh nổi bật và thu hút được giới nghiên cứu như Barber với cuốn British
công trì
Family Names, Ewen với cuốn A History of Surnames of British Isles hay
5
Reaney với Origin of English Surnames [97] [127] [180]. Đây là những cuốn
sách tiêu biểu cho hàng trăm công trình công bố về tên họ của người Anh. Các
cuốn sách này đề cập một cách kháchi tiết các đặc điểm về nguồn gốc vàlịch
sử của tên họ người Anh. Các tên họ được liệt kêtheo vần, kèm theo giải thích
về nguồn gốc và phân tích ý nghĩa của các tên họ đó.
nh nghiên cứu về tên cá nhân người Anh (given name/first
Các công trì
name) cósố lượng ít hơn và thường được đề cập đến trong các công trình nghiên
cứu chung về tên người Anh, điển hình như A Short History of English Personal
Names của McClure (2016). Trong cuốn sách này, tác giả đã giải thích về
nguồn gốc, sự hình thành, phát triển vàphân bố của tên người Anh [165]. Ngoài
ra, cuốn sách còn giới thiệu nguồn gốc phát sinh của rất nhiều tên người Anh
vàđề cập khánhiều đến thói quen đặt tên của người Anh. Cuốn Curiosities of
Puritan Nomenclature của Bardsley cũng gây nhiều chúý[99]. Nội dung cuốn
nh bày về cách đặt tên theo Kinh thánh vànguồn gốc, ý nghĩa của
sách này trì
các tên thánh hay dùng để đặt tên của người Anh.
Tuy nhiên, tên đệm (middle name) của người Anh lại làmột mảng ít được
các nhànghiên cứu quan tâm. Trong số hàng trăm tài liệu chúng tôi tham khảo
cũng như xét trong danh mục công trình công bố của các nhànghiên cứu nổi
tiếng về nhân danh học Anh, gần như không có sự xuất hiện của các công trình
nghiên cứu về tên đệm người Anh. Sự thiếu quan tâm của các nhànghiên cứu
trong mảng này cũng như việc không sử dụng tên đệm (tên 2 thành phần: tên
họ vàtên cánhân) hoặc sử dụng dưới dạng viết tắt chữ cái đầu tiên của tên đệm
cho thấy tên đệm chỉ được coi làthành phần phụ trong tên người Anh.
1.1.1.2. Các vấn đề nghiên cứu tên riêng người Anh
Qua tìm hiểu sơ lược về lịch sử nghiên cứu tên riêng người Anh, luận án
rút ra một số vấn đề sau:
i. Khoa học về tên riêng (danh xưng học) ở Anh
- Thứ nhất, về định lượng
Theo các danh sách, tài liệu tham khảo màluận án thu thập được thìsố
lượng các bài báo, báo cáo khoa học, sách, tài liệu về tên riêng ở Anh rất phong
phú. Trong đó, phải kể đến các tác giả Carole Hough, Cecily Clark, Patrick
6
Hanks, Peter McClure,… các tác giả đều cógần 100 công trình công bố về tên
riêng, đặc biệt là tên người Anh.
nh nghiên cứu về tên họ người Anh cósố lượng nhiều nhất,
Các công trì
còn các công trì t hoặc gần như chưa thấy. Việc
nh nghiên cứu về tên đệm rất í
đề cập đến tên đệm trong các công trì
nh nghiên cứu về tên người nói chung
cũng rất hạn chế.
nh nghiên cứu về tên người Anh (nói chung), các công
Trong các công trì
trì
nh chuyên nghiên cứu về tên nữ giới Anh chỉ chiếm một phần nhỏ. Cóthể
thấy số liệu này thể hiện rõqua số lượng các công bố về nghiên cứu tên riêng
(nhân danh) trong tạp chíNomina từ năm 1977 đến nay. Trong tổng số 266 bài
được liệt kêtrong mục lục chỉ có02 bài nghiên cứu về tên nữ giới [203].
- Thứ hai, về định tí
nh
Các ấn phẩm về tên riêng người Anh đa dạng ở các thể loại như sách, bài
báo, bài đăng kỷ yếu hội thảo, từ điển, đề tài, dự án khoa học… Tiêu biểu là
Tạp chíNomina xuất bản thường niên với các công bố về lĩnh vực danh xưng
học của các nhàkhoa học nổi tiếng của Anh. Hiện nay, trong lĩnh vực nhân
danh học ở Anh, cómột hoạt động khoa học nổi bật đó là việc triển khai thực
hiện dự án nghiên cứu về tên họ người Anh - Family Names of the UK: A New
Research Project in British Anthroponomastics (Tên họ người Anh: một dự án
nghiên cứu mới về nhân danh học) thu hút được những nhànghiên cứu hàng
đầu về nhân danh học nước Anh [135]. Công trình nghiên cứu một cách toàn
diện về nguồn gốc, đặc điểm, ý nghĩa và sự phân bố của tên họ trên toàn Liên
hiệp Vương quốc Anh vàBắc Ireland. Dự án cósự góp mặt của các nhànghiên
cứu về danh xưng học nổi tiếng như Patrick Hanks, Peter McClure, Richard
Coates.
ii. Các phương diện/góc độ nghiên cứu tên người Anh
Tên người Anh vừa là đối tượng nghiên cứu đơn ngành, vừa là đối tượng
nghiên cứu liên ngành. Chẳng hạn, khi tên người chỉ là đối tượng nghiên cứu
của ngôn ngữ (đơn ngành) thì sẽ được nghiên cứu trên các lĩnh vực như từ vựng,
nh nổi bật trong lĩnh vực này cóthể kể đến
ngữ âm, ngữ pháp. Những công trì
như: The Grammar of the Names của John M. Anderson [96]. Cuốn sách chủ
7
nh bày về hình thái học vàcúpháp của tên, trong đó chú trọng đến tên
yếu trì
người. Anderson đã nhấn mạnh đến việc tì
m hiểu mối quan hệ giữa cấu trúc tên
người, sự phân bố của tên, ngữ nghĩa học vàngữ dụng học của tên người. Trên
bì nh Elizabeth and John: Sound Patterns of Men’s and
nh diện ngữ âm, công trì
Women Names hay Hough với công trình Toward an Explanation of Phonetic
Differentiation in Masculine and Feminine Personal Names của nhóm tác giả
Culter, McQueen và Robinson đã nghiên cứu chuyên sâu về ngữ âm trong tên
nam giới vànữ giới Anh. Các tác giả đã tìm ra những quy luật về ngữ âm học
vàsự khác biệt về ngữ âm trong tên nam vàtên nữ giới người Anh [120] [144].
Khi tên người Anh là đối tượng của nghiên cứu đa ngành, ngôn ngữ học
có thể kết hợp với sử học để nghiên cứu, tìm hiểu về nguồn gốc của tên họ
người Anh, các công trì
nh tiêu biểu như: English Surnames Their Sources and
Significations của Bardsley (1875), A History of British Surnames của
McKinley (1990), Patterns of Migration in the Late Middle Ages: The Evidence
of English Place-name Surnames của McClure (1979),… The Origin of English
Surnames của Reaney (1980),…[98][167][160]. Ngôn ngữ học cóthể kết hợp
với xãhội học để nghiên cứu về tên riêng vàcác vấn đề xãhội liên quan mà
đặc biệt làviệc đổi tên của nữ giới sau khi kết hôn, các công trì
nh tiêu biểu
như: The Distinction of Gender? Women’s Names in the Thirteenth Century
của Postles (1996), A Name of One’s Own: Identity, Choice and Performance
in Marital Relationship của Wilson (2009) hay The Making of Selfhood:
Naming Decisions on Marriage của Thwaites (2013)… [179] [191] [187].
Ngôn ngữ học cóthể kết hợp với tôn giáo để nghiên cứu các tên riêng cónguồn
gốc từ Kinh thánh, các công trình tiêu biểu như Curiosities of Puritan
Nomenclature của Bardsley (1880), Names of Women of the Bible của Ieron
(1998),... [99][150]. Từ góc độ so sánh đối chiếu, luận án tiến sĩ ngành ngôn
ngữ nghiên cứu tại trường Đại học Sussex Anh A Cross-cultural Approach to
Personal Naming: Given Names in the Systems of Vietnamese and English,
Nguyễn Việt Khoa đã phân tích và so sánh các đặc điểm liên văn hóa giữa tên
cá nhân người Anh và người Việt [170]. Đây là một công trì
nh nghiên cứu công
phu, cótính mới vàgiátrị khoa học cao. Luận án cũng là công trình đầu tiên
8
về so sánh giữa tên người Anh vàngười Việt. Tuy nhiên, luận án mới chỉ giới
hạn so sánh ở tên cánhân (given name) màkhông phải toàn bộ cấu trúc tên
người Anh và người Việt (tên họ - tên đệm – tên cánhân).
Về cấu tạo tên người, đây là một chủ đề không hẳn đã thu hút được nhiều
sự quan tâm của các nhànghiên cứu như vấn đề ý nghĩa và nguồn gốc của tên.
Cómột số ít nhànghiên cứu về vấn đề này điển hình như John M. Anderson
(2007) với The Grammar of Names, trong cuốn sách này, tác giả chủ yếu đề
cập đến cấu tạo đơn âm tiết (uncompounded name / monothematic) và đa âm
tiết (compounded name / dithematic) của tên người [96, tr. 88]. Còn Nguyễn
Việt Khoa (2002) cho rằng, tên người Anh lànhững tổ hợp định danh được cấu
tạo bởi các danh tố (danh tố tên cánhân, danh tố họ vàdanh tố đệm). Danh tố
gồm hai loại làdanh tố đơn âm tiết và đa âm tiết. Trong đó, danh tố đa âm tiết
được chia thành hai loại làdanh tố đa âm tiết một thành phần vàdanh tố đa âm
tiết đa thành tố. Tác giả cũng đã tìm ra 12 kiểu cấu trúc với nhóm tên đơn âm
tiết và12 kiểu cấu trúc ở nhóm tên đa âm tiết [40, tr. 45-74].
Về ý nghĩa tên người Anh, Nguyễn Việt Khoa (2002) đã phân loại ý
nghĩa các danh tố trong tổ hợp định danh tên người Anh. Cụ thể như sau: danh
tố tên họ có5 kiểu phân loại (tên họ đặt theo tên cha, tên họ hì
nh thành từ địa
danh vàtên họ chỉ nghề nghiệp, tên họ chỉ đặc điểm cánhân vàtên họ cónguồn
gốc từ tiếng Anh cổ); danh tố tên cá nhân được phân loại dựa trên các thành tố
từ vựng (49 thành tố) vàdựa trên đặc điểm nguồn gốc (9 đặc điểm nguồn gốc);
danh tố tên đệm có4 kiểu phân loại (tên đệm làtên cánhân thứ hai, tên đệm là
tên họ thời con gái của mẹ, tên đệm là tên đệm của cha và tên đệm làtên của
những người mà người đặt yêu quý) [40, tr.92-136].
1.1.1.3. Tì nh nghiên cứu tên nữ giới ở Anh
nh hì
Tuy các công trình nghiên cứu về tên người Anh nói chung cósố lượng
rất lớn và đa dạng, song các công trì
nh nghiên cứu về tên riêng nữ giới thìcòn
hạn chế. Trong danh mục 38 số tạp chíNomina kể từ năm 1977 đến nay, chỉ có
nh công bố về tên nữ giới người Anh như: The
02 trong tổng số 266 công trì
Name-type Maid(en)well của Hough, C. (2010) hay Naming Welsh Women của
Margan, G. [145] [158].
9
Trước đó phải kể đến Carter, với tư cách là một nhà văn, nhà thơ, bà đã
cho ra đời cuốn sách Lexicon of Ladies Names: With Their Floral Emblems
(1865) [106]. Cuốn sách này chủ yếu phân tích ý nghĩa của 162 tên nữ giới
trong mối quan hệ với tên của 141 loài hoa vànhững ý nghĩa biểu trưng cho
nh cảm phản ánh qua cái tên đó. Cuốn sách cung cấp thêm thông tin
sắc thái, tì
về ngôn ngữ của hoa, từ vựng hoa vàcó cả những bài thơ xen lẫn trong nội
dung cuốn sách. Tuy nhiên, công trình này mới chỉ nghiên cứu tên nữ trên bình
diện ngữ nghĩa, đặc biệt là ý nghĩa liên quan đến các loài hoa mà chưa phải là
nghiên cứu cótính tổng quát về tên riêng nữ giới người Anh.
Cũng về chủ đề nghiên cứu tên nữ giới người Anh, Elisabeth Okasha trong
Women's Names in Old English (2011) đã nghiên cứu tên riêng nữ giới trong
tiếng Anh cổ [173]. Đây là một nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề tên riêng nữ
giới thông qua ngữ liệu làtên nữ trong các tài liệu tiếng Anh cổ và cũng là công
nh nghiên cứu đầu tiên đưa ra quan điểm hoàn toàn khác so với những quan
trì
điểm đã được công nhận trước đây rằng giới tí
nh của mỗi cáthể được xác định
nh xác bởi giống ngữ pháp (grammatical gender) trong tên người
một cách chí
đó. Bà phủ nhận chức năng ngữ pháp về giới trong tên người ở tiếng Anh cổ.
Bàcho rằng rất khóphân biệt giới trong tên người ở tiếng Anh cổ. Trong khi
đó, các nhà nghiên cứu về nhân danh học đương đại cho rằng việc phân biệt
giới tính nam vànữ qua tên người không mấy phức tạp. Tuy nhiên, công trì
nh
nghiên cứu này chỉ giới hạn nghiên cứu tên nữ giới người Anh trong tiếng Anh
cổ nên cũng chưa nói được đầy đủ về tên riêng nữ giới người Anh.
nh diện nổi bật trong nghiên cứu tên nữ giới người Anh đó là bình
Một bì
diện ngôn ngữ học xãhội với rất nhiều công trì
nh nghiên cứu về tên nữ giới và
nh trạng hôn nhân. Gốc rễ của vấn đề nằm ở phong tục đổi tên nữ sau khi kết
tì
hôn ở Anh cũng như nhiều quốc gia châu Âu khác trên thế giới. Cóthể kể đến
một số công trình như The Distinction of Gender? Women’s Names in the
Thirteenth Century của Postles (1996), A Name of One’s Own: Identity, Choice
and Performance in Marital Relationship của Wilson (2009) hay The Making
of Selfhood: Naming Decisions on Marriage của Thwaites (2013) [179] [191]
[187]. Các công trình đều xoay quanh vấn đề đổi tên của phụ nữ sau khi thay
10
đổi tì
nh trạng hôn nhân như đổi tên sau kết hôn, đổi tên sau li hôn, đổi tên sau
khi chồng mất,… Đây là các nghiên cứu liên ngành ngôn ngữ học, triết học, xã
hội học, tâm lýhọc…Các nghiên cứu đã nhấn mạnh đến quyền bình đẳng của
phụ nữ đặc biệt làquyền được giữ lại tên sau kết hôn.
Có thể khẳng định tên người Anh nói chung vàtên nữ giới người Anh
nói riêng làmột vấn đề thúvị được các nhànghiên cứu quan tâm. Tuy đã có rất
nh nghiên cứu về tên người Anh nói chung nhưng những công
nhiều công trì
nh nghiên cứu về tên nữ giới người Anh nói riêng từ góc độ đối chiếu còn rất
trì
hạn chế. Đặc biệt, hiện nay vẫn còn đang thiếu vắng những nghiên cứu về tên
nữ giới người Anh mang tính so sánh đối chiếu với các cộng đồng văn hóa khác.
1.1.2. Tình hình nghiên cứu tên người Việt
1.1.2.1. Lược sử nghiên cứu tên người Việt
Ở Việt Nam, tên người (nhân danh) làchủ đề được quan tâm khásớm từ
những năm 30 của thế kỷ XX với những công trì
nh khảo cứu, biên soạn, tổng
hợp về tên người trên bì
nh diện dân tộc học hay xãhội học. Theo Phạm Tất
Thắng, “những năm 60-70 của thế kỉ XX đến nay, tì
nh hì
nh nghiên cứu tên
riêng chỉ người trong Việt ngữ học xuất phát từ nhiều mục đích khác nhau đã
phát triển rầm rộ…” [66].
nh nghiên cứu chung về tên người Việt trong đó cóđề cập
Các công trì
đến tên nữ giới tương đối phong phú, chẳng hạn, trong bài viết Tên người Việt
Nam (1954), Nguyễn Bạt Tụy đã liệt kê được 308 họ vàkhảo cứu về cách đặt
tên đệm vàtên chính của người Việt Nam [83]. Năm 1961, Trịnh Huy Tiến viết
bài Các loại danh nhân Việt Nam đã đề cập đến 15 loại danh hiệu vàtên chính
nhưng chưa nói đến tên họ và tên đệm [80]. Nói chung, những nghiên cứu ở
giai đoạn này mới chỉ làsự liệt kêdanh sách tên hay lànhững ýkiến về một
vài lĩnh vực liên quan đến tên người, vídụ: sự hình thành của tên họ hay cách
đặt tên của người Việt mà chưa có những nghiên cứu chuyên sâu.
Về vấn đề chí
nh tả, các tác giả đã đưa ra hệ thống giải pháp viết hoa tên
riêng cho hợp lívàtiện dùng. Tuy nhiên, vấn đề chính tả vàcách viết hoa tên
riêng đến giờ vẫn còn tiếp tục được luận bàn. Nổi bật ở giai đoạn này làcác tác
giả LêAnh Hiền (1972), Nguyễn Huy Minh (1973), LêXuân Thại (1973) [23]
11