Dạy học theo dự án các mô đun nghề công nghệ ô tô
- 258 trang
- file .pdf
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM
ĐINH HỮU SỸ
D¹Y HäC THEO Dù ¸N C¸C M¤ §UN
NGHÒ C¤NG NGHÖ ¤ T¤
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
HÀ NỘI, 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM
ĐINH HỮU SỸ
D¹Y HäC THEO Dù ¸N C¸C M¤ §UN
NGHÒ C¤NG NGHÖ ¤ T¤
Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử giáo dục
Mã số : 62.14.01.02
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học:
1. GS.TSKH Nguyễn Minh Đường
2. PGS.TS Mạc Văn Tiến
HÀ NỘI, 2014
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án “Dạy học theo dự án các mô đun nghề Công
nghệ ô tô” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu và
các số liệu trong luận án là trung thực, có xuất xứ rõ ràng, chưa được công bố
trong một công trình nào khác.
Tác giả luận án
Đinh Hữu Sỹ
i
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
MỤC LỤC ........................................................................................................... ii
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... vi
CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN ................................................. vii
DANH MỤC CÁC BẢNG ...............................................................................viii
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ, HÌNH ẢNH ..................................... ix
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................. 1
2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................ 2
3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................... 2
4. Giả thuyết khoa học .......................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 3
6. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 3
7. Những đóng góp mới của luận án..................................................................... 6
8. Luận điểm bảo vệ.............................................................................................. 7
9. Cấu trúc của luận án ......................................................................................... 7
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA DẠY HỌC THEO DỰ ÁN CÁC MÔ
ĐUN NGHỀ CÔNG NGHỆ Ô TÔ....................................................................... 8
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................... 8
1.1.1. Ở nước ngoài .............................................................................................. 8
1.1.2. Ở trong nước ............................................................................................. 10
1.2. Dạy học theo dự án .................................................................................... 16
1.2.1. Một số khái niệm....................................................................................... 16
1.2.2. Cơ sở khoa học của dạy học theo dự án................................................... 19
1.2.3. Phân loại dự án học tập ........................................................................... 23
1.2.4. Đặc điểm dạy học theo dự án ................................................................... 26
1.2.5. Nguyên tắc dạy học theo dự án ................................................................ 28
1.2.6. Quy trình dạy học theo dự án ................................................................... 30
ii
iii
1.2.7. Đánh giá trong dạy học theo dự án .......................................................... 30
1.2.8. Vai trò của giáo viên và sinh viên trong dạy học theo dự án . ................. 34
1.2.9. Ưu, nhược điểm của dạy học theo dự án .................................................. 35
1.3. Dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô ........................... 36
1.3.1. Một số khái niệm....................................................................................... 36
1.3.2. Sự phù hợp giữa dạy học theo dự án với dạy học các mô đun nghề
Công nghệ ô tô theo năng lực thực hiện ............................................................. 40
1.3.3. Một số nguyên tắc để vận dụng dạy học theo dự án trong dạy học các
mô đun nghề Công nghệ ô tô .............................................................................. 44
1.3.4. Quy trình dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô ............. 45
1.3.5. Thiết kế giáo án để dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô .. 48
1.3.6. Phương pháp và kỹ thuật dạy học trong dạy học theo dự án các mô đun
nghề Công nghệ ô tô ........................................................................................... 54
1.3.7. Vai trò của giáo viên và sinh viên trong dạy học theo dự án các mô đun
nghề Công nghệ ô tô ........................................................................................... 62
1.3.8. Điều kiện dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô ............. 65
Kết luận chương 1 ............................................................................................. 67
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG DẠY HỌC CÁC MÔ ĐUN NGHỀ CÔNG
NGHỆ Ô TÔ TRÌNH ĐỘ CAO ĐẲNG NGHỀ ................................................ 69
2.1. Đặc điểm của nghề Công nghệ ô tô .......................................................... 69
2.2. Quy định của pháp luật về chương trình đào tạo nghề Công nghệ ô
tô trình độ cao đẳng nghề................................................................................. 71
2.2.1. Mục tiêu đào tạo ....................................................................................... 71
2.2.2. Nội dung chương trình đào tạo nghề Công nghệ ô tô trình độ CĐN ....... 73
2.3. Thực trạng về dạy học và các điều kiện đảm bảo chất lượng dạy học
các mô đun nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề ............................ 75
2.3.1. Khảo sát để đánh giá thực trạng ............................................................... 75
2.3.2. Kết quả khảo sát ...................................................................................... 76
2.3.2.1 Nội dung chương trình đào tạo .............................................................. 76
iii
iv
2.3.2.2 Phương pháp dạy học ............................................................................ 83
2.3.2.3 Giáo án dạy nghề ................................................................................... 89
2.3.2.4 Giáo viên dạy nghề ................................................................................ 92
2.3.2.5 Cơ sở vật chất, thiết bị dạy nghề ........................................................... 96
2.3.2.6 Chất lượng đào tạo ................................................................................. 97
2.3.2.7 Nhu cầu đào tạo ..................................................................................... 98
Kết luận chương 2 ........................................................................................... 100
CHƯƠNG 3: DẠY HỌC THEO DỰ ÁN CÁC MÔ ĐUN NGHỀ CÔNG
NGHỆ Ô TÔ TRÌNH ĐỘ CAO ĐẲNG NGHỀ ........................................... 102
3.1. Lựa chọn nội dung và xây dựng kế hoạch tổ chức dạy học theo dự án
các mô đun nghề Công nghệ ô tô .................................................................. 102
3.1.1. Xây dựng tiêu chí lựa và chọn nội dung để dạy học theo dự án các mô
đun nghề Công nghệ ô tô .................................................................................. 102
3.1.2. Xây dựng kế hoạch tổ chức thực hiện dạy học theo dự án..................... 105
3.2. Thiết kế quy trình dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô . 106
3.2.1. Quy trình dạy học theo dự án các bài học/dự án sửa chữa ô tô .............. 107
3.2.2. Quy trình dạy học theo dự án các bài học/dự án bảo dưỡng ô tô ........... 112
3.3. Thiết kế giáo án một số bài học để dạy học theo dự án các mô đun
nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề ............................................... 114
3.3.1. Dự án 1: “Sửa chữa ly hợp ma sát” ........................................................ 114
3.3.2. Dự án 2: “Sửa chữa bơm cao áp PE” ..................................................... 122
3.4. Các phương pháp và kỹ thuật dạy học được dùng để thực hiện quy
trình dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô ....................... 129
3.5. Thực nghiệm dạy học theo dự án ........................................................... 130
3.5.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................ 130
3.5.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................ 130
3.5.3. Đối tượng thực nghiệm ........................................................................... 130
3.5.4. Tổ chức thực nghiệm .............................................................................. 130
3.5.5. Công cụ và phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm ....................... 132
iv
v
3.5.6. Kết quả thực nghiệm............................................................................... 134
Kết luận chương 3 ........................................................................................... 142
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................ 143
DANH MỤC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN . 145
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 146
PHỤ LỤC ........................................................................................................ 157
v
vi
LỜI CẢM ƠN
Luận án này được thực hiện tại Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Bộ
Giáo dục và Đào tạo và Trường Cao đẳng nghề số 8/BQP.
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến tập thể giáo sư hướng dẫn
khoa học:
GS.TSKH. Nguyễn Minh Đường
PGS.TS. Mạc Văn Tiến
đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ trong suốt quá trình nghiên cứu và thực
hiện luận án.
Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Viện Khoa học giáo dục Việt Nam,
Trung tâm Đào tạo – Bồi dưỡng thuộc Viện đã tạo điều kiện mọi mặt để tác
giả hoàn thành luận án.
Xin trân trọng cảm ơn Đảng ủy, Ban Giám hiệu Trường Cao đẳng
nghề số 8/BQP đã tạo mọi điều kiện về vật chất, tinh thần để tác giả yên tâm
thực hiện luận án.
Xin chân thành cảm ơn quý thầy giáo, cô giáo, các nhà khoa học, gia
đình, đồng nghiệp và tập thể lớp Nghiên cứu sinh Giáo dục học khóa 2010,
Viện Khoa học giáo dục Việt Nam đã quan tâm giúp đỡ, đóng góp nhiều ý
kiến quý báu, cổ vũ và động viên tác giả hoàn thành luận án.
vi
vii
CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
TT Viết tắt Viết đầy đủ
1. BDSC Bảo dưỡng và sửa chữa
2. Bộ LĐTBXH Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội
3. BQP Bộ Quốc phòng
4. BGD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo
5. CĐN Cao đẳng nghề
6. CLC Chất lượng cao
7. CMKT Chuyên môn kỹ thuật
8. CNKT Công nhân kỹ thuật
9. CNOT Công nghệ ô tô
10. CNTT Công nghệ thông tin
11. CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
12. CSDN Cơ sở dạy nghề
13. CTĐT Chương trình đào tạo
14. DA Dự án
15. DAHT Dự án học tập
16. DHTDA Dạy học theo dự án
17. DoN Doanh nghiệp
18. ĐCSVN Đảng Cộng sản Việt Nam
19. ĐC Đối chứng
20. GV, GVDN Giáo viên, Giáo viên dạy nghề
21. HĐ Hoạt động
22. HV Học viên
23. KNN Kỹ năng nghề
24. MĐ Mô đun (module)
25. NLTH Năng lực thực hiện
26. PPDH Phương pháp dạy học
27. SV Sinh viên
28. TCN Trung cấp nghề
29. TN Thực nghiệm
vii
viii
DANH MỤC CÁC BẢNG
STT Tên bảng Nội dung Trang
1. Sự phù hợp giữa DHTDA và dạy học các mô đun 43
Bảng 1.1
nghề Công nghệ ô tô theo NLTH
2. Bảng 1.2 Khung thiết kế hoạt động của người học 51
3. Bảng 1.3 Các tiêu chí đánh giá thiết kế giáo án 53
4. Bảng 2.1 Khung giáo án lý thuyết dạy học nghề 90
5. Bảng 2.2 Khung giáo án thực hành nghề 90
6. Bảng 2.3 Khung giáo án tích hợp trong dạy nghề 91
7. Bảng 2.4 Nhu cầu thợ sửa chữa ô tô theo lĩnh vực công việc 98
8. Bảng 3.1 Danh mục các chủ đề thuộc các mô đun nghề CNOT 104
trình độ cao đẳng nghề có thể thực hiện DHTDA
9. Bảng 3.2 Kế hoạch tổ chức thực hiện DHTDA sửa chữa ly 106
hợp ma sát
10. Bảng 3.3 Các kỹ thuật dạy học được dùng để DHTDA các 129
mô đun nghề Công nghệ ô tô
11. Bảng 3.4 Kế hoạch thực nghiệm DHTDA 131
12. Bảng 3.5 Các thông số để đánh giá và yêu cầu cần đạt trong 133
DHTDA các bài học/dự án sửa chữa ô tô
13. Bảng 3.6 Kết quả bài thực nghiệm số 1 135
14. Bảng 3.7 Kết quả bài thực nghiệm số 2 136
15. Bảng 3.8 Kết quả học tập của nhóm thực nghiệm theo PP 137
truyền thống
16. Bảng 3.9 Kết quả học tập của nhóm đối chứng theo PP 138
truyền thống
viii
ix
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ, HÌNH ẢNH
STT Tên Nội dung Trang
Quy trình thực hiện DHTDA các mô đun
1. Hình 1.1 45
nghề Công nghệ ô tô
2. Biểu đồ 2.1 Đánh giá của GV về tên nghề: “Công nghệ ô tô” 77
3. Biểu đồ 2.2 Đánh giá của GV về nội dung CTĐT 77
4. Biểu đồ 2.3 Đề xuất của GV về thay đổi nội dung CTĐT 78
5. Biểu đồ 2.4 Đánh giá của GV về phân bổ thời gian đào tạo 79
6. Biểu đồ 2.5 Đề xuất của DoN về yêu cầu đổi mới CTĐT 80
7. Biểu đồ 2.6 Đánh giá của cựu SV về sự phù hợp của CTĐT 81
8. Biểu đồ 2.7 Đề xuất của cựu SV về thay đổi CTĐT 81
9. Biểu đồ 2.8 Các PPDH được GV sử dụng 83
10. Biểu đồ 2.9 Sự cần thiết của đổi mới PPDH 84
11. Biểu đồ 2.10 Quan điểm của GVDN về đổi mới PPDH 84
12. Biểu đồ 2.11 Mức độ hiểu biết của GVDN về DHTDA 85
Sự cần thiết của vận dụng DHTDA vào dạy
13. Biểu đồ 2.12 86
học các mô đun nghề Công nghệ ô tô
14. Biểu đồ 2.13 Đánh giá của GV về khả năng áp dụng DHTDA 87
15. Biểu đồ 2.14 Đánh giá của SV về PPDH của GVDN 88
Cơ cấu số lượng giáo viên theo trình độ
16. Biểu đồ 2.15 93
chuyên môn kỹ thuật 2007-2011
17. Biểu đồ 2.16 Cơ cấu số GV đạt chuẩn nghiệp vụ sư phạm 94
Đánh giá của DNo về chất lượng CNKT tốt
18. Biểu đồ 2.17 97
nghiệp nghề Công nghệ ô tô
Quy trình dạy học theo dự án các bài học/dự
19. Sơ đồ 3.1 107
án sửa chữa ô tô
Quy trình dạy học theo dự án các bài học/dự
20. Sơ đồ 3.2 113
án bảo dưỡng ô tô
21. Hình 3.3a,b Kết quả so sánh giữa 2 nhóm trong lần TN1 137
22. Hình 3.4a,b Kết quả so sánh giữa 2 nhóm trong lần TN2 137
Mức độ hứng thú, tính cộng tác và tính tự lực
23. Biểu đồ 3.5 140
của hai nhóm thực nghiệm và đối chứng
ix
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Phương pháp dạy học đang là khâu yếu của giáo dục nước ta nói chung
và dạy nghề nói riêng. Đổi mới phương pháp dạy học ở nước ta đang được
Đảng và Nhà nước cũng như các nhà giáo dục quan tâm.
Nghị quyết số 29/NQ/TW của Hội nghị BCHTW 8 khóa XI về “Đổi
mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp
hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa và hội nhập quốc tế” đã xác định rõ nhiệm vụ của lĩnh vực giáo dục
nghề nghiệp là: “tập trung đào tạo nhân lực có kiến thức, kỹ năng và trách
nhiệm nghề nghiệp. Hình thành hệ thống giáo dục nghề nghiệp với nhiều
phương thức và trình độ đào tạo kỹ năng nghề nghiệp theo hướng ứng dụng,
thực hành, bảo đảm đáp ứng nhu cầu nhân lực kỹ thuật công nghệ của thị
trường lao động trong nước và quốc tế” [24].
Luật Giáo dục sửa đổi 2010 cũng nêu rõ: “Phương pháp giáo dục phải
phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với
đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả
năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực
tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học
sinh” [70].
Dạy học theo dự án (DHTDA) hay còn gọi là Dạy học dựa vào dự án
hay Dạy học dự án là phương thức dạy học tích cực đang được ứng dụng
ngày càng rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới. Trong DHTDA, người học làm
việc chủ động theo nhóm để thực hiện nhiệm vụ học tập tích hợp giữa lý
thuyết và thực hành dưới sự hướng dẫn của giáo viên, và tự đánh giá sản
phẩm của mình thông qua các tiêu chuẩn, tiêu chí của lĩnh vực nghề nghiệp.
Hiện nay ở Việt Nam, DHTDA đã được nghiên cứu và áp dụng trong
một số lĩnh vực như giáo dục đại học, giáo dục phổ thông, hay một số dự án
của nước ngoài triển khai tại Việt Nam, tuy nhiên trong lĩnh vực dạy nghề
2
chưa có đề tài nghiên cứu nào về DHTDA và trong thực tế, DHTDA cũng
chưa được vận dụng vào dạy nghề do đó cần thiết phải có nghiên cứu lý luận
dẫn đường cho DHTDA trong các trường dạy nghề.
Theo Quyết định số 58/2008/QĐ-BLĐTBXH của Bộ LĐTBXH [8],
chương trình khung đào tạo nghề do Bộ LĐTBXH ban hành, trong đó có
nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng, phần chuyên môn nghề đã được xây
dựng và tổ chức đào tạo theo các mô đun nghề, mỗi mô đun tương ứng với
việc sửa chữa, bảo dưỡng một cụm, hệ thống của ô tô. Mặt khác, nghề Công
nghệ ô tô đã được nhà nước chọn là nghề trọng điểm chất lượng cao, đạt trình
độ quốc tế từ 2015 theo Quyết định số 784/QĐ-BLĐTBXH của Bộ trưởng
Bộ LĐTBXH [10].
Với những lý do nêu trên, tác giả chọn đề tài nghiên cứu “Dạy học theo
dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô” nhằm góp phần nâng cao chất lượng
đào tạo nghề.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất các nguyên tắc vận dụng, phương pháp tổ chức và quy trình dạy học
theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề nhằm nâng
cao tính tích cực, chủ động và sáng tạo của SV trong học tập, qua đó góp phần
nâng cao chất lượng dạy học.
3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Dạy học nghề Công nghệ ô tô ở trường cao đẳng nghề.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
Do thời gian và điều kiện thực tế, luận án chỉ nghiên cứu đề xuất
DHTDA với 10 mô đun thuộc phần bắt buộc của nghề Công nghệ ô tô trình độ
cao đẳng nghề. Mỗi mô đun chỉ chọn một bài trong chương trình để xây dựng
DAHT (10 dự án).
3
Luận án cũng chỉ thực nghiệm 2 dự án học tập là 2 bài “Sửa chữa ly hợp
ma sát” và “Sửa chữa bơm cao áp PE” trong các mô đun “Bảo dưỡng và sửa
chữa hệ thống truyền lực” và “Bảo dưỡng và sửa chữa hệ thống nhiên liệu động
cơ diesel” ở trường Cao đẳng nghề số 8/BQP trong năm học 2012-2013.
4. Giả thuyết khoa học
Hiện nay ở các trường cao đẳng nghề đang dạy học nghề Công nghệ ô tô
theo phương pháp truyền thống: dạy học các bài lý thuyết ở lớp và các bài
thực hành riêng rẽ tại xưởng thực tập nên chất lượng đào tạo chưa đáp ứng
yêu cầu của sản xuất. Nếu vận dụng được các nguyên tắc, phương pháp tổ
chức và quy trình DHTDA vào dạy học các mô đun nghề Công nghệ ô tô thì
sẽ tăng cường được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của SV trong học tập và
hình thành được các năng lực thực hiện các công việc của nghề cho SV, qua
đó góp phần nâng cao được chất lượng dạy học nghề.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc dạy học các mô đun nghề
Công nghệ ô tô theo DAHT.
- Đề xuất các nguyên tắc, phương pháp tổ chức và quy trình thực hiện
DHTDA các mô đun nghề Công nghệ ô tô.
- Xây dựng các tiêu chí lựa chọn nội dung và đề xuất danh mục các dự
án học tập để DHTDA các mô đun bắt buộc (phần cứng) của nghề Công nghệ
ô tô trình độ cao đẳng.
- Xây dựng 10 giáo án thuộc các mô đun bắt buộc của nghề công nghệ ô
tô để DHTDA.
- Thực nghiệm sư phạm 2 bài học theo dự án để minh chứng cho tính
khả thi của việc vận dụng phương pháp DHTDA đối với nghề Công nghệ ô tô
và minh chứng cho tính đúng đắn của giả thuyết khoa học đã đề ra.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp tiếp cận:
Gồm tiếp cận hệ thống, tiếp cận năng lực đầu ra và tiếp cận hoạt động.
4
6.1.1. Tiếp cận hệ thống:
Vận dụng tiếp cận hệ thống, tác giả xem xét quả trình dạy học theo dự
án các mô đun nghề Công nghệ ô tô là một bộ phận hợp thành của quá trình
dạy học trong nhà trường. Vì vậy, cần nghiên cứu quá trình này trong mối
quan hệ với các bộ phận, các yếu tố khác của quá trình dạy học, đồng thời
tính đến các điều kiện khách quan và chủ quan của nó. Hiệu quả của DHTDA
các mô đun nghề Công nghệ ô tô chịu ảnh hưởng của các yếu tố của quá trình
dạy học và nó ảnh hưởng tới việc nâng cao kết quả dạy học.
6.1.2. Tiếp cận năng lực đầu ra:
Vận dụng DHTDA trong dạy học các mô đun nghề CNOT hướng tới
việc nâng cao năng lực đầu ra: năng lực thực hiện thành thạo các công việc
của nghề để sau khi tốt nghiệp, SV có nhiều cơ hội để tìm được việc làm. Để
làm được điều này, trong quá trình khảo sát, xây dựng và tổ chức thực hiện
đề tài, tác giả luôn bám sát thực tế của các doanh nghiệp sửa chữa và bảo
dưỡng ô tô, nhằm đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của thị trường lao động
đối với nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề.
6.1.3. Tiếp cận hoạt động:
Tiếp cận hoạt động là sự vận dụng lý thuyết hành vi vào hoạt động dạy
học. Với tiếp cận này, vận dụng DHTDA vào dạy học các mô đun nghề Công
nghệ ô tô nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người học có thể chủ động và
sáng tạo trong việc lập kế hoạch và triển khai các hoạt động học tập, đặc biệt
là trong thực hành sửa chữa, bảo dưỡng các cụm và các hệ thống của ô tô
theo những quy trình chặt chẽ, bám sát các tiêu chuẩn, tiêu chí của nghề Sửa
chữa ô tô.
6.2. Các phương pháp cụ thể
Trong quá trình nghiên cứu đề tài sử dụng các phương pháp nghiên
cứu sau đây.
6.2.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận
5
Thu thập thông tin, phân loại, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, xây
dựng mô hình hệ thống hóa, phân tích và tổng hợp các tài liệu có liên quan
đến đề tài nghiên cứu để xây dựng cơ sở lý luận cho luận án.
6.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Khảo sát
+ Tác giả đã khảo sát 48 giáo viên (GV) dạy nghề và hơn 200 SV học
nghề Công nghệ ô tô ở 8 trường Cao đẳng nghề về nội dung, chương trình và
phương pháp dạy học đang áp dụng (Phụ lục 1, 4).
+ Khảo sát 02 GV trực tiếp giảng dạy theo Dự án và 36 SV tham gia
thực nghiệm tại Khoa Cơ khí Động lực, trường Cao đẳng nghề số 8/BQP
(gồm 18 SV nhóm thực nghiệm và 18 SV nhóm đối chứng) để đánh giá tính
khả thi và hiệu quả của DHTDA. (Phụ lục 6 và phụ lục 7,8).
+ Khảo sát 30 doanh nghiệp sửa chữa ô tô trên phạm vi toàn quốc về
nhu cầu đào tạo và đánh giá chất lượng thợ sửa chữa ô tô trên phạm vi toàn
quốc. (Phụ lục 2, 3).
+ Khảo sát 40 trường nghề chất lượng cao trên toàn quốc về thực trạng
đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý, cơ sở vật chất và các yếu bảo đảm tố khác.
- Phương pháp nghiên cứu sản phẩm
Trong giai đoạn đánh giá kết quả thực hiện các dự án học tập, DHTDA
gắn với sản phẩm, do đó cần xác định các tiêu chí đánh giá và đánh giá sản
phẩm để đánh giá chất lượng học tập và làm tăng trách nhiệm, thái độ học tập
của SV.
- Phương pháp chuyên gia
Để lấy ý kiến về tính cần thiết và tính khả thi của DHTDA các mô đun
nghề Công nghệ ô tô, tác giả đã tham khảo ý kiến của 24 chuyên gia có trình
độ Thạc sĩ chuyên ngành ở 8 trường Cao đẳng nghề về tính cần thiết và tính
khả thi của dạy học nghề Công nghệ ô tô theo dự án học tập (DAHT).
- Quan sát
6
Trong quá trình thực hiện đề tài, tác giả sử dụng phương pháp quan sát
quá trình học tập của SV nhằm theo dõi tinh thần, thái độ, tác phong học tập
cũng như việc thực hiện quy trình DHTDA để làm cơ sở đánh giá tính khả thi
và hiệu quả của DHTDA.
6.2.3. Thực nghiệm sư phạm
Tác giả đã tổ chức thực nghiệm DHTDA hai bài học thuộc các mô
đun nghề Công nghệ ô tô là Sửa chữa ly hợp ma sát và Sửa chữa bơm cao áp
PE để đánh giá tính hợp lý, tính khả thi của quy trình DHTDA trong dạy học
các mô đun nghề Công nghệ ô tô cũng như minh chứng cho giả thuyết khoa
học đã đề ra.
6.2.4. Phương pháp thống kê toán học
Kết quả thực nghiệm được xử lý và đánh giá bằng phương pháp thống
kê toán học.
7. Những đóng góp mới của luận án
Về mặt lý luận
- Hệ thống hóa được cơ sở lý luận về DHTDA và dạy học theo mô đun nghề
CNOT theo DAHT.
- Phát hiện được tính phù hợp giữa DHTDA và dạy học nghề Công nghệ ô tô
theo mô đun NLTH.
- Đề xuất được nguyên tắc, quy trình và kỹ thuật để DHTDA các mô đun
nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề.
- Đề xuất được các tiêu chí để lựa chọn nội dung và phương pháp tổ chức
thực hiện DHTDA các mô đun nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng.
Về mặt thực tiễn
- Đánh giá được thực trạng về dạy học các mô đun nghề Công nghệ ô
tô và nhu cầu, khả năng vận dụng DHTDA vào dạy nghề CNOT trình độ cao
đẳng nghề.
- Đề xuất được danh mục các dự án học tập cho các mô đun nghề bắt
buộc của nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề.
7
- Biên soạn được 10 giáo án để DHTDA các mô đun bắt buộc của
chương trình Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề.
- Tổ chức thực nghiệm sư phạm 2 dự án để đánh giá tính khả thi và
hiệu quả của DHTDA các mô đun nghề Công nghệ ô tô.
8. Luận điểm bảo vệ
- Dạy học nghề Công nghệ ô tô có nhiều tương thích với DHTDA trên các
mặt: thực hiện với quy trình chặt chẽ, dạy học tích hợp giữa lý thuyết và thực
hành theo tiếp cận năng lực, có sản phẩm đầu ra cụ thể. Bởi vậy, vận dụng
DHTDA vào dạy học nghề Công nghệ ô tô là phù hợp và sẽ phát huy được
tính chủ động, sáng tạo của SV trong quá trình học tập, qua đó, nâng cao
được chất lượng dạy học.
- Dạy học nghề Công nghệ ô tô là dạy học sửa chữa các cụm máy, các bộ
phận của ô tô. Mỗi cụm máy, mỗi bộ phận đều có quy trình sửa chữa riêng.
Bởi vậy, để vận dụng DHTDA vào dạy nghề Công nghệ ô tô, điều quan trọng
là phải xây dựng được quy trình DHTDA phù hợp với quy trình sửa chữa
từng bộ phận của ô tô thì việc dạy học mới đạt kết quả mong muốn.
- Không phải nội dung nào của nghề Công nghệ ô tô cũng có thể DHTDA.
Bởi vậy, để tổ chức DHTDA nghề Công nghệ ô tô có hiệu quả, cần xây dựng
các tiêu chí để lựa chọn nội dung phù hợp với DHTDA.
9. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị và phụ lục, luận án gồm ba
chương, bao gồm:
Chương 1. Cơ sở lý luận của dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô.
Chương 2. Thực trạng dạy học các mô đun nghề Công nghệ ô tô trình độ cao
đẳng nghề.
Chương 3. Dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô trình độ cao
đẳng nghề.
8
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA DẠY HỌC THEO DỰ ÁN CÁC MÔ ĐUN
NGHỀ CÔNG NGHỆ Ô TÔ
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Ở nước ngoài
Có rất nhiều công trình nghiên cứu, bài viết ở nước ngoài về dự án
(DA) và dạy học theo dự án (DHTDA).
Trong công trình Project method (Kilpatrick), đã lần đầu tiên đưa ra
khái niệm về “phương pháp dự án” và phổ biến rộng rãi trên toàn thế giới.
Với nhận định “tâm lý đứa trẻ” là yếu tố quan trọng trong quá trình học tập,
Kilpatrick coi động cơ thúc đẩy học sinh như là các tính năng quan trọng của
phương pháp dự án: Trẻ em muốn làm những gì chúng thích hơn là làm
những gì theo sự ép buộc của người khác. Theo Kilpatrick, các dự án có bốn
giai đoạn: xác định mục đích, lập kế hoạch, thực hiện, và đánh giá, và tác giả
đã triển khai cụ thể các bước thực hiện trong các nghiên cứu cũng như các dự
án thực nghiệm của mình. Ông cho rằng một dự án lý tưởng khi tất cả bốn
giai đoạn được bắt đầu và hoàn thành bởi các học sinh và không phải giáo
viên [106]. Ông còn rất nhiều công trình viết về phương pháp dự án, cụ thể
như tài liệu School method from the project point of view dành cho đào tạo
giáo viên về phương pháp dự án [107]. Hay Die Projekt-methode về phương
pháp dự án [108]… Tuy nhiên, ông cho rằng DHTDA có thể được áp dụng
rộng rãi ở mọi lĩnh vực, kể cả trong dạy lý thuyết, thực hành hay tích hợp.
Thực tế cho thấy quan điểm nói trên của ông không hoàn toàn đúng, bởi vì
DHTDA có những điều kiện riêng, nó không phù hợp với những môn học,
lĩnh vực mang tính thuần túy lý thuyết.
Trong công trình Project work in education (James Leroy Stockton),
đã phân tích các nguyên tắc giáo dục và đặc điểm của dự án để đề xuất xem
làm việc theo dự án (Project work) như là một đối tượng học tập tạo ra cuộc
cách mạng trong giáo dục ở Mỹ, khẳng định giá trị của phương pháp dự án là
9
có thể được sử dụng trong tất cả các môn học và định hướng thực tiễn của
dạy học khi sử dụng phương pháp này [103]. Tuy nhiên, cũng giống như
Kilpatrick, ông cho rằng DHTDA có thể được sử dụng cho tất cả các môn
học, là điều không khả thi.
Trong công trình Project method of teaching (Stevenson), đã cung cấp cái
nhìn tổng quan về lịch sử của DHTDA trên thế giới từ khi xuất hiện và sử dụng
thuật ngữ này trong giáo dục, đồng thời cung cấp tổng hợp hệ thống các quan
điểm của một số tác giả ở Châu Âu và Mỹ về khái niệm dự án và phương pháp
dự án trong dạy học [111]. Tuy nhiên đây mới chỉ là nghiên cứu mang tính chất
tổng hợp và phân tích, chứ không đưa ra những biện pháp kỹ thuật trong các
lĩnh vực dạy học cụ thể của DHTDA trên thế giới.
Trong công trình How we think: A restatment of the relation of
reflective thinking to the educative process (Jonn Dewey), đã khẳng định tác
giả có vai trò quan trọng trong việc xây dựng cơ sở lý thuyết cho phương
pháp dự án của các nhà sư phạm Mỹ đầu thế kỷ 20. Một trong những thử
nghiệm đầu tiên của việc dạy học dự án được ông tiến hành ở Đại học
Chicago, nước Mỹ. Học sinh được chia thành các nhóm nhỏ và tham gia thực
hiện các đề án cụ thể mà trong đó họ học đọc, viết, tính toán, học cách chú ý
lắng nghe người khác, học cách đảm nhận trách nhiệm và học nhiều thứ khác.
Dewey rút ra 3 khẳng định chắc chắn: 1) Tất cả học sinh, để học tập, phải tích
cực và làm ra một cái gì đó; 2) Tất cả học sinh phải học cách suy nghĩ và giải
quyết vấn đề; 3) Tất cả học sinh phải học cách hợp tác với người khác để
chuẩn bị cho cuộc sống ngoài xã hội [100]. Mặc dù được coi là một trong
những nhà sư phạm hàng đầu của Mỹ trong việc tạo ra nền móng cho
DHTDA, nhưng nghiên cứu của ông mang tính lý thuyết, định hướng chung,
chứ chưa rút ra những nhận định cụ thể về nội dung, phương pháp dạy cũng
như quy trình dạy học theo dự án.
Trong bài viết A view of reseach on project-based learning (John
Thomas) đã tổng hợp các công trình nghiên cứu về PPDH dự án hay học tập
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM
ĐINH HỮU SỸ
D¹Y HäC THEO Dù ¸N C¸C M¤ §UN
NGHÒ C¤NG NGHÖ ¤ T¤
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
HÀ NỘI, 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM
ĐINH HỮU SỸ
D¹Y HäC THEO Dù ¸N C¸C M¤ §UN
NGHÒ C¤NG NGHÖ ¤ T¤
Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử giáo dục
Mã số : 62.14.01.02
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học:
1. GS.TSKH Nguyễn Minh Đường
2. PGS.TS Mạc Văn Tiến
HÀ NỘI, 2014
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án “Dạy học theo dự án các mô đun nghề Công
nghệ ô tô” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu và
các số liệu trong luận án là trung thực, có xuất xứ rõ ràng, chưa được công bố
trong một công trình nào khác.
Tác giả luận án
Đinh Hữu Sỹ
i
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
MỤC LỤC ........................................................................................................... ii
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... vi
CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN ................................................. vii
DANH MỤC CÁC BẢNG ...............................................................................viii
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ, HÌNH ẢNH ..................................... ix
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................. 1
2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................ 2
3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................... 2
4. Giả thuyết khoa học .......................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 3
6. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 3
7. Những đóng góp mới của luận án..................................................................... 6
8. Luận điểm bảo vệ.............................................................................................. 7
9. Cấu trúc của luận án ......................................................................................... 7
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA DẠY HỌC THEO DỰ ÁN CÁC MÔ
ĐUN NGHỀ CÔNG NGHỆ Ô TÔ....................................................................... 8
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................... 8
1.1.1. Ở nước ngoài .............................................................................................. 8
1.1.2. Ở trong nước ............................................................................................. 10
1.2. Dạy học theo dự án .................................................................................... 16
1.2.1. Một số khái niệm....................................................................................... 16
1.2.2. Cơ sở khoa học của dạy học theo dự án................................................... 19
1.2.3. Phân loại dự án học tập ........................................................................... 23
1.2.4. Đặc điểm dạy học theo dự án ................................................................... 26
1.2.5. Nguyên tắc dạy học theo dự án ................................................................ 28
1.2.6. Quy trình dạy học theo dự án ................................................................... 30
ii
iii
1.2.7. Đánh giá trong dạy học theo dự án .......................................................... 30
1.2.8. Vai trò của giáo viên và sinh viên trong dạy học theo dự án . ................. 34
1.2.9. Ưu, nhược điểm của dạy học theo dự án .................................................. 35
1.3. Dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô ........................... 36
1.3.1. Một số khái niệm....................................................................................... 36
1.3.2. Sự phù hợp giữa dạy học theo dự án với dạy học các mô đun nghề
Công nghệ ô tô theo năng lực thực hiện ............................................................. 40
1.3.3. Một số nguyên tắc để vận dụng dạy học theo dự án trong dạy học các
mô đun nghề Công nghệ ô tô .............................................................................. 44
1.3.4. Quy trình dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô ............. 45
1.3.5. Thiết kế giáo án để dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô .. 48
1.3.6. Phương pháp và kỹ thuật dạy học trong dạy học theo dự án các mô đun
nghề Công nghệ ô tô ........................................................................................... 54
1.3.7. Vai trò của giáo viên và sinh viên trong dạy học theo dự án các mô đun
nghề Công nghệ ô tô ........................................................................................... 62
1.3.8. Điều kiện dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô ............. 65
Kết luận chương 1 ............................................................................................. 67
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG DẠY HỌC CÁC MÔ ĐUN NGHỀ CÔNG
NGHỆ Ô TÔ TRÌNH ĐỘ CAO ĐẲNG NGHỀ ................................................ 69
2.1. Đặc điểm của nghề Công nghệ ô tô .......................................................... 69
2.2. Quy định của pháp luật về chương trình đào tạo nghề Công nghệ ô
tô trình độ cao đẳng nghề................................................................................. 71
2.2.1. Mục tiêu đào tạo ....................................................................................... 71
2.2.2. Nội dung chương trình đào tạo nghề Công nghệ ô tô trình độ CĐN ....... 73
2.3. Thực trạng về dạy học và các điều kiện đảm bảo chất lượng dạy học
các mô đun nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề ............................ 75
2.3.1. Khảo sát để đánh giá thực trạng ............................................................... 75
2.3.2. Kết quả khảo sát ...................................................................................... 76
2.3.2.1 Nội dung chương trình đào tạo .............................................................. 76
iii
iv
2.3.2.2 Phương pháp dạy học ............................................................................ 83
2.3.2.3 Giáo án dạy nghề ................................................................................... 89
2.3.2.4 Giáo viên dạy nghề ................................................................................ 92
2.3.2.5 Cơ sở vật chất, thiết bị dạy nghề ........................................................... 96
2.3.2.6 Chất lượng đào tạo ................................................................................. 97
2.3.2.7 Nhu cầu đào tạo ..................................................................................... 98
Kết luận chương 2 ........................................................................................... 100
CHƯƠNG 3: DẠY HỌC THEO DỰ ÁN CÁC MÔ ĐUN NGHỀ CÔNG
NGHỆ Ô TÔ TRÌNH ĐỘ CAO ĐẲNG NGHỀ ........................................... 102
3.1. Lựa chọn nội dung và xây dựng kế hoạch tổ chức dạy học theo dự án
các mô đun nghề Công nghệ ô tô .................................................................. 102
3.1.1. Xây dựng tiêu chí lựa và chọn nội dung để dạy học theo dự án các mô
đun nghề Công nghệ ô tô .................................................................................. 102
3.1.2. Xây dựng kế hoạch tổ chức thực hiện dạy học theo dự án..................... 105
3.2. Thiết kế quy trình dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô . 106
3.2.1. Quy trình dạy học theo dự án các bài học/dự án sửa chữa ô tô .............. 107
3.2.2. Quy trình dạy học theo dự án các bài học/dự án bảo dưỡng ô tô ........... 112
3.3. Thiết kế giáo án một số bài học để dạy học theo dự án các mô đun
nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề ............................................... 114
3.3.1. Dự án 1: “Sửa chữa ly hợp ma sát” ........................................................ 114
3.3.2. Dự án 2: “Sửa chữa bơm cao áp PE” ..................................................... 122
3.4. Các phương pháp và kỹ thuật dạy học được dùng để thực hiện quy
trình dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô ....................... 129
3.5. Thực nghiệm dạy học theo dự án ........................................................... 130
3.5.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................ 130
3.5.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................ 130
3.5.3. Đối tượng thực nghiệm ........................................................................... 130
3.5.4. Tổ chức thực nghiệm .............................................................................. 130
3.5.5. Công cụ và phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm ....................... 132
iv
v
3.5.6. Kết quả thực nghiệm............................................................................... 134
Kết luận chương 3 ........................................................................................... 142
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................ 143
DANH MỤC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN . 145
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 146
PHỤ LỤC ........................................................................................................ 157
v
vi
LỜI CẢM ƠN
Luận án này được thực hiện tại Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Bộ
Giáo dục và Đào tạo và Trường Cao đẳng nghề số 8/BQP.
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến tập thể giáo sư hướng dẫn
khoa học:
GS.TSKH. Nguyễn Minh Đường
PGS.TS. Mạc Văn Tiến
đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ trong suốt quá trình nghiên cứu và thực
hiện luận án.
Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Viện Khoa học giáo dục Việt Nam,
Trung tâm Đào tạo – Bồi dưỡng thuộc Viện đã tạo điều kiện mọi mặt để tác
giả hoàn thành luận án.
Xin trân trọng cảm ơn Đảng ủy, Ban Giám hiệu Trường Cao đẳng
nghề số 8/BQP đã tạo mọi điều kiện về vật chất, tinh thần để tác giả yên tâm
thực hiện luận án.
Xin chân thành cảm ơn quý thầy giáo, cô giáo, các nhà khoa học, gia
đình, đồng nghiệp và tập thể lớp Nghiên cứu sinh Giáo dục học khóa 2010,
Viện Khoa học giáo dục Việt Nam đã quan tâm giúp đỡ, đóng góp nhiều ý
kiến quý báu, cổ vũ và động viên tác giả hoàn thành luận án.
vi
vii
CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
TT Viết tắt Viết đầy đủ
1. BDSC Bảo dưỡng và sửa chữa
2. Bộ LĐTBXH Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội
3. BQP Bộ Quốc phòng
4. BGD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo
5. CĐN Cao đẳng nghề
6. CLC Chất lượng cao
7. CMKT Chuyên môn kỹ thuật
8. CNKT Công nhân kỹ thuật
9. CNOT Công nghệ ô tô
10. CNTT Công nghệ thông tin
11. CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
12. CSDN Cơ sở dạy nghề
13. CTĐT Chương trình đào tạo
14. DA Dự án
15. DAHT Dự án học tập
16. DHTDA Dạy học theo dự án
17. DoN Doanh nghiệp
18. ĐCSVN Đảng Cộng sản Việt Nam
19. ĐC Đối chứng
20. GV, GVDN Giáo viên, Giáo viên dạy nghề
21. HĐ Hoạt động
22. HV Học viên
23. KNN Kỹ năng nghề
24. MĐ Mô đun (module)
25. NLTH Năng lực thực hiện
26. PPDH Phương pháp dạy học
27. SV Sinh viên
28. TCN Trung cấp nghề
29. TN Thực nghiệm
vii
viii
DANH MỤC CÁC BẢNG
STT Tên bảng Nội dung Trang
1. Sự phù hợp giữa DHTDA và dạy học các mô đun 43
Bảng 1.1
nghề Công nghệ ô tô theo NLTH
2. Bảng 1.2 Khung thiết kế hoạt động của người học 51
3. Bảng 1.3 Các tiêu chí đánh giá thiết kế giáo án 53
4. Bảng 2.1 Khung giáo án lý thuyết dạy học nghề 90
5. Bảng 2.2 Khung giáo án thực hành nghề 90
6. Bảng 2.3 Khung giáo án tích hợp trong dạy nghề 91
7. Bảng 2.4 Nhu cầu thợ sửa chữa ô tô theo lĩnh vực công việc 98
8. Bảng 3.1 Danh mục các chủ đề thuộc các mô đun nghề CNOT 104
trình độ cao đẳng nghề có thể thực hiện DHTDA
9. Bảng 3.2 Kế hoạch tổ chức thực hiện DHTDA sửa chữa ly 106
hợp ma sát
10. Bảng 3.3 Các kỹ thuật dạy học được dùng để DHTDA các 129
mô đun nghề Công nghệ ô tô
11. Bảng 3.4 Kế hoạch thực nghiệm DHTDA 131
12. Bảng 3.5 Các thông số để đánh giá và yêu cầu cần đạt trong 133
DHTDA các bài học/dự án sửa chữa ô tô
13. Bảng 3.6 Kết quả bài thực nghiệm số 1 135
14. Bảng 3.7 Kết quả bài thực nghiệm số 2 136
15. Bảng 3.8 Kết quả học tập của nhóm thực nghiệm theo PP 137
truyền thống
16. Bảng 3.9 Kết quả học tập của nhóm đối chứng theo PP 138
truyền thống
viii
ix
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ, HÌNH ẢNH
STT Tên Nội dung Trang
Quy trình thực hiện DHTDA các mô đun
1. Hình 1.1 45
nghề Công nghệ ô tô
2. Biểu đồ 2.1 Đánh giá của GV về tên nghề: “Công nghệ ô tô” 77
3. Biểu đồ 2.2 Đánh giá của GV về nội dung CTĐT 77
4. Biểu đồ 2.3 Đề xuất của GV về thay đổi nội dung CTĐT 78
5. Biểu đồ 2.4 Đánh giá của GV về phân bổ thời gian đào tạo 79
6. Biểu đồ 2.5 Đề xuất của DoN về yêu cầu đổi mới CTĐT 80
7. Biểu đồ 2.6 Đánh giá của cựu SV về sự phù hợp của CTĐT 81
8. Biểu đồ 2.7 Đề xuất của cựu SV về thay đổi CTĐT 81
9. Biểu đồ 2.8 Các PPDH được GV sử dụng 83
10. Biểu đồ 2.9 Sự cần thiết của đổi mới PPDH 84
11. Biểu đồ 2.10 Quan điểm của GVDN về đổi mới PPDH 84
12. Biểu đồ 2.11 Mức độ hiểu biết của GVDN về DHTDA 85
Sự cần thiết của vận dụng DHTDA vào dạy
13. Biểu đồ 2.12 86
học các mô đun nghề Công nghệ ô tô
14. Biểu đồ 2.13 Đánh giá của GV về khả năng áp dụng DHTDA 87
15. Biểu đồ 2.14 Đánh giá của SV về PPDH của GVDN 88
Cơ cấu số lượng giáo viên theo trình độ
16. Biểu đồ 2.15 93
chuyên môn kỹ thuật 2007-2011
17. Biểu đồ 2.16 Cơ cấu số GV đạt chuẩn nghiệp vụ sư phạm 94
Đánh giá của DNo về chất lượng CNKT tốt
18. Biểu đồ 2.17 97
nghiệp nghề Công nghệ ô tô
Quy trình dạy học theo dự án các bài học/dự
19. Sơ đồ 3.1 107
án sửa chữa ô tô
Quy trình dạy học theo dự án các bài học/dự
20. Sơ đồ 3.2 113
án bảo dưỡng ô tô
21. Hình 3.3a,b Kết quả so sánh giữa 2 nhóm trong lần TN1 137
22. Hình 3.4a,b Kết quả so sánh giữa 2 nhóm trong lần TN2 137
Mức độ hứng thú, tính cộng tác và tính tự lực
23. Biểu đồ 3.5 140
của hai nhóm thực nghiệm và đối chứng
ix
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Phương pháp dạy học đang là khâu yếu của giáo dục nước ta nói chung
và dạy nghề nói riêng. Đổi mới phương pháp dạy học ở nước ta đang được
Đảng và Nhà nước cũng như các nhà giáo dục quan tâm.
Nghị quyết số 29/NQ/TW của Hội nghị BCHTW 8 khóa XI về “Đổi
mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp
hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa và hội nhập quốc tế” đã xác định rõ nhiệm vụ của lĩnh vực giáo dục
nghề nghiệp là: “tập trung đào tạo nhân lực có kiến thức, kỹ năng và trách
nhiệm nghề nghiệp. Hình thành hệ thống giáo dục nghề nghiệp với nhiều
phương thức và trình độ đào tạo kỹ năng nghề nghiệp theo hướng ứng dụng,
thực hành, bảo đảm đáp ứng nhu cầu nhân lực kỹ thuật công nghệ của thị
trường lao động trong nước và quốc tế” [24].
Luật Giáo dục sửa đổi 2010 cũng nêu rõ: “Phương pháp giáo dục phải
phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với
đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả
năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực
tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học
sinh” [70].
Dạy học theo dự án (DHTDA) hay còn gọi là Dạy học dựa vào dự án
hay Dạy học dự án là phương thức dạy học tích cực đang được ứng dụng
ngày càng rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới. Trong DHTDA, người học làm
việc chủ động theo nhóm để thực hiện nhiệm vụ học tập tích hợp giữa lý
thuyết và thực hành dưới sự hướng dẫn của giáo viên, và tự đánh giá sản
phẩm của mình thông qua các tiêu chuẩn, tiêu chí của lĩnh vực nghề nghiệp.
Hiện nay ở Việt Nam, DHTDA đã được nghiên cứu và áp dụng trong
một số lĩnh vực như giáo dục đại học, giáo dục phổ thông, hay một số dự án
của nước ngoài triển khai tại Việt Nam, tuy nhiên trong lĩnh vực dạy nghề
2
chưa có đề tài nghiên cứu nào về DHTDA và trong thực tế, DHTDA cũng
chưa được vận dụng vào dạy nghề do đó cần thiết phải có nghiên cứu lý luận
dẫn đường cho DHTDA trong các trường dạy nghề.
Theo Quyết định số 58/2008/QĐ-BLĐTBXH của Bộ LĐTBXH [8],
chương trình khung đào tạo nghề do Bộ LĐTBXH ban hành, trong đó có
nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng, phần chuyên môn nghề đã được xây
dựng và tổ chức đào tạo theo các mô đun nghề, mỗi mô đun tương ứng với
việc sửa chữa, bảo dưỡng một cụm, hệ thống của ô tô. Mặt khác, nghề Công
nghệ ô tô đã được nhà nước chọn là nghề trọng điểm chất lượng cao, đạt trình
độ quốc tế từ 2015 theo Quyết định số 784/QĐ-BLĐTBXH của Bộ trưởng
Bộ LĐTBXH [10].
Với những lý do nêu trên, tác giả chọn đề tài nghiên cứu “Dạy học theo
dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô” nhằm góp phần nâng cao chất lượng
đào tạo nghề.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất các nguyên tắc vận dụng, phương pháp tổ chức và quy trình dạy học
theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề nhằm nâng
cao tính tích cực, chủ động và sáng tạo của SV trong học tập, qua đó góp phần
nâng cao chất lượng dạy học.
3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Dạy học nghề Công nghệ ô tô ở trường cao đẳng nghề.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
Do thời gian và điều kiện thực tế, luận án chỉ nghiên cứu đề xuất
DHTDA với 10 mô đun thuộc phần bắt buộc của nghề Công nghệ ô tô trình độ
cao đẳng nghề. Mỗi mô đun chỉ chọn một bài trong chương trình để xây dựng
DAHT (10 dự án).
3
Luận án cũng chỉ thực nghiệm 2 dự án học tập là 2 bài “Sửa chữa ly hợp
ma sát” và “Sửa chữa bơm cao áp PE” trong các mô đun “Bảo dưỡng và sửa
chữa hệ thống truyền lực” và “Bảo dưỡng và sửa chữa hệ thống nhiên liệu động
cơ diesel” ở trường Cao đẳng nghề số 8/BQP trong năm học 2012-2013.
4. Giả thuyết khoa học
Hiện nay ở các trường cao đẳng nghề đang dạy học nghề Công nghệ ô tô
theo phương pháp truyền thống: dạy học các bài lý thuyết ở lớp và các bài
thực hành riêng rẽ tại xưởng thực tập nên chất lượng đào tạo chưa đáp ứng
yêu cầu của sản xuất. Nếu vận dụng được các nguyên tắc, phương pháp tổ
chức và quy trình DHTDA vào dạy học các mô đun nghề Công nghệ ô tô thì
sẽ tăng cường được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của SV trong học tập và
hình thành được các năng lực thực hiện các công việc của nghề cho SV, qua
đó góp phần nâng cao được chất lượng dạy học nghề.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc dạy học các mô đun nghề
Công nghệ ô tô theo DAHT.
- Đề xuất các nguyên tắc, phương pháp tổ chức và quy trình thực hiện
DHTDA các mô đun nghề Công nghệ ô tô.
- Xây dựng các tiêu chí lựa chọn nội dung và đề xuất danh mục các dự
án học tập để DHTDA các mô đun bắt buộc (phần cứng) của nghề Công nghệ
ô tô trình độ cao đẳng.
- Xây dựng 10 giáo án thuộc các mô đun bắt buộc của nghề công nghệ ô
tô để DHTDA.
- Thực nghiệm sư phạm 2 bài học theo dự án để minh chứng cho tính
khả thi của việc vận dụng phương pháp DHTDA đối với nghề Công nghệ ô tô
và minh chứng cho tính đúng đắn của giả thuyết khoa học đã đề ra.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp tiếp cận:
Gồm tiếp cận hệ thống, tiếp cận năng lực đầu ra và tiếp cận hoạt động.
4
6.1.1. Tiếp cận hệ thống:
Vận dụng tiếp cận hệ thống, tác giả xem xét quả trình dạy học theo dự
án các mô đun nghề Công nghệ ô tô là một bộ phận hợp thành của quá trình
dạy học trong nhà trường. Vì vậy, cần nghiên cứu quá trình này trong mối
quan hệ với các bộ phận, các yếu tố khác của quá trình dạy học, đồng thời
tính đến các điều kiện khách quan và chủ quan của nó. Hiệu quả của DHTDA
các mô đun nghề Công nghệ ô tô chịu ảnh hưởng của các yếu tố của quá trình
dạy học và nó ảnh hưởng tới việc nâng cao kết quả dạy học.
6.1.2. Tiếp cận năng lực đầu ra:
Vận dụng DHTDA trong dạy học các mô đun nghề CNOT hướng tới
việc nâng cao năng lực đầu ra: năng lực thực hiện thành thạo các công việc
của nghề để sau khi tốt nghiệp, SV có nhiều cơ hội để tìm được việc làm. Để
làm được điều này, trong quá trình khảo sát, xây dựng và tổ chức thực hiện
đề tài, tác giả luôn bám sát thực tế của các doanh nghiệp sửa chữa và bảo
dưỡng ô tô, nhằm đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của thị trường lao động
đối với nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề.
6.1.3. Tiếp cận hoạt động:
Tiếp cận hoạt động là sự vận dụng lý thuyết hành vi vào hoạt động dạy
học. Với tiếp cận này, vận dụng DHTDA vào dạy học các mô đun nghề Công
nghệ ô tô nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người học có thể chủ động và
sáng tạo trong việc lập kế hoạch và triển khai các hoạt động học tập, đặc biệt
là trong thực hành sửa chữa, bảo dưỡng các cụm và các hệ thống của ô tô
theo những quy trình chặt chẽ, bám sát các tiêu chuẩn, tiêu chí của nghề Sửa
chữa ô tô.
6.2. Các phương pháp cụ thể
Trong quá trình nghiên cứu đề tài sử dụng các phương pháp nghiên
cứu sau đây.
6.2.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận
5
Thu thập thông tin, phân loại, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, xây
dựng mô hình hệ thống hóa, phân tích và tổng hợp các tài liệu có liên quan
đến đề tài nghiên cứu để xây dựng cơ sở lý luận cho luận án.
6.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Khảo sát
+ Tác giả đã khảo sát 48 giáo viên (GV) dạy nghề và hơn 200 SV học
nghề Công nghệ ô tô ở 8 trường Cao đẳng nghề về nội dung, chương trình và
phương pháp dạy học đang áp dụng (Phụ lục 1, 4).
+ Khảo sát 02 GV trực tiếp giảng dạy theo Dự án và 36 SV tham gia
thực nghiệm tại Khoa Cơ khí Động lực, trường Cao đẳng nghề số 8/BQP
(gồm 18 SV nhóm thực nghiệm và 18 SV nhóm đối chứng) để đánh giá tính
khả thi và hiệu quả của DHTDA. (Phụ lục 6 và phụ lục 7,8).
+ Khảo sát 30 doanh nghiệp sửa chữa ô tô trên phạm vi toàn quốc về
nhu cầu đào tạo và đánh giá chất lượng thợ sửa chữa ô tô trên phạm vi toàn
quốc. (Phụ lục 2, 3).
+ Khảo sát 40 trường nghề chất lượng cao trên toàn quốc về thực trạng
đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý, cơ sở vật chất và các yếu bảo đảm tố khác.
- Phương pháp nghiên cứu sản phẩm
Trong giai đoạn đánh giá kết quả thực hiện các dự án học tập, DHTDA
gắn với sản phẩm, do đó cần xác định các tiêu chí đánh giá và đánh giá sản
phẩm để đánh giá chất lượng học tập và làm tăng trách nhiệm, thái độ học tập
của SV.
- Phương pháp chuyên gia
Để lấy ý kiến về tính cần thiết và tính khả thi của DHTDA các mô đun
nghề Công nghệ ô tô, tác giả đã tham khảo ý kiến của 24 chuyên gia có trình
độ Thạc sĩ chuyên ngành ở 8 trường Cao đẳng nghề về tính cần thiết và tính
khả thi của dạy học nghề Công nghệ ô tô theo dự án học tập (DAHT).
- Quan sát
6
Trong quá trình thực hiện đề tài, tác giả sử dụng phương pháp quan sát
quá trình học tập của SV nhằm theo dõi tinh thần, thái độ, tác phong học tập
cũng như việc thực hiện quy trình DHTDA để làm cơ sở đánh giá tính khả thi
và hiệu quả của DHTDA.
6.2.3. Thực nghiệm sư phạm
Tác giả đã tổ chức thực nghiệm DHTDA hai bài học thuộc các mô
đun nghề Công nghệ ô tô là Sửa chữa ly hợp ma sát và Sửa chữa bơm cao áp
PE để đánh giá tính hợp lý, tính khả thi của quy trình DHTDA trong dạy học
các mô đun nghề Công nghệ ô tô cũng như minh chứng cho giả thuyết khoa
học đã đề ra.
6.2.4. Phương pháp thống kê toán học
Kết quả thực nghiệm được xử lý và đánh giá bằng phương pháp thống
kê toán học.
7. Những đóng góp mới của luận án
Về mặt lý luận
- Hệ thống hóa được cơ sở lý luận về DHTDA và dạy học theo mô đun nghề
CNOT theo DAHT.
- Phát hiện được tính phù hợp giữa DHTDA và dạy học nghề Công nghệ ô tô
theo mô đun NLTH.
- Đề xuất được nguyên tắc, quy trình và kỹ thuật để DHTDA các mô đun
nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề.
- Đề xuất được các tiêu chí để lựa chọn nội dung và phương pháp tổ chức
thực hiện DHTDA các mô đun nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng.
Về mặt thực tiễn
- Đánh giá được thực trạng về dạy học các mô đun nghề Công nghệ ô
tô và nhu cầu, khả năng vận dụng DHTDA vào dạy nghề CNOT trình độ cao
đẳng nghề.
- Đề xuất được danh mục các dự án học tập cho các mô đun nghề bắt
buộc của nghề Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề.
7
- Biên soạn được 10 giáo án để DHTDA các mô đun bắt buộc của
chương trình Công nghệ ô tô trình độ cao đẳng nghề.
- Tổ chức thực nghiệm sư phạm 2 dự án để đánh giá tính khả thi và
hiệu quả của DHTDA các mô đun nghề Công nghệ ô tô.
8. Luận điểm bảo vệ
- Dạy học nghề Công nghệ ô tô có nhiều tương thích với DHTDA trên các
mặt: thực hiện với quy trình chặt chẽ, dạy học tích hợp giữa lý thuyết và thực
hành theo tiếp cận năng lực, có sản phẩm đầu ra cụ thể. Bởi vậy, vận dụng
DHTDA vào dạy học nghề Công nghệ ô tô là phù hợp và sẽ phát huy được
tính chủ động, sáng tạo của SV trong quá trình học tập, qua đó, nâng cao
được chất lượng dạy học.
- Dạy học nghề Công nghệ ô tô là dạy học sửa chữa các cụm máy, các bộ
phận của ô tô. Mỗi cụm máy, mỗi bộ phận đều có quy trình sửa chữa riêng.
Bởi vậy, để vận dụng DHTDA vào dạy nghề Công nghệ ô tô, điều quan trọng
là phải xây dựng được quy trình DHTDA phù hợp với quy trình sửa chữa
từng bộ phận của ô tô thì việc dạy học mới đạt kết quả mong muốn.
- Không phải nội dung nào của nghề Công nghệ ô tô cũng có thể DHTDA.
Bởi vậy, để tổ chức DHTDA nghề Công nghệ ô tô có hiệu quả, cần xây dựng
các tiêu chí để lựa chọn nội dung phù hợp với DHTDA.
9. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị và phụ lục, luận án gồm ba
chương, bao gồm:
Chương 1. Cơ sở lý luận của dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô.
Chương 2. Thực trạng dạy học các mô đun nghề Công nghệ ô tô trình độ cao
đẳng nghề.
Chương 3. Dạy học theo dự án các mô đun nghề Công nghệ ô tô trình độ cao
đẳng nghề.
8
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA DẠY HỌC THEO DỰ ÁN CÁC MÔ ĐUN
NGHỀ CÔNG NGHỆ Ô TÔ
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Ở nước ngoài
Có rất nhiều công trình nghiên cứu, bài viết ở nước ngoài về dự án
(DA) và dạy học theo dự án (DHTDA).
Trong công trình Project method (Kilpatrick), đã lần đầu tiên đưa ra
khái niệm về “phương pháp dự án” và phổ biến rộng rãi trên toàn thế giới.
Với nhận định “tâm lý đứa trẻ” là yếu tố quan trọng trong quá trình học tập,
Kilpatrick coi động cơ thúc đẩy học sinh như là các tính năng quan trọng của
phương pháp dự án: Trẻ em muốn làm những gì chúng thích hơn là làm
những gì theo sự ép buộc của người khác. Theo Kilpatrick, các dự án có bốn
giai đoạn: xác định mục đích, lập kế hoạch, thực hiện, và đánh giá, và tác giả
đã triển khai cụ thể các bước thực hiện trong các nghiên cứu cũng như các dự
án thực nghiệm của mình. Ông cho rằng một dự án lý tưởng khi tất cả bốn
giai đoạn được bắt đầu và hoàn thành bởi các học sinh và không phải giáo
viên [106]. Ông còn rất nhiều công trình viết về phương pháp dự án, cụ thể
như tài liệu School method from the project point of view dành cho đào tạo
giáo viên về phương pháp dự án [107]. Hay Die Projekt-methode về phương
pháp dự án [108]… Tuy nhiên, ông cho rằng DHTDA có thể được áp dụng
rộng rãi ở mọi lĩnh vực, kể cả trong dạy lý thuyết, thực hành hay tích hợp.
Thực tế cho thấy quan điểm nói trên của ông không hoàn toàn đúng, bởi vì
DHTDA có những điều kiện riêng, nó không phù hợp với những môn học,
lĩnh vực mang tính thuần túy lý thuyết.
Trong công trình Project work in education (James Leroy Stockton),
đã phân tích các nguyên tắc giáo dục và đặc điểm của dự án để đề xuất xem
làm việc theo dự án (Project work) như là một đối tượng học tập tạo ra cuộc
cách mạng trong giáo dục ở Mỹ, khẳng định giá trị của phương pháp dự án là
9
có thể được sử dụng trong tất cả các môn học và định hướng thực tiễn của
dạy học khi sử dụng phương pháp này [103]. Tuy nhiên, cũng giống như
Kilpatrick, ông cho rằng DHTDA có thể được sử dụng cho tất cả các môn
học, là điều không khả thi.
Trong công trình Project method of teaching (Stevenson), đã cung cấp cái
nhìn tổng quan về lịch sử của DHTDA trên thế giới từ khi xuất hiện và sử dụng
thuật ngữ này trong giáo dục, đồng thời cung cấp tổng hợp hệ thống các quan
điểm của một số tác giả ở Châu Âu và Mỹ về khái niệm dự án và phương pháp
dự án trong dạy học [111]. Tuy nhiên đây mới chỉ là nghiên cứu mang tính chất
tổng hợp và phân tích, chứ không đưa ra những biện pháp kỹ thuật trong các
lĩnh vực dạy học cụ thể của DHTDA trên thế giới.
Trong công trình How we think: A restatment of the relation of
reflective thinking to the educative process (Jonn Dewey), đã khẳng định tác
giả có vai trò quan trọng trong việc xây dựng cơ sở lý thuyết cho phương
pháp dự án của các nhà sư phạm Mỹ đầu thế kỷ 20. Một trong những thử
nghiệm đầu tiên của việc dạy học dự án được ông tiến hành ở Đại học
Chicago, nước Mỹ. Học sinh được chia thành các nhóm nhỏ và tham gia thực
hiện các đề án cụ thể mà trong đó họ học đọc, viết, tính toán, học cách chú ý
lắng nghe người khác, học cách đảm nhận trách nhiệm và học nhiều thứ khác.
Dewey rút ra 3 khẳng định chắc chắn: 1) Tất cả học sinh, để học tập, phải tích
cực và làm ra một cái gì đó; 2) Tất cả học sinh phải học cách suy nghĩ và giải
quyết vấn đề; 3) Tất cả học sinh phải học cách hợp tác với người khác để
chuẩn bị cho cuộc sống ngoài xã hội [100]. Mặc dù được coi là một trong
những nhà sư phạm hàng đầu của Mỹ trong việc tạo ra nền móng cho
DHTDA, nhưng nghiên cứu của ông mang tính lý thuyết, định hướng chung,
chứ chưa rút ra những nhận định cụ thể về nội dung, phương pháp dạy cũng
như quy trình dạy học theo dự án.
Trong bài viết A view of reseach on project-based learning (John
Thomas) đã tổng hợp các công trình nghiên cứu về PPDH dự án hay học tập