Chi nsnn và vai trò của chi nsnn đối với sự nghiệp cnh hđh đất nước
- 49 trang
- file .doc
Lêi më ®Çu
Tr¶i qua mét thêi gian dµi thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi
vµ chñ tr¬ng më cöa nÒn kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ níc. NÒn
kinh tÕ níc ta bíc ®Çu ®· ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh
vµ ®· lµm cho bé mÆt kinh tÕ níc ta cã nh÷ng chuyÓn biÕn
®¸ng kÓ. §êi sèng cña nh©n d©n kh«ng ngõng ®îc n©ng cao,
tuy nhiªn vÒ c¸c chØ tiªu ViÖt Nam hiÖn vÉn ®ang lµ mét
trong c¸c quèc gia kÐm ph¸t triÓn nhÊt khu vùc. HiÖn vÉn
®ang lµ mét níc nghÌo vµ cã nguy c¬ tôt hËu so víi c¸c níc
trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §Ó cã thÓ v¬n lªn ®¹t tr×nh ®é
ngang hµng víi c¸c quèc gia kh¸c níc ta cÇn ph¶i ®¹t ®îc mét
tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao vµ bÒn v÷ng trong thêi gian t-
¬ng ®èi dµi. VÊn ®Ò ®Æt ra cho ViÖt Nam hiÖn nay lµ ph¶i
t×m ra c¸c gi¶i ph¸p thÝch hîp ®Ó ®¹t tíi tèc ®é t¨ng trëng
cao, bÒn v÷ng. §éng lùc chÝnh cña sù t¨ng trëng kinh tÕ ®ã lµ
sù khëi ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng vµ më cöa cho c¸c ho¹t
®éng ®èi ngo¹i. Nh÷ng nh©n tè nµy trong nh÷ng n¨m tíi vÉn
tiÕp tôc cã nh÷ng t¸c ®éng tèt. Nhng nÕu chØ víi nh÷ng t¸c
®éng ®ã th× khã cã thÓ ®¹t tíi møc t¨ng trëng m¹nh mÏ nh
®· cã. §Ó cã mét tèc ®é t¨ng trëng cao h¬n nÒn kinh tÕ ViÖt
Nam cÇn cã mét lùc ®Èy m¹nh mÏ h¬n n÷a, lùc ®Èy ®ã chØ
cã thÓ cã ®îc nhê ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸
®Êt níc, t¹o ra mét sù chuyÓn ®æi c¨n b¶n trong c¬ cÊu kinh
tÕ theo híng hiÖn ®¹i.
Râ rµng ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng
ph¶i lµ viÖc cña riªng mét bé phËn, mét giai cÊp mµ lµ sù
nghiÖp träng ®¹i cña nh©n d©n ta, ®Êt níc ta. Sù nghiÖp cña
toµn d©n, do d©n thùc hiÖn nh»m môc ®Ých lµm cho d©n
giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. V× vËy c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt vµ cÊp
b¸ch.
Còng chÝnh v× sù cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch cña c«ng cuéc
c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®· vµ ®ang ®Æt ra nh÷ng
yªu cÇu vÒ ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch tµi chÝnh nãi chung
vµ ph©n phèi sö dông quü ng©n s¸ch - chi ng©n s¸ch nãi
riªng. §Ó t¹o lËp ra sù æn ®Þnh cña m«i trêng kinh tÕ vÜ m«;
t¹o lËp ph©n phèi cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc tµi chÝnh toµn x·
héi. C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái mét nguån vèn
lín lao, h¬n n÷a kinh tÕ Nhµ níc ®ãng vai trß chñ ®¹o ®èi víi
1
sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. Chóng ta huy
®éng nguån tµi chÝnh trªn ph¹m vi réng lín tõ trong vµ ngoµi
níc, t¹o lËp quü Ng©n s¸ch Nhµ níc (NSNN) ®Ó chi cho bé m¸y
Nhµ níc vµ c¸c chøc n¨ng kinh tÕ x· héi cña Nhµ níc vµ ®Æc
biÖt lµ ®Ó phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i
ho¸ (CNH - H§H) ®Êt níc vµ v× thÕ chi NSNN l¹i cµng trë nªn
quan träng, nã quyÕt ®Þnh chi phèi ®Õn sù thµnh c«ng hay
thÊt b¹i cña c«ng cuéc CNH - H§H, viÖc chi sö dông ng©n s¸ch
vµ qu¶n lý NSNN nh thÕ nµo ®Ó cho nã cã hiÖu qu¶ lµ mét
vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n. Trong c«ng cuéc CNH - H§H l¹i cµng
phøc t¹p ®ßi hái c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c nhµ chuyªn m«n ph¶i cã
nh÷ng chÝnh s¸ch, nh÷ng gi¶i ph¸p hÕt søc khoa häc, chÝnh
x¸c, chi ng©n s¸ch nh thÕ nµo ®Ó sù nghiÖp CNH - H§H
kh«ng bÞ chËm trÔ vÒ thêi gian ? Chi lµm sao ®Ó võa ®¶m
b¶o c©n ®èi NSNN mµ kh«ng bÞ thÊt tho¸t, l·ng phÝ ? vµ
nh÷ng gi¶i ph¸p, chÝnh s¸ch qu¶n lý NSNN lµm sao ®Ó ®¹t
®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt. RÊt nhiÒu c©u hái ®Æt ra xung quanh
viÖc chi NSNN ®èi víi sù nghiÖp CNH - H§H mµ chóng ta cÇn
ph¶i t×m hiÓu, cÇn ph¶i t×m lêi gi¶i ®¸p. §Ò tµi: “Chi NSNN
vµ vai trß cña chi NSNN ®èi víi sù nghiÖp CNH - H§H ®Êt
níc” tr×nh bµy sau ®©y sÏ phÇn nµo lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn
®Ò nªu ra ë trªn. Do vèn kiÕn thøc cßn h¹n chÕ ngêi viÕt
kh«ng cã tham väng tr×nh bµy mét c¸ch chi tiÕt, ®Çy ®ñ vÒ
vÊn ®Ò nghiªn cøu mµ chØ ®îc nªu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n
nhÊt vÒ CNH - H§H vµ viÖc ph©n phèi, sö dông quü ng©n
s¸ch nh thÕ nµo ®èi víi sù nghiÖp CNH - H§H ®Êt níc vµ mét
sè nhËn ®Þnh cña b¶n th©n khi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy.
Bµi viÕt gåm 3 ch¬ng:
Ch¬ng 1 - Nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ CNH - H§H.
Ch¬ng 2 - Ph©n tÝch vÒ chi ng©n s¸ch Nhµ níc vµ
vai trß cña chi ng©n s¸ch Nhµ níc ®èi víi
sù nghiÖp CNH - H§H.
Ch¬ng 3 - Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao vai trß cña chi
ng©n s¸ch Nhµ níc trong sù nghiÖp CNH -
H§H.
2
Ch¬ng 1
Nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i
ho¸
I-/ TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña CNH - H§H.
C«ng nghiÖp ho¸ ë ViÖt Nam ®îc §¶ng ta chÝnh thøc nªu
trong v¨n kiÖn ®¹i héi lÇn thø III (9/1960) vµ ®îc coi lµ
nhiÖm vô trung t©m xuyªn suèt thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa
x· héi. Nhng do nhiÒu nguyªn nh©n trong ®ã cã viÖc nhËn
thøc vµ quan niÖm cha ®óng vÒ néi dung còng nh bíc ®i cña
c«ng nghiÖp ho¸ trong ®iÒu kiÖn míi cña quèc gia vµ quèc tÕ
nªn ®· triÓn khai chiÕn lîc nµy theo m« h×nh x©y dùng nÒn
kinh tÕ ®éc lËp tù chñ kiÓu khÐp kÝn vµ u tiªn ph¸t triÓn c«ng
nghiÖp nÆng ngay tõ ®Çu mét c¸ch trµn lan, hiÖu qu¶ rÊt
thÊp.
Níc ta lùa chän con ®êng qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi,
kh«ng qua chÕ ®é t b¶n vµ víi xuÊt ph¸t ®iÓm rÊt thÊp lµ mét
nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp thñ c«ng l¹c hËu cho
nªn viÖc thùc hiÖn CNH - H§H trë thµnh mét nhiÖm vô cùc kú
khã kh¨n vµ phøc t¹p. Thùc tiÔn 20 n¨m x©y dùng nÒn c«ng
nghiÖp ë miÒn B¾c vµ 15 n¨m ph¸t triÓn c«ng nghiÖp trong
c¶ níc, bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng cßn cã kh«ng Ýt thÊt b¹i,
®a ®Õn cho chóng ta nhiÒu bµi häc s©u s¾c vÒ c«ng nghiÖp
ho¸, ba vÊn ®Ò ®Æt ra cho níc ta lµ:
Thø nhÊt: T¹i sao cÇn ph¶i c«ng nghiÖp ho¸ ?
Thø hai: Cã thÓ thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng nghiÖp ho¸ ®-
îc kh«ng ?
Thø ba: Con ®êng, môc tiªu néi dung vµ bíc ®i CNH - H§H
ë ViÖt Nam cÇn ph¶i lùa chän lµ g× ?
Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i tiÕn hµnh CNH - H§H ë níc ta
b¾t nguån tõ ®ßi hái kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo l¹c hËu,
ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Ó gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp d©n téc.
Tõ ®Çu thÕ kû XX, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt
Nam, d©n téc ta ®· ®îc thøc tØnh vµ ®· bÒn bØ tiÕn hµnh
cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc, gi¶i phãng ®Êt níc
khái ¸ch n« lÖ vµ ngo¹i x©m. Cho ®Õn mïa xu©n n¨m 1975,
d©n téc ViÖt Nam ®· bíc vµo mét kû nguyªn míi: kû nguyªn
3
cña hoµ b×nh, ®éc lËp, thèng nhÊt vµ toµn vÑn l·nh thæ.
Th¾ng lîi ®ã ®· kh¼ng ®Þnh søc m¹nh còng nh x¸c ®Þnh vÞ
trÝ cña ViÖt Nam trªn b¶n ®å quèc tÕ nhng còng ®Æt ra cho
toµn thÓ d©n téc mét th¸ch thøc míi “lµm sao ®Ó kh¾c phôc
t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo, l¹c hËu vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó lµm
c¬ së cho nhiÖm vô cñng cè vµ b¶o vÖ hoµ b×nh, ®éc lËp
d©n téc. Nh vËy, ®Ó tho¸t ra khái sù tr× trÖ vµ ph¸t triÓn
nÒn kinh tÕ th× CNH - H§H lµ mét gi¶i ph¸p c¬ b¶n.
Qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®ßi hái ph¶i cã qu¸ tr×nh
x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chÕ ®é míi. C¬ së vËt
chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi lµ toµn bé nh÷ng yÕu tè
vËt chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt ®¹t tr×nh ®é khoa häc - kü
thuËt hiÖn ®¹i. Chñ nghÜa t b¶n xuÊt hiÖn tõ sù ra ®êi cña
m¸y h¬i níc, tõ c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp th× chñ nghÜa x· héi
còng ph¶i ra ®êi tõ c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.
Trong khi ®ã, ViÖt Nam ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua giai
®o¹n ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa nªn ®Ó x©y dùng c¬ së vËt
chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi ë níc ta, tÊt nhiªn kh«ng
thÓ thiÕu ®îc giai ®o¹n c¬ khÝ ho¸, c«ng nghiÖp ho¸ ®Ó tiÕn
lªn hiÖn ®¹i ho¸. Dï cho tiÕn tr×nh ph¸t triÓn khoa häc kü
thuËt, tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt x· héi cã tr×nh
®é cao diÔn ra theo c¸ch nµo - rót ng¾n hay t¨ng tèc ®é ph¸t
triÓn th× nã còng tÊt yÕu ph¶i diÔn ra.
Sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña khoa häc ®· ®em ®Õn cho
cuéc sèng con ngêi nhiÒu thay ®æi theo chiÒu híng ngµy cµng
tiÖn nghi h¬n nhng c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt kh«ng ph¶i
kh«ng cã mÆt tr¸i. Trong ®ã, mét ®iÒu cã thÓ thÊy râ lµ
kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c níc giµu vµ c¸c níc nghÌo ngµy cµng
chªnh lÖch. C¸c níc giµu cã nhiÒu lîi thÕ ®Ó khai th¸c thµnh
qu¶ cña tiÕn bé KHKT ngµy cµng giµu h¬n. C¸c níc nghÌo ®·
thÊp kÐm vÒ tr×nh ®é, thiÕu vèn l¹i chËm thÝch nghi th× l¹i
ngµy cµng nghÌo ®i. §iÒu nµy ®Æt ra th¸ch thøc gay g¾t cho
c¸c níc nghÌo: hoÆc lµ v¬n lªn trong thÕ giíi cã nÒn c«ng nghÖ
hiÖn ®¹i, hoÆc lµ m·i dÉm ch©n t¹i chç, nh vËy cã nghÜa lµ
chÊp nhËn tôt hËu m·i m·i trong c¶nh nghÌo ®ãi vµ phô thuéc.
Nh©n d©n ta ®· tõng lùa chän con ®êng ®éc lËp ®Ó gi¶i
phãng m×nh khái kiÕp n« lÖ, th× v× lÏ g× l¹i kh«ng lùa chän
con ®êng c«ng nghiÖp ho¸ ®Ó chÊn hng ®Êt níc, gi¶i phãng
m×nh khái c¶nh ®ãi nghÌo, l¹c hËu.
4
XÐt vÒ mÆt kinh tÕ, nguy c¬ tôt hËu xa h¬n cña ViÖt
Nam so víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn n»m ngay trong sù l¹c hËu
vÒ c¬ cÊu kinh tÕ vµ thÓ chÕ qu¶n lý. Nh×n mét c¸ch tæng
qu¸t, c¬ cÊu kinh tÕ níc ta ë giai ®o¹n “tiÒn c«ng nghiÖp”,
kh«ng cã kh¶ n¨ng t¨ng trëng bÒn v÷ng. Víi c¬ cÊu nµy kh«ng
thÓ nãi ®Õn “d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n
minh”.
Ngµy nay c¸c níc ph¸t triÓn kh«ng nh÷ng cã c¬ cÊu c«ng -
n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i mµ thËm chÝ cßn cã khu vùc s¶n xuÊt
dÞch vô rÊt ph¸t triÓn, kh«ng nh÷ng ph¸t triÓn kinh tÕ trong
níc mµ cßn tÝch cùc tham gia vµo xu híng quèc tÕ ho¸, tham
gia vµo qu¸ tr×nh ph©n c«ng vµ hîp t¸c quèc tÕ. Nh vËy,
chóng ta cÇn ph¶i sím cã chiÕn lîc c¬ cÊu kinh tÕ thÞ trêng phï
hîp víi ®iÒu kiÖn d©n téc vµ quèc tÕ cuèi thÕ kû nµy. §©y
ph¶i lµ b¶n thiÕt kÕ tæng thÓ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, lµ sù h-
íng dÉn c¸c nguån ®Çu t mét c¸ch chñ ®éng, nh»m th¼ng
vµo môc tiªu t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn. §©y lµ gi¶i ph¸p ®Çu
tiªn ®Ó tr¸nh nguy c¬ tôt hËu ngµy cµng xa h¬n, v¬n tíi
tr×nh ®é hiÖn ®¹i. Chóng ta ph¶i nhanh chãng thùc hiÖn tiÕn
tr×nh c¶i t¹o s©u s¾c c¬ cÊu kinh tÕ, chuyÓn tõ nÒn n«ng
nghiÖp l¹c hËu sang nÒn kinh tÕ ®îc tæ chøc theo kiÓu c«ng
nghiÖp, dùa trªn kü thuËt m¸y mãc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.
Qu¸ tr×nh c¶i tæ c¬ cÊu ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn chñ yÕu
b»ng CNH - H§H trªn c¬ së t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ®Ó
ph©n c«ng l¹i lao ®éng bè trÝ l¹i ngµnh nghÒ ph©n bè l¹i d©n
c, lµm cho c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ dÞch vô ph¸t triÓn
mét c¸ch c©n ®èi t¹o kh¶ n¨ng tham gia thÞ trêng quèc tÕ.
CNH - H§H lµ qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ ®æi míi toµn bé c¬ së
vËt chÊt - kü thuËt, c«ng nghÖ vµ c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ
quèc d©n, dùa trªn sù øng dông réng r·i nh÷ng thµnh tùu cña
c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ, nh»m t¹o ra sù ph¸t triÓn
vÒ chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi,
biÕn níc n«ng nghiÖp l¹c hËu thµnh níc cã c«ng nghiÖp, n«ng
nghiÖp vµ kÕt cÊu h¹ tÇng hiÖn ®¹i, cã khoa häc gi¸o dôc vµ
v¨n ho¸ tiªn tiÕn.
CNH - H§H t¹o ra lùc lîng s¶n xuÊt míi vÒ chÊt, vµ trªn c¬
së ®ã dÉn ®Õn hÖ qu¶ h×nh thµnh nhiÒu mèi quan hÖ kinh
tÕ, x· héi, chÝnh trÞ trong toµn x· héi. ThËt vËy, trªn c¬ së lùc
lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa
tõng bíc ®îc h×nh thµnh, ®êi sèng nh©n d©n sÏ dÇn dÇn ®îc
5
c¶i thiÖn; liªn minh c«ng n«ng trÝ thøc vµ chÝnh quyÒn Nhµ n-
íc sÏ ®îc cñng cè vµ kiÖn toµn, c¸ch m¹ng t tëng vµ v¨n ho¸ sÏ
cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn; giai cÊp c«ng nh©n ®îc tr-
ëng thµnh vÒ sè lîng vµ chÊt lîng; sù c¸ch biÖt gi÷a lao ®éng
ch©n tay vµ lao ®éng trÝ ãc gi¶m dÇn, n«ng th«n vµ thµnh
thÞ xÝch l¹i gÇn nhau; sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c d©n téc trong
níc tõng bíc ®îc thùc hiÖn, viÖc cñng cè vµ t¨ng cêng kh¶ n¨ng
hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®îc më réng vµ n©ng
cao...
Nh vËy, CNH - H§H thùc sù lµ mét cuéc c¶i biÕn c«ng
nghiÖp s©u s¾c vµ toµn diÖn mµ tríc hÕt vµ chñ yÕu lµ tõ
ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, dÉn ®Õn mét lo¹t c¸c hÖ qu¶ tÊt
yÕu t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn c¸c mÆt ®êi sèng x· héi, h×nh
thµnh nªn nh÷ng yÕu tè cña h×nh th¸i x· héi míi - x· héi chñ
nghÜa.
CNH - H§H ®¶m b¶o giµnh th¾ng lîi cho chñ nghÜa x· héi.
V× thÕ, con ®êng nµy lµ sù lùa chän tÊt yÕu kh¸ch quan cña
chóng ta ®Ó qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét nÒn kinh tÕ
kÐm ph¸t triÓn, bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa
vµ lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng nhÊt trong sù
nghiÖp x©y dùng CNXH hiÖn thùc ë níc ta.
ChÝnh v× sù cÇn thiÕt kh¸ch quan vµ ý nghÜa to lín cña
qu¸ tr×nh CNH - H§H mµ tÊt c¸c níc qu¸ ®é lªn CNXH xuÊt
ph¸t tõ nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn ®Òu coi CNH - H§H lµ
nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu trong c¸ch m¹ng XHCN. §¬ng
nhiªn ®©y còng lµ 1 nhiÖm vô hÕt søc nÆng nÒ. Tr×nh ®é
xuÊt ph¸t ®iÓm cña 1 níc cµng thÊp th× qu¸ tr×nh thùc hiÖn
nhiÖm vô ®ã cßn khã kh¨n, l©u dµi h¬n.
II-/ Néi dung cña c«ng nghiÖp ho¸.
1-/ Nh÷n thuËn lîi vµ khã kh¨n.
1.1. Nh÷ng thuËn lîi.
Bíc vµo thêi kú ®Èy nhanh CNH - H§H ®Êt níc ta cã nhiÒu
thuËn lîi lín:
a, XÐt vÒ mÆt quèc tÕ.
Trªn thÕ giíi, c¸ch m¹ng KHKT - c«ng nghÖ ®ang ph¸t
triÓn nhanh víi tr×nh ®é ngµy cµng cao, thóc ®Èy qu¸ tr×nh
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ thÕ giíi diÔn ra nhanh h¬n; quèc
6
tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi trë thµnh mét xu
thÕ kh¸ch quan. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho phÐp chóng ta
cã thÓ khai th¸c, tËn dông ®îc nh÷ng yÕu tè, nguån lùc tõ bªn
ngoµi (vèn, c«ng nghÖ, thÞ trêng...) vµ nh÷ng nguån lùc trong
níc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ - kÕt hîp søc m¹nh d©n téc vµ søc
m¹nh thêi ®¹i ®Ó thùc hiÖn m« h×nh CNH - H§H rót ng¾n
kÕt hîp c¸c bíc ®i tuÇn tù víi nh¶y vät, t¨ng tèc, ®èi ®Çu...
Lµ mét níc tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®i sau chóng ta cã
lîi thÕ cña ngêi ®i sau. Chóng ta kh«ng chØ tiÕp nhËn ®îc
nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i mµ chóng ta cßn rót ra ®îc nhiÒu
bµi häc kinh nghiÖm quý gi¸ cña nh÷ng níc ®i tríc nh kinh
nghiÖm vÒ tiÕp nhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ, thu hót vèn
®Çu t, b¶o vÖ m«i trêng v.v... Nh÷ng kinh nghiÖm thµnh c«ng
vµ nh÷ng kinh nghiÖm kh«ng thµnh c«ng ®Òu cÇn thiÕt vµ
bæ Ých ®èi víi chóng ta.
Chóng ta n»m ë trung t©m §«ng Nam ¸ - mét khu vùc
®ang ph¸t triÓn rÊt n¨ng ®éng víi tèc ®é cao. §©y lµ yÕu tè
gióp chóng ta cã ®iÒu kiÖn ®Ó khai th¸c tèt u thÕ vÒ vÞ trÝ
do chÞu ¶nh hëng cña quy luËt l©y lan ®Ó thóc ®Èy qu¸
tr×nh CNH - H§H.
§iÒu thay ®æi quan träng nhÊt kÓ tõ sau chiÕn tranh l¹nh
lµ xu híng ®èi tho¹i, hîp t¸c v× sù ph¸t triÓn ®· gia t¨ng vµ
ngµy cµng chi phèi c¸c quan hÖ quèc tÕ chÝnh xu híng nµy ®·
t¹o ra 1 c¬ héi míi ®Ó c¸c níc ®i sau cã thÓ tËn dông ë møc
cao h¬n c¸c u thÕ cña thÞ trêng thÕ giíi cho qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ rót ng¾n cña níc m×nh.
b, XÐt vÒ mÆt trong níc.
§Êt níc sau h¬n 10 n¨m thùc hiÖn ®æi míi ®· tho¸t ra
khái nh÷ng cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi kÐo dµi. NhiÒu
tiÒn ®Ò cÇn thiÕt cho CNH - H§H ®· ®îc t¹o ra. Chóng ta ®·
vµ ®ang cã nh÷ng thÕ vµ lùc míi, c¶ bªn trong lÉn bªn ngoµi,
®Ó bíc vµo mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi.
Tµi nguyªn thiªn nhiªn níc ta ®a d¹ng vµ phong phó. Tuy
tr÷ lîng cña c¸c lo¹i tµi nguyªn kh«ng lín vµ tr÷ lîng trªn b×nh
qu©n ®Çu ngêi kh«ng cao nhng sù phong phó cña c¸c lo¹i tµi
nguyªn gióp chóng ta cã thÓ ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ ®a
d¹ng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho giai ®o¹n ®Çu cña CNH -
H§H. Níc ta cã 3200 km hå biÓn, c¸c vïng biÓn vµ thÒm lôc
®Þa thuéc chñ quyÒn vµ quyÒn tµi ph¸n quèc gia réng gÊp 3
7
lÇn diÖn tÝch ®Êt liÒn, ®©y lµ mét tiÒm n¨ng hÕt søc to lín.
N»m ë cöa ngâ cña con ®êng giao lu quèc tÕ, níc ta cã thÓ
ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh vËn t¶i qu¸ c¶nh, viÔn d¬ng, dÞch vô
hµng h¶i viÔn th«ng quèc tÕ... Thùc tÕ cho thÊy c¸c níc c«ng
nghiÖp míi (NICs) ®Òu lµ nh÷ng quèc gia - l·nh thæ h¶i ®¶o,
b¸n ®¶o cã c¸c ngµnh kinh tÕ biÓn lµ nh÷ng ngµnh ®ãng vai
trß mòi nhän trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ.
VÒ tµi nguyªn con ngêi, nguån lùc quan träng nhÊt lµ
“®iÓm tù” cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¶ tríc m¾t lÉn l©u dµi.
Quan ®iÓm ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®· ®îc nhiÒu quèc gia
quan t©m vµ vÊn ®Ò nµy ®ang næi lªn ë khu vùc §«ng ¸,
trong ®ã cã ViÖt Nam xuÊt ph¸t lµ nh÷ng níc nghÌo, chØ cã
thÓ rót ng¾n thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ vµ ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng
trëng cao, bÒn v÷ng trong trêng hîp ®Çu t ph¸t triÓn m¹nh
nguån nh©n lùc.
ë ViÖt Nam, nÒn gi¸o dôc bao cÊp tríc ®©y ®· t¹o ®iÒu
kiÖn n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ, mäi ngêi ®Òu ®îc ®i häc,
t¹o ra ®éi ngò gåm 4 triÖu L§/CHKT cã tr×nh ®é chuyªn m«n
nghÒ nghiÖp v÷ng vµng, cã kh¶ n¨ng tiÕp thu kiÕn thøc, kü
n¨ng nghÒ nghiÖp kÓ c¶ ngµnh nghÒ míi. §Æc biÖt, ®éi ngò
c¸n bé KHKT ®îc ®µo t¹o chÝnh quy t¬ng ®èi lín. (thùc t¹i níc
ta cã kho¶ng 9000 tiÕn sÜ vµ phã tiÕn sÜ; trªn 800.000 nguån
cã tr×nh ®é ®¹i häc; cao ®¼ng vµ 2,5 triÖu c«ng nh©n kü
thuËt). Lùc lîng nµy cã kh¶ n¨ng lµm chñ vµ tiÕp thu, thÝch
nghi víi c¸c c«ng nghÖ nhËp tõ níc ngoµi, kÓ c¶ c«ng nghÖ
cao. Níc ta còng cã 1 lùc lîng t¬ng ®èi lín lµ ngêi ViÖt Nam
sèng ë níc ngoµi (chñ yÕu lµ Ch©u ¢u vµ Oxtraylia) trong ®ã
trªn 300.000 ngêi cã tr×nh ®é cao vÒ chuyªn m«n. §©y lµ
mét nguån quan träng gãp phÇn ph¸t triÓn ®Êt níc, lµ cÇu nèi
ViÖt Nam víi thÕ giíi vÒ chuyÓn giao tri thøc c«ng nghÖ, c¸c
quan ®iÓm quèc tÕ cã mét tiÒn ®Ò thuËn lîi cho qu¸ tr×nh
CNH - H§H rÊt quan träng n÷a kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn lµ:
Chóng ta ®· ®¹t ®îc tr¹ng th¸i æn ®Þnh vÒ x· héi vµ chÝnh
trÞ. Kh«ng cã sù æn ®Þnh th× sÏ kh«ng cã sù ph¸t triÓn,
kh«ng ai muèn dïng tiÒn cña m×nh ®Ó ®Çu t vµo mét m«i tr-
êng mµ x· héi hçn lo¹n, chÝnh trÞ rèi ren ®Ó chÊp nhËn rñi ro.
1.2. Nh÷ng khã kh¨n
8
Ph¶i thõa nhËn mét thùc tÕ r»ng bªn c¹nh nhiÒu thuËn lîi,
qu¸ tr×nh CNH - H§H cña chóng ta sÏ gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã
kh¨n.
Bèi c¶nh quèc tÕ vµ khu vùc võa t¹o ra thêi c¬ thuËn lîi,
võa ®Æt ra nh÷ng thö th¸ch, nguy c¬. §Æc biÖt “nguy c¬ tôt
hËu” xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu níc trong khu vùc vÉn lµ
thö th¸nh to lín vµ gay g¾t do ®iÓm xuÊt ph¸t cña ta qu¸
thÊp, l¹i ph¶i ®i lªn trong m«i trêng c¹nh tranh quyÕt liÖt(1). N-
íc ta l¹i cã mét vÞ trÝ quan träng ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i
B×nh D¬ng vµ biÕn ®éng nªn bÞ nhiÒu kÎ nhßm ngã, ®©y l¹i
lµ mét khu vùc ®ang cã nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p, mµ ®ang
“tiÒn Èn mét sè nh©n tè cã thÓ g©y mÊt æn ®Þnh”.
DÊu Ên cña c¬ chÕ qu¶n lý cò, c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung quan liªu bao cÊp cha ®îc xo¸ bá hÕt; c¬ chÕ thÞ trêng
cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc cßn ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh
thµnh. Qu¶n lý KTXH cßn nhiÒu yÕu kÐm, thñ tôc hµnh chÝnh
rêm rµ; bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh, ho¹t ®éng kÐm hiÖu
qu¶... ViÖc thu hót ®Çu t, chuyÓn giao c«ng nghÖ v× thÕ mµ
còng bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu. §Æc biÖt, tÖ n¹n quan liªu, tham
nhòng vµ nh÷ng dÊu hiÖu suy tho¸i vÒ phÈm chÊt, ®¹o ®øc
cña 1 bé phËn c¸n bé, §¶ng viªn... ®· lµm cho c¸c chñ tr¬ng
chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc lµ thi hµnh sai lÖch dÉn tíi
chÖch híng, ®ã còng lµ m¶nh ®Êt thuËn lîi cho “diÔn biÕn hoµ
b×nh”.
Nãi ®Õn CNH - H§H th× ch×a kho¸ hay ®iÒu kiÖn hµng
®Çu quyÕt ®Þnh ®Õn tÝnh kh¶ thi còng nh sù thµnh c«ng cña
chiÕn lîc lµ “vèn”. Tõ mét diÓm xuÊt ph¸t qu¸ thÊp, bíc vµo
CNH - H§H, kh¶ n¨ng huy ®éng vèn phôc vô cho qu¸ tr×nh
nµy lµ rÊt h¹n chÕ. So s¸nh víi c¸c níc c«ng nghiÖp mêi §«ng ¸
vµ mét sè níc §«ng Nam ¸, tû lÖ tÝch luü vµ ®Çu t cña ViÖt
Nam ®Òu thÊp h¬n nhiÒu. §iÒu ®ã cho thÊy viÖc huy ®éng
vèn ®Çu t cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña ta tuy ®· cã nh÷ng kÕt
qu¶ ban ®Çu nhng vÉn cßn lµ 1 lÜnh vùc nãng báng vµ lµ mét
th¸ch thøc l©u dµi ®èi víi qu¸ tr×nh CNH - H§H. HiÖn nay
trong tæng sè vèn dïng ®Ó ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n cña Nhµ
níc th× vèn trong níc chØ cã 25% cßn 75% lµ vay cña níc
ngoµi. Qu¶n lý vµ sö dông kÐm hiÖu qu¶ cïng víi tham nhòng
1
V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, NXB chÝnh trÞ quèc gia - Hµ Néi
1996.
9
sÏ dÉn nguy c¬ mÊt kh¶ n¨ng tr¶ nî vµ c¸c thÕ hÖ mai sau sÏ
tr¶ nî cho chÝnh chóng ta ngµy h«m nay.
Khã kh¨n ph¶i ®Ó ®Õn n÷a lµ sù vÊn ®Ò c«ng nghÖ, sù
l¹c hËu vÒ c«ng nghÖ cña chóng ta lµ qu¸ lín kh«ng nh chóng
ta tëng.
Theo b¸o c¸o cña Bé trëng Bé Khoa häc - c«ng nghÖ vµ
M«i trêng §Æng H÷u t¹i “Héi nghÞ c¸n bé khoa häc c«ng nghÖ
toµn quèc” ngµy 10/2/1995 t¹i Hµ Néi, tr×nh ®é c«ng nghÖ
nãi chung hiÖn nay ë trong níc rÊt thÊp. Trong c¸c ngµnh c«ng
nghÖp hÖ thèng m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn t¹i l¹c hËu tõ 2 ®Õn 4
thÕ hÖ (hoÆc tõ 4 ®Õn 5 thÕ hÖ tuú theo tõng lÜnh vùc
chuyªn ngµnh) so víi thÕ giíi vµ ®îc h×nh thµnh ch¾p v¸ tõ
nhiÒu nguån. Do c«ng nghÖ sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
qu¸ l¹c hËu, dÉn ®Õn chÊt lîng mÉu m· s¶n phÈm kÐm, gi¸
thµnh s¶n phÈm cao, khã cã thÓ c¹nh tranh trªn thÞ trêng
trong vµ ngoµi níc. Còng do sù bÊt cËp vÒ c«ng nghÖ nªn n¨ng
suÊt lao ®éng rÊt thÊp, tû lÖ s¶n phÈm kh«ng cao (N¨ng suÊt
lao ®éng c«ng nghiÖp chØ ®¹t 30% møc trung b×nh thÕ giíi).
Tr×nh ®é c«ng nghÖ thÊp còng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng « nhiÔm
m«i trêng.
Nh vËy kinh tÕ ViÖt Nam chñ yÕu dùa trªn mét nÒn n«ng
nghiÖp l¹c hËu víi kü thuËt th« s¬, ®· kh«ng t¹o ®îc mét nÒn
t¶ng c«ng nghÖ cÇn thiÕt. C¸c cuéc chiÕn tranh kÐo dµi còng
kh«ng ph¶i lµ m«i trêng tèt cho ph¸t triÓn c«ng nghÖ, ViÖt
Nam tríc vµo c«ng cuéc phôc håi vµ chuÈn bÞ cho c«ng nghiÖp
ho¸ víi xuÊt ph¸t ®iÓm rÊt thÊp vÒ mÆt c«ng nghÖ.
Bíc vµo thêi kú ®Èy m¹nh CNH - H§H, tõ mét c¬ cÊu kinh
tÕ mÊt c©n ®èi vµ kÕt cÊu h¹ tÇng kÐm ph¸t triÓn còng lµ
mét khã kh¨n, c¶n trë ®èi víi chóng ta, kinh nghiÖm cña c¸c n-
íc NICs vµ ASEAN ®Òu cho thÊy ë ®Çu hÖ thèng n¨ng lîng,
giao th«ng vËn t¶i vf liªn l¹c ®îc x©y dùng nhiÒu vµ hiÖn ®¹i
th× ë ®ã kinh tÕ, dÞch vô ph¸t triÓn nhanh hiÖu qu¶ vµ lµ
®iÓm nót mÎ ra víi thÞ trêng thÕ giíi, g¾n víi c¸c trung t©m
ph¸t triÓn kinh tÕ híng ngo¹i, bíc vµo c«ng nghiÖp ho¸ víi 1
c¬ së h¹ tÇng hÇu nh cha cã g×, lµ mét ®iÒu kh«ng mÊy dÔ
dµng ®èi víi chóng ta.
Cuèi cïng, qu¸ tr×nh CNH - H§H cña chóng ta cßn vÊp ph¶i
nh÷ng khã kh¨n do sù yÕu kÐm vÒ tr×nh ®é qu¶n lý vµ nguy
c¬ ch¶y m¸u chÊt xam. Víi bé m¸y qu¶n lý c«ng kÒnh, thiÕu
10
hiÖu qu¶, chÝnh nh÷ng ¶nh hëng vÒ t duy cña c¬ chÕ cò.
ThiÕu nhiÒu c¸n bé qu¶n lý cã n¨ng lùc, tr×nh ®é, thÝch nghi
víi c¬ chÕ míi, chóng ta rÊt dÔ vÊp ph¶i nh÷ng sai lÇm gi©y
t¸c ®éng xÊu cho CNH - H§H. Sù s¬ hë trong qu¶n lý sÏ dÔ
dÉn ®Õn thÊt tho¸t vèn trong ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n, chóng
ta ®· cã nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm ®au ®¬n trong tiÕp nhËn
chuyÓn giao c«ng nghÖ níc ngoµi. NÕu kh«ng n©ng cao tr×nh
®é vµ n¨ng lùc còng nh l¬ng t©m, tr¸ch nhiÖm cña ®éi ngò
nh÷ng ngêi qu¶n lý, nguy c¬ ®Êt níc biÕn thµnh mét b·i th¶i
c«ng nghÖ cho c¸c níc giµu lµ nhËn tiÒn. Ngoµi ra, còng do sù
kÐm cái trong n¨ng lùc qu¶n lý, chóng ta rÊt dÏ bÞ lõa. Bëi v×
nhiÒu c«ng ty níc ngoµi khi khai th¸c hÕt tiÒm n¨ng råi còng
t¹m biÖt anh. Lóc ®ã anh vÉn cã 1 nhµ m¸y nhng ®ã lµ nh÷ng
®å bá ®i. Lóc ®ã anh vÉn cã 1 nhµ m¸y nhng ®ã lµ nh÷ng
®å bá ®i. Nh vËy ®Êt níc sÏ cã nh÷ng ng«i nhµ trèng rçng chø
kh«ng ph¶i lµ nÒn kinh tÕ, kh«ng ph¶i lµ sù thÞnh vîng. §©y
lµ mét th¸ch thøc lín ®èi víi níc ta.
Nh×n chung nh÷ng khã kh¨n ban ®Çu vµ sÏ ph¸t sinh
trong CNH - H§H ë níc ta lµ rÊt lín, song mÆt thuËn lîi vÉn lµ
c¬ b¶n. Víi ®êng lèi CNH - H§H ®óng ®¾n, ch¾c ch¾n sù
nghiÖp vÜ ®¹i, nhiÖm vô träng t©m trong thêi kú qu¸ ®é lªn
chñ nghÜa x· héi nµy ë níc ta sÏ giµnh th¾ng lîi.
2-/ Néi dung CNH - H§H.
2.1. Néi dung cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë
ViÖt Nam.
C«ng nghiÖp ho¸ ë ViÖt Nam ®îc §¶ng ta chÝnh thøc nªu
trong v¨n kiÖn ®¹i héi lÇn thø III (9/1960) vµ coi lµ nhiÖm vô
trung t©m xuyªn suèt thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH. Nhng do
nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã viÖc nhËn thøc vµ quan
niÖm cha ®ógn vÒ néi dung còng nh bíc ®i cña c«ng nghiÖp
ho¸ trong ®iÒu kiÖn míi cña quèc gia vµ quèc tÕ nªn ®· triÓn
khai c«ng nghiÖp ho¸ theo m« h×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ
®éc lËp tù chñ kiÓu khÐp kÝn vµ u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp
nÆng ngay tõ ®Çu 1 c¸ch trµn lan dÉn ®Õn hiÖu qu¶ rÊt
thÊp.
§Õn nh÷ng n¨m ®Çu thËp niªn 80 chóng ta ®· cã sù ®iÒu
chØnh lín vµ ®Õn ®¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®· ®Ò 3 ch¬ng
tr×nh môc tiªu, dÇn dÇn tiÕp cËn mét c¸ch khoa häc vÒ c«ng
11
nghiÖp ho¸ phï hîp víi thùc tiÔn níc ta. Song trong thùc tÕ triÓn
khai cßn mang nÆng tÝnh chÊt ®èi phã víi nh÷ng khã kh¨n vµ
mÊt c©n ®èi nghiÖm trong tríc m¾t h¬n lµ sù chuÈn bÞ
nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò, c¬ b¶n cèt lâi cho sù nghiÖp CNH -
H§H ®Êt níc.
§¹i héi lÇn thø VII cña §¶ng, ®Æc biÖt lµ Héi nghÞ ®¹i
biÓu gi÷a nhiÖm kú ®· nh©n m¹nh ph¶i ®Èy tíi 1 bíc CNH -
H§H vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ më víi mét t duy lý luËn khoa
häc ®óng ®¾n, phï hîp víi yªu cÇu cña thùc tiÔn ®Êt níc vµ sù
héi nhËp quèc tÕ ®ang ®Æt ra. Qu¸n triÖt c¸c quan ®iÓm
nªu trong v¨n kiÖn cña §¶ng vµ vËn dông sang t¹o nh÷ng bµi
häc kinh nghiÖm cña c¸c níc NICs Ch©u ¸, ViÖt Nam cÇn ph¶i
®Èy m¹nh CNH - H§H theo chiÕn lîc ph¸t triÓn nªn kinh tÕ më,
nghÜa lµ trong sù khai th«ng mäi ¸ch t¾c, chia c¾t, khÐp kÝn,
côc bé, ®Þa ph¬ng ®Ó ®Èy m¹nh ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc
tæ chøc kinh tÕ ®a d¹ng, phong phó nh»m x¸c lËp c¸c mèi
quan hÖ kinh tÕ mËt thiÕt “ë bªn trong vµ thu hót vèn cæ
phÇn, liªn doanh, liªn kÕt tõ bªn ngoµi bëi nh÷ng c«ng ty, tËp
®o¸n kinh tÕ xuyªn quèc gia, ®a quèc gia ®Ó héi nhËp, c¹nh
tranh trªn thÞ trêng quèc tÕ vµ hç trî s¶n xuÊt trong níc, ®¶m
b¶o cho nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn m¹nh, sím tho¸t khái
nghÌo nµn l¹c hËu vµ 1 t¬ng lai l©u bÒn cña sù nghiÖp CNH -
H§H ®Êt níc.
Nh vËy, chóng ta cÇn tiÕn hµnh CNH - H§H trong sù kÕt
hîp chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ híng m¹nh vÒ xuÊt khÈu víi
chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ hµng nhËp khÈu trong
nh÷ng giíi h¹n hîp lý theo logic biÖn chøng cña sù ph¸t triÓn
®Ó tõng bíc thay thÕ c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu b»ng c¸c s¶n
phÈm trong níc cã chÊt lîng ngµy cµng cao, nhanh chóng ®¹t tíi
môc tiªu ®· ho¹t ®éng. Trong ®ã ®Æc biÖt chó ý thu hót ®Çu
t vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ cïng c¸c nguån lùc kh¸c tõ bªn
ngoµi vµ c¸c ngµnh, vïng träng ®iÓm cã lîi thÕ so s¸nh, t¨ng
nhanh hµng ho¸ xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ. X©y dùng c¸c tËp ®oµn
kinh tÕ m¹nh ®ñ søc lµm ®èi t¸c víi bªn ngoµi, gi÷ v÷ng ®éc
lËp tù chñ trong c¹nh tranh vµ hîp t¸c. Trªn c¬ së ®ã mµ kÐo
theo sù ph¸t triÓn cña nhiÒu ngµnh kh¸c vµ míi cã kh¶ n¨ng
®¸p øng nh÷ng yªu cÇu vÒ: thu hót lao ®éng, gi¶i quyÕt viÖc
lµm, t¹o tÝch luü tõ néi bé nÒn KTQD, ph¸t triÓn m¹nh mÏ
n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo
híng CNH - H§H.
12
CNH - H§H theo chiÕn lîc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ më bao
gåm nh÷ng néi dung c¬ b¶n lµ:
Mét lµ: X©y dùng nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ hiÖn ®¹i
g¾n liÒn tÊt yÕu víi c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ nh»m
trang bÞ kü thuËt, c«ng nghÖ tiªn tiÕn cho n«ng nghiÖp vµ c¸c
ngµnh cña nÒn KTQD.
Hai lµ: CNH - H§H ë níc ta còng nh qu¸ tr×nh t¹o lËp c¬
cÊu kinh tÕ míi, nßng cèt lµ c¬ cÊu c«ng - n«ng nghiÖp vµ
dÞch vô hiÖn ®¹i.
Nh vËy, xÐt vÒ mÆt c¬ cÊu kinh tÕ, néi dung cña CNH -
H§H tõ thËp niªn 90 trë ®i lµ x©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ ®a
d¹ng trong ®ã cèt lâi lµ c¬ cÊu n«ng l©m ng nghiÖp, c«ng
nghiÖp chÕ biÕn vµ dÞch vô nh»m khai th¸c mäi tiÒm n¨ng vÒ
lao ®éng, ®Êt ®ai vµ c¸c nguån tµi nguyªn kh¸c ®Ó t¨ng
nhanh nguån hµng cho tiªu dïng trong níc vµ xuÊt khÈu. §ång
thêi ®Èy m¹nh ph¸t triÓn mét sè ngµnh c«ng nghiÖp nÆng
quan träng phôc vô ®¾c lùc cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, c«ng
nghiÖp hµng tiªu dïng, hµng XK vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu nªn
KTQD thµnh c¬ cÊu c«ng - n«ng nghiÖp vµ dÞch vô hiÖn ®¹i.
2.2. C¸c gi¶i ph¸p ®èi víi chiÕn lîc CNH - H§H.
Qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt níc vÒ c¬ b¶n lµ tiÕn hµnh c¶i
biÕn c¸ch m¹ng trªn c¶ hai mÆt h÷u c¬ cña nÒn kinh tÕ.
- Mét mÆt, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt trªn c¬ së
c«ng nghÖ míi. Tõ t×nh tr¹ng kü thuËt vµ c«ng nghiÖp l¹c hËu
víi n¨ng suÊt lao ®éng thÊp tõng bíc x©y dùng c¬ së vËt chÊt
kinh tÕ víi c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Trong qu¸ tr×nh nÕu liªn
kÕt hîp nhiÒu tr×nh ®é c«ng nghiÖp, ®ång thêi tranh thñ tiÕp
thu nhanh c¸c c«ng nghiÖp tiªn tiÕn.
- MÆt kh¸c, c¶i tæ c¬ cÊu s¶n xuÊt, c¬ cÊu kinh tÕ cña
nÒn KTQD, tõ t×nh tr¹ng c¬ cÊu s¶n xuÊt ®¬n ®iÖu, l¹c hËu,
khÐp kÝn tõng bíc h×nh thµnh c¬ cÊu s¶n xuÊt, c¬ cÊu kinh tÕ
®a d¹ng, hiÖn ®¹i, më cöa. Trong qu¸ tr×nh ®i lªn, thùc hiÖn
kÕt hîp nhiÒu ngµnh nghÒ, nhiÒu lo¹i h×nh kinh tÕ, nhiÒu quy
m« vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt kh¸c nhau, ®ång thêi tranh thñ mäi
kh¶ n¨ng thùc hiÖn hiÖn ®¹i ho¸. §Ó thùc hiÖn CNH - H§H
th¾ng lîi, ph¶i tiÕn hµnh ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p ®Ó khai th¸c
cã hiÖu qu¶ nguån lùc trong vµ ngoµi níc. Trong tæng thÓ c¸c
gi¶i ph¸p cÇn thùc hiÖn th× c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n nhÊt lµ:
13
+ Thø nhÊt, t¹o vèn vµ sö dông vèn hîp lý: Vèn cho CNH -
H§H ®îc xem lµ 1 trong nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n nhÊt. V×
vËy vÊn ®Ò t¹o ra nguån vèn vµ ph©n bæ vèn, sö dông vèn
hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ lµ ®iÒu kiÖn hµng ®Çu ®Ó CNH - H§H.
Vèn cã thÓ huy ®éng trong vµ ngoµi níc.
+ Thø hai, ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ, b¶o vÖ m«i
trêng sinh th¸i, ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ, n©ng cao
n¨ng lùc néi sinh, coi ®ãi lµ nh©n tè quan träng ®Ó thóc ®Èy
CNH - H§H:
Khoa häc c«ng nghÖ cã vai trß quan träng: x©y dùng luËn
cø khoa häc cho c¸c ®Þnh híng ph¸t triÓn ®Êt níc, c¸c chÝnh
s¸ch, chiÕn lùc v.v..., lùa chän vµ lµm chñ ®îc c«ng nghÖ
chuyÓn giao vµo níc ta, tiÕn tíi s¸ng t¹o vµ xuÊt khÈu c«ng
nghÖ. Khoa häc vµ c«ng nghÖ ®îc coi lµ ®éng lùc cña CNH -
H§H ë níc ta. Nh÷ng lÜnh vùc c«ng nghiÖp cao bíc ®Çu ®îc
chó ý ph¸t triÓn lµ: §iÖn tö, tin häc, c«ng nghÖ sinh häc, vËt
liÖu míi vµ tù ®éng ho¸.
VÊn ®Ò b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i ®i liÒn víi qu¸ tr×nh
CNH - H§H: chÝnh kinh nghiÖm cña c¸c níc c«ng nghiÖp tríc ®·
gióp chóng ta rót ra ®îc nhiÒu bµi häc bæ Ých. CNH - H§H ®îc
thùc hiÖn gÇn liÒn víi c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ m«i trêng nh ¸p
dông c¸c kinh tÕ tiªn tiÕn ®Ó xö lý c¸c chÊt ®éc h¹i, chÊt
th¶i; c¸c dù ¸n ®Çu t níc ngoµi vµ x©y dùng c¬ b¶n ®Òu ph¶i
®îc xem xÐt vÒ mÆt t¸c ®éng ®Õn m«i trêng vµ biÖn ph¸p
xö lý, ng¨n chÆn tËn gèc viÖc g©y « nhiÔm m«i trêng sinh
th¸i, trång c©y xanh ë c¸c ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp.
+ Thø ba lµ ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o: tµi nguyªn
con ngêi lµ yÕu tè quan träng nhÊt cña CNH - H§H. Chóng ta
ph¶i “lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ngêi lµm yÕu tè c¬ b¶n
vµ bÒn v÷ng”(2)
§Ó CNH - H§H, ngoµi viÖc t¹o ra nguån vèn, tiÕp nhËn
c«ng nghÖ cÇn cã ®éi ngò c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ
v÷ng m¹nh, ®ñ tµi, ®ñ ®øc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Æt
ra trong c«ng nghiÖp ho¸, trong ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn khoa
häc vµ c«ng nghÖ.
V× vËy cÇn ph¶i n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ, ®µo t¹o båi
dìng vµ n©ng cao chÊt lîng nguån lùc ®Ó ®¸p øng yªu cÇu
2
V¨n kiÖn ®¹i héi ®¶ng toµn quèc lÇn thø VIII - NXB chÝnh trÞ quèc gia - Hµ Néi 1996.
14
CNH - H§H. Môc tiªu cô thÓ lµ: thanh to¸n n¹n mï ch÷ ë ®é
tuæi 15 - 35 vµ thu hÑp diÖn mï ch÷ ë c¸c ®èi tîng kh¸c; t¨ng
tû lÖ sè ngêi tèt nghiÖp phæ th«ng c¬ së líp 9 trong ®é tuæi
lao ®éng lªn ®Õn 55 - 60%, tû lÖ ngêi ®îc ®µo t¹o trong tæng
sè lao ®éng lªn 22 - 25% vµo n¨m 2000 vµ ph¸t hiÖn båi dìng,
träng dông nh©n tµi, tr¸nh ch¶y m¸u chÊt x¸m.
+ Thø t, ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng:
Ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng cã vai trß ®Æc biÖt quan träng
®èi víi CNH - H§H, ®Õn viÖc thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi ...
kÕt cÊu h¹ tÇng bao gåm n¨ng lîng, giao th«ng vËn t¶i, th«ng
tin liªn l¹c... tríc hÕt ë c¸c ®iÓm nót më ra víi thÞ trêng thÕ
giíi vµ g¾n liÒn víi c¸c trung t©m ph¸t triÓn kinh tÕ híng ngo¹i
cña ®Êt níc... kinh nghiÖm cña c¸c níc NICs vµ ASEAN ®Òu
cho thÊy r»ng, ë ®©u hÖ thèng n¨ng lîng, giao th«ng vËn t¶i
vµ liªn l¹c hiÖn ®¹i, lao ®éng ®îc ®µo t¹o tèt th× ë ®ã c«ng
nghiÖp, dÞch vô ®Òu ph¸t triÓn nhanh vµ hiÖu qu¶.
+ Thø n¨m, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, hoµn thiÖn c¬ chÕ
thÞ trêng.
æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« lµ yÕu tè quan träng cho sù t¨ng
trëng kinh tÕ, thu hót ®Çu t. Kinh nghiÖm cña c¸c níc NIEs
®Òu cho thÊy ®¶m b¶o æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« cïng víi ®Çu
t vµo yÕu tè con ngêi vµ kinh tÕ híng ngo¹i ®¶m b¶o cho sù
thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh CNH - H§H.
ViÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-
íc cïng víi nã lµ sù hoµn thiÖn c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña
Nhµ níc cã vai trß quan träng trong viÖc khai th¸c, sö dông cã
hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc, ph¸t huy s¸ng kiÕn, kÝch thÝch c¶i
tiÕn vµ øng dông khoa häc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt thóc ®Èy
t¨ng trëng kinh tÕ vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr-
êng. ViÖc c¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh, chèng quan liªu tham
nhòng lµm cho bé m¸y Nhµ níc ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cã t¸c
®éng trùc tiÕp ®Õn mäi vÊn ®Ò trong tiÕn tr×nh CNH - H§H
lµm cho chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc ®îc thùc hiÖn cã hiÖu
qu¶, lµ c¬ së niÒm tin cho nh©n d©n vµo sù l·nh ®¹o cña
§¶ng vµ do ®ã cã thÓ huy ®éng ®îc c¸c nguån lùc cña ®Êt n-
íc, cña nh©n d©n vµo sù nghiÖp CNH - H§H bëi v× “CNH -
H§H lµ sù nghiÖp cña toµn d©n”(3)
3
V¨n kiÖn ®¹i héi ®¶ng toµn quèc lÇn thø VIII - NXB chÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi 1996
15
2.3. Môc tiªu cña CNH - H§H.
VÒ môc tiªu cña CNH - H§H, v¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu
toµn quèc lÇn thø VIII ®· nªu râ “Môc tiªu cña CNH - H§H lµ
x©y dùng ®Êt níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt
chÊt - kinh tÕ hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n
xuÊt tiÕn bé phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n
xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng vµ an
ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n
minh, tõ nay ®Õn n¨m 2020 ra søc phÊn ®Êu ®a níc ta c¬
b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp”.
Dù kiÕn GDP sÏ t¨ng tõ 8 ®Õn 10 lÇn so víi n¨m 1990,
n«ng nghiÖp tuy vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹nh, song c«ng
nghiÖp vµ dÞch vô sÏ chiÕm tû träng rÊt lín trong GDP vµ trong
lao ®éng x· héi. VÒ ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸: ®¶m b¶o
cho nh©n d©n cã cuéc sèng Êm no, nhµ ë t¬ng ®èi tèt, cã
®iÒu kiÖn thuËn lîi ®i l¹i häc hµnh, ch÷a bÖnh, cã møc hëng
thô v¨n minh kh¸ cao, gia ®×nh h¹nh phóc, m«i trêng sinh
th¸i trong lµnh.
Nh÷ng t tëng chØ ®¹o ®Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô tæng
qu¸t ®Èy m¹nh CNH - H§H ®Êt níc lµ:
Thø nhÊt, thùc hiÖn ®ång thêi 3 môc tiªu - t¨ng trëng
cao, bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶; æn ®Þnh v÷ng ch¾c kinh tÕ
vÜ m«, chuÈn bÞ c¸c tiÒn ®Ò cho nh÷ng bíc ph¸t triÓn cao
h¬n ®Õn n¨m 2000, chñ yÕu lµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc,
khoa häc c«ng nghÖ, kÕt cÊu h¹ tÇng, hoµn thiÖn thÓ chÊt.
Thø hai: thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch c¬ cÊu kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n
lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ph¸t huy mäi
nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, ®Èy m¹nh CNH -
H§H. §æi míi c¬ b¶n tæ chøc vµ qu¶n lý n©ng cao hiÖu qu¶
khu vùc kinh tÕ Nhµ níc ®Ó ph¸t huy vai trß chñ ®¹o.
Thø ba, kÕt hîp hµi hoµ t¨ng trëng kinh tÕ víi ph¸t triÓn
v¨n ho¸ x· héi.
Thø t: KÕt hîp chÆt chÏ kinh tÕ víi quèc phßng, an ninh,
n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông c¸c nguån lùc, cña phôc vô sù
nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ võa phôc vô cho an ninh, quèc
phßng.
16
Thø n¨m, kÕt hîp ph¸t triÓn c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm
víi c¸c vïng kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c vïng ®Òu ph¸t triÓn,
ph¸t huy ®îc lîi thÕ cña mçi vïng, chªnh lÖch qu¸ xa vÒ nhÞp
®é t¨ng trëng gi÷a c¸c vïng dÇn dÇn ®îc kh¾c phôc.
§Õn n¨m 2000 ph¶i ®¹t ®îc c¸c chØ tiªu cô thÓ: GDP
b×nh qu©n ®Çu ngêi t¨ng gÊp hai lÇn n¨m 1990, nhÞp ®é
t¨ng GDP b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t kho¶ng 9 - 10% s¶n xuÊt
n«ng l©m - ng nghiÖp t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 4,5 - 5%,
c«ng nghiÖp 14 - 15%; dÞch vô 12 - 13%; xuÊt khÈu t¨ng
28%, tû lÖ ®Çu t/GDP kho¶ng 30%. VÒ c¬ cÊu kinh tÕ ®Õn
n¨m 2000 tû träng c«ng nghiÖp vµ x©y dùng chiÕm kho¶ng
34 - 35% trong GDP. N«ng, l©m - ng nghiÖp chiÕm kho¶ng 19
- 20%, dÞch vô chiÕm kho¶ng 45 - 46%.
17
Ch¬ng 2
Chi ng©n s¸ch Nhµ níc vµ vai trß cña chi ng©n s¸ch Nhµ níc
®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸
1-/ Nh÷ng lý luËn chung vÒ NSNN.
1.1. Kh¸i niÖm NSNN.
NSNN ®îc ®Æc trng b»ng sù vËn ®éng cña c¸c nguån tµi
chÝnh trong qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö dông quü tiÒn tÖ cña Nhµ
níc - quü ng©n s¸ch ®Ó phôc vô cho viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng
cña Nhµ níc. NSNN ph¶n ¸nh hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ
gi÷a Nhµ níc vµ c¸c chñ thÓ trong x· héi ph¸t sinh do Nhµ níc
t¹o lËp, ph©n phèi vµ sö dông c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia
nh»m ®¶m b¶o yªu cÇu thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý kinh
tÕ - x· héi cña Nhµ níc theo nguyªn t¾c kh«ng hoµn tr¶ trùc
tiÕp lµ chñ yÕu.
Hai quan niÖm phæ biÕn hiÖn nay vÒ NSNN cho r»ng:
- NSNN lµ mét b¶n dù to¸n thu chi tµi chÝnh cña Nhµ níc
trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, thêng lµ 1 n¨m.
- Quan niÖm kh¸c cho r»ng: NSNN lµ quü tiÒn tÖ cña Nhµ
níc, c¸c quan niÖm trªn vÒ NSNN ®· ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ mÆt
cô thÓ, mÆt vËt chÊt cña NSNN, nhng cha thÓ hiÖn ®îc néi
dung kinh tÕ - x· héi cña NSNN.
1.2. §Æc ®iÓm cña chi NSNN.
Ho¹t ®éng thu chi tµi chÝnh cña Nhµ níc thÓ hiÖn bÒ ngoµi
cña ho¹t ®éng NSNN rÊt ®a d¹ng vµ phong phó ®îc tiÕn hµnh
hÇu hÕt trªn c¸c lÜnh vùc, t¸c ®éng ®Õn mäi chñ thÓ kinh tÕ,
x· héi. Tuy nhiªn chóng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nh sau:
- TÝnh chÊt mét së h÷u duy nhÊt.
- TÝnh chÊt ph¸p lý cao - thu chi do c¬ quan quyÒn lùc cao
nhÊt cña Nhµ níc lµ Quèc héi quyÕt ®Þnh.
- NSNN mang tÝnh chÊt ph©n phèi l¹i lµ chñ yÕu.
- NSNN ®îc chia thµnh nhiÒu quü nhá tríc khi ®a vµo sö
dông cho c¸c môc ®Ých cô thÓ.
18
- Trong c¸c quan hÖ kinh tÕ, quan hÖ lîi Ých mµ ng©n
s¸ch ph¶n ¸nh th× lîi Ých quèc gia, lîi Ých tæng thÓ bao giê
còng ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu chi phèi c¸c mÆt lîi Ých kh¸c
trong thu chi NSNN.
2-/ Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ chi ng©n s¸ch.
2.1. Kh¸i niÖm.
Chi NSNN lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö dông quü ng©n
s¸ch cho viÖc trang tr¶i c¸c chi phÝ cña bé m¸y Nhµ níc vµ
thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ - x· héi cña Nhµ níc theo
nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh - chi NSNN ph¶n ¸nh c¸c quan
hÖ kinh tÕ nÈy sinh trong qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö dông
quü ng©n s¸ch.
Chi NSNN lµ sù phèi hîp gi÷a hai qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ
sö dông quü NSNN.
Qu¸ tr×nh cÊp ph¸t kinh phÝ tõ NSNN ®Ó h×nh thµnh c¸c
lo¹i quü tríc khi ®a vµo sö dông lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi.
Qu¸ tr×nh sö dông lµ qu¸ tr×nh trùc tiÕp chi dïng kho¶n
tiÒn cÊp ph¸t tõ ng©n s¸ch kh«ng tr¶i qua viÖc h×nh thµnh
c¸c lo¹i quü tríc khi ®a vµo sö dông. VÝ dô, viÖc chi dïng quü
NSNN cho ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n hoÆc c¸c ch¬ng tr×nh kinh
tÕ cã môc tiªu.
Néi dung c¬ cÊu chi NSNN kh¸c nhau phô thuéc vµo mçi
mét chÕ ®é x· héi, mçi mét giai ®o¹n lÞch sö. Tuy nhiªn chóng
cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nh sau:
- Chi NSNN g¾n chÆt víi bé m¸y Nhµ níc, vµ nh÷ng nhiÖm
vô kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi mµ Nhµ níc ®¶m ®¬ng tríc mçi
quèc gia. Nhµ níc víi bé m¸y cµng lín, ®¶m ®¬ng nhiÒu nhiÖm
vô th× møc ®é, ph¹m vi cña chi NSNN cµng lín.
- Chñ thÓ duy nhÊt quyÕt ®Þnh c¬ cÊu, néi dung møc ®é
c¸c kho¶n chi NSNN lµ c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña Nhµ n-
íc.
- HiÖu qu¶ c¸c kho¶n chi NSNN ®îc xem xÐt trªn tÇm vÜ
m«. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ph¶i xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn
trªn c¬ së hoµn thµnh c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi mµ c¸c
kho¶n chi NSNN ®¶m nhiÖm.
19
- C¸c kho¶n chi cña NSNN mang tÝnh chÊt kh«ng hoµn tr¶
trùc tiÕp. §Æc ®iÓm nµy ®· thÓ hiÖn ë chç kh«ng ph¶i mäi
kho¶n thu víi møc ®é vµ sè lîng cña nh÷ng ®Þa chØ cô thÓ
®Òu ®îc hoµn l·i díi c¸c kho¶n chi cña NSNN. §iÒu nµy ®îc
quyÕt ®Þnh bëi chøc n¨ng tæng hîp vÒ kinh tÕ - x· héi cña
Nhµ níc. TÝnh chÊt nµy gióp ph©n biÖt c¸c kho¶n chi cña
NSNN víi c¸c kho¶n tÝn dông.
- C¸c kho¶n chi NSNN g¾n chÆt víi sù vËn ®éng cña c¸c
ph¹m trï gi¸ trÞ kh¸c nh tiÒn l¬ng, gi¸ c¶, l·i suÊt, tû gi¸ hèi
®o¸i vµ nãi chung lµ ph¹m trï thuéc lÜnh vùc tiÒn tÖ.
2.2. Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn c¬ cÊu, néi dung
chi NSNN.
- ChÕ ®é x· héi, ®©y lµ nh©n tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh
®Õn néi dung c¬ cÊu chi NSNN cho chÕ ®é x· héi quyÕt ®Þnh
®Õn b¶n chÊt vµ nhiÖm vô kinh tÕ - x· héi cña Nhµ níc. Nhµ
níc lµ chñ thÓ cña NSNN, v× thÕ néi dung c¬ cÊu chi NSNN
chÞu sù rµng buéc cña chÕ ®é x· héi.
- Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. §©y lµ nh©n tè võa
®Æt ra yªu cÇu võa t¹o kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn cho viÖc h×nh
thµnh néi dung c¬ cÊu chi ng©n s¸ch hîp lý trong tõng thêi kú.
- Kh¶ n¨ng tÝch lòy cña nÒn kinh tÕ lµ nh©n tè ¶nh hëng
®Õn kh¶ n¨ng chi ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ cña ng©n s¸ch,
kh¶ n¨ng tÝch luü cµng lín th× kh¶ n¨ng chi ®Çu t ph¸t triÓn
kinh tÕ cµng lín. §¬ng nhiªn viÖc ®Çu t cña ng©n s¸ch cho
®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng tËp trung
nguån tÝch luü vµ NSNN vµ chÝnh s¸ch chi cña NSNN trong
tõng giai ®o¹n lÞch sö.
- M« h×nh tæ chøc bé m¸y Nhµ níc vµ nh÷ng nhiÖm vô
kinh tÕ x· héi mµ Nhµ níc ®¶m nhiÖm trong tõng giai ®o¹n
lÞch sö.
- Sù biÕn ®éng vÒ t×nh h×nh gi¸ c¶, l·i suÊt, tû gi¸ hèi
®o¸i.
2.3. C¬ cÊu chi ng©n s¸ch Nhµ níc.
C¬ cÊu chi NSNN ®îc hiÓu lµ hÖ thèng c¸c kho¶n chi ng©n
s¸ch bao gåm: c¸c kho¶n chi vµ tû träng cña nã. HÖ thèng chi
NSNN rÊt ®a d¹ng vµ phong phó vµ lu«n lu«n biÕn ®éng theo
t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi, chÝnh trÞ, cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i
20
Tr¶i qua mét thêi gian dµi thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi
vµ chñ tr¬ng më cöa nÒn kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ níc. NÒn
kinh tÕ níc ta bíc ®Çu ®· ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh
vµ ®· lµm cho bé mÆt kinh tÕ níc ta cã nh÷ng chuyÓn biÕn
®¸ng kÓ. §êi sèng cña nh©n d©n kh«ng ngõng ®îc n©ng cao,
tuy nhiªn vÒ c¸c chØ tiªu ViÖt Nam hiÖn vÉn ®ang lµ mét
trong c¸c quèc gia kÐm ph¸t triÓn nhÊt khu vùc. HiÖn vÉn
®ang lµ mét níc nghÌo vµ cã nguy c¬ tôt hËu so víi c¸c níc
trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §Ó cã thÓ v¬n lªn ®¹t tr×nh ®é
ngang hµng víi c¸c quèc gia kh¸c níc ta cÇn ph¶i ®¹t ®îc mét
tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao vµ bÒn v÷ng trong thêi gian t-
¬ng ®èi dµi. VÊn ®Ò ®Æt ra cho ViÖt Nam hiÖn nay lµ ph¶i
t×m ra c¸c gi¶i ph¸p thÝch hîp ®Ó ®¹t tíi tèc ®é t¨ng trëng
cao, bÒn v÷ng. §éng lùc chÝnh cña sù t¨ng trëng kinh tÕ ®ã lµ
sù khëi ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng vµ më cöa cho c¸c ho¹t
®éng ®èi ngo¹i. Nh÷ng nh©n tè nµy trong nh÷ng n¨m tíi vÉn
tiÕp tôc cã nh÷ng t¸c ®éng tèt. Nhng nÕu chØ víi nh÷ng t¸c
®éng ®ã th× khã cã thÓ ®¹t tíi møc t¨ng trëng m¹nh mÏ nh
®· cã. §Ó cã mét tèc ®é t¨ng trëng cao h¬n nÒn kinh tÕ ViÖt
Nam cÇn cã mét lùc ®Èy m¹nh mÏ h¬n n÷a, lùc ®Èy ®ã chØ
cã thÓ cã ®îc nhê ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸
®Êt níc, t¹o ra mét sù chuyÓn ®æi c¨n b¶n trong c¬ cÊu kinh
tÕ theo híng hiÖn ®¹i.
Râ rµng ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng
ph¶i lµ viÖc cña riªng mét bé phËn, mét giai cÊp mµ lµ sù
nghiÖp träng ®¹i cña nh©n d©n ta, ®Êt níc ta. Sù nghiÖp cña
toµn d©n, do d©n thùc hiÖn nh»m môc ®Ých lµm cho d©n
giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. V× vËy c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt vµ cÊp
b¸ch.
Còng chÝnh v× sù cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch cña c«ng cuéc
c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®· vµ ®ang ®Æt ra nh÷ng
yªu cÇu vÒ ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch tµi chÝnh nãi chung
vµ ph©n phèi sö dông quü ng©n s¸ch - chi ng©n s¸ch nãi
riªng. §Ó t¹o lËp ra sù æn ®Þnh cña m«i trêng kinh tÕ vÜ m«;
t¹o lËp ph©n phèi cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc tµi chÝnh toµn x·
héi. C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái mét nguån vèn
lín lao, h¬n n÷a kinh tÕ Nhµ níc ®ãng vai trß chñ ®¹o ®èi víi
1
sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. Chóng ta huy
®éng nguån tµi chÝnh trªn ph¹m vi réng lín tõ trong vµ ngoµi
níc, t¹o lËp quü Ng©n s¸ch Nhµ níc (NSNN) ®Ó chi cho bé m¸y
Nhµ níc vµ c¸c chøc n¨ng kinh tÕ x· héi cña Nhµ níc vµ ®Æc
biÖt lµ ®Ó phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i
ho¸ (CNH - H§H) ®Êt níc vµ v× thÕ chi NSNN l¹i cµng trë nªn
quan träng, nã quyÕt ®Þnh chi phèi ®Õn sù thµnh c«ng hay
thÊt b¹i cña c«ng cuéc CNH - H§H, viÖc chi sö dông ng©n s¸ch
vµ qu¶n lý NSNN nh thÕ nµo ®Ó cho nã cã hiÖu qu¶ lµ mét
vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n. Trong c«ng cuéc CNH - H§H l¹i cµng
phøc t¹p ®ßi hái c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c nhµ chuyªn m«n ph¶i cã
nh÷ng chÝnh s¸ch, nh÷ng gi¶i ph¸p hÕt søc khoa häc, chÝnh
x¸c, chi ng©n s¸ch nh thÕ nµo ®Ó sù nghiÖp CNH - H§H
kh«ng bÞ chËm trÔ vÒ thêi gian ? Chi lµm sao ®Ó võa ®¶m
b¶o c©n ®èi NSNN mµ kh«ng bÞ thÊt tho¸t, l·ng phÝ ? vµ
nh÷ng gi¶i ph¸p, chÝnh s¸ch qu¶n lý NSNN lµm sao ®Ó ®¹t
®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt. RÊt nhiÒu c©u hái ®Æt ra xung quanh
viÖc chi NSNN ®èi víi sù nghiÖp CNH - H§H mµ chóng ta cÇn
ph¶i t×m hiÓu, cÇn ph¶i t×m lêi gi¶i ®¸p. §Ò tµi: “Chi NSNN
vµ vai trß cña chi NSNN ®èi víi sù nghiÖp CNH - H§H ®Êt
níc” tr×nh bµy sau ®©y sÏ phÇn nµo lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn
®Ò nªu ra ë trªn. Do vèn kiÕn thøc cßn h¹n chÕ ngêi viÕt
kh«ng cã tham väng tr×nh bµy mét c¸ch chi tiÕt, ®Çy ®ñ vÒ
vÊn ®Ò nghiªn cøu mµ chØ ®îc nªu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n
nhÊt vÒ CNH - H§H vµ viÖc ph©n phèi, sö dông quü ng©n
s¸ch nh thÕ nµo ®èi víi sù nghiÖp CNH - H§H ®Êt níc vµ mét
sè nhËn ®Þnh cña b¶n th©n khi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy.
Bµi viÕt gåm 3 ch¬ng:
Ch¬ng 1 - Nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ CNH - H§H.
Ch¬ng 2 - Ph©n tÝch vÒ chi ng©n s¸ch Nhµ níc vµ
vai trß cña chi ng©n s¸ch Nhµ níc ®èi víi
sù nghiÖp CNH - H§H.
Ch¬ng 3 - Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao vai trß cña chi
ng©n s¸ch Nhµ níc trong sù nghiÖp CNH -
H§H.
2
Ch¬ng 1
Nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i
ho¸
I-/ TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña CNH - H§H.
C«ng nghiÖp ho¸ ë ViÖt Nam ®îc §¶ng ta chÝnh thøc nªu
trong v¨n kiÖn ®¹i héi lÇn thø III (9/1960) vµ ®îc coi lµ
nhiÖm vô trung t©m xuyªn suèt thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa
x· héi. Nhng do nhiÒu nguyªn nh©n trong ®ã cã viÖc nhËn
thøc vµ quan niÖm cha ®óng vÒ néi dung còng nh bíc ®i cña
c«ng nghiÖp ho¸ trong ®iÒu kiÖn míi cña quèc gia vµ quèc tÕ
nªn ®· triÓn khai chiÕn lîc nµy theo m« h×nh x©y dùng nÒn
kinh tÕ ®éc lËp tù chñ kiÓu khÐp kÝn vµ u tiªn ph¸t triÓn c«ng
nghiÖp nÆng ngay tõ ®Çu mét c¸ch trµn lan, hiÖu qu¶ rÊt
thÊp.
Níc ta lùa chän con ®êng qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi,
kh«ng qua chÕ ®é t b¶n vµ víi xuÊt ph¸t ®iÓm rÊt thÊp lµ mét
nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp thñ c«ng l¹c hËu cho
nªn viÖc thùc hiÖn CNH - H§H trë thµnh mét nhiÖm vô cùc kú
khã kh¨n vµ phøc t¹p. Thùc tiÔn 20 n¨m x©y dùng nÒn c«ng
nghiÖp ë miÒn B¾c vµ 15 n¨m ph¸t triÓn c«ng nghiÖp trong
c¶ níc, bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng cßn cã kh«ng Ýt thÊt b¹i,
®a ®Õn cho chóng ta nhiÒu bµi häc s©u s¾c vÒ c«ng nghiÖp
ho¸, ba vÊn ®Ò ®Æt ra cho níc ta lµ:
Thø nhÊt: T¹i sao cÇn ph¶i c«ng nghiÖp ho¸ ?
Thø hai: Cã thÓ thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng nghiÖp ho¸ ®-
îc kh«ng ?
Thø ba: Con ®êng, môc tiªu néi dung vµ bíc ®i CNH - H§H
ë ViÖt Nam cÇn ph¶i lùa chän lµ g× ?
Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i tiÕn hµnh CNH - H§H ë níc ta
b¾t nguån tõ ®ßi hái kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo l¹c hËu,
ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Ó gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp d©n téc.
Tõ ®Çu thÕ kû XX, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt
Nam, d©n téc ta ®· ®îc thøc tØnh vµ ®· bÒn bØ tiÕn hµnh
cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc, gi¶i phãng ®Êt níc
khái ¸ch n« lÖ vµ ngo¹i x©m. Cho ®Õn mïa xu©n n¨m 1975,
d©n téc ViÖt Nam ®· bíc vµo mét kû nguyªn míi: kû nguyªn
3
cña hoµ b×nh, ®éc lËp, thèng nhÊt vµ toµn vÑn l·nh thæ.
Th¾ng lîi ®ã ®· kh¼ng ®Þnh søc m¹nh còng nh x¸c ®Þnh vÞ
trÝ cña ViÖt Nam trªn b¶n ®å quèc tÕ nhng còng ®Æt ra cho
toµn thÓ d©n téc mét th¸ch thøc míi “lµm sao ®Ó kh¾c phôc
t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo, l¹c hËu vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó lµm
c¬ së cho nhiÖm vô cñng cè vµ b¶o vÖ hoµ b×nh, ®éc lËp
d©n téc. Nh vËy, ®Ó tho¸t ra khái sù tr× trÖ vµ ph¸t triÓn
nÒn kinh tÕ th× CNH - H§H lµ mét gi¶i ph¸p c¬ b¶n.
Qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®ßi hái ph¶i cã qu¸ tr×nh
x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chÕ ®é míi. C¬ së vËt
chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi lµ toµn bé nh÷ng yÕu tè
vËt chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt ®¹t tr×nh ®é khoa häc - kü
thuËt hiÖn ®¹i. Chñ nghÜa t b¶n xuÊt hiÖn tõ sù ra ®êi cña
m¸y h¬i níc, tõ c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp th× chñ nghÜa x· héi
còng ph¶i ra ®êi tõ c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.
Trong khi ®ã, ViÖt Nam ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua giai
®o¹n ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa nªn ®Ó x©y dùng c¬ së vËt
chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi ë níc ta, tÊt nhiªn kh«ng
thÓ thiÕu ®îc giai ®o¹n c¬ khÝ ho¸, c«ng nghiÖp ho¸ ®Ó tiÕn
lªn hiÖn ®¹i ho¸. Dï cho tiÕn tr×nh ph¸t triÓn khoa häc kü
thuËt, tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt x· héi cã tr×nh
®é cao diÔn ra theo c¸ch nµo - rót ng¾n hay t¨ng tèc ®é ph¸t
triÓn th× nã còng tÊt yÕu ph¶i diÔn ra.
Sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña khoa häc ®· ®em ®Õn cho
cuéc sèng con ngêi nhiÒu thay ®æi theo chiÒu híng ngµy cµng
tiÖn nghi h¬n nhng c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt kh«ng ph¶i
kh«ng cã mÆt tr¸i. Trong ®ã, mét ®iÒu cã thÓ thÊy râ lµ
kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c níc giµu vµ c¸c níc nghÌo ngµy cµng
chªnh lÖch. C¸c níc giµu cã nhiÒu lîi thÕ ®Ó khai th¸c thµnh
qu¶ cña tiÕn bé KHKT ngµy cµng giµu h¬n. C¸c níc nghÌo ®·
thÊp kÐm vÒ tr×nh ®é, thiÕu vèn l¹i chËm thÝch nghi th× l¹i
ngµy cµng nghÌo ®i. §iÒu nµy ®Æt ra th¸ch thøc gay g¾t cho
c¸c níc nghÌo: hoÆc lµ v¬n lªn trong thÕ giíi cã nÒn c«ng nghÖ
hiÖn ®¹i, hoÆc lµ m·i dÉm ch©n t¹i chç, nh vËy cã nghÜa lµ
chÊp nhËn tôt hËu m·i m·i trong c¶nh nghÌo ®ãi vµ phô thuéc.
Nh©n d©n ta ®· tõng lùa chän con ®êng ®éc lËp ®Ó gi¶i
phãng m×nh khái kiÕp n« lÖ, th× v× lÏ g× l¹i kh«ng lùa chän
con ®êng c«ng nghiÖp ho¸ ®Ó chÊn hng ®Êt níc, gi¶i phãng
m×nh khái c¶nh ®ãi nghÌo, l¹c hËu.
4
XÐt vÒ mÆt kinh tÕ, nguy c¬ tôt hËu xa h¬n cña ViÖt
Nam so víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn n»m ngay trong sù l¹c hËu
vÒ c¬ cÊu kinh tÕ vµ thÓ chÕ qu¶n lý. Nh×n mét c¸ch tæng
qu¸t, c¬ cÊu kinh tÕ níc ta ë giai ®o¹n “tiÒn c«ng nghiÖp”,
kh«ng cã kh¶ n¨ng t¨ng trëng bÒn v÷ng. Víi c¬ cÊu nµy kh«ng
thÓ nãi ®Õn “d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n
minh”.
Ngµy nay c¸c níc ph¸t triÓn kh«ng nh÷ng cã c¬ cÊu c«ng -
n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i mµ thËm chÝ cßn cã khu vùc s¶n xuÊt
dÞch vô rÊt ph¸t triÓn, kh«ng nh÷ng ph¸t triÓn kinh tÕ trong
níc mµ cßn tÝch cùc tham gia vµo xu híng quèc tÕ ho¸, tham
gia vµo qu¸ tr×nh ph©n c«ng vµ hîp t¸c quèc tÕ. Nh vËy,
chóng ta cÇn ph¶i sím cã chiÕn lîc c¬ cÊu kinh tÕ thÞ trêng phï
hîp víi ®iÒu kiÖn d©n téc vµ quèc tÕ cuèi thÕ kû nµy. §©y
ph¶i lµ b¶n thiÕt kÕ tæng thÓ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, lµ sù h-
íng dÉn c¸c nguån ®Çu t mét c¸ch chñ ®éng, nh»m th¼ng
vµo môc tiªu t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn. §©y lµ gi¶i ph¸p ®Çu
tiªn ®Ó tr¸nh nguy c¬ tôt hËu ngµy cµng xa h¬n, v¬n tíi
tr×nh ®é hiÖn ®¹i. Chóng ta ph¶i nhanh chãng thùc hiÖn tiÕn
tr×nh c¶i t¹o s©u s¾c c¬ cÊu kinh tÕ, chuyÓn tõ nÒn n«ng
nghiÖp l¹c hËu sang nÒn kinh tÕ ®îc tæ chøc theo kiÓu c«ng
nghiÖp, dùa trªn kü thuËt m¸y mãc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.
Qu¸ tr×nh c¶i tæ c¬ cÊu ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn chñ yÕu
b»ng CNH - H§H trªn c¬ së t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ®Ó
ph©n c«ng l¹i lao ®éng bè trÝ l¹i ngµnh nghÒ ph©n bè l¹i d©n
c, lµm cho c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ dÞch vô ph¸t triÓn
mét c¸ch c©n ®èi t¹o kh¶ n¨ng tham gia thÞ trêng quèc tÕ.
CNH - H§H lµ qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ ®æi míi toµn bé c¬ së
vËt chÊt - kü thuËt, c«ng nghÖ vµ c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ
quèc d©n, dùa trªn sù øng dông réng r·i nh÷ng thµnh tùu cña
c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ, nh»m t¹o ra sù ph¸t triÓn
vÒ chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi,
biÕn níc n«ng nghiÖp l¹c hËu thµnh níc cã c«ng nghiÖp, n«ng
nghiÖp vµ kÕt cÊu h¹ tÇng hiÖn ®¹i, cã khoa häc gi¸o dôc vµ
v¨n ho¸ tiªn tiÕn.
CNH - H§H t¹o ra lùc lîng s¶n xuÊt míi vÒ chÊt, vµ trªn c¬
së ®ã dÉn ®Õn hÖ qu¶ h×nh thµnh nhiÒu mèi quan hÖ kinh
tÕ, x· héi, chÝnh trÞ trong toµn x· héi. ThËt vËy, trªn c¬ së lùc
lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa
tõng bíc ®îc h×nh thµnh, ®êi sèng nh©n d©n sÏ dÇn dÇn ®îc
5
c¶i thiÖn; liªn minh c«ng n«ng trÝ thøc vµ chÝnh quyÒn Nhµ n-
íc sÏ ®îc cñng cè vµ kiÖn toµn, c¸ch m¹ng t tëng vµ v¨n ho¸ sÏ
cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn; giai cÊp c«ng nh©n ®îc tr-
ëng thµnh vÒ sè lîng vµ chÊt lîng; sù c¸ch biÖt gi÷a lao ®éng
ch©n tay vµ lao ®éng trÝ ãc gi¶m dÇn, n«ng th«n vµ thµnh
thÞ xÝch l¹i gÇn nhau; sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c d©n téc trong
níc tõng bíc ®îc thùc hiÖn, viÖc cñng cè vµ t¨ng cêng kh¶ n¨ng
hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®îc më réng vµ n©ng
cao...
Nh vËy, CNH - H§H thùc sù lµ mét cuéc c¶i biÕn c«ng
nghiÖp s©u s¾c vµ toµn diÖn mµ tríc hÕt vµ chñ yÕu lµ tõ
ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, dÉn ®Õn mét lo¹t c¸c hÖ qu¶ tÊt
yÕu t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn c¸c mÆt ®êi sèng x· héi, h×nh
thµnh nªn nh÷ng yÕu tè cña h×nh th¸i x· héi míi - x· héi chñ
nghÜa.
CNH - H§H ®¶m b¶o giµnh th¾ng lîi cho chñ nghÜa x· héi.
V× thÕ, con ®êng nµy lµ sù lùa chän tÊt yÕu kh¸ch quan cña
chóng ta ®Ó qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét nÒn kinh tÕ
kÐm ph¸t triÓn, bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa
vµ lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng nhÊt trong sù
nghiÖp x©y dùng CNXH hiÖn thùc ë níc ta.
ChÝnh v× sù cÇn thiÕt kh¸ch quan vµ ý nghÜa to lín cña
qu¸ tr×nh CNH - H§H mµ tÊt c¸c níc qu¸ ®é lªn CNXH xuÊt
ph¸t tõ nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn ®Òu coi CNH - H§H lµ
nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu trong c¸ch m¹ng XHCN. §¬ng
nhiªn ®©y còng lµ 1 nhiÖm vô hÕt søc nÆng nÒ. Tr×nh ®é
xuÊt ph¸t ®iÓm cña 1 níc cµng thÊp th× qu¸ tr×nh thùc hiÖn
nhiÖm vô ®ã cßn khã kh¨n, l©u dµi h¬n.
II-/ Néi dung cña c«ng nghiÖp ho¸.
1-/ Nh÷n thuËn lîi vµ khã kh¨n.
1.1. Nh÷ng thuËn lîi.
Bíc vµo thêi kú ®Èy nhanh CNH - H§H ®Êt níc ta cã nhiÒu
thuËn lîi lín:
a, XÐt vÒ mÆt quèc tÕ.
Trªn thÕ giíi, c¸ch m¹ng KHKT - c«ng nghÖ ®ang ph¸t
triÓn nhanh víi tr×nh ®é ngµy cµng cao, thóc ®Èy qu¸ tr×nh
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ thÕ giíi diÔn ra nhanh h¬n; quèc
6
tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi trë thµnh mét xu
thÕ kh¸ch quan. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho phÐp chóng ta
cã thÓ khai th¸c, tËn dông ®îc nh÷ng yÕu tè, nguån lùc tõ bªn
ngoµi (vèn, c«ng nghÖ, thÞ trêng...) vµ nh÷ng nguån lùc trong
níc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ - kÕt hîp søc m¹nh d©n téc vµ søc
m¹nh thêi ®¹i ®Ó thùc hiÖn m« h×nh CNH - H§H rót ng¾n
kÕt hîp c¸c bíc ®i tuÇn tù víi nh¶y vät, t¨ng tèc, ®èi ®Çu...
Lµ mét níc tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®i sau chóng ta cã
lîi thÕ cña ngêi ®i sau. Chóng ta kh«ng chØ tiÕp nhËn ®îc
nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i mµ chóng ta cßn rót ra ®îc nhiÒu
bµi häc kinh nghiÖm quý gi¸ cña nh÷ng níc ®i tríc nh kinh
nghiÖm vÒ tiÕp nhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ, thu hót vèn
®Çu t, b¶o vÖ m«i trêng v.v... Nh÷ng kinh nghiÖm thµnh c«ng
vµ nh÷ng kinh nghiÖm kh«ng thµnh c«ng ®Òu cÇn thiÕt vµ
bæ Ých ®èi víi chóng ta.
Chóng ta n»m ë trung t©m §«ng Nam ¸ - mét khu vùc
®ang ph¸t triÓn rÊt n¨ng ®éng víi tèc ®é cao. §©y lµ yÕu tè
gióp chóng ta cã ®iÒu kiÖn ®Ó khai th¸c tèt u thÕ vÒ vÞ trÝ
do chÞu ¶nh hëng cña quy luËt l©y lan ®Ó thóc ®Èy qu¸
tr×nh CNH - H§H.
§iÒu thay ®æi quan träng nhÊt kÓ tõ sau chiÕn tranh l¹nh
lµ xu híng ®èi tho¹i, hîp t¸c v× sù ph¸t triÓn ®· gia t¨ng vµ
ngµy cµng chi phèi c¸c quan hÖ quèc tÕ chÝnh xu híng nµy ®·
t¹o ra 1 c¬ héi míi ®Ó c¸c níc ®i sau cã thÓ tËn dông ë møc
cao h¬n c¸c u thÕ cña thÞ trêng thÕ giíi cho qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ rót ng¾n cña níc m×nh.
b, XÐt vÒ mÆt trong níc.
§Êt níc sau h¬n 10 n¨m thùc hiÖn ®æi míi ®· tho¸t ra
khái nh÷ng cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi kÐo dµi. NhiÒu
tiÒn ®Ò cÇn thiÕt cho CNH - H§H ®· ®îc t¹o ra. Chóng ta ®·
vµ ®ang cã nh÷ng thÕ vµ lùc míi, c¶ bªn trong lÉn bªn ngoµi,
®Ó bíc vµo mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi.
Tµi nguyªn thiªn nhiªn níc ta ®a d¹ng vµ phong phó. Tuy
tr÷ lîng cña c¸c lo¹i tµi nguyªn kh«ng lín vµ tr÷ lîng trªn b×nh
qu©n ®Çu ngêi kh«ng cao nhng sù phong phó cña c¸c lo¹i tµi
nguyªn gióp chóng ta cã thÓ ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ ®a
d¹ng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho giai ®o¹n ®Çu cña CNH -
H§H. Níc ta cã 3200 km hå biÓn, c¸c vïng biÓn vµ thÒm lôc
®Þa thuéc chñ quyÒn vµ quyÒn tµi ph¸n quèc gia réng gÊp 3
7
lÇn diÖn tÝch ®Êt liÒn, ®©y lµ mét tiÒm n¨ng hÕt søc to lín.
N»m ë cöa ngâ cña con ®êng giao lu quèc tÕ, níc ta cã thÓ
ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh vËn t¶i qu¸ c¶nh, viÔn d¬ng, dÞch vô
hµng h¶i viÔn th«ng quèc tÕ... Thùc tÕ cho thÊy c¸c níc c«ng
nghiÖp míi (NICs) ®Òu lµ nh÷ng quèc gia - l·nh thæ h¶i ®¶o,
b¸n ®¶o cã c¸c ngµnh kinh tÕ biÓn lµ nh÷ng ngµnh ®ãng vai
trß mòi nhän trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ.
VÒ tµi nguyªn con ngêi, nguån lùc quan träng nhÊt lµ
“®iÓm tù” cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¶ tríc m¾t lÉn l©u dµi.
Quan ®iÓm ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®· ®îc nhiÒu quèc gia
quan t©m vµ vÊn ®Ò nµy ®ang næi lªn ë khu vùc §«ng ¸,
trong ®ã cã ViÖt Nam xuÊt ph¸t lµ nh÷ng níc nghÌo, chØ cã
thÓ rót ng¾n thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ vµ ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng
trëng cao, bÒn v÷ng trong trêng hîp ®Çu t ph¸t triÓn m¹nh
nguån nh©n lùc.
ë ViÖt Nam, nÒn gi¸o dôc bao cÊp tríc ®©y ®· t¹o ®iÒu
kiÖn n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ, mäi ngêi ®Òu ®îc ®i häc,
t¹o ra ®éi ngò gåm 4 triÖu L§/CHKT cã tr×nh ®é chuyªn m«n
nghÒ nghiÖp v÷ng vµng, cã kh¶ n¨ng tiÕp thu kiÕn thøc, kü
n¨ng nghÒ nghiÖp kÓ c¶ ngµnh nghÒ míi. §Æc biÖt, ®éi ngò
c¸n bé KHKT ®îc ®µo t¹o chÝnh quy t¬ng ®èi lín. (thùc t¹i níc
ta cã kho¶ng 9000 tiÕn sÜ vµ phã tiÕn sÜ; trªn 800.000 nguån
cã tr×nh ®é ®¹i häc; cao ®¼ng vµ 2,5 triÖu c«ng nh©n kü
thuËt). Lùc lîng nµy cã kh¶ n¨ng lµm chñ vµ tiÕp thu, thÝch
nghi víi c¸c c«ng nghÖ nhËp tõ níc ngoµi, kÓ c¶ c«ng nghÖ
cao. Níc ta còng cã 1 lùc lîng t¬ng ®èi lín lµ ngêi ViÖt Nam
sèng ë níc ngoµi (chñ yÕu lµ Ch©u ¢u vµ Oxtraylia) trong ®ã
trªn 300.000 ngêi cã tr×nh ®é cao vÒ chuyªn m«n. §©y lµ
mét nguån quan träng gãp phÇn ph¸t triÓn ®Êt níc, lµ cÇu nèi
ViÖt Nam víi thÕ giíi vÒ chuyÓn giao tri thøc c«ng nghÖ, c¸c
quan ®iÓm quèc tÕ cã mét tiÒn ®Ò thuËn lîi cho qu¸ tr×nh
CNH - H§H rÊt quan träng n÷a kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn lµ:
Chóng ta ®· ®¹t ®îc tr¹ng th¸i æn ®Þnh vÒ x· héi vµ chÝnh
trÞ. Kh«ng cã sù æn ®Þnh th× sÏ kh«ng cã sù ph¸t triÓn,
kh«ng ai muèn dïng tiÒn cña m×nh ®Ó ®Çu t vµo mét m«i tr-
êng mµ x· héi hçn lo¹n, chÝnh trÞ rèi ren ®Ó chÊp nhËn rñi ro.
1.2. Nh÷ng khã kh¨n
8
Ph¶i thõa nhËn mét thùc tÕ r»ng bªn c¹nh nhiÒu thuËn lîi,
qu¸ tr×nh CNH - H§H cña chóng ta sÏ gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã
kh¨n.
Bèi c¶nh quèc tÕ vµ khu vùc võa t¹o ra thêi c¬ thuËn lîi,
võa ®Æt ra nh÷ng thö th¸ch, nguy c¬. §Æc biÖt “nguy c¬ tôt
hËu” xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu níc trong khu vùc vÉn lµ
thö th¸nh to lín vµ gay g¾t do ®iÓm xuÊt ph¸t cña ta qu¸
thÊp, l¹i ph¶i ®i lªn trong m«i trêng c¹nh tranh quyÕt liÖt(1). N-
íc ta l¹i cã mét vÞ trÝ quan träng ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i
B×nh D¬ng vµ biÕn ®éng nªn bÞ nhiÒu kÎ nhßm ngã, ®©y l¹i
lµ mét khu vùc ®ang cã nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p, mµ ®ang
“tiÒn Èn mét sè nh©n tè cã thÓ g©y mÊt æn ®Þnh”.
DÊu Ên cña c¬ chÕ qu¶n lý cò, c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung quan liªu bao cÊp cha ®îc xo¸ bá hÕt; c¬ chÕ thÞ trêng
cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc cßn ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh
thµnh. Qu¶n lý KTXH cßn nhiÒu yÕu kÐm, thñ tôc hµnh chÝnh
rêm rµ; bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh, ho¹t ®éng kÐm hiÖu
qu¶... ViÖc thu hót ®Çu t, chuyÓn giao c«ng nghÖ v× thÕ mµ
còng bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu. §Æc biÖt, tÖ n¹n quan liªu, tham
nhòng vµ nh÷ng dÊu hiÖu suy tho¸i vÒ phÈm chÊt, ®¹o ®øc
cña 1 bé phËn c¸n bé, §¶ng viªn... ®· lµm cho c¸c chñ tr¬ng
chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc lµ thi hµnh sai lÖch dÉn tíi
chÖch híng, ®ã còng lµ m¶nh ®Êt thuËn lîi cho “diÔn biÕn hoµ
b×nh”.
Nãi ®Õn CNH - H§H th× ch×a kho¸ hay ®iÒu kiÖn hµng
®Çu quyÕt ®Þnh ®Õn tÝnh kh¶ thi còng nh sù thµnh c«ng cña
chiÕn lîc lµ “vèn”. Tõ mét diÓm xuÊt ph¸t qu¸ thÊp, bíc vµo
CNH - H§H, kh¶ n¨ng huy ®éng vèn phôc vô cho qu¸ tr×nh
nµy lµ rÊt h¹n chÕ. So s¸nh víi c¸c níc c«ng nghiÖp mêi §«ng ¸
vµ mét sè níc §«ng Nam ¸, tû lÖ tÝch luü vµ ®Çu t cña ViÖt
Nam ®Òu thÊp h¬n nhiÒu. §iÒu ®ã cho thÊy viÖc huy ®éng
vèn ®Çu t cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña ta tuy ®· cã nh÷ng kÕt
qu¶ ban ®Çu nhng vÉn cßn lµ 1 lÜnh vùc nãng báng vµ lµ mét
th¸ch thøc l©u dµi ®èi víi qu¸ tr×nh CNH - H§H. HiÖn nay
trong tæng sè vèn dïng ®Ó ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n cña Nhµ
níc th× vèn trong níc chØ cã 25% cßn 75% lµ vay cña níc
ngoµi. Qu¶n lý vµ sö dông kÐm hiÖu qu¶ cïng víi tham nhòng
1
V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII, NXB chÝnh trÞ quèc gia - Hµ Néi
1996.
9
sÏ dÉn nguy c¬ mÊt kh¶ n¨ng tr¶ nî vµ c¸c thÕ hÖ mai sau sÏ
tr¶ nî cho chÝnh chóng ta ngµy h«m nay.
Khã kh¨n ph¶i ®Ó ®Õn n÷a lµ sù vÊn ®Ò c«ng nghÖ, sù
l¹c hËu vÒ c«ng nghÖ cña chóng ta lµ qu¸ lín kh«ng nh chóng
ta tëng.
Theo b¸o c¸o cña Bé trëng Bé Khoa häc - c«ng nghÖ vµ
M«i trêng §Æng H÷u t¹i “Héi nghÞ c¸n bé khoa häc c«ng nghÖ
toµn quèc” ngµy 10/2/1995 t¹i Hµ Néi, tr×nh ®é c«ng nghÖ
nãi chung hiÖn nay ë trong níc rÊt thÊp. Trong c¸c ngµnh c«ng
nghÖp hÖ thèng m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn t¹i l¹c hËu tõ 2 ®Õn 4
thÕ hÖ (hoÆc tõ 4 ®Õn 5 thÕ hÖ tuú theo tõng lÜnh vùc
chuyªn ngµnh) so víi thÕ giíi vµ ®îc h×nh thµnh ch¾p v¸ tõ
nhiÒu nguån. Do c«ng nghÖ sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
qu¸ l¹c hËu, dÉn ®Õn chÊt lîng mÉu m· s¶n phÈm kÐm, gi¸
thµnh s¶n phÈm cao, khã cã thÓ c¹nh tranh trªn thÞ trêng
trong vµ ngoµi níc. Còng do sù bÊt cËp vÒ c«ng nghÖ nªn n¨ng
suÊt lao ®éng rÊt thÊp, tû lÖ s¶n phÈm kh«ng cao (N¨ng suÊt
lao ®éng c«ng nghiÖp chØ ®¹t 30% møc trung b×nh thÕ giíi).
Tr×nh ®é c«ng nghÖ thÊp còng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng « nhiÔm
m«i trêng.
Nh vËy kinh tÕ ViÖt Nam chñ yÕu dùa trªn mét nÒn n«ng
nghiÖp l¹c hËu víi kü thuËt th« s¬, ®· kh«ng t¹o ®îc mét nÒn
t¶ng c«ng nghÖ cÇn thiÕt. C¸c cuéc chiÕn tranh kÐo dµi còng
kh«ng ph¶i lµ m«i trêng tèt cho ph¸t triÓn c«ng nghÖ, ViÖt
Nam tríc vµo c«ng cuéc phôc håi vµ chuÈn bÞ cho c«ng nghiÖp
ho¸ víi xuÊt ph¸t ®iÓm rÊt thÊp vÒ mÆt c«ng nghÖ.
Bíc vµo thêi kú ®Èy m¹nh CNH - H§H, tõ mét c¬ cÊu kinh
tÕ mÊt c©n ®èi vµ kÕt cÊu h¹ tÇng kÐm ph¸t triÓn còng lµ
mét khã kh¨n, c¶n trë ®èi víi chóng ta, kinh nghiÖm cña c¸c n-
íc NICs vµ ASEAN ®Òu cho thÊy ë ®Çu hÖ thèng n¨ng lîng,
giao th«ng vËn t¶i vf liªn l¹c ®îc x©y dùng nhiÒu vµ hiÖn ®¹i
th× ë ®ã kinh tÕ, dÞch vô ph¸t triÓn nhanh hiÖu qu¶ vµ lµ
®iÓm nót mÎ ra víi thÞ trêng thÕ giíi, g¾n víi c¸c trung t©m
ph¸t triÓn kinh tÕ híng ngo¹i, bíc vµo c«ng nghiÖp ho¸ víi 1
c¬ së h¹ tÇng hÇu nh cha cã g×, lµ mét ®iÒu kh«ng mÊy dÔ
dµng ®èi víi chóng ta.
Cuèi cïng, qu¸ tr×nh CNH - H§H cña chóng ta cßn vÊp ph¶i
nh÷ng khã kh¨n do sù yÕu kÐm vÒ tr×nh ®é qu¶n lý vµ nguy
c¬ ch¶y m¸u chÊt xam. Víi bé m¸y qu¶n lý c«ng kÒnh, thiÕu
10
hiÖu qu¶, chÝnh nh÷ng ¶nh hëng vÒ t duy cña c¬ chÕ cò.
ThiÕu nhiÒu c¸n bé qu¶n lý cã n¨ng lùc, tr×nh ®é, thÝch nghi
víi c¬ chÕ míi, chóng ta rÊt dÔ vÊp ph¶i nh÷ng sai lÇm gi©y
t¸c ®éng xÊu cho CNH - H§H. Sù s¬ hë trong qu¶n lý sÏ dÔ
dÉn ®Õn thÊt tho¸t vèn trong ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n, chóng
ta ®· cã nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm ®au ®¬n trong tiÕp nhËn
chuyÓn giao c«ng nghÖ níc ngoµi. NÕu kh«ng n©ng cao tr×nh
®é vµ n¨ng lùc còng nh l¬ng t©m, tr¸ch nhiÖm cña ®éi ngò
nh÷ng ngêi qu¶n lý, nguy c¬ ®Êt níc biÕn thµnh mét b·i th¶i
c«ng nghÖ cho c¸c níc giµu lµ nhËn tiÒn. Ngoµi ra, còng do sù
kÐm cái trong n¨ng lùc qu¶n lý, chóng ta rÊt dÏ bÞ lõa. Bëi v×
nhiÒu c«ng ty níc ngoµi khi khai th¸c hÕt tiÒm n¨ng råi còng
t¹m biÖt anh. Lóc ®ã anh vÉn cã 1 nhµ m¸y nhng ®ã lµ nh÷ng
®å bá ®i. Lóc ®ã anh vÉn cã 1 nhµ m¸y nhng ®ã lµ nh÷ng
®å bá ®i. Nh vËy ®Êt níc sÏ cã nh÷ng ng«i nhµ trèng rçng chø
kh«ng ph¶i lµ nÒn kinh tÕ, kh«ng ph¶i lµ sù thÞnh vîng. §©y
lµ mét th¸ch thøc lín ®èi víi níc ta.
Nh×n chung nh÷ng khã kh¨n ban ®Çu vµ sÏ ph¸t sinh
trong CNH - H§H ë níc ta lµ rÊt lín, song mÆt thuËn lîi vÉn lµ
c¬ b¶n. Víi ®êng lèi CNH - H§H ®óng ®¾n, ch¾c ch¾n sù
nghiÖp vÜ ®¹i, nhiÖm vô träng t©m trong thêi kú qu¸ ®é lªn
chñ nghÜa x· héi nµy ë níc ta sÏ giµnh th¾ng lîi.
2-/ Néi dung CNH - H§H.
2.1. Néi dung cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë
ViÖt Nam.
C«ng nghiÖp ho¸ ë ViÖt Nam ®îc §¶ng ta chÝnh thøc nªu
trong v¨n kiÖn ®¹i héi lÇn thø III (9/1960) vµ coi lµ nhiÖm vô
trung t©m xuyªn suèt thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH. Nhng do
nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã viÖc nhËn thøc vµ quan
niÖm cha ®ógn vÒ néi dung còng nh bíc ®i cña c«ng nghiÖp
ho¸ trong ®iÒu kiÖn míi cña quèc gia vµ quèc tÕ nªn ®· triÓn
khai c«ng nghiÖp ho¸ theo m« h×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ
®éc lËp tù chñ kiÓu khÐp kÝn vµ u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp
nÆng ngay tõ ®Çu 1 c¸ch trµn lan dÉn ®Õn hiÖu qu¶ rÊt
thÊp.
§Õn nh÷ng n¨m ®Çu thËp niªn 80 chóng ta ®· cã sù ®iÒu
chØnh lín vµ ®Õn ®¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®· ®Ò 3 ch¬ng
tr×nh môc tiªu, dÇn dÇn tiÕp cËn mét c¸ch khoa häc vÒ c«ng
11
nghiÖp ho¸ phï hîp víi thùc tiÔn níc ta. Song trong thùc tÕ triÓn
khai cßn mang nÆng tÝnh chÊt ®èi phã víi nh÷ng khã kh¨n vµ
mÊt c©n ®èi nghiÖm trong tríc m¾t h¬n lµ sù chuÈn bÞ
nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò, c¬ b¶n cèt lâi cho sù nghiÖp CNH -
H§H ®Êt níc.
§¹i héi lÇn thø VII cña §¶ng, ®Æc biÖt lµ Héi nghÞ ®¹i
biÓu gi÷a nhiÖm kú ®· nh©n m¹nh ph¶i ®Èy tíi 1 bíc CNH -
H§H vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ më víi mét t duy lý luËn khoa
häc ®óng ®¾n, phï hîp víi yªu cÇu cña thùc tiÔn ®Êt níc vµ sù
héi nhËp quèc tÕ ®ang ®Æt ra. Qu¸n triÖt c¸c quan ®iÓm
nªu trong v¨n kiÖn cña §¶ng vµ vËn dông sang t¹o nh÷ng bµi
häc kinh nghiÖm cña c¸c níc NICs Ch©u ¸, ViÖt Nam cÇn ph¶i
®Èy m¹nh CNH - H§H theo chiÕn lîc ph¸t triÓn nªn kinh tÕ më,
nghÜa lµ trong sù khai th«ng mäi ¸ch t¾c, chia c¾t, khÐp kÝn,
côc bé, ®Þa ph¬ng ®Ó ®Èy m¹nh ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc
tæ chøc kinh tÕ ®a d¹ng, phong phó nh»m x¸c lËp c¸c mèi
quan hÖ kinh tÕ mËt thiÕt “ë bªn trong vµ thu hót vèn cæ
phÇn, liªn doanh, liªn kÕt tõ bªn ngoµi bëi nh÷ng c«ng ty, tËp
®o¸n kinh tÕ xuyªn quèc gia, ®a quèc gia ®Ó héi nhËp, c¹nh
tranh trªn thÞ trêng quèc tÕ vµ hç trî s¶n xuÊt trong níc, ®¶m
b¶o cho nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn m¹nh, sím tho¸t khái
nghÌo nµn l¹c hËu vµ 1 t¬ng lai l©u bÒn cña sù nghiÖp CNH -
H§H ®Êt níc.
Nh vËy, chóng ta cÇn tiÕn hµnh CNH - H§H trong sù kÕt
hîp chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ híng m¹nh vÒ xuÊt khÈu víi
chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ hµng nhËp khÈu trong
nh÷ng giíi h¹n hîp lý theo logic biÖn chøng cña sù ph¸t triÓn
®Ó tõng bíc thay thÕ c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu b»ng c¸c s¶n
phÈm trong níc cã chÊt lîng ngµy cµng cao, nhanh chóng ®¹t tíi
môc tiªu ®· ho¹t ®éng. Trong ®ã ®Æc biÖt chó ý thu hót ®Çu
t vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ cïng c¸c nguån lùc kh¸c tõ bªn
ngoµi vµ c¸c ngµnh, vïng träng ®iÓm cã lîi thÕ so s¸nh, t¨ng
nhanh hµng ho¸ xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ. X©y dùng c¸c tËp ®oµn
kinh tÕ m¹nh ®ñ søc lµm ®èi t¸c víi bªn ngoµi, gi÷ v÷ng ®éc
lËp tù chñ trong c¹nh tranh vµ hîp t¸c. Trªn c¬ së ®ã mµ kÐo
theo sù ph¸t triÓn cña nhiÒu ngµnh kh¸c vµ míi cã kh¶ n¨ng
®¸p øng nh÷ng yªu cÇu vÒ: thu hót lao ®éng, gi¶i quyÕt viÖc
lµm, t¹o tÝch luü tõ néi bé nÒn KTQD, ph¸t triÓn m¹nh mÏ
n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo
híng CNH - H§H.
12
CNH - H§H theo chiÕn lîc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ më bao
gåm nh÷ng néi dung c¬ b¶n lµ:
Mét lµ: X©y dùng nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ hiÖn ®¹i
g¾n liÒn tÊt yÕu víi c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ nh»m
trang bÞ kü thuËt, c«ng nghÖ tiªn tiÕn cho n«ng nghiÖp vµ c¸c
ngµnh cña nÒn KTQD.
Hai lµ: CNH - H§H ë níc ta còng nh qu¸ tr×nh t¹o lËp c¬
cÊu kinh tÕ míi, nßng cèt lµ c¬ cÊu c«ng - n«ng nghiÖp vµ
dÞch vô hiÖn ®¹i.
Nh vËy, xÐt vÒ mÆt c¬ cÊu kinh tÕ, néi dung cña CNH -
H§H tõ thËp niªn 90 trë ®i lµ x©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ ®a
d¹ng trong ®ã cèt lâi lµ c¬ cÊu n«ng l©m ng nghiÖp, c«ng
nghiÖp chÕ biÕn vµ dÞch vô nh»m khai th¸c mäi tiÒm n¨ng vÒ
lao ®éng, ®Êt ®ai vµ c¸c nguån tµi nguyªn kh¸c ®Ó t¨ng
nhanh nguån hµng cho tiªu dïng trong níc vµ xuÊt khÈu. §ång
thêi ®Èy m¹nh ph¸t triÓn mét sè ngµnh c«ng nghiÖp nÆng
quan träng phôc vô ®¾c lùc cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, c«ng
nghiÖp hµng tiªu dïng, hµng XK vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu nªn
KTQD thµnh c¬ cÊu c«ng - n«ng nghiÖp vµ dÞch vô hiÖn ®¹i.
2.2. C¸c gi¶i ph¸p ®èi víi chiÕn lîc CNH - H§H.
Qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt níc vÒ c¬ b¶n lµ tiÕn hµnh c¶i
biÕn c¸ch m¹ng trªn c¶ hai mÆt h÷u c¬ cña nÒn kinh tÕ.
- Mét mÆt, x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt trªn c¬ së
c«ng nghÖ míi. Tõ t×nh tr¹ng kü thuËt vµ c«ng nghiÖp l¹c hËu
víi n¨ng suÊt lao ®éng thÊp tõng bíc x©y dùng c¬ së vËt chÊt
kinh tÕ víi c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Trong qu¸ tr×nh nÕu liªn
kÕt hîp nhiÒu tr×nh ®é c«ng nghiÖp, ®ång thêi tranh thñ tiÕp
thu nhanh c¸c c«ng nghiÖp tiªn tiÕn.
- MÆt kh¸c, c¶i tæ c¬ cÊu s¶n xuÊt, c¬ cÊu kinh tÕ cña
nÒn KTQD, tõ t×nh tr¹ng c¬ cÊu s¶n xuÊt ®¬n ®iÖu, l¹c hËu,
khÐp kÝn tõng bíc h×nh thµnh c¬ cÊu s¶n xuÊt, c¬ cÊu kinh tÕ
®a d¹ng, hiÖn ®¹i, më cöa. Trong qu¸ tr×nh ®i lªn, thùc hiÖn
kÕt hîp nhiÒu ngµnh nghÒ, nhiÒu lo¹i h×nh kinh tÕ, nhiÒu quy
m« vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt kh¸c nhau, ®ång thêi tranh thñ mäi
kh¶ n¨ng thùc hiÖn hiÖn ®¹i ho¸. §Ó thùc hiÖn CNH - H§H
th¾ng lîi, ph¶i tiÕn hµnh ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p ®Ó khai th¸c
cã hiÖu qu¶ nguån lùc trong vµ ngoµi níc. Trong tæng thÓ c¸c
gi¶i ph¸p cÇn thùc hiÖn th× c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n nhÊt lµ:
13
+ Thø nhÊt, t¹o vèn vµ sö dông vèn hîp lý: Vèn cho CNH -
H§H ®îc xem lµ 1 trong nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n nhÊt. V×
vËy vÊn ®Ò t¹o ra nguån vèn vµ ph©n bæ vèn, sö dông vèn
hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ lµ ®iÒu kiÖn hµng ®Çu ®Ó CNH - H§H.
Vèn cã thÓ huy ®éng trong vµ ngoµi níc.
+ Thø hai, ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ, b¶o vÖ m«i
trêng sinh th¸i, ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ, n©ng cao
n¨ng lùc néi sinh, coi ®ãi lµ nh©n tè quan träng ®Ó thóc ®Èy
CNH - H§H:
Khoa häc c«ng nghÖ cã vai trß quan träng: x©y dùng luËn
cø khoa häc cho c¸c ®Þnh híng ph¸t triÓn ®Êt níc, c¸c chÝnh
s¸ch, chiÕn lùc v.v..., lùa chän vµ lµm chñ ®îc c«ng nghÖ
chuyÓn giao vµo níc ta, tiÕn tíi s¸ng t¹o vµ xuÊt khÈu c«ng
nghÖ. Khoa häc vµ c«ng nghÖ ®îc coi lµ ®éng lùc cña CNH -
H§H ë níc ta. Nh÷ng lÜnh vùc c«ng nghiÖp cao bíc ®Çu ®îc
chó ý ph¸t triÓn lµ: §iÖn tö, tin häc, c«ng nghÖ sinh häc, vËt
liÖu míi vµ tù ®éng ho¸.
VÊn ®Ò b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i ®i liÒn víi qu¸ tr×nh
CNH - H§H: chÝnh kinh nghiÖm cña c¸c níc c«ng nghiÖp tríc ®·
gióp chóng ta rót ra ®îc nhiÒu bµi häc bæ Ých. CNH - H§H ®îc
thùc hiÖn gÇn liÒn víi c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ m«i trêng nh ¸p
dông c¸c kinh tÕ tiªn tiÕn ®Ó xö lý c¸c chÊt ®éc h¹i, chÊt
th¶i; c¸c dù ¸n ®Çu t níc ngoµi vµ x©y dùng c¬ b¶n ®Òu ph¶i
®îc xem xÐt vÒ mÆt t¸c ®éng ®Õn m«i trêng vµ biÖn ph¸p
xö lý, ng¨n chÆn tËn gèc viÖc g©y « nhiÔm m«i trêng sinh
th¸i, trång c©y xanh ë c¸c ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp.
+ Thø ba lµ ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o: tµi nguyªn
con ngêi lµ yÕu tè quan träng nhÊt cña CNH - H§H. Chóng ta
ph¶i “lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ngêi lµm yÕu tè c¬ b¶n
vµ bÒn v÷ng”(2)
§Ó CNH - H§H, ngoµi viÖc t¹o ra nguån vèn, tiÕp nhËn
c«ng nghÖ cÇn cã ®éi ngò c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ
v÷ng m¹nh, ®ñ tµi, ®ñ ®øc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Æt
ra trong c«ng nghiÖp ho¸, trong ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn khoa
häc vµ c«ng nghÖ.
V× vËy cÇn ph¶i n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ, ®µo t¹o båi
dìng vµ n©ng cao chÊt lîng nguån lùc ®Ó ®¸p øng yªu cÇu
2
V¨n kiÖn ®¹i héi ®¶ng toµn quèc lÇn thø VIII - NXB chÝnh trÞ quèc gia - Hµ Néi 1996.
14
CNH - H§H. Môc tiªu cô thÓ lµ: thanh to¸n n¹n mï ch÷ ë ®é
tuæi 15 - 35 vµ thu hÑp diÖn mï ch÷ ë c¸c ®èi tîng kh¸c; t¨ng
tû lÖ sè ngêi tèt nghiÖp phæ th«ng c¬ së líp 9 trong ®é tuæi
lao ®éng lªn ®Õn 55 - 60%, tû lÖ ngêi ®îc ®µo t¹o trong tæng
sè lao ®éng lªn 22 - 25% vµo n¨m 2000 vµ ph¸t hiÖn båi dìng,
träng dông nh©n tµi, tr¸nh ch¶y m¸u chÊt x¸m.
+ Thø t, ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng:
Ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng cã vai trß ®Æc biÖt quan träng
®èi víi CNH - H§H, ®Õn viÖc thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi ...
kÕt cÊu h¹ tÇng bao gåm n¨ng lîng, giao th«ng vËn t¶i, th«ng
tin liªn l¹c... tríc hÕt ë c¸c ®iÓm nót më ra víi thÞ trêng thÕ
giíi vµ g¾n liÒn víi c¸c trung t©m ph¸t triÓn kinh tÕ híng ngo¹i
cña ®Êt níc... kinh nghiÖm cña c¸c níc NICs vµ ASEAN ®Òu
cho thÊy r»ng, ë ®©u hÖ thèng n¨ng lîng, giao th«ng vËn t¶i
vµ liªn l¹c hiÖn ®¹i, lao ®éng ®îc ®µo t¹o tèt th× ë ®ã c«ng
nghiÖp, dÞch vô ®Òu ph¸t triÓn nhanh vµ hiÖu qu¶.
+ Thø n¨m, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, hoµn thiÖn c¬ chÕ
thÞ trêng.
æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« lµ yÕu tè quan träng cho sù t¨ng
trëng kinh tÕ, thu hót ®Çu t. Kinh nghiÖm cña c¸c níc NIEs
®Òu cho thÊy ®¶m b¶o æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« cïng víi ®Çu
t vµo yÕu tè con ngêi vµ kinh tÕ híng ngo¹i ®¶m b¶o cho sù
thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh CNH - H§H.
ViÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-
íc cïng víi nã lµ sù hoµn thiÖn c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña
Nhµ níc cã vai trß quan träng trong viÖc khai th¸c, sö dông cã
hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc, ph¸t huy s¸ng kiÕn, kÝch thÝch c¶i
tiÕn vµ øng dông khoa häc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt thóc ®Èy
t¨ng trëng kinh tÕ vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr-
êng. ViÖc c¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh, chèng quan liªu tham
nhòng lµm cho bé m¸y Nhµ níc ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cã t¸c
®éng trùc tiÕp ®Õn mäi vÊn ®Ò trong tiÕn tr×nh CNH - H§H
lµm cho chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc ®îc thùc hiÖn cã hiÖu
qu¶, lµ c¬ së niÒm tin cho nh©n d©n vµo sù l·nh ®¹o cña
§¶ng vµ do ®ã cã thÓ huy ®éng ®îc c¸c nguån lùc cña ®Êt n-
íc, cña nh©n d©n vµo sù nghiÖp CNH - H§H bëi v× “CNH -
H§H lµ sù nghiÖp cña toµn d©n”(3)
3
V¨n kiÖn ®¹i héi ®¶ng toµn quèc lÇn thø VIII - NXB chÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi 1996
15
2.3. Môc tiªu cña CNH - H§H.
VÒ môc tiªu cña CNH - H§H, v¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu
toµn quèc lÇn thø VIII ®· nªu râ “Môc tiªu cña CNH - H§H lµ
x©y dùng ®Êt níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt
chÊt - kinh tÕ hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n
xuÊt tiÕn bé phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n
xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng vµ an
ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n
minh, tõ nay ®Õn n¨m 2020 ra søc phÊn ®Êu ®a níc ta c¬
b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp”.
Dù kiÕn GDP sÏ t¨ng tõ 8 ®Õn 10 lÇn so víi n¨m 1990,
n«ng nghiÖp tuy vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹nh, song c«ng
nghiÖp vµ dÞch vô sÏ chiÕm tû träng rÊt lín trong GDP vµ trong
lao ®éng x· héi. VÒ ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸: ®¶m b¶o
cho nh©n d©n cã cuéc sèng Êm no, nhµ ë t¬ng ®èi tèt, cã
®iÒu kiÖn thuËn lîi ®i l¹i häc hµnh, ch÷a bÖnh, cã møc hëng
thô v¨n minh kh¸ cao, gia ®×nh h¹nh phóc, m«i trêng sinh
th¸i trong lµnh.
Nh÷ng t tëng chØ ®¹o ®Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô tæng
qu¸t ®Èy m¹nh CNH - H§H ®Êt níc lµ:
Thø nhÊt, thùc hiÖn ®ång thêi 3 môc tiªu - t¨ng trëng
cao, bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶; æn ®Þnh v÷ng ch¾c kinh tÕ
vÜ m«, chuÈn bÞ c¸c tiÒn ®Ò cho nh÷ng bíc ph¸t triÓn cao
h¬n ®Õn n¨m 2000, chñ yÕu lµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc,
khoa häc c«ng nghÖ, kÕt cÊu h¹ tÇng, hoµn thiÖn thÓ chÊt.
Thø hai: thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch c¬ cÊu kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n
lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ph¸t huy mäi
nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, ®Èy m¹nh CNH -
H§H. §æi míi c¬ b¶n tæ chøc vµ qu¶n lý n©ng cao hiÖu qu¶
khu vùc kinh tÕ Nhµ níc ®Ó ph¸t huy vai trß chñ ®¹o.
Thø ba, kÕt hîp hµi hoµ t¨ng trëng kinh tÕ víi ph¸t triÓn
v¨n ho¸ x· héi.
Thø t: KÕt hîp chÆt chÏ kinh tÕ víi quèc phßng, an ninh,
n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông c¸c nguån lùc, cña phôc vô sù
nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ võa phôc vô cho an ninh, quèc
phßng.
16
Thø n¨m, kÕt hîp ph¸t triÓn c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm
víi c¸c vïng kh¸c t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c vïng ®Òu ph¸t triÓn,
ph¸t huy ®îc lîi thÕ cña mçi vïng, chªnh lÖch qu¸ xa vÒ nhÞp
®é t¨ng trëng gi÷a c¸c vïng dÇn dÇn ®îc kh¾c phôc.
§Õn n¨m 2000 ph¶i ®¹t ®îc c¸c chØ tiªu cô thÓ: GDP
b×nh qu©n ®Çu ngêi t¨ng gÊp hai lÇn n¨m 1990, nhÞp ®é
t¨ng GDP b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t kho¶ng 9 - 10% s¶n xuÊt
n«ng l©m - ng nghiÖp t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 4,5 - 5%,
c«ng nghiÖp 14 - 15%; dÞch vô 12 - 13%; xuÊt khÈu t¨ng
28%, tû lÖ ®Çu t/GDP kho¶ng 30%. VÒ c¬ cÊu kinh tÕ ®Õn
n¨m 2000 tû träng c«ng nghiÖp vµ x©y dùng chiÕm kho¶ng
34 - 35% trong GDP. N«ng, l©m - ng nghiÖp chiÕm kho¶ng 19
- 20%, dÞch vô chiÕm kho¶ng 45 - 46%.
17
Ch¬ng 2
Chi ng©n s¸ch Nhµ níc vµ vai trß cña chi ng©n s¸ch Nhµ níc
®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸
1-/ Nh÷ng lý luËn chung vÒ NSNN.
1.1. Kh¸i niÖm NSNN.
NSNN ®îc ®Æc trng b»ng sù vËn ®éng cña c¸c nguån tµi
chÝnh trong qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö dông quü tiÒn tÖ cña Nhµ
níc - quü ng©n s¸ch ®Ó phôc vô cho viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng
cña Nhµ níc. NSNN ph¶n ¸nh hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ
gi÷a Nhµ níc vµ c¸c chñ thÓ trong x· héi ph¸t sinh do Nhµ níc
t¹o lËp, ph©n phèi vµ sö dông c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia
nh»m ®¶m b¶o yªu cÇu thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý kinh
tÕ - x· héi cña Nhµ níc theo nguyªn t¾c kh«ng hoµn tr¶ trùc
tiÕp lµ chñ yÕu.
Hai quan niÖm phæ biÕn hiÖn nay vÒ NSNN cho r»ng:
- NSNN lµ mét b¶n dù to¸n thu chi tµi chÝnh cña Nhµ níc
trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, thêng lµ 1 n¨m.
- Quan niÖm kh¸c cho r»ng: NSNN lµ quü tiÒn tÖ cña Nhµ
níc, c¸c quan niÖm trªn vÒ NSNN ®· ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ mÆt
cô thÓ, mÆt vËt chÊt cña NSNN, nhng cha thÓ hiÖn ®îc néi
dung kinh tÕ - x· héi cña NSNN.
1.2. §Æc ®iÓm cña chi NSNN.
Ho¹t ®éng thu chi tµi chÝnh cña Nhµ níc thÓ hiÖn bÒ ngoµi
cña ho¹t ®éng NSNN rÊt ®a d¹ng vµ phong phó ®îc tiÕn hµnh
hÇu hÕt trªn c¸c lÜnh vùc, t¸c ®éng ®Õn mäi chñ thÓ kinh tÕ,
x· héi. Tuy nhiªn chóng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nh sau:
- TÝnh chÊt mét së h÷u duy nhÊt.
- TÝnh chÊt ph¸p lý cao - thu chi do c¬ quan quyÒn lùc cao
nhÊt cña Nhµ níc lµ Quèc héi quyÕt ®Þnh.
- NSNN mang tÝnh chÊt ph©n phèi l¹i lµ chñ yÕu.
- NSNN ®îc chia thµnh nhiÒu quü nhá tríc khi ®a vµo sö
dông cho c¸c môc ®Ých cô thÓ.
18
- Trong c¸c quan hÖ kinh tÕ, quan hÖ lîi Ých mµ ng©n
s¸ch ph¶n ¸nh th× lîi Ých quèc gia, lîi Ých tæng thÓ bao giê
còng ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu chi phèi c¸c mÆt lîi Ých kh¸c
trong thu chi NSNN.
2-/ Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ chi ng©n s¸ch.
2.1. Kh¸i niÖm.
Chi NSNN lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö dông quü ng©n
s¸ch cho viÖc trang tr¶i c¸c chi phÝ cña bé m¸y Nhµ níc vµ
thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ - x· héi cña Nhµ níc theo
nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh - chi NSNN ph¶n ¸nh c¸c quan
hÖ kinh tÕ nÈy sinh trong qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö dông
quü ng©n s¸ch.
Chi NSNN lµ sù phèi hîp gi÷a hai qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ
sö dông quü NSNN.
Qu¸ tr×nh cÊp ph¸t kinh phÝ tõ NSNN ®Ó h×nh thµnh c¸c
lo¹i quü tríc khi ®a vµo sö dông lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi.
Qu¸ tr×nh sö dông lµ qu¸ tr×nh trùc tiÕp chi dïng kho¶n
tiÒn cÊp ph¸t tõ ng©n s¸ch kh«ng tr¶i qua viÖc h×nh thµnh
c¸c lo¹i quü tríc khi ®a vµo sö dông. VÝ dô, viÖc chi dïng quü
NSNN cho ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n hoÆc c¸c ch¬ng tr×nh kinh
tÕ cã môc tiªu.
Néi dung c¬ cÊu chi NSNN kh¸c nhau phô thuéc vµo mçi
mét chÕ ®é x· héi, mçi mét giai ®o¹n lÞch sö. Tuy nhiªn chóng
cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung nh sau:
- Chi NSNN g¾n chÆt víi bé m¸y Nhµ níc, vµ nh÷ng nhiÖm
vô kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi mµ Nhµ níc ®¶m ®¬ng tríc mçi
quèc gia. Nhµ níc víi bé m¸y cµng lín, ®¶m ®¬ng nhiÒu nhiÖm
vô th× møc ®é, ph¹m vi cña chi NSNN cµng lín.
- Chñ thÓ duy nhÊt quyÕt ®Þnh c¬ cÊu, néi dung møc ®é
c¸c kho¶n chi NSNN lµ c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña Nhµ n-
íc.
- HiÖu qu¶ c¸c kho¶n chi NSNN ®îc xem xÐt trªn tÇm vÜ
m«. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ph¶i xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn
trªn c¬ së hoµn thµnh c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi mµ c¸c
kho¶n chi NSNN ®¶m nhiÖm.
19
- C¸c kho¶n chi cña NSNN mang tÝnh chÊt kh«ng hoµn tr¶
trùc tiÕp. §Æc ®iÓm nµy ®· thÓ hiÖn ë chç kh«ng ph¶i mäi
kho¶n thu víi møc ®é vµ sè lîng cña nh÷ng ®Þa chØ cô thÓ
®Òu ®îc hoµn l·i díi c¸c kho¶n chi cña NSNN. §iÒu nµy ®îc
quyÕt ®Þnh bëi chøc n¨ng tæng hîp vÒ kinh tÕ - x· héi cña
Nhµ níc. TÝnh chÊt nµy gióp ph©n biÖt c¸c kho¶n chi cña
NSNN víi c¸c kho¶n tÝn dông.
- C¸c kho¶n chi NSNN g¾n chÆt víi sù vËn ®éng cña c¸c
ph¹m trï gi¸ trÞ kh¸c nh tiÒn l¬ng, gi¸ c¶, l·i suÊt, tû gi¸ hèi
®o¸i vµ nãi chung lµ ph¹m trï thuéc lÜnh vùc tiÒn tÖ.
2.2. Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn c¬ cÊu, néi dung
chi NSNN.
- ChÕ ®é x· héi, ®©y lµ nh©n tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh
®Õn néi dung c¬ cÊu chi NSNN cho chÕ ®é x· héi quyÕt ®Þnh
®Õn b¶n chÊt vµ nhiÖm vô kinh tÕ - x· héi cña Nhµ níc. Nhµ
níc lµ chñ thÓ cña NSNN, v× thÕ néi dung c¬ cÊu chi NSNN
chÞu sù rµng buéc cña chÕ ®é x· héi.
- Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. §©y lµ nh©n tè võa
®Æt ra yªu cÇu võa t¹o kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn cho viÖc h×nh
thµnh néi dung c¬ cÊu chi ng©n s¸ch hîp lý trong tõng thêi kú.
- Kh¶ n¨ng tÝch lòy cña nÒn kinh tÕ lµ nh©n tè ¶nh hëng
®Õn kh¶ n¨ng chi ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ cña ng©n s¸ch,
kh¶ n¨ng tÝch luü cµng lín th× kh¶ n¨ng chi ®Çu t ph¸t triÓn
kinh tÕ cµng lín. §¬ng nhiªn viÖc ®Çu t cña ng©n s¸ch cho
®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng tËp trung
nguån tÝch luü vµ NSNN vµ chÝnh s¸ch chi cña NSNN trong
tõng giai ®o¹n lÞch sö.
- M« h×nh tæ chøc bé m¸y Nhµ níc vµ nh÷ng nhiÖm vô
kinh tÕ x· héi mµ Nhµ níc ®¶m nhiÖm trong tõng giai ®o¹n
lÞch sö.
- Sù biÕn ®éng vÒ t×nh h×nh gi¸ c¶, l·i suÊt, tû gi¸ hèi
®o¸i.
2.3. C¬ cÊu chi ng©n s¸ch Nhµ níc.
C¬ cÊu chi NSNN ®îc hiÓu lµ hÖ thèng c¸c kho¶n chi ng©n
s¸ch bao gåm: c¸c kho¶n chi vµ tû träng cña nã. HÖ thèng chi
NSNN rÊt ®a d¹ng vµ phong phó vµ lu«n lu«n biÕn ®éng theo
t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi, chÝnh trÞ, cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i
20