Chế độ tài sản của vợ chồng theo luật hôn nhân và gia đình việt nam
- 277 trang
- file .doc
1
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi
ChÕ ®é tµi s¶n cña vî chång bao gåm c¸c qui ®Þnh vÒ
vÊn ®Ò së h÷u tµi s¶n cña vî chång; c¨n cø x¸c lËp tµi s¶n
chung vµ tµi s¶n riªng cña vî, chång; quyÒn vµ nghÜa vô cña
vî chång ®èi víi c¸c lo¹i tµi s¶n ®ã; c¸c trêng hîp vµ nguyªn
t¾c chia tµi s¶n chung cña vî chång... Nh÷ng qui ®Þnh vÒ
chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång trong LuËt H«n nh©n vµ gia
®×nh (HN&G§) vµ hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam ®· cã tõ
l©u; ®îc nhµ lµm luËt lùa chän, "rót tØa" theo thêi gian, phï
hîp víi sù ph¸t triÓn cña c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n hãa, x·
héi, tËp qu¸n... mµ ngµy cµng thªm hoµn thiÖn.
Theo hÖ thèng ph¸p luËt vÒ HN&G§ cña Nhµ níc ta tõ
n¨m 1945 ®Õn nay ®· cã nhiÒu qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång: Tõ chÕ ®é céng ®ång toµn s¶n cña vî
chång theo LuËt HN&G§ n¨m 1959, ®Õn chÕ ®é céng ®ång
t¹o s¶n cña vî chång theo LuËt HN&G§ n¨m 1986 vµ 2000.
Ph¸p luËt ®iÒu chØnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång võa
mang tÝnh kh¸ch quan, võa thÓ hiÖn ý chÝ chñ quan cña
Nhµ níc. KÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång trong ph¸p luËt ViÖt Nam, LuËt HN&G§ n¨m
2000 cña Nhµ níc ta (c¸c ®iÒu 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33,
95) ®· qui ®Þnh chÕ ®é céng ®ång t¹o s¶n cña vî chång t-
¬ng ®èi cô thÓ vµ cã nhiÒu ®iÓm míi. Thùc hiÖn vµ ¸p
dông chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång nh÷ng n¨m qua gãp phÇn
vµo sù æn ®Þnh c¸c quan hÖ HN&G§, t¹o c¬ së ph¸p lý thùc
hiÖn c¸c quyÒn, nghÜa vô vÒ tµi s¶n cña vî chång. Tuy
2
nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc cña ph¸p luËt
®iÒu chØnh vÊn ®Ò tµi s¶n cña vî chång, qu¸ tr×nh thùc
hiÖn vµ ¸p dông LuËt HN&G§ n¨m 2000 vÒ chÕ ®é tµi s¶n
cña vî chång cho thÊy cßn kh¸ nhiÒu bÊt cËp vµ víng m¾c.
MÆc dï, ®· cã kh¸ nhiÒu v¨n b¶n cña c¸c c¬ quan nhµ níc cã
thÈm quyÒn qui ®Þnh, híng dÉn ¸p dông vÒ chÕ ®é tµi s¶n
cña vî chång, nhng do tÝnh chÊt phøc t¹p vµ rÊt "nh¹y c¶m"
tõ c¸c quan hÖ HN&G§ nãi chung, trong ®ã cã c¸c tranh
chÊp vÒ tµi s¶n gi÷a vî vµ chång. Thùc tiÔn ¸p dông ®· cã
nhiÒu quan ®iÓm, nhËn thøc, ®¸nh gi¸ kh¸c nhau, cha cã
sù thèng nhÊt tõ phÝa c¸c c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn
vµ c¸ nh©n thùc thi ph¸p luËt, liªn quan ®Õn chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång. Trong b¸o c¸o tæng kÕt vµ híng dÉn ®êng
lèi xÐt xö cña ngµnh Tßa ¸n hµng n¨m, hÇu nh ®Òu cã c¸c
vÊn ®Ò vÒ x¸c ®Þnh vµ nguyªn t¾c chia tµi s¶n gi÷a vî
chång. §iÒu ®ã cho thÊy c¸c tranh chÊp vÒ tµi s¶n gi÷a vî
chång lu«n lµ lo¹i viÖc phøc t¹p, thêng gÆp nhiÒu khã kh¨n,
víng m¾c khi ¸p dông, h¹n chÕ vµ cã nhiÒu bÊt cËp trong
c«ng t¸c thi hµnh ¸n liªn quan ®Õn chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång. Nguyªn nh©n cã nhiÒu, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn mét sè
qui ®Þnh cña LuËt HN&G§ vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång míi
chØ dõng l¹i ë tÝnh chÊt ®Þnh khung, nguyªn t¾c chung; c¸c
v¨n b¶n qui ®Þnh chi tiÕt thi hµnh vµ híng dÉn ¸p dông chÕ
®é tµi s¶n cña vî chång cßn thiÕu, cha cô thÓ, cha theo kÞp
víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ
thÞ trêng cã ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa (XHCN). B»ng ®Ò
tµi: "ChÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo LuËt H«n nh©n
vµ gia ®×nh ViÖt Nam", luËn ¸n lµm s¸ng tá nh÷ng qui
3
®Þnh cña ph¸p luËt ®iÒu chØnh chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång;
c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång vµ chØ râ nh÷ng néi dung (®iÓm) míi, hîp
lý vµ bÊt hîp lý, kh«ng thèng nhÊt, cha cô thÓ cña ph¸p luËt
®iÒu chØnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång. Tõ ®ã, luËn ¸n
cã c¸c kiÕn nghÞ x¸c ®¸ng nh»m hoµn thiÖn chÕ ®é tµi s¶n
cña vî chång theo LuËt HN&G§ ViÖt Nam.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi
Trong khoa häc ph¸p lý tõ tríc ®Õn nay, ë níc ta, cha
cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång. Theo thêi gian, bªn c¹nh nh÷ng v¨n b¶n híng
dÉn ¸p dông LuËt HN&G§, míi chØ cã mét sè bµi viÕt trªn c¸c
T¹p chÝ LuËt häc, T¹p chÝ Tßa ¸n nh©n d©n (TAND), T¹p chÝ
Nhµ níc vµ ph¸p luËt... nghiªn cøu, ®Ò xuÊt kiÕn nghÞ mét sè
vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång. Trong c¸c
gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y luËt häc t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o luËt häc ë
níc ta nh÷ng n¨m qua (gi¸o tr×nh LuËt d©n sù ViÖt Nam, gi¸o
tr×nh LuËt HN&G§ ViÖt Nam, gi¸o tr×nh kü n¨ng gi¶i quyÕt
c¸c vô ¸n d©n sù...) còng míi chØ ®Ò cËp ®Õn mét lîng kiÕn
thøc c¬ b¶n vµ kh¸i qu¸t vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
trong ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n luËt hoÆc c¸n bé ph¸p lý.
Mét sè s¸ch tham kh¶o liªn quan ®Õn chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång (Hái ®¸p vÒ LuËt HN&G§ cña mét sè t¸c gi¶ nh
NguyÔn ThÕ Giai, NguyÔn Ngäc §iÖp hoÆc TrÇn V¨n S¬n...)
còng míi chØ ®Ò cËp mét lîng kiÕn thøc c¬ b¶n, phæ th«ng
hoÆc trÝch ®¨ng phô lôc c¸c v¨n b¶n liªn quan ®Õn vÊn
®Ò HN&G§.
4
Hµng n¨m, t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o luËt häc ë níc ta, ®·
cã mét sè khãa luËn tèt nghiÖp cö nh©n luËt hoÆc luËn ¸n
cao häc luËt nghiªn cøu vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
(NguyÔn V¨n Huyªn: "ChÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo LuËt
H«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1986"; NguyÔn Hång H¶i: "X¸c
®Þnh tµi s¶n cña vî chång - mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc
tiÔn"). Song, c¸c khãa luËn vµ luËn ¸n nµy míi chØ chñ yÕu
®Ò cËp nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång dùa theo c¸c v¨n b¶n híng dÉn ¸p dông LuËt HN&G§
cña c¸c c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn: Néi dung c¬ b¶n
cña c¸c qui ®Þnh cña LuËt HN&G§ vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång, nguyªn t¾c vµ c¨n cø x¸c ®Þnh tµi s¶n cña vî
chång… §· cã mét sè cuèn s¸ch tham kh¶o: "Mét sè vÊn ®Ò
vÒ ph¸p luËt d©n sù ViÖt Nam tõ thÕ kû XV ®Õn thêi kú
Ph¸p thuéc" cña ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc ph¸p lý - Bé T
ph¸p; "ChÕ ®é h«n s¶n vµ thõa kÕ trong LuËt d©n sù ViÖt
Nam" cña NguyÔn M¹nh B¸ch ... cã liªn quan ®Õn chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång ë gãc ®é lÞch sö ph¸t triÓn vµ hÖ thèng
hãa néi dung chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång trong ph¸p luËt
ViÖt Nam, cho ®Õn tríc ngµy LuËt HN&G§ n¨m 2000 cã hiÖu
lùc thi hµnh (01/01/2001).
Võa qua, t¸c gi¶ cïng víi th¹c sÜ Ng« ThÞ Hêng viÕt
cuèn s¸ch tham kh¶o "Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ
LuËt H«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000"; "B×nh luËn LuËt H«n
nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000" c«ng tr×nh khoa häc ®Ò tµi
cÊp ViÖn (ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc ph¸p lý - Bé T ph¸p) ®·
®îc nghiÖm thu. Tuy vËy, nh÷ng c«ng tr×nh nµy còng míi
5
chØ dõng l¹i ë viÖc gi¶i thÝch néi dung c¸c ®iÒu cña LuËt
HN&G§ n¨m 2000 qui ®Þnh vÒ vÊn ®Ò tµi s¶n cña vî chång.
LuËn ¸n lµ mét c«ng tr×nh khoa häc ®Çu tiªn nghiªn
cøu riªng vµ chuyªn s©u vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång mét
c¸ch toµn diÖn, cã tÝnh hÖ thèng trong kho tµng khoa häc
ph¸p lý ViÖt Nam.
3. Môc ®Ých, nhiÖm vô vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña
®Ò tµi
Môc ®Ých cña ®Ò tµi lµ dùa trªn c¬ së lý luËn ®Ó
nghiªn cøu c¸c qui ®Þnh cña luËt thùc ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång, t×m hiÓu thùc tiÔn ¸p dông luËt thùc
®Þnh ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ tµi s¶n gi÷a vî vµ
chång trong ho¹t ®éng xÐt xö cña Tßa ¸n. Tõ ®ã, t×m hiÓu
nh÷ng qui ®Þnh bÊt cËp, cha cô thÓ, trªn c¬ së ®ã cã
nh÷ng nhËn xÐt, kiÕn nghÞ vÒ híng hoµn thiÖn ph¸p luËt dù
liÖu vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo LuËt HN&G§ n¨m
2000, víi môc ®Ých trªn, luËn ¸n ®îc thùc hiÖn víi c¸c nhiÖm
vô sau:
- Nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ chÕ ®é tµi s¶n
cña vî chång. Víi nhiÖm vô nµy, chóng t«i x©y dùng mét sè
kh¸i niÖm khoa häc trong néi hµm chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång; c¸c ®Æc ®iÓm, vai trß, ý nghÜa cña chÕ ®é tµi s¶n
cña vî chång ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña gia ®×nh vµ
x· héi; t×m hiÓu mét c¸ch cã hÖ thèng vµ ®Çy ®ñ vÒ chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång trong ph¸p luËt ViÖt Nam vµ ph¸p luËt vÒ
HN&G§ cña mét sè níc trªn thÕ giíi. Tõ ®ã, kh¼ng ®Þnh tÝnh
tÊt yÕu vµ cÇn thiÕt cña chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®îc qui
®Þnh trong ph¸p luËt;
6
- Nghiªn cøu c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ
chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång. Víi nhiÖm vô nµy, luËn ¸n ®i
s©u ph©n tÝch néi dung c¸c qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña
vî chång theo LuËt HN&G§ n¨m 2000 vµ nh÷ng ngµnh luËt cã
liªn quan (LuËt D©n sù, LuËt §Êt ®ai...); t×m hiÓu vÒ môc
®Ých, c¬ së cña viÖc qui ®Þnh c¸c ®iÒu luËt ®iÒu chØnh
chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång; ph©n tÝch tÝnh kÕ thõa vµ
ph¸t triÓn, còng nh nh÷ng ®iÓm míi qui ®Þnh vÒ chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång theo LuËt HN&G§ n¨m 2000 ®Ó cã c¸ch
hiÓu ®óng nhÊt, phï hîp víi khoa häc ph¸p lý vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång vµ thùc tiÔn ®êi sèng x· héi trong lÜnh vùc
HN&G§. §ång thêi, qua viÖc ph©n tÝch néi dung chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång trong luËt thùc ®Þnh, luËn ¸n còng ®a ra
nh÷ng ®iÓm bÊt cËp, cha hîp lý, thiÕu tÝnh khoa häc cña c¸c
qui ®Þnh ®ã, ®Ó lµm c¬ së cho c¸c kiÕn nghÞ nh»m hoµn
thiÖn chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo LuËt HN&G§ n¨m
2000;
- T×m hiÓu thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång qua ho¹t ®éng xÐt xö cña ngµnh Tßa ¸n
gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp tõ quan hÖ HN&G§ liªn quan trùc
tiÕp vÒ vÊn ®Ò tµi s¶n gi÷a vî vµ chång. Qua ®ã, ®¸nh gi¸
vÒ nh÷ng thµnh c«ng vµ h¹n chÕ cña viÖc ¸p dông ph¸p
luËt vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång;
- Trªn c¬ së ph©n tÝch néi dung vµ thùc tiÔn ¸p dông
chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo luËt thùc ®Þnh, luËn ¸n
nªu mét sè kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt híng söa ®æi, bæ sung c¸c
qui ®Þnh trong LuËt HN&G§ n¨m 2000 nh»m hoµn thiÖn chÕ
®é tµi s¶n cña vî chång.
7
Tõ nh÷ng nhiÖm vô trªn ®©y, luËn ¸n ®îc nghiªn cøu
chñ yÕu trong ph¹m vi luËt thùc ®Þnh qui ®Þnh vÒ chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång.
4. Ph¬ng ph¸p luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
XuÊt ph¸t tõ c¸c nguyªn lý cña chñ nghÜa duy vËt biÖn
chøng vµ duy vËt lÞch sö theo quan ®iÓm khoa häc cña chñ
nghÜa M¸c - Lªnin: Tån t¹i x· héi quyÕt ®Þnh ý thøc x· héi,
®ång thêi gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ biÖn chøng. Ph¸p luËt
lµ mét bé phËn cña kiÕn tróc thîng tÇng x· héi, ®îc h×nh
thµnh tõ mét c¬ së h¹ tÇng phï hîp. Ph¸p luËt ®îc coi lµ tÊm
g¬ng ph¶n chiÕu x· héi, cßn vÒ phÇn m×nh, x· héi ®îc coi lµ
c¬ së thùc tiÔn cña ph¸p luËt. VÒ lý thuyÕt vµ thùc tiÔn cho
thÊy, c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña
c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi th× míi cã tÝnh kh¶
thi trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ ¸p dông ph¸p luËt; tõ ®ã
t¹o c¬ së cho x· héi æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn.
Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, chóng
t«i ®· sö dông mét sè ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
+ Ph¬ng ph¸p lÞch sö ®îc sö dông khi nghiªn cøu, t×m
hiÓu chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång qua c¸c thêi kú ë ViÖt
Nam;
+ Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp ®îc sö dông khi
ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång vµ kh¸i qu¸t nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña tõng vÊn ®Ò
®îc nghiªn cøu trong luËn ¸n;
+ Ph¬ng ph¸p so s¸nh ®îc thùc hiÖn nh»m t×m hiÓu
qui ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh víi hÖ thèng ph¸p luËt tríc
8
®©y ë ViÖt Nam còng nh ph¸p luËt cña mét sè níc kh¸c qui
®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång. Qua ®ã, ph©n tÝch
nÐt t¬ng ®ång vµ ®Æc thï cña ph¸p luËt ViÖt Nam qui
®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång, phï hîp víi ®iÒu kiÖn
vÒ kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi vµ tËp qu¸n cña gia ®×nh truyÒn
thèng ViÖt Nam;
+ Ph¬ng ph¸p thèng kª ®îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh
kh¶o s¸t thùc tiÔn ho¹t ®éng xÐt xö cña ngµnh Tßa ¸n, víi
c¸c sè liÖu cô thÓ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp tõ quan hÖ
HN&G§ liªn quan ®Õn tµi s¶n gi÷a vî vµ chång. T×m ra mèi
liªn hÖ gi÷a c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt víi thùc tiÔn ¸p
dông ®· phï hîp hay cha? C¸c lý do? Tõ ®ã mµ xem xÐt néi
dung qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång, víi thùc tiÔn cña ®êi sèng x· héi nh»m n©ng cao hiÖu
qu¶ ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt vÒ vÊn ®Ò nµy.
5. Nh÷ng ®iÓm míi cña luËn ¸n
LuËn ¸n lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn ph©n tÝch mét c¸ch
toµn diÖn, ®Çy ®ñ vµ cã hÖ thèng vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång theo ph¸p luËt ViÖt Nam. Ngoµi nh÷ng ®iÓm míi cña
LuËt HN&G§ n¨m 2000 qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång, víi ®Ò tµi nµy, luËn ¸n ®îc tr×nh bµy víi nh÷ng
®iÓm míi sau ®©y:
- X©y dùng vµ ph©n tÝch kh¸i niÖm chÕ ®é tµi s¶n
cña vî chång. Tõ tríc ®Õn nay trong khoa häc ph¸p lý nãi
chung vµ LuËt HN&G§ nãi riªng, ë níc ta, cha cã mét kh¸i
niÖm thèng nhÊt vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång. Theo
chóng t«i, chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång thùc chÊt lµ chÕ ®é
9
së h÷u ®èi víi tµi s¶n cña vî, chång, víi c¸c qui ®Þnh cña
ph¸p luËt vÒ c¨n cø, nguån gèc x¸c lËp tµi s¶n chung, tµi
s¶n riªng cña vî, chång; quyÒn vµ nghÜa vô cña vî chång
®èi víi nh÷ng lo¹i tµi s¶n nµy; c¸c trêng hîp vµ nguyªn t¾c
ph©n chia tµi s¶n cña vî chång theo luËt ®Þnh.
- Ph©n tÝch sù cÇn thiÕt ph¸p luËt ph¶i qui ®Þnh chÕ
®é tµi s¶n cña vî chång (tÝnh kh¸ch quan). C¸c ®Æc ®iÓm,
vai trß, ý nghÜa cña chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®èi víi sù
æn ®Þnh, ph¸t triÓn cña gia ®×nh vµ x· héi.
- So s¸nh chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo ph¸p luËt
ViÖt Nam víi ph¸p luËt cña mét sè níc kh¸c ®Ó thÊy râ nÐt t-
¬ng ®ång vµ ®Æc thï, mang b¶n s¾c d©n téc cña ph¸p luËt
ViÖt Nam ®iÒu chØnh chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång.
- Khi ph©n tÝch néi dung chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
theo LuËt thùc ®Þnh, luËn ¸n chØ râ c¸c c¨n cø x¸c lËp tµi
s¶n chung cña vî chång; ®Æc biÖt, ph¶i x¸c ®Þnh "thêi kú
h«n nh©n" lµ c¨n cø chung ®Ó x¸c lËp tµi s¶n chung cña vî
chång trong c¸c trêng hîp cô thÓ:
+ Khi mét bªn vî, chång bÞ Tßa ¸n tuyªn bè mÊt tÝch;
+ Khi mét bªn vî, chång bÞ Tßa ¸n tuyªn bè lµ ®· chÕt
trë vÒ;
+ Khi ®· chia tµi s¶n chung cña vî chång trong thêi kú
h«n nh©n: chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®îc hiÓu vµ ¸p dông
nh thÕ nµo, sau khi ®· chia tµi s¶n chung cña vî chång trong
thêi kú h«n nh©n vµ kh«i phôc chÕ ®é tµi s¶n chung cña vî
chång;
10
+ X¸c lËp tµi s¶n chung cña vî chång ®èi víi quan hÖ
"h«n nh©n thùc tÕ" theo ph¸p luËt hiÖn hµnh.
- C¸c lo¹i nghÜa vô chung vµ nghÜa vô riªng vÒ tµi s¶n
cña vî, chång ®îc hiÓu vµ ¸p dông nh thÕ nµo? Bao gåm cô
thÓ c¸c lo¹i nghÜa vô nµo?
- Nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt vÒ tµi s¶n thuéc së h÷u
chung hîp nhÊt cña vî chång ®èi víi së h÷u chung theo phÇn.
- LuËn gi¶i t¹i sao LuËt HN&G§ cña Nhµ níc ta (tõ n¨m
1945 ®Õn nay) kh«ng qui ®Þnh vÒ lo¹i chÕ ®é tµi s¶n íc
®Þnh (dùa theo sù tháa thuËn cña vî chång) vµ kh«ng qui
®Þnh vÊn ®Ò ly th©n gi÷a vî vµ chång.
- Qua viÖc ph©n tÝch thùc tiÔn ¸p dông luËt vÒ chÕ
®é tµi s¶n cña vî chång, luËn ¸n chØ râ nh÷ng vÊn ®Ò bÊt
cËp, kh«ng hîp lý, cha b¶o ®¶m ®îc tÝnh khoa häc vÒ
nh÷ng qui ®Þnh cña luËt thùc ®Þnh khi ®iÒu chØnh chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång; tõ ®ã, nªu c¸c kiÕn nghÞ hoµn thiÖn
c¸c qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo ph¸p luËt
hiÖn hµnh.
6. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña luËn ¸n
Hoµn thµnh luËn ¸n nµy, chóng t«i hy väng r»ng, nh÷ng
kiÕn thøc khoa häc trong luËn ¸n ®îc sö dông lµm tµi liÖu
tham kh¶o cho c«ng t¸c nghiªn cøu, gi¶ng d¹y luËt häc t¹i
c¸c c¬ së ®µo t¹o luËt ë níc ta; ®Æc biÖt, ®èi víi chuyªn
ngµnh luËt HN&G§.
Néi dung cña luËn ¸n cã ý nghÜa thiÕt thùc cho mäi c¸
nh©n, ®Æc biÖt lµ cho c¸c cÆp vî chång t×m hiÓu c¸c qui
®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång; biÕt ®îc c¬ së ph¸p lý
11
t¹o lËp c¸c lo¹i tµi s¶n chung vµ tµi s¶n riªng cña vî, chång;
quyÒn vµ nghÜa vô cô thÓ cña vî, chång ®èi víi nh÷ng lo¹i
tµi s¶n nµy; c¸c trêng hîp vµ nguyªn t¾c ph©n chia tµi s¶n
cña vî chång... Tõ ®ã, gãp phÇn thùc hiÖn ph¸p luËt, x©y
dùng gia ®×nh d©n chñ, hßa thuËn, h¹nh phóc, bÒn v÷ng.
Chóng t«i tin tëng r»ng, nh÷ng kiÕn nghÞ khoa häc
trong luËn ¸n ®îc sö dông trong c«ng viÖc ph¸p ®iÓn hãa
LuËt HN&G§ cña Nhµ níc ta; bëi lÏ, viÖc söa ®æi, bæ sung
nh÷ng qui ®Þnh cña LuËt HN&G§ (trong ®ã cã chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång) lµ rÊt cÇn thiÕt, t¹o c¬ së ph¸p lý v÷ng
ch¾c vµ thèng nhÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ ¸p dông
chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo LuËt HN&G§ ViÖt Nam.
7. KÕt cÊu cña luËn ¸n
Ngoµi lêi më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham
kh¶o, néi dung cña luËn ¸n gåm 3 ch¬ng, 8 môc.
12
Ch¬ng 1
Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn
vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, vai trß, ý nghÜa cña chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång
1.1.1. Kh¸i niÖm chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
Gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi, thÓ hiÖn tÝnh chÊt vµ
kÕt cÊu cña x· héi. Trong x· héi cã giai cÊp, Nhµ níc lu«n
b»ng ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ HN&G§, x©y dùng
m« h×nh (kiÓu gia ®×nh) phï hîp víi thiÕt chÕ x· héi. Gia
®×nh cã vÞ trÝ, vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi sù tån
t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Trong gia ®×nh, vî, chång, cha,
mÑ, con võa lµ thµnh viªn trong gia ®×nh, võa lµ thµnh viªn
cña x· héi; hµng ngµy t¸i t¹o ra ®êi sèng cña b¶n th©n
m×nh, con ngêi cßn t¹o ra nh÷ng ngêi kh¸c, sinh s«i n¶y në
- ®ã lµ quan hÖ gi÷a chång vµ vî, cha mÑ vµ con c¸i, ®ã lµ
gia ®×nh… §Ó cho gia ®×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn, cÇn ph¶i
cã c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt - c¬ së kinh tÕ cña gia ®×nh,
nu«i sèng gia ®×nh. Do vËy, chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
lu«n ®îc nhµ lµm luËt quan t©m x©y dùng nh lµ mét trong
c¸c chÕ ®Þnh c¬ b¶n, quan träng nhÊt cña ph¸p luËt vÒ
HN&G§.
Vî, chång tríc hÕt víi t c¸ch lµ c«ng d©n, cã quyÒn
chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t ®èi víi tµi s¶n thuéc quyÒn
së h÷u cña m×nh. Tµi s¶n cña vî, chång thuéc ph¹m trï tµi
s¶n riªng cña c«ng d©n ®· ®îc HiÕn ph¸p (§iÒu 58 HiÕn
13
ph¸p n¨m 1992) vµ Bé luËt d©n sù (BLDS) n¨m 1995 ghi
nhËn. Tµi s¶n theo nghÜa tõ ®iÓn häc lµ "cña c¶i, vËt chÊt
dïng vµo môc ®Ých s¶n xuÊt vµ tiªu dïng", cßn theo §iÒu
172 BLDS qui ®Þnh, tµi s¶n "bao gåm vËt cã thùc, tiÒn, giÊy
tê trÞ gi¸ ®îc b»ng tiÒn vµ c¸c quyÒn tµi s¶n". XÐt vÒ lý
thuyÕt, cã thÓ ¸p dông c¸c qui ®Þnh chi phèi tµi s¶n cña vî
chång nh nh÷ng ngêi kh¸c kh«ng ph¶i lµ vî chång cña nhau.
VÝ dô: Tµi s¶n cña bªn nµo, bªn ®ã cã quyÒn sö dông, qu¶n
lý, ®Þnh ®o¹t. Nh÷ng thu nhËp hîp ph¸p cña mçi bªn vî,
chång lµ tµi s¶n riªng cña vî, chång... Tuy nhiªn, lý thuyÕt
nµy kh«ng thÓ ¸p dông cho hai vî chång trong thùc tiÔn. Do
tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña quan hÖ h«n nh©n ®îc x¸c lËp -
tÝnh céng ®ång, sau khi kÕt h«n, hai vî chång ë vµo t×nh
tr¹ng "¨n chung, ®æ lén", cïng chung søc, chung ý chÝ trong
viÖc t¹o dùng tµi s¶n, x©y dùng gia ®×nh hßa thuËn, h¹nh
phóc v× sù æn ®Þnh vµ phån vinh cña x· héi. TÝnh chÊt vµ
môc ®Ých cña quan hÖ h«n nh©n ®îc x¸c lËp ®ßi hái cÇn
ph¶i cã mét qui chÕ ph¸p lý ®Æc biÖt nh»m ®iÒu chØnh
vÊn ®Ò tµi s¶n cña vî chång. Do vËy, Nhµ níc b»ng ph¸p luËt
ph¶i qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång.
Së dÜ nhµ lËp ph¸p ph¶i dù liÖu vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña
vî chång lµ bëi nh÷ng lý do sau:
- Tríc hÕt, do tÝnh chÊt, môc ®Ých cña quan hÖ h«n
nh©n ®îc x¸c lËp - tÝnh céng ®ång cña quan hÖ h«n nh©n.
KÓ tõ khi nam, n÷ kÕt h«n trë thµnh vî chång, hä cïng chung
sèng, g¸nh v¸c chung c«ng viÖc gia ®×nh, cïng nhau t¹o dùng
nªn tµi s¶n chung..., muèn b¶o ®¶m nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu
cña gia ®×nh, tháa m·n c¸c nhu cÇu vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn
14
cña vî chång; ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô ch¨m sãc, gióp ®ì lÉn
nhau; nghÜa vô ch¨m sãc, nu«i dìng, gi¸o dôc c¸c con... th×
cÇn ph¶i cã tµi s¶n, tiÒn b¹c, s¶n nghiÖp cña vî chång. V×
thÕ, bªn c¹nh ®êi sèng t×nh c¶m, sù th¬ng yªu g¾n bã
gi÷a vî chång, kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn vÊn ®Ò tµi s¶n cña
vî chång. MÆt kh¸c, ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng chung cña gia
®×nh, ®¸p øng c¸c nhu cÇu vÒ vËt chÊt, tinh thÇn cña vî
chång, nghÜa vô ch¨m sãc, gi¸o dôc con c¸i... th× trong suèt
thêi kú h«n nh©n (kho¶ng thêi gian quan hÖ vî chång tån t¹i,
tÝnh tõ khi kÕt h«n cho ®Õn khi h«n nh©n chÊm døt); vî
chång kh«ng thÓ chØ bã hÑp trong quan hÖ gia ®×nh, mµ
cÇn thiÕt ph¶i cã sù trao ®æi, quan hÖ giao dÞch víi rÊt nhiÒu
ngêi kh¸c. Cã thÓ nãi, chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®îc ¸p
dông thêng xuyªn, hµng ngµy, tõ viÖc ngêi chång mua bao
thuèc l¸, ngêi vî "x¸ch lµn" ®i chî mua l¬ng thùc, thùc phÈm
nh»m ®¸p øng nhu cÇu thiÕt yÕu hµng ngµy cña gia
®×nh... ®Õn nh÷ng viÖc kinh doanh, bu«n b¸n, mua s¾m
c¸c tµi s¶n chung cã gi¸ trÞ lín nh nhµ ë, quyÒn sö dông
®Êt, «t«, tµu thuyÒn, xe m¸y, ti vi, tñ l¹nh... ®Òu "®ông
ch¹m" ®Õn tµi s¶n cña vî chång. NÕu nhµ lµm luËt kh«ng dù
liÖu "c¸ch xö sù" theo qui ®Þnh chung th× khã lßng kiÓm
so¸t, ®Þnh híng trong viÖc ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ tµi s¶n
cña vî chång trong c¸c giao dÞch d©n sù. Ph¸p luËt cÇn ph¶i
qui ®Þnh râ khi sö dông tµi s¶n, tiÒn b¹c cña vî chång nh»m
®¸p øng nhu cÇu chung cña gia ®×nh th× trêng hîp nµo
giao dÞch ®ã ph¶i cã sù ®ång ý tháa thuËn cña vî chång (kÓ
c¶ b»ng v¨n b¶n cã ch÷ ký cña hai vî chång nh hîp ®ång
mua b¸n nhµ, chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt...); trêng hîp nµo
15
®îc coi lµ ®· cã sù tháa thuËn mÆc nhiªn cña c¶ hai vî chång
khi chØ mét bªn vî, chång trùc tiÕp sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi
s¶n cña vî chång ký kÕt hîp ®ång víi ngêi kh¸c (nh vî chång
sö dông tiÒn b¹c, tµi s¶n nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu thiÕt
yÕu hµng ngµy cña gia ®×nh, b¶o ®¶m c¸c nhu cÇu vÒ ¨n,
ë, häc hµnh, ch÷a bÖnh...). V¶ l¹i, tÝnh chÊt cña sù sèng
chung gi÷a vî chång ®· dÉn tíi cã sù hçn hîp tÊt nhiªn vÒ tµi
s¶n cña vî chång. Ngêi ta kh«ng thÓ bá qua nh÷ng hËu qu¶
tÊt nhiªn vÒ tµi s¶n cña sù sèng chung ®ã. Trong suèt thêi
kú h«n nh©n cã thÓ ph¸t sinh c¸c quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña
vî chång. VËy mµ, cø mçi lÇn vî, chång sö dông tiÒn b¹c, tµi
s¶n cña m×nh nh»m ®¸p øng nhu cÇu chung cña gia ®×nh
khi ký kÕt c¸c hîp ®ång víi ngêi kh¸c (mµ c¸c hîp ®ång do vî
chång ký kÕt víi nh÷ng ngêi kh¸c ®ã l¹i qu¸ nhiÒu; cã thÓ
nãi lµ kh«ng mét cÆp vî chång nµo trong qu¸ tr×nh chung
sèng ë thêi kú h«n nh©n, nhiÒu khi lµ suèt ®êi, l¹i biÕt râ
m×nh ®· ký kÕt bao nhiªu hîp ®ång víi ngêi kh¸c v× lîi Ých
cña c¸ nh©n vµ gia ®×nh); nhê cã chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång ®îc qui ®Þnh, t¹o ®iÒu kiÖn cho vî, chång vµ ngêi thø
ba tù do tham gia c¸c giao dÞch liªn quan ®Õn tµi s¶n cña vî
chång trong khu«n khæ luËt ®Þnh, b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh
®¸ng cña m×nh.
- Thø hai, ph¸p luËt cã dù liÖu vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña
vî chång míi lµ c¬ së ®Ó vî chång thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ
nghÜa vô tµi s¶n cña m×nh liªn quan ®Õn tµi s¶n cña vî
chång trong suèt thêi kú h«n nh©n; nh viÖc luËt qui ®Þnh
c¸c c¨n cø, nguån gèc, ph¹m vi c¸c lo¹i tµi s¶n thuéc së h÷u
chung cña vî chång hoÆc tµi s¶n riªng cña vî, chång. Theo
16
®ã, vî, chång thùc hiÖn quyÒn së h÷u (quyÒn chiÕm h÷u,
quyÒn sö dông, quyÒn ®Þnh ®o¹t) ®èi víi tõng lo¹i tµi s¶n
theo luËt ®Þnh nh»m b¶o ®¶m lîi Ých chung cña gia ®×nh
hoÆc nhu cÇu cña b¶n th©n vî, chång. §ång thêi, x¸c ®Þnh
râ c¸c quyÒn lîi, nghÜa vô cña vî chång liªn quan ®Õn tµi
s¶n cña m×nh.
VÝ dô: anh T vµ chÞ H kÕt h«n víi nhau n¨m 2000.
Trong thêi kú h«n nh©n, anh T ®· vay cña anh X 20.000.000
®ång. Mãn nî 20.000.000 ®ång nµy sÏ do c¶ hai vî chång
anh T vµ chÞ H cïng chÞu tr¸ch nhiÖm liªn ®íi vµ ®îc thanh
to¸n b»ng tµi s¶n chung cña vî chång khi anh X cã yªu cÇu,
nÕu viÖc vay cña anh T nh»m môc ®Ých ®¸p øng nhu cÇu
thiÕt yÕu cña gia ®×nh. Ngîc l¹i, nÕu kho¶n nî 20.000.000
®ång ®îc vay v× môc ®Ých riªng cña anh T, th× anh T cã
nghÜa vô tr¶ kho¶n nî trªn b»ng tµi s¶n riªng cña m×nh, chÞ
H kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm liªn ®íi tr¶ nî trong trêng hîp
nµy.
- Thø ba, khi vî, chång sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña
m×nh nh»m b¶o ®¶m ®êi sèng chung cña gia ®×nh... lu«n
cã liªn quan ®Õn quyÒn lîi cña nh÷ng ngêi kh¸c - ngêi thø
ba ký kÕt c¸c hîp ®ång liªn quan ®Õn tµi s¶n cña vî chång.
Theo luËt ®Þnh, ngêi thø ba tham gia giao dÞch cÇn ph¶i
biÕt r»ng trêng hîp nµo hîp ®ång ®ã ®îc b¶o ®¶m thùc
hiÖn tõ tµi s¶n chung cña vî chång hoÆc b»ng tµi s¶n riªng
cña vî, chång nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña m×nh.
V× vËy, ph¸p luËt cña mét sè níc thêng qui ®Þnh chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång ph¶i ®îc niªm yÕt, th«ng b¸o t¹i n¬i c tró
cña vî chång khi ®¨ng ký kÕt h«n. Vî chång cã thÓ lùa chän
17
chÕ ®é tµi s¶n íc ®Þnh (theo sù tháa thuËn b»ng v¨n b¶n
cña vî chång tõ tríc khi kÕt h«n); hoÆc lùa chän chÕ ®é tµi
s¶n ph¸p ®Þnh (nÕu vî chång kh«ng ký kÕt h«n íc tõ tríc khi
kÕt h«n th× ph¸p luËt cho r»ng cÆp vî chång ®ã ®· mÆc
nhiªn lùa chän chÕ ®é tµi s¶n theo luËt ®Þnh). Tïy theo
phong tôc, tËp qu¸n, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ë mçi quèc
gia mµ luËt ph¸p c¸c níc cã qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña
vî chång theo luËt ®Þnh lµ kh¸c nhau. Nhµ lµm luËt cã thÓ
lùa chän chÕ ®é céng ®ång toµn s¶n, chÕ ®é céng ®ång
®éng s¶n vµ t¹o s¶n, chÕ ®é t¹o s¶n... víi nh÷ng c¨n cø,
nguån gèc, ph¹m vi tµi s¶n kh¸c nhau ®Ó qui ®Þnh chÕ ®é
ph¸p ®Þnh vÒ tµi s¶n cña vî chång trong luËt.
Thø t, viÖc qui ®Þnh chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
trong ph¸p luËt lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó c¸c c¬ quan nhµ níc cã
thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ tµi s¶n gi÷a vî
chång víi nhau vµ víi ngêi kh¸c.
VÝ dô: ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng mãn nî mµ vî chång vay
chung v× lîi Ých chung cña gia ®×nh hoÆc mçi bªn vî, chång
vay riªng, sö dông vµo môc ®Ých riªng. Tïy theo tõng trêng
hîp cô thÓ mµ ¸p dông chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång qui kÕt
theo tr¸ch nhiÖm (nghÜa vô) chung cña vî chång hay nghÜa
vô riªng cña vî, chång ph¶i thanh to¸n tr¶ mãn nî ®ã.
Còng theo luËt ®Þnh, c¸c trêng hîp cÇn ph¶i chia tµi
s¶n chung cña vî chång khi mét bªn vî, chång chÕt tríc (§iÒu
31 LuËt HN&G§ n¨m 2000); khi vî chång ly h«n (§iÒu 95
LuËt HN&G§ n¨m 2000); chia tµi s¶n chung cña vî chång khi
h«n nh©n cßn tån t¹i (§iÒu 29, 30 LuËt HN&G§ n¨m 2000);
theo tõng trêng hîp chia tµi s¶n chung cña vî chång khi cã
18
yªu cÇu, Tßa ¸n ¸p dông c¸c nguyªn t¾c chia tµi s¶n chung
cña vî chång, b¶o ®¶m quyÒn lîi chÝnh ®¸ng vÒ tµi s¶n cña
vî, chång, còng nh quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña nh÷ng ngêi
cã quyÒn lîi liªn quan ®Õn tµi s¶n cña vî chång.
Nh vËy, chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®îc nhµ lµm luËt
dù liÖu do tÝnh chÊt, môc ®Ých cña quan hÖ h«n nh©n ®îc
x¸c lËp, thÓ hiÖn nh lµ yÕu tè kh¸ch quan; phô thuéc vµo
c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi, phong tôc, tËp qu¸n, truyÒn
thèng v¨n hãa ®Ó Nhµ níc qui ®Þnh trong ph¸p luËt vÒ chÕ
®é tµi s¶n cña vî chång.
ChÕ ®é tµi s¶n cña vî chång lµ tæng hîp c¸c qui ph¹m
ph¸p luËt ®iÒu chØnh vÒ tµi s¶n cña vî chång, bao gåm c¸c
qui ®Þnh vÒ c¨n cø x¸c lËp tµi s¶n, quyÒn vµ nghÜa vô cña
vî chång ®èi víi tµi s¶n chung, tµi s¶n riªng; nguyªn t¾c
ph©n chia tµi s¶n gi÷a vî vµ chång.
Trong ph¸p luËt cña Nhµ níc ta, cho ®Õn nay vÉn cha
cã mét kh¸i niÖm vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®îc qui
®Þnh trong mét v¨n b¶n cô thÓ cña c¬ quan nhµ níc cã
thÈm quyÒn. ChÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®îc qui ®Þnh
trong ph¸p luËt nh lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, nh»m ®iÒu
chØnh quan hÖ tµi s¶n cña vî chång, gãp phÇn æn ®Þnh c¸c
quan hÖ x· héi.
Ph¸p luËt ë mçi quèc gia ®Òu cã qui ®Þnh vÒ chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång, cã thÓ lµ kh¸c nhau. Ngay trong mét
quèc gia, theo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ®Êt níc, chÕ
®é tµi s¶n cña vî chång ®îc ph¸p luËt qui ®Þnh còng cã thÓ
lµ kh¸c nhau (Ph¸p, ViÖt Nam...), phô thuéc vµo quan ®iÓm,
chÝnh s¸ch ph¸p lý cña nhµ níc vµ ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh
19
tÕ - x· héi, tËp qu¸n, truyÒn thèng cña mçi níc.
1.1.2. §Æc ®iÓm cña chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
ChÕ ®é tµi s¶n cña vî chång thùc chÊt lµ chÕ ®é së
h÷u tµi s¶n cña vî chång. XuÊt ph¸t tõ tÝnh chÊt vµ môc
®Ých ®Æc biÖt cña quan hÖ h«n nh©n ®îc x¸c lËp - tÝnh
céng ®ång cña quan hÖ h«n nh©n. Vî, chång víi t c¸ch lµ
c«ng d©n, võa lµ chñ thÓ cña quan hÖ HN&G§, võa lµ chñ
thÓ cña quan hÖ d©n sù khi thùc hiÖn quyÒn së h÷u cña
m×nh, tham gia c¸c giao dÞch d©n sù. V× vËy, chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt sau ®©y:
Thø nhÊt, xÐt vÒ chñ thÓ cña quan hÖ së h÷u trong
chÕ ®é tµi s¶n nµy, th× c¸c bªn ph¶i cã quan hÖ h«n nh©n
hîp ph¸p víi t c¸ch lµ vî chång cña nhau (®©y lµ ®Æc ®iÓm
chØ tån t¹i trong lo¹i chÕ ®é tµi s¶n nµy). Do vËy, ®Ó trë
thµnh chñ thÓ cña quan hÖ së h÷u nµy, c¸c chñ thÓ ngoµi
viÖc cã ®ñ n¨ng lùc chñ thÓ trong quan hÖ ph¸p luËt d©n
sù, cßn ®ßi hái hä ph¶i tu©n thñ c¸c ®iÒu kiÖn kÕt h«n ®îc
qui ®Þnh trong ph¸p luËt HN&G§ (vÝ dô, c¸c ®iÒu kiÖn vÒ
tuæi kÕt h«n, ®iÒu kiÖn vÒ sù tù nguyÖn, kh«ng vi ph¹m
c¸c ®iÒu cÊm kÕt h«n).
Thø hai, xuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ, vai trß quan träng cña gia
®×nh ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi, Nhµ níc
b»ng ph¸p luËt khi qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
®Òu xuÊt ph¸t tõ môc ®Ých tríc tiªn vµ chñ yÕu nh»m b¶o
®¶m quyÒn lîi cña gia ®×nh, trong ®ã cã lîi Ých c¸ nh©n cña
vî, chång; tõ ®ã, theo luËt ®Þnh, dï vî chång lùa chän lo¹i chÕ
®é tµi s¶n nµo th× còng ®Òu ph¶i cã nghÜa vô ®ãng gãp
20
tiÒn b¹c, nh»m b¶o ®¶m ®êi sèng chung cña gia ®×nh,
nghÜa vô ch¨m sãc lÉn nhau vµ nu«i dìng, gi¸o dôc c¸c con.
H×nh thøc së h÷u ®èi víi tµi s¶n chung cña vî, chång lµ së
h÷u chung hîp nhÊt, víi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng: c¸c tµi s¶n
do vî, chång, t¹o ra, nh÷ng thu nhËp hîp ph¸p cña vî, chång
trong thêi kú h«n nh©n ®Òu ®îc tÝnh thuéc khèi tµi s¶n
chung cña vî, chång (trõ nguån gèc lµ tµi s¶n riªng cña mçi
bªn). C«ng søc t¹o ra tµi s¶n cña ngêi chång ®· hµm chøa c¶
c«ng søc cña ngêi vî trong ®ã vµ ngîc l¹i.
Thø ba, c¨n cø x¸c lËp, chÊm døt chÕ ®é tµi s¶n nµy
phô thuéc vµo sù kiÖn ph¸t sinh vµ chÊm døt cña quan hÖ
h«n nh©n. Hay nãi c¸ch kh¸c, chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
chØ tån t¹i trong thêi kú h«n nh©n. Tõ ®ã, tµi s¶n chung
cña vî chång chØ cã thÓ ph¸t sinh khi quan hÖ h«n nh©n ®-
îc x¸c lËp vµ chÊm døt khi mét bªn vî, chång chÕt tríc hoÆc
vî chång ly h«n;
Thø t, chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång còng mang nh÷ng
®Æc thï riªng trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô
cña chñ thÓ. §èi víi tµi s¶n chung cña vî chång, b¾t buéc vî
chång khi tham gia c¸c giao dÞch d©n sù, kinh tÕ ph¶i xuÊt
ph¸t tõ lîi Ých chung cña gia ®×nh. Th«ng thêng, khi vî
chång sö dông tµi s¶n chung ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu
thiÕt yÕu cña gia ®×nh th× ph¸p luËt lu«n coi lµ cã sù tháa
thuËn ®¬ng nhiªn cña c¶ hai vî chång, trõ nh÷ng tµi s¶n
chung cã gi¸ trÞ lín. §èi víi tµi s¶n riªng (nÕu cã), th«ng th-
êng ngêi cã tµi s¶n cã quyÒn tù m×nh ®Þnh ®o¹t kh«ng phô
thuéc ý chÝ cña ngêi kh¸c. Tuy nhiªn, víi chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång trong mét sè trêng hîp quyÒn n¨ng nµy cña hä bÞ h¹n
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi
ChÕ ®é tµi s¶n cña vî chång bao gåm c¸c qui ®Þnh vÒ
vÊn ®Ò së h÷u tµi s¶n cña vî chång; c¨n cø x¸c lËp tµi s¶n
chung vµ tµi s¶n riªng cña vî, chång; quyÒn vµ nghÜa vô cña
vî chång ®èi víi c¸c lo¹i tµi s¶n ®ã; c¸c trêng hîp vµ nguyªn
t¾c chia tµi s¶n chung cña vî chång... Nh÷ng qui ®Þnh vÒ
chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång trong LuËt H«n nh©n vµ gia
®×nh (HN&G§) vµ hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam ®· cã tõ
l©u; ®îc nhµ lµm luËt lùa chän, "rót tØa" theo thêi gian, phï
hîp víi sù ph¸t triÓn cña c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n hãa, x·
héi, tËp qu¸n... mµ ngµy cµng thªm hoµn thiÖn.
Theo hÖ thèng ph¸p luËt vÒ HN&G§ cña Nhµ níc ta tõ
n¨m 1945 ®Õn nay ®· cã nhiÒu qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång: Tõ chÕ ®é céng ®ång toµn s¶n cña vî
chång theo LuËt HN&G§ n¨m 1959, ®Õn chÕ ®é céng ®ång
t¹o s¶n cña vî chång theo LuËt HN&G§ n¨m 1986 vµ 2000.
Ph¸p luËt ®iÒu chØnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång võa
mang tÝnh kh¸ch quan, võa thÓ hiÖn ý chÝ chñ quan cña
Nhµ níc. KÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång trong ph¸p luËt ViÖt Nam, LuËt HN&G§ n¨m
2000 cña Nhµ níc ta (c¸c ®iÒu 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33,
95) ®· qui ®Þnh chÕ ®é céng ®ång t¹o s¶n cña vî chång t-
¬ng ®èi cô thÓ vµ cã nhiÒu ®iÓm míi. Thùc hiÖn vµ ¸p
dông chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång nh÷ng n¨m qua gãp phÇn
vµo sù æn ®Þnh c¸c quan hÖ HN&G§, t¹o c¬ së ph¸p lý thùc
hiÖn c¸c quyÒn, nghÜa vô vÒ tµi s¶n cña vî chång. Tuy
2
nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc cña ph¸p luËt
®iÒu chØnh vÊn ®Ò tµi s¶n cña vî chång, qu¸ tr×nh thùc
hiÖn vµ ¸p dông LuËt HN&G§ n¨m 2000 vÒ chÕ ®é tµi s¶n
cña vî chång cho thÊy cßn kh¸ nhiÒu bÊt cËp vµ víng m¾c.
MÆc dï, ®· cã kh¸ nhiÒu v¨n b¶n cña c¸c c¬ quan nhµ níc cã
thÈm quyÒn qui ®Þnh, híng dÉn ¸p dông vÒ chÕ ®é tµi s¶n
cña vî chång, nhng do tÝnh chÊt phøc t¹p vµ rÊt "nh¹y c¶m"
tõ c¸c quan hÖ HN&G§ nãi chung, trong ®ã cã c¸c tranh
chÊp vÒ tµi s¶n gi÷a vî vµ chång. Thùc tiÔn ¸p dông ®· cã
nhiÒu quan ®iÓm, nhËn thøc, ®¸nh gi¸ kh¸c nhau, cha cã
sù thèng nhÊt tõ phÝa c¸c c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn
vµ c¸ nh©n thùc thi ph¸p luËt, liªn quan ®Õn chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång. Trong b¸o c¸o tæng kÕt vµ híng dÉn ®êng
lèi xÐt xö cña ngµnh Tßa ¸n hµng n¨m, hÇu nh ®Òu cã c¸c
vÊn ®Ò vÒ x¸c ®Þnh vµ nguyªn t¾c chia tµi s¶n gi÷a vî
chång. §iÒu ®ã cho thÊy c¸c tranh chÊp vÒ tµi s¶n gi÷a vî
chång lu«n lµ lo¹i viÖc phøc t¹p, thêng gÆp nhiÒu khã kh¨n,
víng m¾c khi ¸p dông, h¹n chÕ vµ cã nhiÒu bÊt cËp trong
c«ng t¸c thi hµnh ¸n liªn quan ®Õn chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång. Nguyªn nh©n cã nhiÒu, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn mét sè
qui ®Þnh cña LuËt HN&G§ vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång míi
chØ dõng l¹i ë tÝnh chÊt ®Þnh khung, nguyªn t¾c chung; c¸c
v¨n b¶n qui ®Þnh chi tiÕt thi hµnh vµ híng dÉn ¸p dông chÕ
®é tµi s¶n cña vî chång cßn thiÕu, cha cô thÓ, cha theo kÞp
víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ
thÞ trêng cã ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa (XHCN). B»ng ®Ò
tµi: "ChÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo LuËt H«n nh©n
vµ gia ®×nh ViÖt Nam", luËn ¸n lµm s¸ng tá nh÷ng qui
3
®Þnh cña ph¸p luËt ®iÒu chØnh chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång;
c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång vµ chØ râ nh÷ng néi dung (®iÓm) míi, hîp
lý vµ bÊt hîp lý, kh«ng thèng nhÊt, cha cô thÓ cña ph¸p luËt
®iÒu chØnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång. Tõ ®ã, luËn ¸n
cã c¸c kiÕn nghÞ x¸c ®¸ng nh»m hoµn thiÖn chÕ ®é tµi s¶n
cña vî chång theo LuËt HN&G§ ViÖt Nam.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi
Trong khoa häc ph¸p lý tõ tríc ®Õn nay, ë níc ta, cha
cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång. Theo thêi gian, bªn c¹nh nh÷ng v¨n b¶n híng
dÉn ¸p dông LuËt HN&G§, míi chØ cã mét sè bµi viÕt trªn c¸c
T¹p chÝ LuËt häc, T¹p chÝ Tßa ¸n nh©n d©n (TAND), T¹p chÝ
Nhµ níc vµ ph¸p luËt... nghiªn cøu, ®Ò xuÊt kiÕn nghÞ mét sè
vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång. Trong c¸c
gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y luËt häc t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o luËt häc ë
níc ta nh÷ng n¨m qua (gi¸o tr×nh LuËt d©n sù ViÖt Nam, gi¸o
tr×nh LuËt HN&G§ ViÖt Nam, gi¸o tr×nh kü n¨ng gi¶i quyÕt
c¸c vô ¸n d©n sù...) còng míi chØ ®Ò cËp ®Õn mét lîng kiÕn
thøc c¬ b¶n vµ kh¸i qu¸t vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
trong ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n luËt hoÆc c¸n bé ph¸p lý.
Mét sè s¸ch tham kh¶o liªn quan ®Õn chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång (Hái ®¸p vÒ LuËt HN&G§ cña mét sè t¸c gi¶ nh
NguyÔn ThÕ Giai, NguyÔn Ngäc §iÖp hoÆc TrÇn V¨n S¬n...)
còng míi chØ ®Ò cËp mét lîng kiÕn thøc c¬ b¶n, phæ th«ng
hoÆc trÝch ®¨ng phô lôc c¸c v¨n b¶n liªn quan ®Õn vÊn
®Ò HN&G§.
4
Hµng n¨m, t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o luËt häc ë níc ta, ®·
cã mét sè khãa luËn tèt nghiÖp cö nh©n luËt hoÆc luËn ¸n
cao häc luËt nghiªn cøu vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
(NguyÔn V¨n Huyªn: "ChÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo LuËt
H«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1986"; NguyÔn Hång H¶i: "X¸c
®Þnh tµi s¶n cña vî chång - mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc
tiÔn"). Song, c¸c khãa luËn vµ luËn ¸n nµy míi chØ chñ yÕu
®Ò cËp nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång dùa theo c¸c v¨n b¶n híng dÉn ¸p dông LuËt HN&G§
cña c¸c c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn: Néi dung c¬ b¶n
cña c¸c qui ®Þnh cña LuËt HN&G§ vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång, nguyªn t¾c vµ c¨n cø x¸c ®Þnh tµi s¶n cña vî
chång… §· cã mét sè cuèn s¸ch tham kh¶o: "Mét sè vÊn ®Ò
vÒ ph¸p luËt d©n sù ViÖt Nam tõ thÕ kû XV ®Õn thêi kú
Ph¸p thuéc" cña ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc ph¸p lý - Bé T
ph¸p; "ChÕ ®é h«n s¶n vµ thõa kÕ trong LuËt d©n sù ViÖt
Nam" cña NguyÔn M¹nh B¸ch ... cã liªn quan ®Õn chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång ë gãc ®é lÞch sö ph¸t triÓn vµ hÖ thèng
hãa néi dung chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång trong ph¸p luËt
ViÖt Nam, cho ®Õn tríc ngµy LuËt HN&G§ n¨m 2000 cã hiÖu
lùc thi hµnh (01/01/2001).
Võa qua, t¸c gi¶ cïng víi th¹c sÜ Ng« ThÞ Hêng viÕt
cuèn s¸ch tham kh¶o "Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ
LuËt H«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000"; "B×nh luËn LuËt H«n
nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000" c«ng tr×nh khoa häc ®Ò tµi
cÊp ViÖn (ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc ph¸p lý - Bé T ph¸p) ®·
®îc nghiÖm thu. Tuy vËy, nh÷ng c«ng tr×nh nµy còng míi
5
chØ dõng l¹i ë viÖc gi¶i thÝch néi dung c¸c ®iÒu cña LuËt
HN&G§ n¨m 2000 qui ®Þnh vÒ vÊn ®Ò tµi s¶n cña vî chång.
LuËn ¸n lµ mét c«ng tr×nh khoa häc ®Çu tiªn nghiªn
cøu riªng vµ chuyªn s©u vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång mét
c¸ch toµn diÖn, cã tÝnh hÖ thèng trong kho tµng khoa häc
ph¸p lý ViÖt Nam.
3. Môc ®Ých, nhiÖm vô vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña
®Ò tµi
Môc ®Ých cña ®Ò tµi lµ dùa trªn c¬ së lý luËn ®Ó
nghiªn cøu c¸c qui ®Þnh cña luËt thùc ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång, t×m hiÓu thùc tiÔn ¸p dông luËt thùc
®Þnh ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ tµi s¶n gi÷a vî vµ
chång trong ho¹t ®éng xÐt xö cña Tßa ¸n. Tõ ®ã, t×m hiÓu
nh÷ng qui ®Þnh bÊt cËp, cha cô thÓ, trªn c¬ së ®ã cã
nh÷ng nhËn xÐt, kiÕn nghÞ vÒ híng hoµn thiÖn ph¸p luËt dù
liÖu vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo LuËt HN&G§ n¨m
2000, víi môc ®Ých trªn, luËn ¸n ®îc thùc hiÖn víi c¸c nhiÖm
vô sau:
- Nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ chÕ ®é tµi s¶n
cña vî chång. Víi nhiÖm vô nµy, chóng t«i x©y dùng mét sè
kh¸i niÖm khoa häc trong néi hµm chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång; c¸c ®Æc ®iÓm, vai trß, ý nghÜa cña chÕ ®é tµi s¶n
cña vî chång ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña gia ®×nh vµ
x· héi; t×m hiÓu mét c¸ch cã hÖ thèng vµ ®Çy ®ñ vÒ chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång trong ph¸p luËt ViÖt Nam vµ ph¸p luËt vÒ
HN&G§ cña mét sè níc trªn thÕ giíi. Tõ ®ã, kh¼ng ®Þnh tÝnh
tÊt yÕu vµ cÇn thiÕt cña chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®îc qui
®Þnh trong ph¸p luËt;
6
- Nghiªn cøu c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ
chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång. Víi nhiÖm vô nµy, luËn ¸n ®i
s©u ph©n tÝch néi dung c¸c qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña
vî chång theo LuËt HN&G§ n¨m 2000 vµ nh÷ng ngµnh luËt cã
liªn quan (LuËt D©n sù, LuËt §Êt ®ai...); t×m hiÓu vÒ môc
®Ých, c¬ së cña viÖc qui ®Þnh c¸c ®iÒu luËt ®iÒu chØnh
chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång; ph©n tÝch tÝnh kÕ thõa vµ
ph¸t triÓn, còng nh nh÷ng ®iÓm míi qui ®Þnh vÒ chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång theo LuËt HN&G§ n¨m 2000 ®Ó cã c¸ch
hiÓu ®óng nhÊt, phï hîp víi khoa häc ph¸p lý vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång vµ thùc tiÔn ®êi sèng x· héi trong lÜnh vùc
HN&G§. §ång thêi, qua viÖc ph©n tÝch néi dung chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång trong luËt thùc ®Þnh, luËn ¸n còng ®a ra
nh÷ng ®iÓm bÊt cËp, cha hîp lý, thiÕu tÝnh khoa häc cña c¸c
qui ®Þnh ®ã, ®Ó lµm c¬ së cho c¸c kiÕn nghÞ nh»m hoµn
thiÖn chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo LuËt HN&G§ n¨m
2000;
- T×m hiÓu thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt vÒ chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång qua ho¹t ®éng xÐt xö cña ngµnh Tßa ¸n
gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp tõ quan hÖ HN&G§ liªn quan trùc
tiÕp vÒ vÊn ®Ò tµi s¶n gi÷a vî vµ chång. Qua ®ã, ®¸nh gi¸
vÒ nh÷ng thµnh c«ng vµ h¹n chÕ cña viÖc ¸p dông ph¸p
luËt vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång;
- Trªn c¬ së ph©n tÝch néi dung vµ thùc tiÔn ¸p dông
chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo luËt thùc ®Þnh, luËn ¸n
nªu mét sè kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt híng söa ®æi, bæ sung c¸c
qui ®Þnh trong LuËt HN&G§ n¨m 2000 nh»m hoµn thiÖn chÕ
®é tµi s¶n cña vî chång.
7
Tõ nh÷ng nhiÖm vô trªn ®©y, luËn ¸n ®îc nghiªn cøu
chñ yÕu trong ph¹m vi luËt thùc ®Þnh qui ®Þnh vÒ chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång.
4. Ph¬ng ph¸p luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
XuÊt ph¸t tõ c¸c nguyªn lý cña chñ nghÜa duy vËt biÖn
chøng vµ duy vËt lÞch sö theo quan ®iÓm khoa häc cña chñ
nghÜa M¸c - Lªnin: Tån t¹i x· héi quyÕt ®Þnh ý thøc x· héi,
®ång thêi gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ biÖn chøng. Ph¸p luËt
lµ mét bé phËn cña kiÕn tróc thîng tÇng x· héi, ®îc h×nh
thµnh tõ mét c¬ së h¹ tÇng phï hîp. Ph¸p luËt ®îc coi lµ tÊm
g¬ng ph¶n chiÕu x· héi, cßn vÒ phÇn m×nh, x· héi ®îc coi lµ
c¬ së thùc tiÔn cña ph¸p luËt. VÒ lý thuyÕt vµ thùc tiÔn cho
thÊy, c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña
c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi th× míi cã tÝnh kh¶
thi trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ ¸p dông ph¸p luËt; tõ ®ã
t¹o c¬ së cho x· héi æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn.
Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, chóng
t«i ®· sö dông mét sè ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
+ Ph¬ng ph¸p lÞch sö ®îc sö dông khi nghiªn cøu, t×m
hiÓu chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång qua c¸c thêi kú ë ViÖt
Nam;
+ Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp ®îc sö dông khi
ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång vµ kh¸i qu¸t nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña tõng vÊn ®Ò
®îc nghiªn cøu trong luËn ¸n;
+ Ph¬ng ph¸p so s¸nh ®îc thùc hiÖn nh»m t×m hiÓu
qui ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh víi hÖ thèng ph¸p luËt tríc
8
®©y ë ViÖt Nam còng nh ph¸p luËt cña mét sè níc kh¸c qui
®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång. Qua ®ã, ph©n tÝch
nÐt t¬ng ®ång vµ ®Æc thï cña ph¸p luËt ViÖt Nam qui
®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång, phï hîp víi ®iÒu kiÖn
vÒ kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi vµ tËp qu¸n cña gia ®×nh truyÒn
thèng ViÖt Nam;
+ Ph¬ng ph¸p thèng kª ®îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh
kh¶o s¸t thùc tiÔn ho¹t ®éng xÐt xö cña ngµnh Tßa ¸n, víi
c¸c sè liÖu cô thÓ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp tõ quan hÖ
HN&G§ liªn quan ®Õn tµi s¶n gi÷a vî vµ chång. T×m ra mèi
liªn hÖ gi÷a c¸c qui ®Þnh cña ph¸p luËt víi thùc tiÔn ¸p
dông ®· phï hîp hay cha? C¸c lý do? Tõ ®ã mµ xem xÐt néi
dung qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång, víi thùc tiÔn cña ®êi sèng x· héi nh»m n©ng cao hiÖu
qu¶ ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt vÒ vÊn ®Ò nµy.
5. Nh÷ng ®iÓm míi cña luËn ¸n
LuËn ¸n lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn ph©n tÝch mét c¸ch
toµn diÖn, ®Çy ®ñ vµ cã hÖ thèng vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång theo ph¸p luËt ViÖt Nam. Ngoµi nh÷ng ®iÓm míi cña
LuËt HN&G§ n¨m 2000 qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång, víi ®Ò tµi nµy, luËn ¸n ®îc tr×nh bµy víi nh÷ng
®iÓm míi sau ®©y:
- X©y dùng vµ ph©n tÝch kh¸i niÖm chÕ ®é tµi s¶n
cña vî chång. Tõ tríc ®Õn nay trong khoa häc ph¸p lý nãi
chung vµ LuËt HN&G§ nãi riªng, ë níc ta, cha cã mét kh¸i
niÖm thèng nhÊt vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång. Theo
chóng t«i, chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång thùc chÊt lµ chÕ ®é
9
së h÷u ®èi víi tµi s¶n cña vî, chång, víi c¸c qui ®Þnh cña
ph¸p luËt vÒ c¨n cø, nguån gèc x¸c lËp tµi s¶n chung, tµi
s¶n riªng cña vî, chång; quyÒn vµ nghÜa vô cña vî chång
®èi víi nh÷ng lo¹i tµi s¶n nµy; c¸c trêng hîp vµ nguyªn t¾c
ph©n chia tµi s¶n cña vî chång theo luËt ®Þnh.
- Ph©n tÝch sù cÇn thiÕt ph¸p luËt ph¶i qui ®Þnh chÕ
®é tµi s¶n cña vî chång (tÝnh kh¸ch quan). C¸c ®Æc ®iÓm,
vai trß, ý nghÜa cña chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®èi víi sù
æn ®Þnh, ph¸t triÓn cña gia ®×nh vµ x· héi.
- So s¸nh chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo ph¸p luËt
ViÖt Nam víi ph¸p luËt cña mét sè níc kh¸c ®Ó thÊy râ nÐt t-
¬ng ®ång vµ ®Æc thï, mang b¶n s¾c d©n téc cña ph¸p luËt
ViÖt Nam ®iÒu chØnh chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång.
- Khi ph©n tÝch néi dung chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
theo LuËt thùc ®Þnh, luËn ¸n chØ râ c¸c c¨n cø x¸c lËp tµi
s¶n chung cña vî chång; ®Æc biÖt, ph¶i x¸c ®Þnh "thêi kú
h«n nh©n" lµ c¨n cø chung ®Ó x¸c lËp tµi s¶n chung cña vî
chång trong c¸c trêng hîp cô thÓ:
+ Khi mét bªn vî, chång bÞ Tßa ¸n tuyªn bè mÊt tÝch;
+ Khi mét bªn vî, chång bÞ Tßa ¸n tuyªn bè lµ ®· chÕt
trë vÒ;
+ Khi ®· chia tµi s¶n chung cña vî chång trong thêi kú
h«n nh©n: chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®îc hiÓu vµ ¸p dông
nh thÕ nµo, sau khi ®· chia tµi s¶n chung cña vî chång trong
thêi kú h«n nh©n vµ kh«i phôc chÕ ®é tµi s¶n chung cña vî
chång;
10
+ X¸c lËp tµi s¶n chung cña vî chång ®èi víi quan hÖ
"h«n nh©n thùc tÕ" theo ph¸p luËt hiÖn hµnh.
- C¸c lo¹i nghÜa vô chung vµ nghÜa vô riªng vÒ tµi s¶n
cña vî, chång ®îc hiÓu vµ ¸p dông nh thÕ nµo? Bao gåm cô
thÓ c¸c lo¹i nghÜa vô nµo?
- Nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt vÒ tµi s¶n thuéc së h÷u
chung hîp nhÊt cña vî chång ®èi víi së h÷u chung theo phÇn.
- LuËn gi¶i t¹i sao LuËt HN&G§ cña Nhµ níc ta (tõ n¨m
1945 ®Õn nay) kh«ng qui ®Þnh vÒ lo¹i chÕ ®é tµi s¶n íc
®Þnh (dùa theo sù tháa thuËn cña vî chång) vµ kh«ng qui
®Þnh vÊn ®Ò ly th©n gi÷a vî vµ chång.
- Qua viÖc ph©n tÝch thùc tiÔn ¸p dông luËt vÒ chÕ
®é tµi s¶n cña vî chång, luËn ¸n chØ râ nh÷ng vÊn ®Ò bÊt
cËp, kh«ng hîp lý, cha b¶o ®¶m ®îc tÝnh khoa häc vÒ
nh÷ng qui ®Þnh cña luËt thùc ®Þnh khi ®iÒu chØnh chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång; tõ ®ã, nªu c¸c kiÕn nghÞ hoµn thiÖn
c¸c qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo ph¸p luËt
hiÖn hµnh.
6. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña luËn ¸n
Hoµn thµnh luËn ¸n nµy, chóng t«i hy väng r»ng, nh÷ng
kiÕn thøc khoa häc trong luËn ¸n ®îc sö dông lµm tµi liÖu
tham kh¶o cho c«ng t¸c nghiªn cøu, gi¶ng d¹y luËt häc t¹i
c¸c c¬ së ®µo t¹o luËt ë níc ta; ®Æc biÖt, ®èi víi chuyªn
ngµnh luËt HN&G§.
Néi dung cña luËn ¸n cã ý nghÜa thiÕt thùc cho mäi c¸
nh©n, ®Æc biÖt lµ cho c¸c cÆp vî chång t×m hiÓu c¸c qui
®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång; biÕt ®îc c¬ së ph¸p lý
11
t¹o lËp c¸c lo¹i tµi s¶n chung vµ tµi s¶n riªng cña vî, chång;
quyÒn vµ nghÜa vô cô thÓ cña vî, chång ®èi víi nh÷ng lo¹i
tµi s¶n nµy; c¸c trêng hîp vµ nguyªn t¾c ph©n chia tµi s¶n
cña vî chång... Tõ ®ã, gãp phÇn thùc hiÖn ph¸p luËt, x©y
dùng gia ®×nh d©n chñ, hßa thuËn, h¹nh phóc, bÒn v÷ng.
Chóng t«i tin tëng r»ng, nh÷ng kiÕn nghÞ khoa häc
trong luËn ¸n ®îc sö dông trong c«ng viÖc ph¸p ®iÓn hãa
LuËt HN&G§ cña Nhµ níc ta; bëi lÏ, viÖc söa ®æi, bæ sung
nh÷ng qui ®Þnh cña LuËt HN&G§ (trong ®ã cã chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång) lµ rÊt cÇn thiÕt, t¹o c¬ së ph¸p lý v÷ng
ch¾c vµ thèng nhÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ ¸p dông
chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång theo LuËt HN&G§ ViÖt Nam.
7. KÕt cÊu cña luËn ¸n
Ngoµi lêi më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham
kh¶o, néi dung cña luËn ¸n gåm 3 ch¬ng, 8 môc.
12
Ch¬ng 1
Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn
vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, vai trß, ý nghÜa cña chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång
1.1.1. Kh¸i niÖm chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
Gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi, thÓ hiÖn tÝnh chÊt vµ
kÕt cÊu cña x· héi. Trong x· héi cã giai cÊp, Nhµ níc lu«n
b»ng ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ HN&G§, x©y dùng
m« h×nh (kiÓu gia ®×nh) phï hîp víi thiÕt chÕ x· héi. Gia
®×nh cã vÞ trÝ, vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi sù tån
t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Trong gia ®×nh, vî, chång, cha,
mÑ, con võa lµ thµnh viªn trong gia ®×nh, võa lµ thµnh viªn
cña x· héi; hµng ngµy t¸i t¹o ra ®êi sèng cña b¶n th©n
m×nh, con ngêi cßn t¹o ra nh÷ng ngêi kh¸c, sinh s«i n¶y në
- ®ã lµ quan hÖ gi÷a chång vµ vî, cha mÑ vµ con c¸i, ®ã lµ
gia ®×nh… §Ó cho gia ®×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn, cÇn ph¶i
cã c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt - c¬ së kinh tÕ cña gia ®×nh,
nu«i sèng gia ®×nh. Do vËy, chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
lu«n ®îc nhµ lµm luËt quan t©m x©y dùng nh lµ mét trong
c¸c chÕ ®Þnh c¬ b¶n, quan träng nhÊt cña ph¸p luËt vÒ
HN&G§.
Vî, chång tríc hÕt víi t c¸ch lµ c«ng d©n, cã quyÒn
chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t ®èi víi tµi s¶n thuéc quyÒn
së h÷u cña m×nh. Tµi s¶n cña vî, chång thuéc ph¹m trï tµi
s¶n riªng cña c«ng d©n ®· ®îc HiÕn ph¸p (§iÒu 58 HiÕn
13
ph¸p n¨m 1992) vµ Bé luËt d©n sù (BLDS) n¨m 1995 ghi
nhËn. Tµi s¶n theo nghÜa tõ ®iÓn häc lµ "cña c¶i, vËt chÊt
dïng vµo môc ®Ých s¶n xuÊt vµ tiªu dïng", cßn theo §iÒu
172 BLDS qui ®Þnh, tµi s¶n "bao gåm vËt cã thùc, tiÒn, giÊy
tê trÞ gi¸ ®îc b»ng tiÒn vµ c¸c quyÒn tµi s¶n". XÐt vÒ lý
thuyÕt, cã thÓ ¸p dông c¸c qui ®Þnh chi phèi tµi s¶n cña vî
chång nh nh÷ng ngêi kh¸c kh«ng ph¶i lµ vî chång cña nhau.
VÝ dô: Tµi s¶n cña bªn nµo, bªn ®ã cã quyÒn sö dông, qu¶n
lý, ®Þnh ®o¹t. Nh÷ng thu nhËp hîp ph¸p cña mçi bªn vî,
chång lµ tµi s¶n riªng cña vî, chång... Tuy nhiªn, lý thuyÕt
nµy kh«ng thÓ ¸p dông cho hai vî chång trong thùc tiÔn. Do
tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña quan hÖ h«n nh©n ®îc x¸c lËp -
tÝnh céng ®ång, sau khi kÕt h«n, hai vî chång ë vµo t×nh
tr¹ng "¨n chung, ®æ lén", cïng chung søc, chung ý chÝ trong
viÖc t¹o dùng tµi s¶n, x©y dùng gia ®×nh hßa thuËn, h¹nh
phóc v× sù æn ®Þnh vµ phån vinh cña x· héi. TÝnh chÊt vµ
môc ®Ých cña quan hÖ h«n nh©n ®îc x¸c lËp ®ßi hái cÇn
ph¶i cã mét qui chÕ ph¸p lý ®Æc biÖt nh»m ®iÒu chØnh
vÊn ®Ò tµi s¶n cña vî chång. Do vËy, Nhµ níc b»ng ph¸p luËt
ph¶i qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång.
Së dÜ nhµ lËp ph¸p ph¶i dù liÖu vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña
vî chång lµ bëi nh÷ng lý do sau:
- Tríc hÕt, do tÝnh chÊt, môc ®Ých cña quan hÖ h«n
nh©n ®îc x¸c lËp - tÝnh céng ®ång cña quan hÖ h«n nh©n.
KÓ tõ khi nam, n÷ kÕt h«n trë thµnh vî chång, hä cïng chung
sèng, g¸nh v¸c chung c«ng viÖc gia ®×nh, cïng nhau t¹o dùng
nªn tµi s¶n chung..., muèn b¶o ®¶m nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu
cña gia ®×nh, tháa m·n c¸c nhu cÇu vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn
14
cña vî chång; ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô ch¨m sãc, gióp ®ì lÉn
nhau; nghÜa vô ch¨m sãc, nu«i dìng, gi¸o dôc c¸c con... th×
cÇn ph¶i cã tµi s¶n, tiÒn b¹c, s¶n nghiÖp cña vî chång. V×
thÕ, bªn c¹nh ®êi sèng t×nh c¶m, sù th¬ng yªu g¾n bã
gi÷a vî chång, kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn vÊn ®Ò tµi s¶n cña
vî chång. MÆt kh¸c, ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng chung cña gia
®×nh, ®¸p øng c¸c nhu cÇu vÒ vËt chÊt, tinh thÇn cña vî
chång, nghÜa vô ch¨m sãc, gi¸o dôc con c¸i... th× trong suèt
thêi kú h«n nh©n (kho¶ng thêi gian quan hÖ vî chång tån t¹i,
tÝnh tõ khi kÕt h«n cho ®Õn khi h«n nh©n chÊm døt); vî
chång kh«ng thÓ chØ bã hÑp trong quan hÖ gia ®×nh, mµ
cÇn thiÕt ph¶i cã sù trao ®æi, quan hÖ giao dÞch víi rÊt nhiÒu
ngêi kh¸c. Cã thÓ nãi, chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®îc ¸p
dông thêng xuyªn, hµng ngµy, tõ viÖc ngêi chång mua bao
thuèc l¸, ngêi vî "x¸ch lµn" ®i chî mua l¬ng thùc, thùc phÈm
nh»m ®¸p øng nhu cÇu thiÕt yÕu hµng ngµy cña gia
®×nh... ®Õn nh÷ng viÖc kinh doanh, bu«n b¸n, mua s¾m
c¸c tµi s¶n chung cã gi¸ trÞ lín nh nhµ ë, quyÒn sö dông
®Êt, «t«, tµu thuyÒn, xe m¸y, ti vi, tñ l¹nh... ®Òu "®ông
ch¹m" ®Õn tµi s¶n cña vî chång. NÕu nhµ lµm luËt kh«ng dù
liÖu "c¸ch xö sù" theo qui ®Þnh chung th× khã lßng kiÓm
so¸t, ®Þnh híng trong viÖc ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ tµi s¶n
cña vî chång trong c¸c giao dÞch d©n sù. Ph¸p luËt cÇn ph¶i
qui ®Þnh râ khi sö dông tµi s¶n, tiÒn b¹c cña vî chång nh»m
®¸p øng nhu cÇu chung cña gia ®×nh th× trêng hîp nµo
giao dÞch ®ã ph¶i cã sù ®ång ý tháa thuËn cña vî chång (kÓ
c¶ b»ng v¨n b¶n cã ch÷ ký cña hai vî chång nh hîp ®ång
mua b¸n nhµ, chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt...); trêng hîp nµo
15
®îc coi lµ ®· cã sù tháa thuËn mÆc nhiªn cña c¶ hai vî chång
khi chØ mét bªn vî, chång trùc tiÕp sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi
s¶n cña vî chång ký kÕt hîp ®ång víi ngêi kh¸c (nh vî chång
sö dông tiÒn b¹c, tµi s¶n nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu thiÕt
yÕu hµng ngµy cña gia ®×nh, b¶o ®¶m c¸c nhu cÇu vÒ ¨n,
ë, häc hµnh, ch÷a bÖnh...). V¶ l¹i, tÝnh chÊt cña sù sèng
chung gi÷a vî chång ®· dÉn tíi cã sù hçn hîp tÊt nhiªn vÒ tµi
s¶n cña vî chång. Ngêi ta kh«ng thÓ bá qua nh÷ng hËu qu¶
tÊt nhiªn vÒ tµi s¶n cña sù sèng chung ®ã. Trong suèt thêi
kú h«n nh©n cã thÓ ph¸t sinh c¸c quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña
vî chång. VËy mµ, cø mçi lÇn vî, chång sö dông tiÒn b¹c, tµi
s¶n cña m×nh nh»m ®¸p øng nhu cÇu chung cña gia ®×nh
khi ký kÕt c¸c hîp ®ång víi ngêi kh¸c (mµ c¸c hîp ®ång do vî
chång ký kÕt víi nh÷ng ngêi kh¸c ®ã l¹i qu¸ nhiÒu; cã thÓ
nãi lµ kh«ng mét cÆp vî chång nµo trong qu¸ tr×nh chung
sèng ë thêi kú h«n nh©n, nhiÒu khi lµ suèt ®êi, l¹i biÕt râ
m×nh ®· ký kÕt bao nhiªu hîp ®ång víi ngêi kh¸c v× lîi Ých
cña c¸ nh©n vµ gia ®×nh); nhê cã chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång ®îc qui ®Þnh, t¹o ®iÒu kiÖn cho vî, chång vµ ngêi thø
ba tù do tham gia c¸c giao dÞch liªn quan ®Õn tµi s¶n cña vî
chång trong khu«n khæ luËt ®Þnh, b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh
®¸ng cña m×nh.
- Thø hai, ph¸p luËt cã dù liÖu vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña
vî chång míi lµ c¬ së ®Ó vî chång thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ
nghÜa vô tµi s¶n cña m×nh liªn quan ®Õn tµi s¶n cña vî
chång trong suèt thêi kú h«n nh©n; nh viÖc luËt qui ®Þnh
c¸c c¨n cø, nguån gèc, ph¹m vi c¸c lo¹i tµi s¶n thuéc së h÷u
chung cña vî chång hoÆc tµi s¶n riªng cña vî, chång. Theo
16
®ã, vî, chång thùc hiÖn quyÒn së h÷u (quyÒn chiÕm h÷u,
quyÒn sö dông, quyÒn ®Þnh ®o¹t) ®èi víi tõng lo¹i tµi s¶n
theo luËt ®Þnh nh»m b¶o ®¶m lîi Ých chung cña gia ®×nh
hoÆc nhu cÇu cña b¶n th©n vî, chång. §ång thêi, x¸c ®Þnh
râ c¸c quyÒn lîi, nghÜa vô cña vî chång liªn quan ®Õn tµi
s¶n cña m×nh.
VÝ dô: anh T vµ chÞ H kÕt h«n víi nhau n¨m 2000.
Trong thêi kú h«n nh©n, anh T ®· vay cña anh X 20.000.000
®ång. Mãn nî 20.000.000 ®ång nµy sÏ do c¶ hai vî chång
anh T vµ chÞ H cïng chÞu tr¸ch nhiÖm liªn ®íi vµ ®îc thanh
to¸n b»ng tµi s¶n chung cña vî chång khi anh X cã yªu cÇu,
nÕu viÖc vay cña anh T nh»m môc ®Ých ®¸p øng nhu cÇu
thiÕt yÕu cña gia ®×nh. Ngîc l¹i, nÕu kho¶n nî 20.000.000
®ång ®îc vay v× môc ®Ých riªng cña anh T, th× anh T cã
nghÜa vô tr¶ kho¶n nî trªn b»ng tµi s¶n riªng cña m×nh, chÞ
H kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm liªn ®íi tr¶ nî trong trêng hîp
nµy.
- Thø ba, khi vî, chång sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña
m×nh nh»m b¶o ®¶m ®êi sèng chung cña gia ®×nh... lu«n
cã liªn quan ®Õn quyÒn lîi cña nh÷ng ngêi kh¸c - ngêi thø
ba ký kÕt c¸c hîp ®ång liªn quan ®Õn tµi s¶n cña vî chång.
Theo luËt ®Þnh, ngêi thø ba tham gia giao dÞch cÇn ph¶i
biÕt r»ng trêng hîp nµo hîp ®ång ®ã ®îc b¶o ®¶m thùc
hiÖn tõ tµi s¶n chung cña vî chång hoÆc b»ng tµi s¶n riªng
cña vî, chång nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña m×nh.
V× vËy, ph¸p luËt cña mét sè níc thêng qui ®Þnh chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång ph¶i ®îc niªm yÕt, th«ng b¸o t¹i n¬i c tró
cña vî chång khi ®¨ng ký kÕt h«n. Vî chång cã thÓ lùa chän
17
chÕ ®é tµi s¶n íc ®Þnh (theo sù tháa thuËn b»ng v¨n b¶n
cña vî chång tõ tríc khi kÕt h«n); hoÆc lùa chän chÕ ®é tµi
s¶n ph¸p ®Þnh (nÕu vî chång kh«ng ký kÕt h«n íc tõ tríc khi
kÕt h«n th× ph¸p luËt cho r»ng cÆp vî chång ®ã ®· mÆc
nhiªn lùa chän chÕ ®é tµi s¶n theo luËt ®Þnh). Tïy theo
phong tôc, tËp qu¸n, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ë mçi quèc
gia mµ luËt ph¸p c¸c níc cã qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña
vî chång theo luËt ®Þnh lµ kh¸c nhau. Nhµ lµm luËt cã thÓ
lùa chän chÕ ®é céng ®ång toµn s¶n, chÕ ®é céng ®ång
®éng s¶n vµ t¹o s¶n, chÕ ®é t¹o s¶n... víi nh÷ng c¨n cø,
nguån gèc, ph¹m vi tµi s¶n kh¸c nhau ®Ó qui ®Þnh chÕ ®é
ph¸p ®Þnh vÒ tµi s¶n cña vî chång trong luËt.
Thø t, viÖc qui ®Þnh chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
trong ph¸p luËt lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó c¸c c¬ quan nhµ níc cã
thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ tµi s¶n gi÷a vî
chång víi nhau vµ víi ngêi kh¸c.
VÝ dô: ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng mãn nî mµ vî chång vay
chung v× lîi Ých chung cña gia ®×nh hoÆc mçi bªn vî, chång
vay riªng, sö dông vµo môc ®Ých riªng. Tïy theo tõng trêng
hîp cô thÓ mµ ¸p dông chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång qui kÕt
theo tr¸ch nhiÖm (nghÜa vô) chung cña vî chång hay nghÜa
vô riªng cña vî, chång ph¶i thanh to¸n tr¶ mãn nî ®ã.
Còng theo luËt ®Þnh, c¸c trêng hîp cÇn ph¶i chia tµi
s¶n chung cña vî chång khi mét bªn vî, chång chÕt tríc (§iÒu
31 LuËt HN&G§ n¨m 2000); khi vî chång ly h«n (§iÒu 95
LuËt HN&G§ n¨m 2000); chia tµi s¶n chung cña vî chång khi
h«n nh©n cßn tån t¹i (§iÒu 29, 30 LuËt HN&G§ n¨m 2000);
theo tõng trêng hîp chia tµi s¶n chung cña vî chång khi cã
18
yªu cÇu, Tßa ¸n ¸p dông c¸c nguyªn t¾c chia tµi s¶n chung
cña vî chång, b¶o ®¶m quyÒn lîi chÝnh ®¸ng vÒ tµi s¶n cña
vî, chång, còng nh quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña nh÷ng ngêi
cã quyÒn lîi liªn quan ®Õn tµi s¶n cña vî chång.
Nh vËy, chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®îc nhµ lµm luËt
dù liÖu do tÝnh chÊt, môc ®Ých cña quan hÖ h«n nh©n ®îc
x¸c lËp, thÓ hiÖn nh lµ yÕu tè kh¸ch quan; phô thuéc vµo
c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi, phong tôc, tËp qu¸n, truyÒn
thèng v¨n hãa ®Ó Nhµ níc qui ®Þnh trong ph¸p luËt vÒ chÕ
®é tµi s¶n cña vî chång.
ChÕ ®é tµi s¶n cña vî chång lµ tæng hîp c¸c qui ph¹m
ph¸p luËt ®iÒu chØnh vÒ tµi s¶n cña vî chång, bao gåm c¸c
qui ®Þnh vÒ c¨n cø x¸c lËp tµi s¶n, quyÒn vµ nghÜa vô cña
vî chång ®èi víi tµi s¶n chung, tµi s¶n riªng; nguyªn t¾c
ph©n chia tµi s¶n gi÷a vî vµ chång.
Trong ph¸p luËt cña Nhµ níc ta, cho ®Õn nay vÉn cha
cã mét kh¸i niÖm vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®îc qui
®Þnh trong mét v¨n b¶n cô thÓ cña c¬ quan nhµ níc cã
thÈm quyÒn. ChÕ ®é tµi s¶n cña vî chång ®îc qui ®Þnh
trong ph¸p luËt nh lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, nh»m ®iÒu
chØnh quan hÖ tµi s¶n cña vî chång, gãp phÇn æn ®Þnh c¸c
quan hÖ x· héi.
Ph¸p luËt ë mçi quèc gia ®Òu cã qui ®Þnh vÒ chÕ ®é
tµi s¶n cña vî chång, cã thÓ lµ kh¸c nhau. Ngay trong mét
quèc gia, theo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ®Êt níc, chÕ
®é tµi s¶n cña vî chång ®îc ph¸p luËt qui ®Þnh còng cã thÓ
lµ kh¸c nhau (Ph¸p, ViÖt Nam...), phô thuéc vµo quan ®iÓm,
chÝnh s¸ch ph¸p lý cña nhµ níc vµ ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh
19
tÕ - x· héi, tËp qu¸n, truyÒn thèng cña mçi níc.
1.1.2. §Æc ®iÓm cña chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
ChÕ ®é tµi s¶n cña vî chång thùc chÊt lµ chÕ ®é së
h÷u tµi s¶n cña vî chång. XuÊt ph¸t tõ tÝnh chÊt vµ môc
®Ých ®Æc biÖt cña quan hÖ h«n nh©n ®îc x¸c lËp - tÝnh
céng ®ång cña quan hÖ h«n nh©n. Vî, chång víi t c¸ch lµ
c«ng d©n, võa lµ chñ thÓ cña quan hÖ HN&G§, võa lµ chñ
thÓ cña quan hÖ d©n sù khi thùc hiÖn quyÒn së h÷u cña
m×nh, tham gia c¸c giao dÞch d©n sù. V× vËy, chÕ ®é tµi
s¶n cña vî chång cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt sau ®©y:
Thø nhÊt, xÐt vÒ chñ thÓ cña quan hÖ së h÷u trong
chÕ ®é tµi s¶n nµy, th× c¸c bªn ph¶i cã quan hÖ h«n nh©n
hîp ph¸p víi t c¸ch lµ vî chång cña nhau (®©y lµ ®Æc ®iÓm
chØ tån t¹i trong lo¹i chÕ ®é tµi s¶n nµy). Do vËy, ®Ó trë
thµnh chñ thÓ cña quan hÖ së h÷u nµy, c¸c chñ thÓ ngoµi
viÖc cã ®ñ n¨ng lùc chñ thÓ trong quan hÖ ph¸p luËt d©n
sù, cßn ®ßi hái hä ph¶i tu©n thñ c¸c ®iÒu kiÖn kÕt h«n ®îc
qui ®Þnh trong ph¸p luËt HN&G§ (vÝ dô, c¸c ®iÒu kiÖn vÒ
tuæi kÕt h«n, ®iÒu kiÖn vÒ sù tù nguyÖn, kh«ng vi ph¹m
c¸c ®iÒu cÊm kÕt h«n).
Thø hai, xuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ, vai trß quan träng cña gia
®×nh ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi, Nhµ níc
b»ng ph¸p luËt khi qui ®Þnh vÒ chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
®Òu xuÊt ph¸t tõ môc ®Ých tríc tiªn vµ chñ yÕu nh»m b¶o
®¶m quyÒn lîi cña gia ®×nh, trong ®ã cã lîi Ých c¸ nh©n cña
vî, chång; tõ ®ã, theo luËt ®Þnh, dï vî chång lùa chän lo¹i chÕ
®é tµi s¶n nµo th× còng ®Òu ph¶i cã nghÜa vô ®ãng gãp
20
tiÒn b¹c, nh»m b¶o ®¶m ®êi sèng chung cña gia ®×nh,
nghÜa vô ch¨m sãc lÉn nhau vµ nu«i dìng, gi¸o dôc c¸c con.
H×nh thøc së h÷u ®èi víi tµi s¶n chung cña vî, chång lµ së
h÷u chung hîp nhÊt, víi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng: c¸c tµi s¶n
do vî, chång, t¹o ra, nh÷ng thu nhËp hîp ph¸p cña vî, chång
trong thêi kú h«n nh©n ®Òu ®îc tÝnh thuéc khèi tµi s¶n
chung cña vî, chång (trõ nguån gèc lµ tµi s¶n riªng cña mçi
bªn). C«ng søc t¹o ra tµi s¶n cña ngêi chång ®· hµm chøa c¶
c«ng søc cña ngêi vî trong ®ã vµ ngîc l¹i.
Thø ba, c¨n cø x¸c lËp, chÊm døt chÕ ®é tµi s¶n nµy
phô thuéc vµo sù kiÖn ph¸t sinh vµ chÊm døt cña quan hÖ
h«n nh©n. Hay nãi c¸ch kh¸c, chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång
chØ tån t¹i trong thêi kú h«n nh©n. Tõ ®ã, tµi s¶n chung
cña vî chång chØ cã thÓ ph¸t sinh khi quan hÖ h«n nh©n ®-
îc x¸c lËp vµ chÊm døt khi mét bªn vî, chång chÕt tríc hoÆc
vî chång ly h«n;
Thø t, chÕ ®é tµi s¶n cña vî chång còng mang nh÷ng
®Æc thï riªng trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô
cña chñ thÓ. §èi víi tµi s¶n chung cña vî chång, b¾t buéc vî
chång khi tham gia c¸c giao dÞch d©n sù, kinh tÕ ph¶i xuÊt
ph¸t tõ lîi Ých chung cña gia ®×nh. Th«ng thêng, khi vî
chång sö dông tµi s¶n chung ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu
thiÕt yÕu cña gia ®×nh th× ph¸p luËt lu«n coi lµ cã sù tháa
thuËn ®¬ng nhiªn cña c¶ hai vî chång, trõ nh÷ng tµi s¶n
chung cã gi¸ trÞ lín. §èi víi tµi s¶n riªng (nÕu cã), th«ng th-
êng ngêi cã tµi s¶n cã quyÒn tù m×nh ®Þnh ®o¹t kh«ng phô
thuéc ý chÝ cña ngêi kh¸c. Tuy nhiªn, víi chÕ ®é tµi s¶n cña vî
chång trong mét sè trêng hîp quyÒn n¨ng nµy cña hä bÞ h¹n