Bằng chứng kiểm toán và các kỹ thuật thu thập bằng chứng kiểm toán trong hoạt động kiểm toán
- 44 trang
- file .doc
Môc luc
Trang
Lêi më ®Çu..................................................................2
I- Kh¸i qu¸t chung vÒ b»ng chøng kiÓm to¸n ...................3
1. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa cña b»ng chøng kiÓm to¸n ......3
2. C¸c lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n ................................3
2.1. Ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n theo nguån gèc.4
2.2. Ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n theo lo¹i h×nh. .5
3. QuyÕt ®Þnh cña kiÓm to¸n viªn vÒ thu thËp b»ng chøng
kiÓm to¸n ................................................................... 6
3.1. QuyÕt ®Þnh vÒ thÓ thøc kiÓm to¸n cÇn ¸p dông 6
3.2. QuyÕt ®Þnh vÒ quy m« mÉu cÇn chän ®èi víi mét
thÓ thøc nhÊt ®Þnh...............................................7
3.3. QuyÕt ®Þnh vÒ nh÷ng kho¶n môc c¸ biÖt
cÇn chän tõ tæng thÓ.............................................7
3.4. QuyÕt ®Þnh vÒ thêi gian hoµn thµnh c¸c thÓ thøc7
4. Yªu cÇu ®èi víi b»ng chøng kiÓm to¸n......................7
4.1. TÝnh thÝch hîp................................................8
4.2. TÝnh ®Çy ®ñ.................................................10
5. Mét sè b»ng chøng kiÓm to¸n ®Æc biÖt cÇn thu thËp. 12
5.1. T liÖu cña chuyªn gia.......................................12
5.2. Gi¶i tr×nh cña gi¸m ®èc .................................13
5.3. T liÖu cña kiÓm to¸n viªn néi bé........................14
5.4. T liÖu cña kiÓm to¸n viªn kh¸c..........................16
5.5. B»ng chøng vÒ c¸c bªn liªn quan.......................16
6. XÐt ®o¸n vµ sö dông b»ng chøng kiÓm to¸n ............18
II- C¸c kü thuËt thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n...............19
1. KiÓm tra vËt chÊt...................................................19
2. KiÓm tra tµi liÖu.....................................................20
3. Quan s¸t...............................................................22
4. LÊy x¸c nhËn.........................................................22
5. Pháng vÊn.............................................................23
6. TÝnh to¸n .............................................................24
7. Ph©n tÝch ............................................................25
III- Mét sè ®¸nh gi¸ vÒ thùc tÕ thu thËp b»ng chøng kiÓm
to¸n hiÖn nay...............................................................27
1. Thùc tÕ thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n hiÖn nay.......27
2. Mét sè biÖn ph¸p ®Ò xuÊt n©ng cao chÊt lîng thu thËp
b»ng chøng
kiÓm to¸n .................................................................28
KÕt luËn.....................................................................29
1
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o........................................30
Lêi më ®Çu
KiÓm to¸n lµ mét ngµnh nghÒ ®· vµ ®ang ph¸t triÓn
trªn thÕ giíi nãi chung vµ ë ViÖt Nam nãi riªng. KiÓm to¸n
®ãng vai trß quan träng trong viÖc cung cÊp c¸c th«ng tin
chÝnh x¸c vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh, thùc tr¹ng ho¹t
®éng cña c¸c doanh nghiÖp còng nh c¸c ®¬n vÞ sö dông
ng©n s¸ch nhµ níc, gãp phÇn lµm lµnh m¹nh hãa nÒn kinh tÕ
®ang cã nh÷ng biÕn ®éng m¹nh mÏ ë níc ta.
B»ng chøng kiÓm to¸n lµ mét trong nh÷ng kh¸i niÖm c¬
b¶n nhÊt cña kiÓm to¸n. XÐt vÒ thùc chÊt, kiÓm to¸n chÝnh lµ
qu¸ tr×nh c¸c kiÓm to¸n viªn khai th¸c, ph¸t hiÖn vµ ®¸nh
gi¸ c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n b»ng viÖc ¸p dông c¸c ph¬ng
ph¸p kiÓm to¸n thÝch hîp. C¸c b»ng chøng kiÓm to¸n sÏ gióp
cho kiÓm to¸n viªn rót ra nh÷ng kÕt luËn hîp lý, lµm c¨n cø
v÷ng ch¾c ®Ó ®a ra c¸c ý kiÕn nhËn xÐt vÒ b¸o c¸o tµi
chÝnh cña doanh nghiÖp. RÊt râ rµng lµ, b¸o c¸o kiÓm to¸n -
s¶n phÈm cuèi cïng vµ quan träng nhÊt cña mét cuéc kiÓm
to¸n, sÏ kh«ng cã gi¸ trÞ ph¸p lý, thiÕu tÝnh thuyÕt phôc nÕu
kh«ng ®îc dùa trªn c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n mét c¸ch v÷ng
ch¾c. Víi ý nghÜa quan träng ®ã, em ®· chän ®Ò tµi: "B»ng
chøng kiÓm to¸n vµ c¸c kü thuËt thu thËp b»ng chøng
kiÓm to¸n trong ho¹t ®éng kiÓm to¸n " ®Ó ®i vµo nghiªn
cøu vÒ mÆt lý luËn chung nh»m hiÓu biÕt s©u s¾c h¬n vÒ
2
mét khÝa c¹nh quan träng cña kiÓm to¸n vµ phôc vô h÷u Ých
cho qu¸ tr×nh thùc tËp sau nµy.
Bµi viÕt gåm 3 phÇn chÝnh:
I- Kh¸i qu¸t chung vÒ b»ng chøng kiÓm to¸n
II- C¸c kü thuËt thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n
III- Mét sè ®¸nh gi¸ vÒ thùc tÕ thu thËp b»ng chøng
kiÓm to¸n hiÖn nay
I- Kh¸i qu¸t chung vÒ b»ng chøng kiÓm to¸n
1. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa cña b»ng chøng kiÓm to¸n
B»ng chøng kiÓm to¸n lµ mét trong nh÷ng kh¸i niÖm c¬
b¶n nhÊt cña kiÓm to¸n. XÐt vÒ thùc chÊt, kiÓm to¸n chÝnh lµ
qu¸ tr×nh kiÓm to¸n viªn khai th¸c, ph¸t hiÖn vµ ®¸nh gi¸
c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n b»ng viÖc ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p
kiÓm to¸n thÝch hîp.
Nh vËy, b»ng chøng kiÓm to¸n cã thÓ gåm nhiÒu lo¹i
kh¸c nhau vµ kh«ng chØ lµ c¸c chøng tõ , sæ s¸ch kÕ to¸n,
mµ cßn bao gåm nhiÒu th«ng tin kh¸c do kiÓm to¸n viªn chñ
®éng thu thËp ®Ó lµm c¬ së cho ý kiÕn cña m×nh, th«ng qua
c¸c ph¬ng ph¸p quan s¸t, x¸c nhËn, pháng vÊn…
C¸c b»ng chøng kiÓm to¸n sÏ gióp cho kiÓm to¸n viªn
rót ra nh÷ng kÕt luËn hîp lý, lµm c¨n cø v÷ng ch¾c ®Ó ®a ra
c¸c ý kiÕn nhËn xÐt vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp.
3
RÊt râ rµng lµ, c¸c b¸o c¸o kiÓm to¸n - s¶n phÈm cuèi cïng
cña mét cuéc kiÓm to¸n sÏ kh«ng cã gi¸ trÞ, thiÕu tÝnh thuyÕt
phôc nÕu kh«ng ®îc dùa trªn c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch
hîp.
B»ng chøng kiÓm to¸n lµ c¬ së ®Ó chøng minh cho b¸o
c¸o kiÓm to¸n, nªn c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ®Òu nhÊn m¹nh
vÒ tÇm quan träng cña b»ng chøng kiÓm to¸n vµ yªu cÇu: "
KiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i thu thËp ®Çy ®ñ
c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp ®Ó lµm c¬ së ®a ra ý
kiÕn cña m×nh vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm
to¸n". Cã thÓ nãi, sù thµnh c«ng cña toµn bé cuéc kiÓm to¸n
phô thuéc tríc hÕt vµo viÖc thu thËp vµ sau ®ã lµ ®¸nh gi¸
b»ng chøng kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n viªn.
2. C¸c lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n
ViÖc ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n cã t¸c dông gióp
ta ph©n biÖt ®îc b»ng chøng lo¹i nµo cã ®é tin cËy cao, thÊp.
Tõ ®ã kiÓm to¸n viªn ®Þnh híng ®îc mèi quan t©m ®óng
møc tíi viÖc thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n. Trong thùc tÕ, cã
rÊt nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n kiÓm to¸n
kh¸c nhau, song phæ biÕn h¬n c¶ lµ 2 c¸ch ph©n lo¹i sau:
2.1. Ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n theo nguån gèc
Ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n theo nguån gèc lµ c¨n
cø vµo nguån gèc cña th«ng tin, tµi liÖu cã liªn quan ®Õn b¸o
c¸o tµi chÝnh mµ kiÓm to¸n viªn thu thËp ®îc trong qu¸ tr×nh
kiÓm to¸n.
Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, b»ng chøng kiÓm to¸n ®îc
chia thµnh:
4
- B»ng chøng kiÓm to¸n do kiÓm to¸n viªn khai th¸c vµ ph¸t
hiÖn b»ng c¸ch:
+ KiÓm kª tµi s¶n thùc tÕ: Nh biªn b¶n kiÓm kª hµng tån
kho cña tæ kiÓm to¸n x¸c nhËn tµi s¶n thùc tÕ…
+ TÝnh to¸n l¹i c¸c biÓu tÝnh to¸n cña doanh nghiÖp: Nh
c¸c sè liÖu, tµi liÖu do kiÓm to¸n viªn tÝnh to¸n l¹i cã sù x¸c
nhËn cña doanh nghiÖp hoÆc nh÷ng ngêi liªn quan lµ hîp lý…
+ Quan s¸t thùc tÕ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé: Lµ nh÷ng
th«ng tin, tµi liÖu do kiÓm to¸n viªn ghi chÐp l¹i th«ng qua
viÖc quan s¸t hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé doanh nghiÖp, cã dÉn
chøng theo thêi gian kh¶o s¸t…
+ ThÈm tra vµ pháng vÊn…
- B»ng chøng kiÓm to¸n do doanh nghiÖp ph¸t hµnh vµ lu©n
chuyÓn ®Õn c¸c bé phËn néi bé hoÆc bªn ngoµi ®¬n vÞ vµ
c¸c th«ng tin mµ doanh nghiÖp cung cÊp cho kiÓm to¸n viªn:
+ Chøng tõ, tµi liÖu do doanh nghiÖp ph¸t hµnh vµ
chuyÓn ®Õn c¸c ®¬n vÞ kh¸c, sau ®ã quay trë l¹i ®¬n vÞ,
nh c¸c ñy nhiÖm chi…
+ Chøng tõ, tµi liÖu do doanh nghiÖp ph¸t hµnh vµ lu©n
chuyÓn trong néi bé doanh nghiÖp, nh c¸c phiÕu chi, phiÕu
xuÊt vËt t, hãa ®¬n b¸n hµng…
+ C¸c sæ kÕ to¸n, b¸o c¸o kÕ to¸n cña doanh nghiÖp lËp
+ Nh÷ng th«ng tin (lêi nãi, ghi chÐp…) cña c¸n bé qu¶n
lý, c¸n bé nghiÖp vô hoÆc nh÷ng gi¶i tr×nh cña nh÷ng ngêi cã
liªn quan trong ®¬n vÞ cho kiÓm to¸n viªn…
- B»ng chøng kiÓm to¸n do bªn thø ba cung cÊp tõ c¸c nguån
kh¸c nhau:
5
+ C¸c b»ng chøng do nh÷ng ngêi bªn ngoµi ®¬n vÞ cung
cÊp trùc tiÕp cho kiÓm to¸n viªn nh: C¸c b¶ng x¸c nhËn nî
ph¶i tr¶ cña c¸c chñ nî, b¶ng x¸c nhËn c¸c kho¶n ph¶i thu cña
c¸c kh¸ch nî, hoÆc sè d tiÒn göi ng©n hµng ®· ®îc ng©n
hµng x¸c nhËn…Nh÷ng b»ng chøng nµy cã ®îc do kiÓm to¸n
viªn göi th ®Õn c¸c ®¬n vÞ, c¸ nh©n bªn ngoµi doanh nghiÖp
vµ yªu cÇu hä x¸c nhËn sù ch©n thùc cña sè liÖu.
+ C¸c b»ng chøng ®îc lËp do ®èi tîng bªn ngoµi doanh
nghiÖp cã liªn quan ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp,
nh hãa ®¬n b¸n hµng cho doanh nghiÖp, sæ phô ng©n hµng…
+ C¸c ghi chÐp ®éc lËp hoÆc c¸c b¸o c¸o thèng kª tæng
hîp theo chuyªn ngµnh cã liªn quan ®Õn doanh nghiÖp…
2.2. Ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n theo lo¹i h×nh
C¨n cø vµo lo¹i h×nh hay cßn gäi lµ d¹ng b»ng chøng
kiÓm to¸n th× b»ng chøng kiÓm to¸n ®îc chia thµnh c¸c lo¹i
sau:
- C¸c b»ng chøng vËt chÊt: Lµ c¸c b»ng chøng mµ kiÓm to¸n
viªn thu thËp ®îc trong qu¸ tr×nh thanh tra hoÆc qu¸ tr×nh
kiÓm kª c¸c tµi s¶n h÷u h×nh, nh hµng tån kho, tµi s¶n cè
®Þnh h÷u h×nh, tiÒn mÆt, c¸c lo¹i chøng kho¸n…
Thuéc lo¹i nµy gåm cã c¸c biªn b¶n kiÓm kª hµng tån
kho, biªn b¶n kiÓm kª quü tiÒn mÆt, c¸c chøng kho¸n, biªn
b¶n kiÓm kª tµi s¶n cè ®Þnh h÷u h×nh…
C¸c b»ng chøng vËt chÊt cã ®é tin cËy cao nhÊt, bëi v×
b»ng chøng vËt chÊt ®îc ®a ra tõ viÖc kiÓm tra trùc tiÕp ®Ó
x¸c minh tµi s¶n cã thùc hay kh«ng.
- C¸c b»ng chøng tµi liÖu: Lµ c¸c b»ng chøng mµ kiÓm to¸n
viªn thu thËp ®îc qua viÖc cung cÊp tµi liÖu, th«ng tin cña c¸c
6
bªn liªn quan theo yªu cÇu cña kiÓm to¸n viªn. Thuéc lo¹i nµy
gåm:
+ C¸c ghi chÐp kÕ to¸n vµ ghi chÐp nghiÖp vô cña
doanh nghiÖp, c¸c b¸o c¸o kÕ to¸n, c¸c b¶n gi¶i tr×nh cña c¸c
nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp…
+ C¸c chøng tõ, tµi liÖu do c¸c ®èi tîng bªn ngoµi doanh
nghiÖp cung cÊp nh: C¸c v¨n b¶n c¸c giÊy x¸c nhËn, c¸c b¸o
c¸o cña bªn thø ba cã liªn quan ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh cña
doanh nghiÖp ®îc kiÓm to¸n nh c¬ quan thuÕ, h¶i quan, bªn
b¸n, bªn mua…
+ C¸c tµi liÖu tÝnh to¸n l¹i cña kiÓm to¸n viªn: Th«ng
qua viÖc x¸c minh, ph©n tÝch sè liÖu, tµi liÖu, kiÓm to¸n viªn
tÝnh to¸n l¹i sè liÖu cña doanh nghiÖp ®îc kiÓm to¸n ®Ó ®a
ra nh÷ng b»ng chøng cho nh÷ng ý kiÕn cã lý cña m×nh nh:
tÝnh to¸n l¹i gi¸ c¸c hãa ®¬n, viÖc tÝnh trÝch khÊu hao TSC§,
tÝnh gi¸ thµnh, ph©n bæ chi phÝ, khãa sæ kÕ to¸n, qu¸ tr×nh
lÊy sè liÖu ®Ó lËp b¸o c¸o kÕ to¸n…
C¸c b»ng chøng tµi liÖu nµy còng cã tÝnh thuyÕt phôc,
nhng ®é tin cËy kh«ng cao b»ng nh÷ng b»ng chøng vËt chÊt.
- C¸c b»ng chøng thu thËp qua pháng vÊn: Lµ c¸c b»ng chøng
kiÓm to¸n viªn thu thËp ®îc th«ng qua viÖc x¸c minh, ®iÒu
tra b»ng c¸ch pháng vÊn nh÷ng ngêi cã liªn quan ®Õn tµi
chÝnh cña doanh nghiÖp ®îc kiÓm to¸n.
Thuéc lo¹i nµy lµ nh÷ng ghi chÐp cña kiÓm to¸n viªn
hoÆc nh÷ng dÉn chøng díi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau nh b¨ng
ghi ©m mµ kiÓm to¸n viªn cã ®îc th«ng qua c¸c cuéc pháng
vÊn nh÷ng ngêi qu¶n lý, ngêi thø ba nh: Kh¸ch hµng, ngêi b¸n,
chñ ®Çu t…vÒ nh÷ng chi tiÕt cã liªn quan ®Õn nh÷ng nhËn
7
xÐt cña kiÓm to¸n viªn ®èi víi b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh
nghiÖp
Nh÷ng b»ng chøng nµy cã t¸c dông chøng minh cho
nh÷ng ý kiÕn cña kiÓm to¸n viªn, nhng ®é tin cËy kh«ng cao
b»ng 2 lo¹i b»ng chøng trªn. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thu
thËp c¸c b»ng chøng, kiÓm to¸n viªn sÏ kÕt hîp nhiÒu lo¹i
b»ng chøng ®Ó cã tÝnh thuyÕt phôc cao.
3. QuyÕt ®Þnh cña kiÓm to¸n viªn vÒ thu thËp b»ng
chøng kiÓm to¸n
QuyÕt ®Þnh chñ yÕu ®Æt ra cho tõng kiÓm to¸n viªn lµ
viÖc x¸c ®Þnh sè lîng b»ng chøng thÝch hîp ph¶i tËp hîp ®Ó
®îc tháa m·n lµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh
cña kh¸ch hµng vµ toµn bé c¸c b¸o c¸o ®Òu ®îc tr×nh bµy
mét c¸ch trung thùc. Sù ph¸n xÐt nµy rÊt quan träng v× chi
phÝ cña qu¸ tr×nh kiÓm to¸n vµ ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng
s½n cã rÊt cao.
QuyÕt ®Þnh cña kiÓm to¸n viªn vÒ qu¸ tr×nh tËp hîp
b»ng chøng cã thÓ chia thµnh bèn quyÕt ®Þnh:
3.1. QuyÕt ®Þnh vÒ thÓ thøc kiÓm to¸n cÇn ¸p dông
Nh÷ng thÓ thøc kiÓm to¸n lµ nh÷ng híng dÉn chi tiÕt vÒ
qu¸ tr×nh thu thËp mét lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n c¸ biÖt
ph¶i thu ë mét thêi ®iÓm nµo ®ã trong cuéc kiÓm to¸n.
Khi thiÕt kÕ c¸c thÓ thøc kiÓm to¸n, thêng ph¶i s¾p
xÕp chóng theo thø tù trong nh÷ng ph¬ng thøc cô thÓ ®ñ ®Ó
gióp cho viÖc sö dông chóng nh nh÷ng híng dÉn trong suèt
cuéc kiÓm to¸n.
3.2. QuyÕt ®Þnh vÒ quy m« mÉu cÇn chän ®èi víi mét thÓ
thøc nhÊt ®Þnh
8
Sau khi ®· chän ®îc thÓ thøc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn
x¸c ®Þnh quy m« mÉu. Quy m« mÉu cã thÓ biÕn ®éng tõ
gåm mét kho¶n môc ®Õn gåm tÊt c¶ c¸c kho¶n môc trong
tæng thÓ ®ang ®îc kh¶o s¸t. ViÖc quyÕt ®Þnh chän bao
nhiªu kho¶n môc ®Ó kh¶o s¸t ph¶i ®îc kiÓm to¸n viªn thùc
hiÖn cho tõng thÓ thøc kiÓm to¸n. Quy m« mÉu ®èi víi bÊt kú
thÓ thøc ®Þnh s½n nµo ®Òu cã kh¶ n¨ng thay ®æi tõ cuéc
kiÓm to¸n nµy sang cuéc kiÓm to¸n kh¸c.
3.3. QuyÕt ®Þnh vÒ nh÷ng kho¶n môc c¸ biÖt cÇn chän tõ
tæng thÓ
Sau khi quy m« mÉu ®· ®îc x¸c ®Þnh cho tõng thÓ thøc
kiÓm to¸n c¸ biÖt, ®iÒu cÇn lµm lµ x¸c ®Þnh c¸c kho¶n môc
c¸ biÖt ®Ó kiÓm tra.
3.4. QuyÕt ®Þnh vÒ thêi gian hoµn thµnh c¸c thÓ thøc
Mét cuéc kiÓm to¸n c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh thêng cña mét
kú, thÝ dô nh mét n¨m, vµ mét cuéc kiÓm to¸n thêng ph¶i mÊt
vµi tuÇn hoÆc vµi th¸ng sau khi kÕt thóc mét kú míi hoµn tÊt.
X¸c ®Þnh thêi gian cña c¸c thÓ thøc kiÓm to¸n do ®ã cã thÓ
thay ®æi tõ rÊt sím trong kú kÕ to¸n cho ®Õn rÊt l©u sau khi
kú kÕ to¸n kÕt thóc. Trong cuéc kiÓm to¸n c¸c b¸o c¸o tµi
chÝnh, kh¸ch hµng thêng muèn cuéc kiÓm to¸n hoµn thµnh
trong vßng tõ mét ®Õn ba th¸ng sau khi n¨m tµi chÝnh kÕt
thóc.
Sù diÔn t¶ chi tiÕt c¸c kÕt qu¶ cña bèn quyÕt ®Þnh vÒ
b»ng chøng kiÓm to¸n trong mét cuéc kiÓm to¸n ®Æc thï ®îc
gäi lµ mét ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n. Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n
lu«n lu«n bao gåm mét danh s¸ch c¸c thÓ thøc kiÓm to¸n. Ch-
¬ng tr×nh kiÓm to¸n còng thêng nªu râ c¸c quy m« mÉu, c¸c
9
kho¶n môc c¸ biÖt ph¶i chän, vµ thêi gian cña c¸c kh¶o s¸t.
Th«ng thêng cã mét môc ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n cho tõng yÕu
tè cÊu thµnh cuéc kiÓm to¸n. Do ®ã, sÏ cã mét môc ch¬ng
tr×nh kiÓm to¸n ®èi víi c¸c kho¶n ph¶i thu, ®èi víi doanh
thu…
4. Yªu cÇu ®èi víi b»ng chøng kiÓm to¸n
Nãi ®Õn b»ng chøng kiÓm to¸n cña mäi cuéc kiÓm to¸n
®Òu ®Æt ra hai yªu cÇu b¾t buéc lµ: C¸c b»ng chøng kiÓm
to¸n thu thËp ®îc ph¶i ®¶m b¶o ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp. KiÓm
to¸n viªn ph¶i tËp hîp b»ng chøng cã gi¸ trÞ ®Çy ®ñ ®Ó
chøng minh cho nhËn xÐt ®îc c«ng bè. V× b¶n chÊt cña b»ng
chøng kiÓm to¸n vµ mèi quan t©m vÒ chi phÝ cña viÖc thùc
hiÖn kiÓm to¸n lµ kiÓm to¸n viªn kh«ng cã kh¶ n¨ng bÞ
thuyÕt phôc hoµn toµn r»ng nhËn xÐt ®îc c«ng bè lµ ®óng.
Tuy vËy, kiÓm to¸n viªn ph¶i tin ch¾c r»ng nhËn xÐt cña anh
ta lµ ®óng víi mét møc ®é nghi ngê hîp lý. B»ng c¸ch kÕt hîp
tÊt c¶ b»ng chøng tõ cuéc kiÓm to¸n toµn bé, kiÓm to¸n viªn
cã thÓ quyÕt ®Þnh khi nµo anh ta ®ñ bÞ thuyÕt phôc ®Ó
c«ng bè mét b¸o c¸o kiÓm to¸n.
"…Sù ®Çy ®ñ vµ tÝnh thÝch hîp lu«n ®i liÒn víi nhau vµ
®îc ¸p dông cho c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n thu thËp tõ c¸c thö
nghiÖm kiÓm so¸t vµ c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n. " §Çy ®ñ" lµ
tiªu chuÈn thÓ hiÖn sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n; "ThÝch hîp"
lµ tiªu chuÈn thÓ hiÖn chÊt lîng, ®é tin cËy cña b»ng chøng
kiÓm to¸n…" (®o¹n 8, VSA 500)
4.1. TÝnh thÝch hîp
Sù thÝch hîp (chÊt lîng) cña b»ng chøng kiÓm to¸n liªn
quan ®Õn sù phï hîp vµ ®¸ng tin cËy th«ng qua viÖc xem xÐt
10
c¬ së dÉn liÖu cña chóng. B»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp
ph¶i gióp kiÓm to¸n viªn ®¹t ®îc môc ®Ých kiÓm to¸n cña
m×nh. Sù thÝch hîp cña b»ng chøng kiÓm to¸n tríc hÕt liªn
quan ®Õn ®é tin cËy cña b»ng chøng. §Ó xem xÐt vÊn ®Ò
nµy, kiÓm to¸n viªn cÇn chó ý ®Õn c¸c nh©n tè sau ®©y:
4.1.1. Nguån gèc cña b»ng chøng kiÓm to¸n: B»ng chøng cã
nguån gèc cµng ®éc lËp víi ®¬n vÞ sÏ cµng cã ®é tin cËy cao.
Díi ®©y lµ c¸c lo¹i b»ng chøng ®îc xÕp theo thø tù víi ®é tin
cËy gi¶m dÇn:
C¸c b»ng chøng do bªn ngoµi cung cÊp trùc tiÕp cho
kiÓm to¸n viªn, ch¼ng h¹n c¸c v¨n b¶n x¸c nhËn nî cña nhµ
cung cÊp, x¸c nhËn sè d tiÒn göi cña ng©n hµng…
B»ng chøng do bªn ngoµi lËp nhng ®îc lu tr÷ t¹i ®¬n vÞ.
VÝ dô nh hãa ®¬n cña nhµ cung cÊp, sæ phô ng©n hµng…
B»ng chøng do ®¬n vÞ ph¸t hµnh vµ lu©n chuyÓn ra
ngoµi ®¬n vÞ, sau ®ã trë vÓ ®¬n vÞ. VÝ dô nh c¸c ñy nhiÖm
chi (®· thanh to¸n)
C¸c b»ng chøng do ®¬n vÞ ph¸t hµnh vµ lu©n chuyÓn
trong néi bé ®¬n vÞ. VÝ dô nh c¸c phiÕu xuÊt vËt t, hãa ®¬n
b¸n hµng…
4.1.2. D¹ng b»ng chøng kiÓm to¸n: §é tin cËy cßn phô thuéc
vµo d¹ng cña b»ng chøng kiÓm to¸n, ch¼ng h¹n nh:
C¸c b»ng chøng vËt chÊt (kiÓm kª, hoÆc tham gia kiÓm
kª) vµ hiÓu biÕt trùc tiÕp cña kiÓm to¸n viªn vÒ ®èi tîng kiÓm
to¸n ®îc xem lµ hai d¹ng b»ng chøng cã ®é tin cËy cao nhÊt.
B»ng chøng tµi liÖu cã ®é tin cËy thÊp h¬n b»ng chøng
vËt chÊt.
11
B»ng chøng thu thËp qua pháng vÊn cã ®é tin cËy thÊp
h¬n b»ng chøng tµi liÖu.
4.1.3. HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ:
Bé phËn nµo cã kiÓm so¸t néi bé h÷u hiÖu th× c¸c
b»ng chøng kiÓm to¸n cã liªn quan ®Õn tµi liÖu kÕ to¸n, quy
chÕ kiÓm so¸t… cña bé phËn ®ã sÏ cã ®é tin cËy cao h¬n.
4.1.4. Sù kÕt hîp gi÷a c¸c lo¹i b»ng chøng:
Mét nhãm b»ng chøng kiÓm to¸n thu thËp tõ nh÷ng
nguån kh¸c nhau, ë c¸c d¹ng kh¸c nhau nhng cïng x¸c nhËn
nh nhau vÒ mét vÊn ®Ò sÏ cã ®é tin cËy lín h¬n so víi tõng
b»ng chøng riªng lÎ. Ngîc l¹i, khi b»ng chøng tõ c¸c nguån kh¸c
nhau l¹i cho kÕt qu¶ tr¸i ngîc nhau, lóc nµy kiÓm to¸n viªn
ph¶i xem xÐt vÊn ®Ò mét c¸ch thËn träng, vµ cã thÓ ph¶i
thùc thi c¸c thñ tôc kiÓm to¸n bæ sung ®Ó x¸c minh.
4.1.5. C¸c nh©n tè kh¸c:
Trong tõng trêng hîp cô thÓ, ®é tin cËy cßn chÞu ¶nh h-
ëng bëi c¸c nh©n tè kh¸c. ThÝ dô trong thñ tôc pháng vÊn, sù
hiÓu biÕt cña ngêi ®îc pháng vÊn vÒ vÊn ®Ò ®ang t×m hiÓu
sÏ ¶nh hëng ®Õn ®é tin cËy cña c¸c b»ng chøng ®¹t ®îc.
Bªn c¹nh ®é tin cËy, sù thÝch hîp cña b»ng chøng kiÓm
to¸n trong c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n cßn ®ßi hái sù phï hîp gi÷a
b»ng chøng víi c¬ së dÉn liÖu mµ kiÓm to¸n viªn muèn x¸c
minh. Bëi lÏ, mét b»ng chøng kiÓm to¸n cã thÓ cã ®é tin cËy
cao nhng vÉn kh«ng thÝch hîp víi c¬ së dÉn liÖu cÇn xem xÐt.
ThÝ dô, th x¸c nhËn cña kh¸ch hµng tuy lµ mét b»ng chøng cã
®é tin cËy cao do ®îc cung cÊp trùc tiÕp cho kiÓm to¸n viªn,
nhng nã chØ chøng minh r»ng kho¶n ph¶i thu ®ã cã thËt (c¬
së dÉn liÖu hiÖn h÷u, quyÒn) nhng l¹i kh«ng thÓ chøng minh
12
cho kh¶ n¨ng thu håi cña kho¶n ph¶i thu (c¬ së dÉn liÖu ®¸nh
gi¸).
4.2. TÝnh ®Çy ®ñ
Th«ng thêng, kiÓm to¸n viªn kh«ng kiÓm tra toµn bé c¸c
th«ng tin hiÖn cã nhng hä cã thÓ kÕt luËn toµn bé c¸c d÷ liÖu
b»ng c¸ch chØ kiÓm tra trªn c¬ së mÉu kiÓm to¸n ®· ®îc lùa
chän. §ång thêi, do dÞch vô kiÓm to¸n ë c¸c tæ chøc kiÓm
to¸n chuyªn nghiÖp lµ ho¹t ®éng sinh lîi nªn c¸c kiÓm to¸n
viªn ph¶i lu«n lu«n c©n nh¾c, so s¸nh gi÷a c¸c chi phÝ ph¶i
bá ra ®Ó thu thËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n vµ h÷u Ých cña
c¸c th«ng tin thu thËp ®îc.
Yªu cÇu nµy liªn quan ®Õn sè lîng b»ng chøng kiÓm
to¸n cÇn thiÕt, chñ yÕu lµ cì mÉu vµ thêi gian thùc hiÖn c¸c
thñ tôc kiÓm to¸n. §©y lµ mét vÊn ®Õ thuéc xÐt ®o¸n nghÒ
nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn. Sau ®©y lµ mét sè nh©n tè cã
¶nh hëng ®Õn sù xÐt ®o¸n cña kiÓm to¸n viªn vÒ yªu cÇu
®Èy ®ñ:
4.2.1. TÝnh träng yÕu:
Bé phËn nµo cµng träng yÕu th× cµng ®ßi hái ph¶i ®îc
quan t©m nhiÒu h¬n vµ ph¶i thu thËp nhiÒu b»ng chøng kiÓm
to¸n h¬n. NÕu xÐt díi gãc ®é møc träng yÕu, nghÜa lµ sè tiÒn
sai lÖch tèi ®a chÊp nhËn ®îc, khi kiÓm to¸n viªn thiÕt lËp
møc träng yÕu cµng thÊp th× sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n
cÇn thiÕt cµng ph¶i t¨ng thªm.
4.2.2. Møc rñi ro tiÒm tµng vµ rñi ro kiÓm so¸t:
Sè lîng b»ng chøng cÇn ph¶i t¨ng lªn ë nh÷ng bé phËn,
hay c¸c trêng hîp cã møc rñi ro tiÒm tµng hoÆc rñi ro kiÓm
so¸t cao. Trong kiÓm to¸n thêng xÐt ®Õn c¸c lo¹i rñi ro sau:
13
+ Rñi ro tiÒm tµng (IR): Lµ kh¶ n¨ng tån t¹i c¸c sai
ph¹m träng yÕu trong b¶n th©n c¸c ®èi tîng kiÓm to¸n (cha
tÝnh ®Õn sù t¸c ®éng cña bÊt cø ho¹t ®éng kiÓm to¸n nµo
kÓ c¶ kiÓm so¸t néi bé).
+ Rñi ro kiÓm so¸t (CR): Lµ kh¶ n¨ng hÖ thèng kiÓm
so¸t néi bé cña ®¬n vÞ kiÓm to¸n kh«ng ph¸t hiÖn, ng¨n
ngõa vµ söa ch÷a kÞp thêi c¸c sai ph¹m träng yÕu.
+ Rñi ro ph¸t hiÖn (DR): Lµ kh¶ n¨ng mµ c¸c thñ tôc
kiÓm to¸n kh«ng ph¸t hiÖn ®îc c¸c sai ph¹m träng yÕu.
Quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i rñi ro ®îc ph¶n ¸nh qua m« h×nh
sau:
D <= D AR
AR = IR CR =
R > R IR*CR
Trong ®ã: AR lµ rñi ro kiÓm to¸n mong muèn
Theo c«ng thøc trªn, rñi ro ph¸t hiÖn ®îc tÝnh tõ 3 lo¹i
rñi ro cßn l¹i. Rñi ro ph¸t hiÖn x¸c ®Þnh lîng b»ng chøng mµ
kiÓm to¸n viªn cã kÕ ho¹ch thu thËp. Sè lîng b»ng chøng thÝch
hîp cã quan hÖ tû lÖ nghÞch víi rñi ro ph¸t hiÖn. Gi÷a rñi ro
kiÓm to¸n mong muèn vµ rñi ro ph¸t hiÖn cã quan hÖ trùc
tiÕp, gi÷a rñi ro kiÓm to¸n mong muèn víi b»ng chøng dù trï
cã mèi quan hÖ tû lÖ nghÞch. Rñi ro tiÒm tµng cã quan hÖ tû
lÖ nghÞch víi rñi ro ph¸t hiÖn vµ quan hÖ trùc tiÕp víi b»ng
chøng kiÓm to¸n. Quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i rñi ro vµ lîng b»ng
chøng thu thËp ®îc kh¸i qu¸t qua b¶ng sau:
Sè lîng b»ng
Trêng
AR IR CR DR chøng cÇn thu
hîp
thËp
1 Cao ThÊp ThÊp Cao ThÊp
14
Trung
2 ThÊp ThÊp ThÊp Trung b×nh
b×nh
3 ThÊp Cao Cao ThÊp Cao
Trung Trung Trung Trung
4 Trung b×nh
b×nh b×nh b×nh b×nh
Trung Trung
5 Cao ThÊp Trung b×nh
b×nh b×nh
4.2.3. TÝnh hiÖu lùc cña b»ng chøng kiÓm to¸n:
ViÖc x¸c ®Þnh xem b»ng chøng kiÓm to¸n thu thËp ®îc
®· ®Çy ®ñ hay cha ®iÒu ®ã cßn phô thuéc vµo chÊt lîng cña
b»ng chøng nµy. Khi b»ng chøng kiÓm to¸n cã ®é tin cËy cao
th× sè lîng Ýt còng cã thÓ ®· ®ñ lµm c¬ së cho ý kiÕn cña
kiÓm to¸n viªn.
ViÖc xÐt ®o¸n sù ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp cña b»ng chøng
kiÓm to¸n kh«ng cã mét thíc ®o tuyÖt ®èi nµo kh«ng cã mét
thíc ®o tuyÖt ®èi nµo mµ phô thuéc vµo xÐt ®o¸n nghÒ
nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn. §Ó xem xÐt b»ng chøng kiÓm to¸n
®· ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp hay cha, ngêi ta thêng tÝnh ®Õn c¸c
yÕu tè sau:
- Møc ®é träng yÕu cña tõng kho¶n môc trong b¸o c¸o
tµi chÝnh vµ c¸c gian lËn, sai sãt ®· ph¸t hiÖn cã liªn quan
®Õn c¸c kho¶n môc nµy.
- Møc ®é rñi ro tiÒm tµng vµ rñi ro kiÓm so¸t cña tõng
kho¶n môc.
- C¸c kinh nghiÖm cña kiÓm to¸n viªn ®· thu thËp ®îc
trong c¸c kú kiÓm to¸n tríc vÒ ®é tin tëng vµo c¸c nhµ qu¶n
lý, c¸c c¸n bé nghiÖp vô, còng nh c¸c ghi chÐp kÕ to¸n cña
doanh nghiÖp.
15
- T×nh tr¹ng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp vµ c¸c ®iÒu
kiÖn cã thÓ ®Én d¾t c¸c nhµ qu¶n lý m¾c ph¶i sai ph¹m.
- TÝnh thuyÕt phôc cña c¸c b»ng chøng, møc ®é nhÊt
qu¸n, t¬ng hç cña c¸c b»ng chøng khai th¸c tõ nhiÒu nguån tµi
liÖu kh¸c nhau.
- C¸c chi phÝ ph¶i chi ra ®Ó thu thËp c¸c b»ng chøng
tiÕp theo.
5. Mét sè b»ng chøng kiÓm to¸n ®Æc biÖt cÇn thu thËp
5.1. T liÖu cña chuyªn gia
Do kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ am têng tÊt c¶ mäi lÜnh
vùc cña x· héi, v× vËy c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n cho phÐp hä
®îc sö dông ý kiÕn cña nh÷ng chuyªn gia cã n¨ng lùc, kiÕn
thøc vµ kinh nghiÖm cô thÓ trong mét lÜnh vùc chuyªn m«n
nµo ®ã, ngo¹i trõ lÜnh vùc kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n.
Sö dông t liÖu cña chuyªn gia, chuyªn gia cã thÓ lµ:
+ Do ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n mêi tham gia
+ Do c«ng ty kiÓm to¸n mêi tham gia
+ Lµ nh©n viªn cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n
+ Lµ nh©n viªn cña c«ng ty kiÓm to¸n
+ Lµ tæ chøc hoÆc c¸ nh©n bªn ngoµi ®¬n vÞ ®îc
kiÓm to¸n vµ bªn ngoµi c«ng ty kiÓm to¸n.
Trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty
kiÓm to¸n cã thÓ thu thËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n díi d¹ng
b¸o c¸o, ý kiÕn, ®¸nh gi¸ vµ gi¶i tr×nh cña chuyªn gia, nh:
+ §¸nh gi¸ mét sè lo¹i tµi s¶n nh ®Êt ®ai, c«ng tr×nh
x©y dùng, m¸y mãc thiÕt bÞ, t¸c phÈm nghÖ thuËt vµ ®¸
quý.
16
+ X¸c ®Þnh thêi gian sö dông h÷u Ých cßn l¹i cña m¸y
mãc, thiÕt bÞ.
+ X¸c ®Þnh sè lîng vµ hiÖn tr¹ng cña tµi s¶n nh quÆng
tån tr÷, vØa quÆng, tr÷ lîng dÇu má…
+ §¸nh gi¸ gi¸ trÞ theo ph¬ng ph¸p hoÆc kü thuËt
chuyªn biÖt, nh ®¸nh gi¸ theo gi¸ theo gi¸ trÞ hiÖn t¹i.
+ §¸nh gi¸ c«ng viÖc ®· hoµn thµnh vµ khèi lîng c«ng
viÖc cßn ph¶i thùc hiÖn ®èi víi nh÷ng hîp ®ång dë dang.
+ ý kiÕn cña luËt s vÒ c¸ch diÔn gi¶i c¸c hîp ®ång vµ
luËt ph¸p.
Khi quyÕt ®Þnh sö dông t liÖu cña chuyªn gia ®èi víi
mét kho¶n môc, kiÓm to¸n viªn cÇn c©n nh¾c vÒ tÝnh träng
yÕu vµ sù phøc t¹p cña kho¶n môc nµy, còng nh kh¶ n¨ng thu
thËp c¸c b»ng chøng kh¸c cho kho¶n môc.
5.2. Gi¶i tr×nh cña gi¸m ®èc
Gi¶i tr×nh cña gi¸m ®èc: KiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i thu
thËp b»ng chøng vÒ viÖc gi¸m ®èc ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n
thõa nhËn tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong viÖc lËp vµ tr×nh bµy
trung thùc vµ hîp lý b¸o c¸o tµi chÝnh phï hîp víi chuÈn mùc vµ
chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh vµ ®· phª duyÖt b¸o c¸o tµi chÝnh.
V× thÕ, kiÓm to¸n viªn ph¶i thu thËp ®îc c¸c gi¶i tr×nh cña
gi¸m ®èc (hoÆc ngêi ®øng ®Çu) ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n.
Gi¶i tr×nh nµy thêng do gi¸m ®èc (hoÆc ngêi ®øng
®Çu) ®¬n vÞ ký, vµ ngµy th¸ng thêng ®îc ghi trïng víi ngµy
ghi trªn b¸o c¸o kiÓm to¸n, trong ®ã tr×nh bµy tãm t¾t c¸c
vÊn ®Ò quan träng nh:
- B¸o c¸o tµi chÝnh ®îc lËp vµ tr×nh bµy theo ®óng chÕ
®é vµ chuÈn mùc kÕ to¸n hiÖn hµnh.
17
- Mäi sæ s¸ch kÕ to¸n, tµi liÖu vµ c¸c biªn b¶n häp §¹i
héi cæ ®«ng, Héi ®ång qu¶n trÞ ®· cung cÊp ®Çy ®ñ cho
kiÓm to¸n viªn.
- Mäi vÊn ®Ò cÇn c«ng bè theo yªu cÇu cña chuÈn mùc
vµ chÕ ®é kÕ to¸n ®Òu ®· ®îc khai b¸o ®óng ®¾n trong
phÇn thuyÕt minh.
KiÓm to¸n viªn cÇn t×m hiÓu nguyªn nh©n khi gi¶i
tr×nh cña gi¸m ®èc m©u thuÉn víi b»ng chøng kiÓm to¸n
kh¸c vµ khi cÇn thiÕt th× ph¶i x¸c minh l¹i ®é tin cËy cña
b»ng chøng kiÓm to¸n vµ c¸c gi¶i tr×nh cña gi¸m ®èc.
CÇn lu ý lµ kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ chØ dùa vµo th
gi¶i tr×nh ®Ó gi¶m bít, hoÆc kh«ng thùc hiÖn c¸c thñ tôc
kiÓm to¸n. ViÖc kiÓm to¸n viªn kh«ng thu thËp ®Çy ®ñ b»ng
chøng kiÓm to¸n thÝch hîp vÒ mét vÊn ®Ò ¶nh hëng träng
yÕu ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh, trong khi cã thÓ thu thËp ®îc c¸c
b»ng chøng kiÓm to¸n ®ã sÏ dÉn ®Õn sù giíi h¹n vÒ ph¹m vÞ
kiÓm to¸n mÆc dï vÊn ®Ò ®ã ®· ®îc gi¸m ®èc gi¶i tr×nh.
Bëi lÏ th gi¶i tr×nh lµ mét lo¹i b»ng chøng cã gi¸ trÞ thÊp vµ
hoµn toµn kh«ng thÓ thay thÕ cho c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cÇn
thiÕt. Th gi¶i tr×nh cã t¸c dông chñ yÕu lµ:
- Nh¾c nhë nh÷ng nhµ qu¶n lý vÒ c¸c tr¸ch nhiÖm cña
hä ®èi víi b¸o c¸o tµi chÝnh.
- Lu hå s¬ kiÓm to¸n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng ®·
trao ®æi gi÷a hai bªn trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n.
- Lµ b»ng chøng kiÓm to¸n trong mét sè trêng hîp nhÊt
®Þnh. ThÝ dô lµ b»ng chøng duy nhÊt vÒ ý ®Þnh cña gi¸m
®èc lµ sÏ thùc hiÖn mét kho¶n ®Çu t trong t¬ng lai.
18
Tuy cã gi¸ trÞ thÊp, nhng th gi¶i tr×nh cña gi¸m ®èc
vÉn lµ mét thñ tôc quan träng. Do ®ã khi ®¬n vÞ tõ chèi cung
cÊp, kiÓm to¸n viªn cã thÓ sÏ ®¸nh gi¸ lµ ph¹m vi kiÓm to¸n
bÞ giíi h¹n vµ ®a ra ý kiÕn tõ chèi, hoÆc chÊp nhËn tõng
phÇn.
5.3. T liÖu cña kiÓm to¸n viªn néi bé
Bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®îc tæ chøc lµ ®Ó phôc vô
cho c¸c nhu cÇu vµ lîi Ých cña ®¬n vÞ, tuy nhiªn kÕt qu¶ kiÓm
to¸n cña bé phËn nµy cã thÓ vÉn h÷u Ých cho kiÓm to¸n viªn
®éc lËp khi kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. Do ®ã, kiÓm to¸n
viªn ®éc lËp cÇn quan t©m ®Õn kÕt qu¶ kiÓm to¸n néi bé khi
chóng cã liªn quan ®Õn c«ng viÖc cña m×nh.
Theo ®o¹n 12, VSA 610 - Sö dông t liÖu cña kiÓm to¸n
viªn néi bé, ®Ó t×m hiÓu vµ ®¸nh gi¸ s¬ bé vÒ kiÓm to¸n néi
bé th× kiÓm to¸n viªn ®éc lËp cÇn xem xÐt vÒ c¸c tiªu chuÈn
sau ®©y:
a) VÞ trÝ cña kiÓm to¸n néi bé trong c¬ cÊu tæ chøc cña
®¬n vÞ
KiÓm to¸n viªn ®éc lËp ph¶i xem xÐt vÞ trÝ cña kiÓm
to¸n néi bé trong ®¬n vÞ vµ ¶nh hëng cña vÞ trÝ nµy ®Õn
tÝnh ®éc lËp, kh¸ch quan cña kiÓm to¸n néi bé. TÝnh ®éc lËp,
kh¸ch quan cña kiÓm to¸n néi bé ®îc b¶o ®¶m khi kiÓm to¸n
néi bé cã quyÒn:
(1) B¸o c¸o trùc tiÕp víi cÊp l·nh ®¹o cao nhÊt
(2) Kh«ng kiªm nhiÖm nh÷ng c«ng viÖc liªn quan ®Õ
ho¹t ®éng kh¸c ngoµi kiÓm to¸n néi bé
(3) §îc trao ®æi trùc tiÕp víi kiÓm to¸n viªn ®éc lËp
b) Chøc n¨ng cña kiÓm to¸n néi bé
19
KiÓm to¸n viªn ®éc lËp ph¶i xem xÐt viÖc thùc hiÖn
chøc n¨ng cña kiÓm to¸n néi bé, th¸i ®é vµ quyÕt ®Þnh cña
Ban gi¸m ®èc ®èi víi nh÷ng kiÕn nghÞ cña kiÓm to¸n néi bé.
c) N¨ng lùc chuyªn m«n cña kiÓm to¸n viªn néi bé
KiÓm to¸n viªn ®éc lËp ph¶i xem xÐt vÒ tr×nh ®é
chuyªn m«n ®îc ®µo t¹o, vÒ n¨ng lùc, kinh nghiÖm thùc tÕ
còng nh chÝnh s¸ch tuyÓn dông vµ båi dìng kiÓm to¸n viªn néi
bé cña ®¬n vÞ.
d) TÝnh thËn träng nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn néi
bé
KiÓm to¸n viªn ®éc lËp ph¶i xem xÐt tÝnh thÝch hîp,
hiÖu qu¶ cña viÖc lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn kiÓm to¸n, thu thËp
vµ lu gi÷ tµi liÖu, lËp sæ tay kiÓm to¸n, ch¬ng tr×nh lµm viÖc
vµ hå s¬ kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n viªn néi bé.
e) Ho¹t ®éng vµ hiÖu qu¶ cña kiÓm to¸n néi bé trong
n¨m tµi chÝnh tríc
KiÓm to¸n viªn ®éc lËp ph¶i xem xÐt thùc tÕ ho¹t ®éng
vµ hiÖu qu¶ cña kiÓm to¸n néi bé trong n¨m tµi chÝnh tríc,
xem xÐt møc ®é hoµn thµnh c«ng viÖc, kh¶ n¨ng ng¨n ngõa,
ph¸t hiÖn c¸c sai ph¹m, hiÖu lùc cña b¸o c¸o kiÓm to¸n néi
bé…
Bªn c¹nh sù ®¸nh gi¸ chung vÒ c¸c tiªu chuÈn nªu trªn,
nÕu kiÓm to¸n viªn ®éc lËp cã ý ®Þnh sö dông c¸c t liÖu ®ã
®Ó ®iÒu chØnh vÒ thêi gian, ph¹m vi kiÓm to¸n cña m×nh,
kiÓm to¸n viªn cÇn nghiªn cøu cô thÓ thªm vÒ c¸c khÝa c¹nh
sau ®©y:
- Ph¹m vi vµ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n néi bé cã thÝch hîp
víi môc ®Ých cña kiÓm to¸n viªn ®éc lËp hay kh«ng?
20
Trang
Lêi më ®Çu..................................................................2
I- Kh¸i qu¸t chung vÒ b»ng chøng kiÓm to¸n ...................3
1. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa cña b»ng chøng kiÓm to¸n ......3
2. C¸c lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n ................................3
2.1. Ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n theo nguån gèc.4
2.2. Ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n theo lo¹i h×nh. .5
3. QuyÕt ®Þnh cña kiÓm to¸n viªn vÒ thu thËp b»ng chøng
kiÓm to¸n ................................................................... 6
3.1. QuyÕt ®Þnh vÒ thÓ thøc kiÓm to¸n cÇn ¸p dông 6
3.2. QuyÕt ®Þnh vÒ quy m« mÉu cÇn chän ®èi víi mét
thÓ thøc nhÊt ®Þnh...............................................7
3.3. QuyÕt ®Þnh vÒ nh÷ng kho¶n môc c¸ biÖt
cÇn chän tõ tæng thÓ.............................................7
3.4. QuyÕt ®Þnh vÒ thêi gian hoµn thµnh c¸c thÓ thøc7
4. Yªu cÇu ®èi víi b»ng chøng kiÓm to¸n......................7
4.1. TÝnh thÝch hîp................................................8
4.2. TÝnh ®Çy ®ñ.................................................10
5. Mét sè b»ng chøng kiÓm to¸n ®Æc biÖt cÇn thu thËp. 12
5.1. T liÖu cña chuyªn gia.......................................12
5.2. Gi¶i tr×nh cña gi¸m ®èc .................................13
5.3. T liÖu cña kiÓm to¸n viªn néi bé........................14
5.4. T liÖu cña kiÓm to¸n viªn kh¸c..........................16
5.5. B»ng chøng vÒ c¸c bªn liªn quan.......................16
6. XÐt ®o¸n vµ sö dông b»ng chøng kiÓm to¸n ............18
II- C¸c kü thuËt thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n...............19
1. KiÓm tra vËt chÊt...................................................19
2. KiÓm tra tµi liÖu.....................................................20
3. Quan s¸t...............................................................22
4. LÊy x¸c nhËn.........................................................22
5. Pháng vÊn.............................................................23
6. TÝnh to¸n .............................................................24
7. Ph©n tÝch ............................................................25
III- Mét sè ®¸nh gi¸ vÒ thùc tÕ thu thËp b»ng chøng kiÓm
to¸n hiÖn nay...............................................................27
1. Thùc tÕ thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n hiÖn nay.......27
2. Mét sè biÖn ph¸p ®Ò xuÊt n©ng cao chÊt lîng thu thËp
b»ng chøng
kiÓm to¸n .................................................................28
KÕt luËn.....................................................................29
1
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o........................................30
Lêi më ®Çu
KiÓm to¸n lµ mét ngµnh nghÒ ®· vµ ®ang ph¸t triÓn
trªn thÕ giíi nãi chung vµ ë ViÖt Nam nãi riªng. KiÓm to¸n
®ãng vai trß quan träng trong viÖc cung cÊp c¸c th«ng tin
chÝnh x¸c vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh, thùc tr¹ng ho¹t
®éng cña c¸c doanh nghiÖp còng nh c¸c ®¬n vÞ sö dông
ng©n s¸ch nhµ níc, gãp phÇn lµm lµnh m¹nh hãa nÒn kinh tÕ
®ang cã nh÷ng biÕn ®éng m¹nh mÏ ë níc ta.
B»ng chøng kiÓm to¸n lµ mét trong nh÷ng kh¸i niÖm c¬
b¶n nhÊt cña kiÓm to¸n. XÐt vÒ thùc chÊt, kiÓm to¸n chÝnh lµ
qu¸ tr×nh c¸c kiÓm to¸n viªn khai th¸c, ph¸t hiÖn vµ ®¸nh
gi¸ c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n b»ng viÖc ¸p dông c¸c ph¬ng
ph¸p kiÓm to¸n thÝch hîp. C¸c b»ng chøng kiÓm to¸n sÏ gióp
cho kiÓm to¸n viªn rót ra nh÷ng kÕt luËn hîp lý, lµm c¨n cø
v÷ng ch¾c ®Ó ®a ra c¸c ý kiÕn nhËn xÐt vÒ b¸o c¸o tµi
chÝnh cña doanh nghiÖp. RÊt râ rµng lµ, b¸o c¸o kiÓm to¸n -
s¶n phÈm cuèi cïng vµ quan träng nhÊt cña mét cuéc kiÓm
to¸n, sÏ kh«ng cã gi¸ trÞ ph¸p lý, thiÕu tÝnh thuyÕt phôc nÕu
kh«ng ®îc dùa trªn c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n mét c¸ch v÷ng
ch¾c. Víi ý nghÜa quan träng ®ã, em ®· chän ®Ò tµi: "B»ng
chøng kiÓm to¸n vµ c¸c kü thuËt thu thËp b»ng chøng
kiÓm to¸n trong ho¹t ®éng kiÓm to¸n " ®Ó ®i vµo nghiªn
cøu vÒ mÆt lý luËn chung nh»m hiÓu biÕt s©u s¾c h¬n vÒ
2
mét khÝa c¹nh quan träng cña kiÓm to¸n vµ phôc vô h÷u Ých
cho qu¸ tr×nh thùc tËp sau nµy.
Bµi viÕt gåm 3 phÇn chÝnh:
I- Kh¸i qu¸t chung vÒ b»ng chøng kiÓm to¸n
II- C¸c kü thuËt thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n
III- Mét sè ®¸nh gi¸ vÒ thùc tÕ thu thËp b»ng chøng
kiÓm to¸n hiÖn nay
I- Kh¸i qu¸t chung vÒ b»ng chøng kiÓm to¸n
1. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa cña b»ng chøng kiÓm to¸n
B»ng chøng kiÓm to¸n lµ mét trong nh÷ng kh¸i niÖm c¬
b¶n nhÊt cña kiÓm to¸n. XÐt vÒ thùc chÊt, kiÓm to¸n chÝnh lµ
qu¸ tr×nh kiÓm to¸n viªn khai th¸c, ph¸t hiÖn vµ ®¸nh gi¸
c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n b»ng viÖc ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p
kiÓm to¸n thÝch hîp.
Nh vËy, b»ng chøng kiÓm to¸n cã thÓ gåm nhiÒu lo¹i
kh¸c nhau vµ kh«ng chØ lµ c¸c chøng tõ , sæ s¸ch kÕ to¸n,
mµ cßn bao gåm nhiÒu th«ng tin kh¸c do kiÓm to¸n viªn chñ
®éng thu thËp ®Ó lµm c¬ së cho ý kiÕn cña m×nh, th«ng qua
c¸c ph¬ng ph¸p quan s¸t, x¸c nhËn, pháng vÊn…
C¸c b»ng chøng kiÓm to¸n sÏ gióp cho kiÓm to¸n viªn
rót ra nh÷ng kÕt luËn hîp lý, lµm c¨n cø v÷ng ch¾c ®Ó ®a ra
c¸c ý kiÕn nhËn xÐt vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp.
3
RÊt râ rµng lµ, c¸c b¸o c¸o kiÓm to¸n - s¶n phÈm cuèi cïng
cña mét cuéc kiÓm to¸n sÏ kh«ng cã gi¸ trÞ, thiÕu tÝnh thuyÕt
phôc nÕu kh«ng ®îc dùa trªn c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch
hîp.
B»ng chøng kiÓm to¸n lµ c¬ së ®Ó chøng minh cho b¸o
c¸o kiÓm to¸n, nªn c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n ®Òu nhÊn m¹nh
vÒ tÇm quan träng cña b»ng chøng kiÓm to¸n vµ yªu cÇu: "
KiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ph¶i thu thËp ®Çy ®ñ
c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp ®Ó lµm c¬ së ®a ra ý
kiÕn cña m×nh vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm
to¸n". Cã thÓ nãi, sù thµnh c«ng cña toµn bé cuéc kiÓm to¸n
phô thuéc tríc hÕt vµo viÖc thu thËp vµ sau ®ã lµ ®¸nh gi¸
b»ng chøng kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n viªn.
2. C¸c lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n
ViÖc ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n cã t¸c dông gióp
ta ph©n biÖt ®îc b»ng chøng lo¹i nµo cã ®é tin cËy cao, thÊp.
Tõ ®ã kiÓm to¸n viªn ®Þnh híng ®îc mèi quan t©m ®óng
møc tíi viÖc thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n. Trong thùc tÕ, cã
rÊt nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n kiÓm to¸n
kh¸c nhau, song phæ biÕn h¬n c¶ lµ 2 c¸ch ph©n lo¹i sau:
2.1. Ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n theo nguån gèc
Ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n theo nguån gèc lµ c¨n
cø vµo nguån gèc cña th«ng tin, tµi liÖu cã liªn quan ®Õn b¸o
c¸o tµi chÝnh mµ kiÓm to¸n viªn thu thËp ®îc trong qu¸ tr×nh
kiÓm to¸n.
Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, b»ng chøng kiÓm to¸n ®îc
chia thµnh:
4
- B»ng chøng kiÓm to¸n do kiÓm to¸n viªn khai th¸c vµ ph¸t
hiÖn b»ng c¸ch:
+ KiÓm kª tµi s¶n thùc tÕ: Nh biªn b¶n kiÓm kª hµng tån
kho cña tæ kiÓm to¸n x¸c nhËn tµi s¶n thùc tÕ…
+ TÝnh to¸n l¹i c¸c biÓu tÝnh to¸n cña doanh nghiÖp: Nh
c¸c sè liÖu, tµi liÖu do kiÓm to¸n viªn tÝnh to¸n l¹i cã sù x¸c
nhËn cña doanh nghiÖp hoÆc nh÷ng ngêi liªn quan lµ hîp lý…
+ Quan s¸t thùc tÕ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé: Lµ nh÷ng
th«ng tin, tµi liÖu do kiÓm to¸n viªn ghi chÐp l¹i th«ng qua
viÖc quan s¸t hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé doanh nghiÖp, cã dÉn
chøng theo thêi gian kh¶o s¸t…
+ ThÈm tra vµ pháng vÊn…
- B»ng chøng kiÓm to¸n do doanh nghiÖp ph¸t hµnh vµ lu©n
chuyÓn ®Õn c¸c bé phËn néi bé hoÆc bªn ngoµi ®¬n vÞ vµ
c¸c th«ng tin mµ doanh nghiÖp cung cÊp cho kiÓm to¸n viªn:
+ Chøng tõ, tµi liÖu do doanh nghiÖp ph¸t hµnh vµ
chuyÓn ®Õn c¸c ®¬n vÞ kh¸c, sau ®ã quay trë l¹i ®¬n vÞ,
nh c¸c ñy nhiÖm chi…
+ Chøng tõ, tµi liÖu do doanh nghiÖp ph¸t hµnh vµ lu©n
chuyÓn trong néi bé doanh nghiÖp, nh c¸c phiÕu chi, phiÕu
xuÊt vËt t, hãa ®¬n b¸n hµng…
+ C¸c sæ kÕ to¸n, b¸o c¸o kÕ to¸n cña doanh nghiÖp lËp
+ Nh÷ng th«ng tin (lêi nãi, ghi chÐp…) cña c¸n bé qu¶n
lý, c¸n bé nghiÖp vô hoÆc nh÷ng gi¶i tr×nh cña nh÷ng ngêi cã
liªn quan trong ®¬n vÞ cho kiÓm to¸n viªn…
- B»ng chøng kiÓm to¸n do bªn thø ba cung cÊp tõ c¸c nguån
kh¸c nhau:
5
+ C¸c b»ng chøng do nh÷ng ngêi bªn ngoµi ®¬n vÞ cung
cÊp trùc tiÕp cho kiÓm to¸n viªn nh: C¸c b¶ng x¸c nhËn nî
ph¶i tr¶ cña c¸c chñ nî, b¶ng x¸c nhËn c¸c kho¶n ph¶i thu cña
c¸c kh¸ch nî, hoÆc sè d tiÒn göi ng©n hµng ®· ®îc ng©n
hµng x¸c nhËn…Nh÷ng b»ng chøng nµy cã ®îc do kiÓm to¸n
viªn göi th ®Õn c¸c ®¬n vÞ, c¸ nh©n bªn ngoµi doanh nghiÖp
vµ yªu cÇu hä x¸c nhËn sù ch©n thùc cña sè liÖu.
+ C¸c b»ng chøng ®îc lËp do ®èi tîng bªn ngoµi doanh
nghiÖp cã liªn quan ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp,
nh hãa ®¬n b¸n hµng cho doanh nghiÖp, sæ phô ng©n hµng…
+ C¸c ghi chÐp ®éc lËp hoÆc c¸c b¸o c¸o thèng kª tæng
hîp theo chuyªn ngµnh cã liªn quan ®Õn doanh nghiÖp…
2.2. Ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n theo lo¹i h×nh
C¨n cø vµo lo¹i h×nh hay cßn gäi lµ d¹ng b»ng chøng
kiÓm to¸n th× b»ng chøng kiÓm to¸n ®îc chia thµnh c¸c lo¹i
sau:
- C¸c b»ng chøng vËt chÊt: Lµ c¸c b»ng chøng mµ kiÓm to¸n
viªn thu thËp ®îc trong qu¸ tr×nh thanh tra hoÆc qu¸ tr×nh
kiÓm kª c¸c tµi s¶n h÷u h×nh, nh hµng tån kho, tµi s¶n cè
®Þnh h÷u h×nh, tiÒn mÆt, c¸c lo¹i chøng kho¸n…
Thuéc lo¹i nµy gåm cã c¸c biªn b¶n kiÓm kª hµng tån
kho, biªn b¶n kiÓm kª quü tiÒn mÆt, c¸c chøng kho¸n, biªn
b¶n kiÓm kª tµi s¶n cè ®Þnh h÷u h×nh…
C¸c b»ng chøng vËt chÊt cã ®é tin cËy cao nhÊt, bëi v×
b»ng chøng vËt chÊt ®îc ®a ra tõ viÖc kiÓm tra trùc tiÕp ®Ó
x¸c minh tµi s¶n cã thùc hay kh«ng.
- C¸c b»ng chøng tµi liÖu: Lµ c¸c b»ng chøng mµ kiÓm to¸n
viªn thu thËp ®îc qua viÖc cung cÊp tµi liÖu, th«ng tin cña c¸c
6
bªn liªn quan theo yªu cÇu cña kiÓm to¸n viªn. Thuéc lo¹i nµy
gåm:
+ C¸c ghi chÐp kÕ to¸n vµ ghi chÐp nghiÖp vô cña
doanh nghiÖp, c¸c b¸o c¸o kÕ to¸n, c¸c b¶n gi¶i tr×nh cña c¸c
nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp…
+ C¸c chøng tõ, tµi liÖu do c¸c ®èi tîng bªn ngoµi doanh
nghiÖp cung cÊp nh: C¸c v¨n b¶n c¸c giÊy x¸c nhËn, c¸c b¸o
c¸o cña bªn thø ba cã liªn quan ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh cña
doanh nghiÖp ®îc kiÓm to¸n nh c¬ quan thuÕ, h¶i quan, bªn
b¸n, bªn mua…
+ C¸c tµi liÖu tÝnh to¸n l¹i cña kiÓm to¸n viªn: Th«ng
qua viÖc x¸c minh, ph©n tÝch sè liÖu, tµi liÖu, kiÓm to¸n viªn
tÝnh to¸n l¹i sè liÖu cña doanh nghiÖp ®îc kiÓm to¸n ®Ó ®a
ra nh÷ng b»ng chøng cho nh÷ng ý kiÕn cã lý cña m×nh nh:
tÝnh to¸n l¹i gi¸ c¸c hãa ®¬n, viÖc tÝnh trÝch khÊu hao TSC§,
tÝnh gi¸ thµnh, ph©n bæ chi phÝ, khãa sæ kÕ to¸n, qu¸ tr×nh
lÊy sè liÖu ®Ó lËp b¸o c¸o kÕ to¸n…
C¸c b»ng chøng tµi liÖu nµy còng cã tÝnh thuyÕt phôc,
nhng ®é tin cËy kh«ng cao b»ng nh÷ng b»ng chøng vËt chÊt.
- C¸c b»ng chøng thu thËp qua pháng vÊn: Lµ c¸c b»ng chøng
kiÓm to¸n viªn thu thËp ®îc th«ng qua viÖc x¸c minh, ®iÒu
tra b»ng c¸ch pháng vÊn nh÷ng ngêi cã liªn quan ®Õn tµi
chÝnh cña doanh nghiÖp ®îc kiÓm to¸n.
Thuéc lo¹i nµy lµ nh÷ng ghi chÐp cña kiÓm to¸n viªn
hoÆc nh÷ng dÉn chøng díi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau nh b¨ng
ghi ©m mµ kiÓm to¸n viªn cã ®îc th«ng qua c¸c cuéc pháng
vÊn nh÷ng ngêi qu¶n lý, ngêi thø ba nh: Kh¸ch hµng, ngêi b¸n,
chñ ®Çu t…vÒ nh÷ng chi tiÕt cã liªn quan ®Õn nh÷ng nhËn
7
xÐt cña kiÓm to¸n viªn ®èi víi b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh
nghiÖp
Nh÷ng b»ng chøng nµy cã t¸c dông chøng minh cho
nh÷ng ý kiÕn cña kiÓm to¸n viªn, nhng ®é tin cËy kh«ng cao
b»ng 2 lo¹i b»ng chøng trªn. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thu
thËp c¸c b»ng chøng, kiÓm to¸n viªn sÏ kÕt hîp nhiÒu lo¹i
b»ng chøng ®Ó cã tÝnh thuyÕt phôc cao.
3. QuyÕt ®Þnh cña kiÓm to¸n viªn vÒ thu thËp b»ng
chøng kiÓm to¸n
QuyÕt ®Þnh chñ yÕu ®Æt ra cho tõng kiÓm to¸n viªn lµ
viÖc x¸c ®Þnh sè lîng b»ng chøng thÝch hîp ph¶i tËp hîp ®Ó
®îc tháa m·n lµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh
cña kh¸ch hµng vµ toµn bé c¸c b¸o c¸o ®Òu ®îc tr×nh bµy
mét c¸ch trung thùc. Sù ph¸n xÐt nµy rÊt quan träng v× chi
phÝ cña qu¸ tr×nh kiÓm to¸n vµ ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng
s½n cã rÊt cao.
QuyÕt ®Þnh cña kiÓm to¸n viªn vÒ qu¸ tr×nh tËp hîp
b»ng chøng cã thÓ chia thµnh bèn quyÕt ®Þnh:
3.1. QuyÕt ®Þnh vÒ thÓ thøc kiÓm to¸n cÇn ¸p dông
Nh÷ng thÓ thøc kiÓm to¸n lµ nh÷ng híng dÉn chi tiÕt vÒ
qu¸ tr×nh thu thËp mét lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n c¸ biÖt
ph¶i thu ë mét thêi ®iÓm nµo ®ã trong cuéc kiÓm to¸n.
Khi thiÕt kÕ c¸c thÓ thøc kiÓm to¸n, thêng ph¶i s¾p
xÕp chóng theo thø tù trong nh÷ng ph¬ng thøc cô thÓ ®ñ ®Ó
gióp cho viÖc sö dông chóng nh nh÷ng híng dÉn trong suèt
cuéc kiÓm to¸n.
3.2. QuyÕt ®Þnh vÒ quy m« mÉu cÇn chän ®èi víi mét thÓ
thøc nhÊt ®Þnh
8
Sau khi ®· chän ®îc thÓ thøc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn
x¸c ®Þnh quy m« mÉu. Quy m« mÉu cã thÓ biÕn ®éng tõ
gåm mét kho¶n môc ®Õn gåm tÊt c¶ c¸c kho¶n môc trong
tæng thÓ ®ang ®îc kh¶o s¸t. ViÖc quyÕt ®Þnh chän bao
nhiªu kho¶n môc ®Ó kh¶o s¸t ph¶i ®îc kiÓm to¸n viªn thùc
hiÖn cho tõng thÓ thøc kiÓm to¸n. Quy m« mÉu ®èi víi bÊt kú
thÓ thøc ®Þnh s½n nµo ®Òu cã kh¶ n¨ng thay ®æi tõ cuéc
kiÓm to¸n nµy sang cuéc kiÓm to¸n kh¸c.
3.3. QuyÕt ®Þnh vÒ nh÷ng kho¶n môc c¸ biÖt cÇn chän tõ
tæng thÓ
Sau khi quy m« mÉu ®· ®îc x¸c ®Þnh cho tõng thÓ thøc
kiÓm to¸n c¸ biÖt, ®iÒu cÇn lµm lµ x¸c ®Þnh c¸c kho¶n môc
c¸ biÖt ®Ó kiÓm tra.
3.4. QuyÕt ®Þnh vÒ thêi gian hoµn thµnh c¸c thÓ thøc
Mét cuéc kiÓm to¸n c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh thêng cña mét
kú, thÝ dô nh mét n¨m, vµ mét cuéc kiÓm to¸n thêng ph¶i mÊt
vµi tuÇn hoÆc vµi th¸ng sau khi kÕt thóc mét kú míi hoµn tÊt.
X¸c ®Þnh thêi gian cña c¸c thÓ thøc kiÓm to¸n do ®ã cã thÓ
thay ®æi tõ rÊt sím trong kú kÕ to¸n cho ®Õn rÊt l©u sau khi
kú kÕ to¸n kÕt thóc. Trong cuéc kiÓm to¸n c¸c b¸o c¸o tµi
chÝnh, kh¸ch hµng thêng muèn cuéc kiÓm to¸n hoµn thµnh
trong vßng tõ mét ®Õn ba th¸ng sau khi n¨m tµi chÝnh kÕt
thóc.
Sù diÔn t¶ chi tiÕt c¸c kÕt qu¶ cña bèn quyÕt ®Þnh vÒ
b»ng chøng kiÓm to¸n trong mét cuéc kiÓm to¸n ®Æc thï ®îc
gäi lµ mét ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n. Ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n
lu«n lu«n bao gåm mét danh s¸ch c¸c thÓ thøc kiÓm to¸n. Ch-
¬ng tr×nh kiÓm to¸n còng thêng nªu râ c¸c quy m« mÉu, c¸c
9
kho¶n môc c¸ biÖt ph¶i chän, vµ thêi gian cña c¸c kh¶o s¸t.
Th«ng thêng cã mét môc ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n cho tõng yÕu
tè cÊu thµnh cuéc kiÓm to¸n. Do ®ã, sÏ cã mét môc ch¬ng
tr×nh kiÓm to¸n ®èi víi c¸c kho¶n ph¶i thu, ®èi víi doanh
thu…
4. Yªu cÇu ®èi víi b»ng chøng kiÓm to¸n
Nãi ®Õn b»ng chøng kiÓm to¸n cña mäi cuéc kiÓm to¸n
®Òu ®Æt ra hai yªu cÇu b¾t buéc lµ: C¸c b»ng chøng kiÓm
to¸n thu thËp ®îc ph¶i ®¶m b¶o ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp. KiÓm
to¸n viªn ph¶i tËp hîp b»ng chøng cã gi¸ trÞ ®Çy ®ñ ®Ó
chøng minh cho nhËn xÐt ®îc c«ng bè. V× b¶n chÊt cña b»ng
chøng kiÓm to¸n vµ mèi quan t©m vÒ chi phÝ cña viÖc thùc
hiÖn kiÓm to¸n lµ kiÓm to¸n viªn kh«ng cã kh¶ n¨ng bÞ
thuyÕt phôc hoµn toµn r»ng nhËn xÐt ®îc c«ng bè lµ ®óng.
Tuy vËy, kiÓm to¸n viªn ph¶i tin ch¾c r»ng nhËn xÐt cña anh
ta lµ ®óng víi mét møc ®é nghi ngê hîp lý. B»ng c¸ch kÕt hîp
tÊt c¶ b»ng chøng tõ cuéc kiÓm to¸n toµn bé, kiÓm to¸n viªn
cã thÓ quyÕt ®Þnh khi nµo anh ta ®ñ bÞ thuyÕt phôc ®Ó
c«ng bè mét b¸o c¸o kiÓm to¸n.
"…Sù ®Çy ®ñ vµ tÝnh thÝch hîp lu«n ®i liÒn víi nhau vµ
®îc ¸p dông cho c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n thu thËp tõ c¸c thö
nghiÖm kiÓm so¸t vµ c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n. " §Çy ®ñ" lµ
tiªu chuÈn thÓ hiÖn sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n; "ThÝch hîp"
lµ tiªu chuÈn thÓ hiÖn chÊt lîng, ®é tin cËy cña b»ng chøng
kiÓm to¸n…" (®o¹n 8, VSA 500)
4.1. TÝnh thÝch hîp
Sù thÝch hîp (chÊt lîng) cña b»ng chøng kiÓm to¸n liªn
quan ®Õn sù phï hîp vµ ®¸ng tin cËy th«ng qua viÖc xem xÐt
10
c¬ së dÉn liÖu cña chóng. B»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp
ph¶i gióp kiÓm to¸n viªn ®¹t ®îc môc ®Ých kiÓm to¸n cña
m×nh. Sù thÝch hîp cña b»ng chøng kiÓm to¸n tríc hÕt liªn
quan ®Õn ®é tin cËy cña b»ng chøng. §Ó xem xÐt vÊn ®Ò
nµy, kiÓm to¸n viªn cÇn chó ý ®Õn c¸c nh©n tè sau ®©y:
4.1.1. Nguån gèc cña b»ng chøng kiÓm to¸n: B»ng chøng cã
nguån gèc cµng ®éc lËp víi ®¬n vÞ sÏ cµng cã ®é tin cËy cao.
Díi ®©y lµ c¸c lo¹i b»ng chøng ®îc xÕp theo thø tù víi ®é tin
cËy gi¶m dÇn:
C¸c b»ng chøng do bªn ngoµi cung cÊp trùc tiÕp cho
kiÓm to¸n viªn, ch¼ng h¹n c¸c v¨n b¶n x¸c nhËn nî cña nhµ
cung cÊp, x¸c nhËn sè d tiÒn göi cña ng©n hµng…
B»ng chøng do bªn ngoµi lËp nhng ®îc lu tr÷ t¹i ®¬n vÞ.
VÝ dô nh hãa ®¬n cña nhµ cung cÊp, sæ phô ng©n hµng…
B»ng chøng do ®¬n vÞ ph¸t hµnh vµ lu©n chuyÓn ra
ngoµi ®¬n vÞ, sau ®ã trë vÓ ®¬n vÞ. VÝ dô nh c¸c ñy nhiÖm
chi (®· thanh to¸n)
C¸c b»ng chøng do ®¬n vÞ ph¸t hµnh vµ lu©n chuyÓn
trong néi bé ®¬n vÞ. VÝ dô nh c¸c phiÕu xuÊt vËt t, hãa ®¬n
b¸n hµng…
4.1.2. D¹ng b»ng chøng kiÓm to¸n: §é tin cËy cßn phô thuéc
vµo d¹ng cña b»ng chøng kiÓm to¸n, ch¼ng h¹n nh:
C¸c b»ng chøng vËt chÊt (kiÓm kª, hoÆc tham gia kiÓm
kª) vµ hiÓu biÕt trùc tiÕp cña kiÓm to¸n viªn vÒ ®èi tîng kiÓm
to¸n ®îc xem lµ hai d¹ng b»ng chøng cã ®é tin cËy cao nhÊt.
B»ng chøng tµi liÖu cã ®é tin cËy thÊp h¬n b»ng chøng
vËt chÊt.
11
B»ng chøng thu thËp qua pháng vÊn cã ®é tin cËy thÊp
h¬n b»ng chøng tµi liÖu.
4.1.3. HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ:
Bé phËn nµo cã kiÓm so¸t néi bé h÷u hiÖu th× c¸c
b»ng chøng kiÓm to¸n cã liªn quan ®Õn tµi liÖu kÕ to¸n, quy
chÕ kiÓm so¸t… cña bé phËn ®ã sÏ cã ®é tin cËy cao h¬n.
4.1.4. Sù kÕt hîp gi÷a c¸c lo¹i b»ng chøng:
Mét nhãm b»ng chøng kiÓm to¸n thu thËp tõ nh÷ng
nguån kh¸c nhau, ë c¸c d¹ng kh¸c nhau nhng cïng x¸c nhËn
nh nhau vÒ mét vÊn ®Ò sÏ cã ®é tin cËy lín h¬n so víi tõng
b»ng chøng riªng lÎ. Ngîc l¹i, khi b»ng chøng tõ c¸c nguån kh¸c
nhau l¹i cho kÕt qu¶ tr¸i ngîc nhau, lóc nµy kiÓm to¸n viªn
ph¶i xem xÐt vÊn ®Ò mét c¸ch thËn träng, vµ cã thÓ ph¶i
thùc thi c¸c thñ tôc kiÓm to¸n bæ sung ®Ó x¸c minh.
4.1.5. C¸c nh©n tè kh¸c:
Trong tõng trêng hîp cô thÓ, ®é tin cËy cßn chÞu ¶nh h-
ëng bëi c¸c nh©n tè kh¸c. ThÝ dô trong thñ tôc pháng vÊn, sù
hiÓu biÕt cña ngêi ®îc pháng vÊn vÒ vÊn ®Ò ®ang t×m hiÓu
sÏ ¶nh hëng ®Õn ®é tin cËy cña c¸c b»ng chøng ®¹t ®îc.
Bªn c¹nh ®é tin cËy, sù thÝch hîp cña b»ng chøng kiÓm
to¸n trong c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n cßn ®ßi hái sù phï hîp gi÷a
b»ng chøng víi c¬ së dÉn liÖu mµ kiÓm to¸n viªn muèn x¸c
minh. Bëi lÏ, mét b»ng chøng kiÓm to¸n cã thÓ cã ®é tin cËy
cao nhng vÉn kh«ng thÝch hîp víi c¬ së dÉn liÖu cÇn xem xÐt.
ThÝ dô, th x¸c nhËn cña kh¸ch hµng tuy lµ mét b»ng chøng cã
®é tin cËy cao do ®îc cung cÊp trùc tiÕp cho kiÓm to¸n viªn,
nhng nã chØ chøng minh r»ng kho¶n ph¶i thu ®ã cã thËt (c¬
së dÉn liÖu hiÖn h÷u, quyÒn) nhng l¹i kh«ng thÓ chøng minh
12
cho kh¶ n¨ng thu håi cña kho¶n ph¶i thu (c¬ së dÉn liÖu ®¸nh
gi¸).
4.2. TÝnh ®Çy ®ñ
Th«ng thêng, kiÓm to¸n viªn kh«ng kiÓm tra toµn bé c¸c
th«ng tin hiÖn cã nhng hä cã thÓ kÕt luËn toµn bé c¸c d÷ liÖu
b»ng c¸ch chØ kiÓm tra trªn c¬ së mÉu kiÓm to¸n ®· ®îc lùa
chän. §ång thêi, do dÞch vô kiÓm to¸n ë c¸c tæ chøc kiÓm
to¸n chuyªn nghiÖp lµ ho¹t ®éng sinh lîi nªn c¸c kiÓm to¸n
viªn ph¶i lu«n lu«n c©n nh¾c, so s¸nh gi÷a c¸c chi phÝ ph¶i
bá ra ®Ó thu thËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n vµ h÷u Ých cña
c¸c th«ng tin thu thËp ®îc.
Yªu cÇu nµy liªn quan ®Õn sè lîng b»ng chøng kiÓm
to¸n cÇn thiÕt, chñ yÕu lµ cì mÉu vµ thêi gian thùc hiÖn c¸c
thñ tôc kiÓm to¸n. §©y lµ mét vÊn ®Õ thuéc xÐt ®o¸n nghÒ
nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn. Sau ®©y lµ mét sè nh©n tè cã
¶nh hëng ®Õn sù xÐt ®o¸n cña kiÓm to¸n viªn vÒ yªu cÇu
®Èy ®ñ:
4.2.1. TÝnh träng yÕu:
Bé phËn nµo cµng träng yÕu th× cµng ®ßi hái ph¶i ®îc
quan t©m nhiÒu h¬n vµ ph¶i thu thËp nhiÒu b»ng chøng kiÓm
to¸n h¬n. NÕu xÐt díi gãc ®é møc träng yÕu, nghÜa lµ sè tiÒn
sai lÖch tèi ®a chÊp nhËn ®îc, khi kiÓm to¸n viªn thiÕt lËp
møc träng yÕu cµng thÊp th× sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n
cÇn thiÕt cµng ph¶i t¨ng thªm.
4.2.2. Møc rñi ro tiÒm tµng vµ rñi ro kiÓm so¸t:
Sè lîng b»ng chøng cÇn ph¶i t¨ng lªn ë nh÷ng bé phËn,
hay c¸c trêng hîp cã møc rñi ro tiÒm tµng hoÆc rñi ro kiÓm
so¸t cao. Trong kiÓm to¸n thêng xÐt ®Õn c¸c lo¹i rñi ro sau:
13
+ Rñi ro tiÒm tµng (IR): Lµ kh¶ n¨ng tån t¹i c¸c sai
ph¹m träng yÕu trong b¶n th©n c¸c ®èi tîng kiÓm to¸n (cha
tÝnh ®Õn sù t¸c ®éng cña bÊt cø ho¹t ®éng kiÓm to¸n nµo
kÓ c¶ kiÓm so¸t néi bé).
+ Rñi ro kiÓm so¸t (CR): Lµ kh¶ n¨ng hÖ thèng kiÓm
so¸t néi bé cña ®¬n vÞ kiÓm to¸n kh«ng ph¸t hiÖn, ng¨n
ngõa vµ söa ch÷a kÞp thêi c¸c sai ph¹m träng yÕu.
+ Rñi ro ph¸t hiÖn (DR): Lµ kh¶ n¨ng mµ c¸c thñ tôc
kiÓm to¸n kh«ng ph¸t hiÖn ®îc c¸c sai ph¹m träng yÕu.
Quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i rñi ro ®îc ph¶n ¸nh qua m« h×nh
sau:
D <= D AR
AR = IR CR =
R > R IR*CR
Trong ®ã: AR lµ rñi ro kiÓm to¸n mong muèn
Theo c«ng thøc trªn, rñi ro ph¸t hiÖn ®îc tÝnh tõ 3 lo¹i
rñi ro cßn l¹i. Rñi ro ph¸t hiÖn x¸c ®Þnh lîng b»ng chøng mµ
kiÓm to¸n viªn cã kÕ ho¹ch thu thËp. Sè lîng b»ng chøng thÝch
hîp cã quan hÖ tû lÖ nghÞch víi rñi ro ph¸t hiÖn. Gi÷a rñi ro
kiÓm to¸n mong muèn vµ rñi ro ph¸t hiÖn cã quan hÖ trùc
tiÕp, gi÷a rñi ro kiÓm to¸n mong muèn víi b»ng chøng dù trï
cã mèi quan hÖ tû lÖ nghÞch. Rñi ro tiÒm tµng cã quan hÖ tû
lÖ nghÞch víi rñi ro ph¸t hiÖn vµ quan hÖ trùc tiÕp víi b»ng
chøng kiÓm to¸n. Quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i rñi ro vµ lîng b»ng
chøng thu thËp ®îc kh¸i qu¸t qua b¶ng sau:
Sè lîng b»ng
Trêng
AR IR CR DR chøng cÇn thu
hîp
thËp
1 Cao ThÊp ThÊp Cao ThÊp
14
Trung
2 ThÊp ThÊp ThÊp Trung b×nh
b×nh
3 ThÊp Cao Cao ThÊp Cao
Trung Trung Trung Trung
4 Trung b×nh
b×nh b×nh b×nh b×nh
Trung Trung
5 Cao ThÊp Trung b×nh
b×nh b×nh
4.2.3. TÝnh hiÖu lùc cña b»ng chøng kiÓm to¸n:
ViÖc x¸c ®Þnh xem b»ng chøng kiÓm to¸n thu thËp ®îc
®· ®Çy ®ñ hay cha ®iÒu ®ã cßn phô thuéc vµo chÊt lîng cña
b»ng chøng nµy. Khi b»ng chøng kiÓm to¸n cã ®é tin cËy cao
th× sè lîng Ýt còng cã thÓ ®· ®ñ lµm c¬ së cho ý kiÕn cña
kiÓm to¸n viªn.
ViÖc xÐt ®o¸n sù ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp cña b»ng chøng
kiÓm to¸n kh«ng cã mét thíc ®o tuyÖt ®èi nµo kh«ng cã mét
thíc ®o tuyÖt ®èi nµo mµ phô thuéc vµo xÐt ®o¸n nghÒ
nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn. §Ó xem xÐt b»ng chøng kiÓm to¸n
®· ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp hay cha, ngêi ta thêng tÝnh ®Õn c¸c
yÕu tè sau:
- Møc ®é träng yÕu cña tõng kho¶n môc trong b¸o c¸o
tµi chÝnh vµ c¸c gian lËn, sai sãt ®· ph¸t hiÖn cã liªn quan
®Õn c¸c kho¶n môc nµy.
- Møc ®é rñi ro tiÒm tµng vµ rñi ro kiÓm so¸t cña tõng
kho¶n môc.
- C¸c kinh nghiÖm cña kiÓm to¸n viªn ®· thu thËp ®îc
trong c¸c kú kiÓm to¸n tríc vÒ ®é tin tëng vµo c¸c nhµ qu¶n
lý, c¸c c¸n bé nghiÖp vô, còng nh c¸c ghi chÐp kÕ to¸n cña
doanh nghiÖp.
15
- T×nh tr¹ng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp vµ c¸c ®iÒu
kiÖn cã thÓ ®Én d¾t c¸c nhµ qu¶n lý m¾c ph¶i sai ph¹m.
- TÝnh thuyÕt phôc cña c¸c b»ng chøng, møc ®é nhÊt
qu¸n, t¬ng hç cña c¸c b»ng chøng khai th¸c tõ nhiÒu nguån tµi
liÖu kh¸c nhau.
- C¸c chi phÝ ph¶i chi ra ®Ó thu thËp c¸c b»ng chøng
tiÕp theo.
5. Mét sè b»ng chøng kiÓm to¸n ®Æc biÖt cÇn thu thËp
5.1. T liÖu cña chuyªn gia
Do kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ am têng tÊt c¶ mäi lÜnh
vùc cña x· héi, v× vËy c¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n cho phÐp hä
®îc sö dông ý kiÕn cña nh÷ng chuyªn gia cã n¨ng lùc, kiÕn
thøc vµ kinh nghiÖm cô thÓ trong mét lÜnh vùc chuyªn m«n
nµo ®ã, ngo¹i trõ lÜnh vùc kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n.
Sö dông t liÖu cña chuyªn gia, chuyªn gia cã thÓ lµ:
+ Do ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n mêi tham gia
+ Do c«ng ty kiÓm to¸n mêi tham gia
+ Lµ nh©n viªn cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n
+ Lµ nh©n viªn cña c«ng ty kiÓm to¸n
+ Lµ tæ chøc hoÆc c¸ nh©n bªn ngoµi ®¬n vÞ ®îc
kiÓm to¸n vµ bªn ngoµi c«ng ty kiÓm to¸n.
Trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty
kiÓm to¸n cã thÓ thu thËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n díi d¹ng
b¸o c¸o, ý kiÕn, ®¸nh gi¸ vµ gi¶i tr×nh cña chuyªn gia, nh:
+ §¸nh gi¸ mét sè lo¹i tµi s¶n nh ®Êt ®ai, c«ng tr×nh
x©y dùng, m¸y mãc thiÕt bÞ, t¸c phÈm nghÖ thuËt vµ ®¸
quý.
16
+ X¸c ®Þnh thêi gian sö dông h÷u Ých cßn l¹i cña m¸y
mãc, thiÕt bÞ.
+ X¸c ®Þnh sè lîng vµ hiÖn tr¹ng cña tµi s¶n nh quÆng
tån tr÷, vØa quÆng, tr÷ lîng dÇu má…
+ §¸nh gi¸ gi¸ trÞ theo ph¬ng ph¸p hoÆc kü thuËt
chuyªn biÖt, nh ®¸nh gi¸ theo gi¸ theo gi¸ trÞ hiÖn t¹i.
+ §¸nh gi¸ c«ng viÖc ®· hoµn thµnh vµ khèi lîng c«ng
viÖc cßn ph¶i thùc hiÖn ®èi víi nh÷ng hîp ®ång dë dang.
+ ý kiÕn cña luËt s vÒ c¸ch diÔn gi¶i c¸c hîp ®ång vµ
luËt ph¸p.
Khi quyÕt ®Þnh sö dông t liÖu cña chuyªn gia ®èi víi
mét kho¶n môc, kiÓm to¸n viªn cÇn c©n nh¾c vÒ tÝnh träng
yÕu vµ sù phøc t¹p cña kho¶n môc nµy, còng nh kh¶ n¨ng thu
thËp c¸c b»ng chøng kh¸c cho kho¶n môc.
5.2. Gi¶i tr×nh cña gi¸m ®èc
Gi¶i tr×nh cña gi¸m ®èc: KiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i thu
thËp b»ng chøng vÒ viÖc gi¸m ®èc ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n
thõa nhËn tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong viÖc lËp vµ tr×nh bµy
trung thùc vµ hîp lý b¸o c¸o tµi chÝnh phï hîp víi chuÈn mùc vµ
chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh vµ ®· phª duyÖt b¸o c¸o tµi chÝnh.
V× thÕ, kiÓm to¸n viªn ph¶i thu thËp ®îc c¸c gi¶i tr×nh cña
gi¸m ®èc (hoÆc ngêi ®øng ®Çu) ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n.
Gi¶i tr×nh nµy thêng do gi¸m ®èc (hoÆc ngêi ®øng
®Çu) ®¬n vÞ ký, vµ ngµy th¸ng thêng ®îc ghi trïng víi ngµy
ghi trªn b¸o c¸o kiÓm to¸n, trong ®ã tr×nh bµy tãm t¾t c¸c
vÊn ®Ò quan träng nh:
- B¸o c¸o tµi chÝnh ®îc lËp vµ tr×nh bµy theo ®óng chÕ
®é vµ chuÈn mùc kÕ to¸n hiÖn hµnh.
17
- Mäi sæ s¸ch kÕ to¸n, tµi liÖu vµ c¸c biªn b¶n häp §¹i
héi cæ ®«ng, Héi ®ång qu¶n trÞ ®· cung cÊp ®Çy ®ñ cho
kiÓm to¸n viªn.
- Mäi vÊn ®Ò cÇn c«ng bè theo yªu cÇu cña chuÈn mùc
vµ chÕ ®é kÕ to¸n ®Òu ®· ®îc khai b¸o ®óng ®¾n trong
phÇn thuyÕt minh.
KiÓm to¸n viªn cÇn t×m hiÓu nguyªn nh©n khi gi¶i
tr×nh cña gi¸m ®èc m©u thuÉn víi b»ng chøng kiÓm to¸n
kh¸c vµ khi cÇn thiÕt th× ph¶i x¸c minh l¹i ®é tin cËy cña
b»ng chøng kiÓm to¸n vµ c¸c gi¶i tr×nh cña gi¸m ®èc.
CÇn lu ý lµ kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ chØ dùa vµo th
gi¶i tr×nh ®Ó gi¶m bít, hoÆc kh«ng thùc hiÖn c¸c thñ tôc
kiÓm to¸n. ViÖc kiÓm to¸n viªn kh«ng thu thËp ®Çy ®ñ b»ng
chøng kiÓm to¸n thÝch hîp vÒ mét vÊn ®Ò ¶nh hëng träng
yÕu ®Õn b¸o c¸o tµi chÝnh, trong khi cã thÓ thu thËp ®îc c¸c
b»ng chøng kiÓm to¸n ®ã sÏ dÉn ®Õn sù giíi h¹n vÒ ph¹m vÞ
kiÓm to¸n mÆc dï vÊn ®Ò ®ã ®· ®îc gi¸m ®èc gi¶i tr×nh.
Bëi lÏ th gi¶i tr×nh lµ mét lo¹i b»ng chøng cã gi¸ trÞ thÊp vµ
hoµn toµn kh«ng thÓ thay thÕ cho c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cÇn
thiÕt. Th gi¶i tr×nh cã t¸c dông chñ yÕu lµ:
- Nh¾c nhë nh÷ng nhµ qu¶n lý vÒ c¸c tr¸ch nhiÖm cña
hä ®èi víi b¸o c¸o tµi chÝnh.
- Lu hå s¬ kiÓm to¸n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng ®·
trao ®æi gi÷a hai bªn trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n.
- Lµ b»ng chøng kiÓm to¸n trong mét sè trêng hîp nhÊt
®Þnh. ThÝ dô lµ b»ng chøng duy nhÊt vÒ ý ®Þnh cña gi¸m
®èc lµ sÏ thùc hiÖn mét kho¶n ®Çu t trong t¬ng lai.
18
Tuy cã gi¸ trÞ thÊp, nhng th gi¶i tr×nh cña gi¸m ®èc
vÉn lµ mét thñ tôc quan träng. Do ®ã khi ®¬n vÞ tõ chèi cung
cÊp, kiÓm to¸n viªn cã thÓ sÏ ®¸nh gi¸ lµ ph¹m vi kiÓm to¸n
bÞ giíi h¹n vµ ®a ra ý kiÕn tõ chèi, hoÆc chÊp nhËn tõng
phÇn.
5.3. T liÖu cña kiÓm to¸n viªn néi bé
Bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®îc tæ chøc lµ ®Ó phôc vô
cho c¸c nhu cÇu vµ lîi Ých cña ®¬n vÞ, tuy nhiªn kÕt qu¶ kiÓm
to¸n cña bé phËn nµy cã thÓ vÉn h÷u Ých cho kiÓm to¸n viªn
®éc lËp khi kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh. Do ®ã, kiÓm to¸n
viªn ®éc lËp cÇn quan t©m ®Õn kÕt qu¶ kiÓm to¸n néi bé khi
chóng cã liªn quan ®Õn c«ng viÖc cña m×nh.
Theo ®o¹n 12, VSA 610 - Sö dông t liÖu cña kiÓm to¸n
viªn néi bé, ®Ó t×m hiÓu vµ ®¸nh gi¸ s¬ bé vÒ kiÓm to¸n néi
bé th× kiÓm to¸n viªn ®éc lËp cÇn xem xÐt vÒ c¸c tiªu chuÈn
sau ®©y:
a) VÞ trÝ cña kiÓm to¸n néi bé trong c¬ cÊu tæ chøc cña
®¬n vÞ
KiÓm to¸n viªn ®éc lËp ph¶i xem xÐt vÞ trÝ cña kiÓm
to¸n néi bé trong ®¬n vÞ vµ ¶nh hëng cña vÞ trÝ nµy ®Õn
tÝnh ®éc lËp, kh¸ch quan cña kiÓm to¸n néi bé. TÝnh ®éc lËp,
kh¸ch quan cña kiÓm to¸n néi bé ®îc b¶o ®¶m khi kiÓm to¸n
néi bé cã quyÒn:
(1) B¸o c¸o trùc tiÕp víi cÊp l·nh ®¹o cao nhÊt
(2) Kh«ng kiªm nhiÖm nh÷ng c«ng viÖc liªn quan ®Õ
ho¹t ®éng kh¸c ngoµi kiÓm to¸n néi bé
(3) §îc trao ®æi trùc tiÕp víi kiÓm to¸n viªn ®éc lËp
b) Chøc n¨ng cña kiÓm to¸n néi bé
19
KiÓm to¸n viªn ®éc lËp ph¶i xem xÐt viÖc thùc hiÖn
chøc n¨ng cña kiÓm to¸n néi bé, th¸i ®é vµ quyÕt ®Þnh cña
Ban gi¸m ®èc ®èi víi nh÷ng kiÕn nghÞ cña kiÓm to¸n néi bé.
c) N¨ng lùc chuyªn m«n cña kiÓm to¸n viªn néi bé
KiÓm to¸n viªn ®éc lËp ph¶i xem xÐt vÒ tr×nh ®é
chuyªn m«n ®îc ®µo t¹o, vÒ n¨ng lùc, kinh nghiÖm thùc tÕ
còng nh chÝnh s¸ch tuyÓn dông vµ båi dìng kiÓm to¸n viªn néi
bé cña ®¬n vÞ.
d) TÝnh thËn träng nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn néi
bé
KiÓm to¸n viªn ®éc lËp ph¶i xem xÐt tÝnh thÝch hîp,
hiÖu qu¶ cña viÖc lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn kiÓm to¸n, thu thËp
vµ lu gi÷ tµi liÖu, lËp sæ tay kiÓm to¸n, ch¬ng tr×nh lµm viÖc
vµ hå s¬ kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n viªn néi bé.
e) Ho¹t ®éng vµ hiÖu qu¶ cña kiÓm to¸n néi bé trong
n¨m tµi chÝnh tríc
KiÓm to¸n viªn ®éc lËp ph¶i xem xÐt thùc tÕ ho¹t ®éng
vµ hiÖu qu¶ cña kiÓm to¸n néi bé trong n¨m tµi chÝnh tríc,
xem xÐt møc ®é hoµn thµnh c«ng viÖc, kh¶ n¨ng ng¨n ngõa,
ph¸t hiÖn c¸c sai ph¹m, hiÖu lùc cña b¸o c¸o kiÓm to¸n néi
bé…
Bªn c¹nh sù ®¸nh gi¸ chung vÒ c¸c tiªu chuÈn nªu trªn,
nÕu kiÓm to¸n viªn ®éc lËp cã ý ®Þnh sö dông c¸c t liÖu ®ã
®Ó ®iÒu chØnh vÒ thêi gian, ph¹m vi kiÓm to¸n cña m×nh,
kiÓm to¸n viªn cÇn nghiªn cøu cô thÓ thªm vÒ c¸c khÝa c¹nh
sau ®©y:
- Ph¹m vi vµ ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n néi bé cã thÝch hîp
víi môc ®Ých cña kiÓm to¸n viªn ®éc lËp hay kh«ng?
20